Hieronder zal een overzicht worden gegeven van de tempels die in opdracht van Augustus zijn gebouwd. Dit uiteraard met uitzondering van de eerder beschreven Tempel van Mars Ultor. Eerlijkheidshalve moet gezegd worden dat daarmee de tempels in opdracht van Octavianus behandeld zullen worden. Hij kreeg later in zijn leven, in 27 v. Chr. pas de titel Augustus (Potter 2008: 47). Dit gebeurde rond dezelfde tijd als de voltooiing van Vitruvius’ De Architectura. Dit handboek zou hij aan Augustus hebben opgedragen en heeft
aangedrongen dat hij zijn publieke werken zou ontwerpen met waardigheid en autoriteit die consistent was met de Hellenistische traditie (Stamper 2005: 107). De tempels die kort besproken zullen worden zijn:
De Tempel van Divus Julius; De Tempel van Apollo Palatinus; De Tempel van Jupiter Feretrius.
In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt is de Tempel van Saturnus en ook de Tempel van Castor en Pollux en de Tempel van Concordia niet in opdracht van Augustus gerestaureerd. Tiberius, de adoptiefzoon van Augustus, was hier verantwoordelijk voor.
5.1 De Tempel van Divus Julius
Afb. 33. Reconstructie van de Tempel van Divus Julius en de triomfboog, uit: Stamper 2005: 109, afb. 79 5.1.1De locatie van de tempel
De tempel is gebouwd op de plaats waar het lichaam van Julius Caesar is gecremeerd. Tevens is dit de locatie waar aanhangers van de Vader van Rome een altaar hadden geplaatst in zijn naam. Deze werd een jaar na de oprichting weer verwijderd. De tempel was geplaatst in de buurt van oudere tempels, zoals de Tempel van Castor en Pollux en de Tempel van Vesta. Naast de tempel liet Augustus op een later tijdstip een triomfboog bouwen ter ere van zijn overwinning op Marcus Antonius en Cleopatra (White 1988: 337).
39
5.1.2 De tempel
Afb. 34. Plattegrond van de Tempel van Divus Julius, uit: Stamper 2005: 110, afb.80
De Tempel van Divus Julius is een prostyle en pycnostyle tempel met zes zuilen aan de voorkant die dicht op elkaar geplaatst waren (afb. 34). De zij- en achtermuur van de cella waren onversierd, met uitzondering van de hoeken aan de voorkant. Hier waren pilasters geplaatst.
Het stond op een breed podium van 30 x 26,9m2 en was opgetrokken in opus
caementicum. Aan de beide zijkanten van het podium waren trappen geplaatst wat
overeenkomt met de Tempel van Venus Genetrix op het Forum van Julius Caesar. Aan de voorkant van het podium was een halfronde nis verwerkt met daarin een rond altaar. Dit altaar stond op de exacte plek waar het lichaam van Julius Caesar was gecremeerd. Rond 14 v. Chr. is dit altaar verwijderd en de halfronde nis opgevuld.
5.1.3 De zuilen
Op munten wordt de tempel vaak afgebeeld met Ionische of Composiet zuilen en zo worden de meeste reconstructies uitgebeeld. In de buurt van deze tempel zijn resten gevonden van Korinthische kapitelen. Dit heeft de hypothese ondersteund dat de tempel mogelijk Ionische zuilen heeft gehad, maar de pilasters van de cella Korinthisch zijn geweest. Stamper46 is het hier niet mee eens. Naar zijn mening zijn de afbeeldingen op de munten dusdanig slecht uitgebeeld dat het aannemelijk is dat de gehele tempel Korinthisch is.
5.1.4 Het entablement
Het entablement van de tempel was rijkelijk versierd. Op het fries was een terugkerend rolpatroon te zien dat onderbroken werd door vrouwenhoofden, gorgonen en gevleugelde figuren. De kroonlijst had tandlijsten en werd ondersteund door een vroege vorm van console. De consoles waren recht van voren en plat aan de onderkant. Ze werden bekroond door een cyma reversa. De sima van de tempel is een cyma recta, dat verdeeld wordt door filets en een cyma reversa van de kroonlijst. Bloemmotieven in laag reliëf versierden de platte gedeelten tussen de consoles (Strong 1963: 75).
46 Stamper 2005: 110
40
5.1.5 Materiaal
De tempel was in principe opgetrokken uit drie soorten materiaal, namelijk tufsteen uit de Anio regio, travertijn en marmer. Voor het podium was voornamelijk tufsteen gebruikt samen met travertijn. Wel was er gebruik gemaakt van marmeren beschoeiing. De cella was volledig gemaakt van travertijn, terwijl de zuilen en het entablement volledig zijn opgetrokken uit marmer.
5.1.6 Datering
De bouw van de tempel is gestart in 42 v. Chr., maar hij is gewijd in 29 v. Chr.. Met de wijding van de tempel heeft men gewacht tot Augustus terug was in Rome en de festiviteiten ter ere van zijn drie overwinningen waren gehouden. De tempel was al enige tijd voltooid, voordat hij in gebruik werd genomen.
5.1.7 Redenering achter de bouw
Uit de naam van de tempel komt naar voren dat hij is gebouwd naar aanleiding van de vergoddelijking van Julius Caesar. Niet alleen liet Augustus deze tempel bouwen ter ere van zijn adoptief vader, maar tevens benadrukte dit zijn status als zoon van een god. Of het ontwerp van de tempel alleen de verantwoordelijkheid is geweest van Augustus is niet bekend.
41 5.2 De Tempel van Apollo Palatinus
Afb. 35. Tempel van Apollo Palatinus (E), samen met A: Tempel van Mater Magna, B: Tempel van Victoria C: Domus van Livia, D: Domus van Augustus, uit: Stamper 2005: 117, afb. 88
5.2.1 De locatie van de tempel
De tempel is gebouwd op de Palantijn, een van de zeven originele heuvels van Rome. Het stond aan de noord-oostkant van een groot platform die bereikt werd door een brede trap die opgedeeld was in etapes. Zoals in afbeelding 35 duidelijk te zien is, was het platform niet uitsluitend bestemd voor de Tempel van Apollo Palatinus. De locatie van de tempel zou gekozen zijn aan de hand van een blikseminslag. Hoewel er vandaag de dag weinig van over is gebleven had het platform mogelijk een zuilengalerij met daarin Korinthische zuilen van giallo antico47. Het platform zelf was aflopend, waardoor men genoodzaakt was het in terrassen op te bouwen.
5.2.2 De tempel
De Tempel van Apollo Palatinus was Korinthisch (Strong 1963: 74). Het was een
pseudoperipterale en diastyle tempel met een pronaos met zes Korinthische zuilen voor en het was drie zuilen diep. De tempel had mogelijk zeven pilasters langs de cellawand (Stamper 2005: 116). Over hoe de cella eruit gezien moet hebben is weinig bekend. De deuren van de tempel zouden zijn versierd met ivoren reliëfs. Aan de ene kant toonde het de redding van Delfi van de Kelten en op de andere deur stond het lot van Niobe weergegeven. In de zuilengallerij aan de voorkant van de tempel zou een beeld hebben gestaan van Apollo met een lyre (Jones Roccos 1989: 190). Het podium van de tempel van 22,4m lang.
47
http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Europe/Italy/Lazio/Roma/Rome/_Texts/PLATOP*/ Aedes_Apollinis_Palatini.html
42
5.2.3 De zuilen
Van de zuilen van deze tempel is zeer weinig overgebleven. Het is bekend dat de tempel zes Korinthische zuilen heeft gehad. In totaal is er één fragment van een kapiteel terug gevonden.
Aan de hand daarvan heeft Stamper48 de hoogte berekend, wat neer zou komen op 14m. Naar
mijn mening is en blijft dit een aanname zonder aanvullende bewijsstukken en een manier om deze hypothese te testen.
5.2.4 Het entablement
Wanneer er gekeken wordt naar de literaire bronnen, wordt vermeld dat de tempel rijkelijk versierd was. Wat deze versieringen precies zijn geweest wordt daarbij in de meeste gevallen buiten beschouwing gelaten. Op het dak van de tempel zou een strijdwagen zijn geplaatst van de zonnegod. Hoe het entablement en fronton eruit gezien hebben is vandaag de dag niet meer te reconstrueren, gezien hier niets van bewaard is gebleven.
5.2.5 Materiaal
Net als de hierboven beschreven Tempel van Divus Julius was voor deze tempel tufsteen gebruikt uit de Anio regio en travertijn. Verder zou de cella zijn opgetrokken uit Carrara marmer.
5.2.6 Datering
Aan de bouw van de tempel is begonnen in 36 v. Chr., maar de tempel is voltooid en gewijd in 28 v. Chr. Wat de exacte datum van de wijding is geweest is vrij nauwkeurig bepaald aan de hand van antieke bronnen. Volgens Jones Roccos49 heeft deze plaats gevonden op 9 oktober, Babcock50 daarentegen houdt het op 8 oktober. Op 18 maart 363 is de tempel vernietigd door een grote brand.
5.2.7De redenering achter de bouw
De tempel is gebouwd als aandenken aan de overwinning van, toen nog, Octavianus op Sextus Pompeii een aantal jaren daarvoor. Om de waarde van de tempel te benadrukken heeft Augustus de Sibillijnse boeken van de Tempel van Jupiter Capitolinus over laten brengen naar deze tempel (Stamper 2005: 116).
48 Stamper 2005: 117
49
Jones Roccos 1989: 571
43 5.3 De Tempel van Jupiter Feretrius
Afb. 36. Munt uit 44/38 v. Chr. die de Tempel van Jupiter Feretrius afbeeldt, Uit: Favro 1996: 92, afb. 44
Over deze kleine tempel is zeer weinig bekend. Een reconstructie of zelfs een plattegrond heb ik tot op heden nog niet kunnen achterhalen. Alleen een munt met daarop een gestileerde representatie van de tempel (afb. 36) geeft een indicatie over hoe de tempel eruit gezien moet hebben. Er is dan ook voor gekozen om deze zeer summiere beschrijving onder één kopje weer te geven.
5.3.1 De locatie, de tempel, datering en redenering
De tempel was gebouwd op het Capitool nabij de Tempel van Jupiter Capitolinus. Voor een Romeinse tempel is de Tempel van Jupiter Feretrius zeer klein. Het is ongeveer 4m lang.
Het was niet opdracht van Augustus gebouwd, maar het betreft hier een restauratie van een eerdere tempel. De Romeinen zelf waren van mening dat deze kleine tempel gebouwd was door Romulus om de oorlogsbuit te bewaren. Militaire leiders die een vijandige generaal in een één-op-één gevecht hadden, mochten tevens oorlogsbuit in de tempel plaatsen. Dit kwam niet veel voor (Favro 1996: 92). Augustus zou de tempel voor eenzelfde doel hebben gebruikt, totdat de Tempel van Mars Ultor voltooid was. De restauratie van de tempel door Augustus nam plaats tussen 22 en 30 v. Chr.
Vandaag de dag is er niets van deze tempel bewaard gebleven. Tot op heden heb ik zelfs nog geen referentie kunnen ontdekken over het vinden van de fundamenten daarvan.
44