Appendix 4: Sociale zekerheid
Appendix 4: Sociale zekerheid
Appendix 4: Sociale zekerheid
In de notitie Arbeidsmigratie en Sociale Zekerheid van 1 november 2004 staat het begin van de rechten op sociale zekerheid voor EU-migranten. Er zijn twee gronden op basis waarvan vreemdelingen in Nederland verzekerd zijn voor de sociale zekerheid en dus aanspraak kunnen maken op uitkeringen en verstrekkingen183. Wanneer een vreemdeling rechtmatig in Nederland
verblijft en verzekerd was, ofwel werkt met een twv, dan heeft hij recht op een uitkering. Hier zit echter ook een keerzijde aan zoals te zien is in de notitie:
Het geni et en v a n e en b e pa al de ui t ke ri ng k a n le i de n t ot i nt re kki ng v a n he t v erb li j fsrec ht of he t ni et
v e rle nge n v a n het v e rb li j f sre c ht . Da a rme e v e rv a lt i n b e gi nse l t ege li jk e rtij d het re c ht op e e n ui t ke ri ng184
Poolse arbeidsmigranten hebben wel recht op bijstand omdat dit direct samenhangt met het rechtmatig verblijf in Nederland. Wanneer een migrant werkloos is geworden en een beroep op de bijstand doet heeft dit geen gevolgen voor zijn verblijfsrecht185. De Nederlandse wetgeving is
177 Kamervragen van het lid Ulenbelt (SP) over de stijging van het aantal dakloze Polen, SZW, 01-07-2009 178 Kamervragen van het lid Ulenbelt (SP) over de stijging van het aantal dakloze Polen, SZW, 01-07-2009
179 Brief betreffende voortgangsrapportage maatschappelijke opvang, VWS, 23-08-2010 180 Brief betreffende maatregelen arbeidsmigratie uit Midden- en Oost-Europa, SZW, 14-04-2011 181 Brief betreffende voortgang maatregelen EU-arbeidsmigratie, SZW, 28-08-2012
182 Brief betreffende voortgang maatregelen EU-arbeidsmigratie, SZW, 28-08-2012 183 Kamerstukken II, vergaderjaar 2004-2005, 29 861, nr. 1
184 Kamerstukken II, vergaderjaar 2004-2005, 29 861, nr. 1 185 Kamerstukken II, vergaderjaar 2004-2005, 29 861, nr. 1
{70}
ondergeschikt aan de Europese wetgeving. De Europese wetgeving betreffende sociale zekerheid verplicht Nederland tot een gelijke behandeling van migranten. Hierdoor kunnen MOE-landers niet uitgesloten worden van volks- en werknemersverzekering, en dwingt tevens ook tot het betalen van premies. De regelgeving van de EU heeft ook invloed op de Werkloosheid Wet (WW) door de samenstellingbepaling. Deze bepaling betekent dat tijdvakken van arbeid/verzekering in het land van herkomst ook meegenomen worden waardoor migranten binnen de EU na een kort diensverband al in aanmerking komen voor de WW 186. Daarnaast is het ook zo dat het laatst
verdiende loon in Nederland wordt gehanteerd voor de hoogte van de WW, behalve als iemand korter dan vier weken in Nederland heeft gewerkt. Het loon van de vorige lidstaat wordt dus niet meegenomen.
In 2006 was er verandering van de Wet werk en bijstand. De overheid stelt hierbij dat het uitgangspunt van de bijstandrechten in Nederland dient te zijn dat rechtmatig woonachtige burgers gelijk dienen te behandeld worden als inwoners met de Nederlandse nationaliteit. Anderzijds wordt gesteld:
Het ri si c o moe t worde n v oork ome n dat door mi grat i e na ar Ne de rla nd- i n het bij zonde r v a a n persone n di e
ni e t t ot de a c t i eve b eroe psb e vol ki ng b ehore n- he t Ne d e rla ndse st e lse l onrede li j k wordt b el a st187
De eerste stap die gezet wordt om dit risico te voorkomen is het uitsluiten van bijstand in de eerste drie maanden van verblijf. Door de wijziging van de wet hoeft Nederland in deze eerste drie maanden niet bijstand te verlenen wanneer een migrant zijn baan verliest. Daarnaast kan een aanspraak op de bijstand door migranten ervoor zorgen dat het verblijfsrecht wordt beëindigd. Daarnaast is in september 2006 expliciet opgenomen dat bijstand pas wordt verleend als een arbeidsmigrant een 'duurzame' band met Nederland heeft. Hiervoor hoefde een migrant alleen woonachtig te zijn in Nederland, vanaf dit moment niet meer. Duurzaamheid is:
Voor de b e oorde li ng ( v a n duurza a mhe i d) is doorsla gg e v end i n wel ke m at e betrok k e ne e e n j uri di sc he b i ndi ng, e e n e c onom i sc he b i ndi ng e n e e n soc i a le bi ndi ng m et Nede rla nd he e ft ... en i n hoe v e rre e r ( nog)
spra ke i s va n bi ndi ng me t e e n a n de r la nd da n Ne de rla n d188
In de praktijk is deze duurzame verbinding er natuurlijk niet snel en kunnen mensen al worden uitgesloten als het gezin achter is gebleven in Polen. In 2007 is er wel al te zien dat er zorgen zijn over de sociale zekerheid voor arbeidsmigranten. Zo pleit de VVD voor een WW op basis van werkelijk betaalde premies en verzoekt de minister om het EU-verdrag hierover te wijzigen. De minister reageert hier echter op door te zeggen dat deze samentellingsregeling alle werknemers uit de EU, ook de Nederlandse, beschermt wanneer zij vrij verkeer uitoefenen189. Dit verdrag kan
volgens minister Donner (SZW) niet gewijzigd worden. Daarnaast stelt de VVD ook dat de Werk Wet
186 Kamerstukken II, vergaderjaar 2004-2005, 29 861, nr. 1 187 Kamerstukken II, vergaderjaar 2005-2006, 30 493, nr. 3
188 Brief betreffende nota internationale arbeidsmobiliteit en sociale zekerheid, SZW, 18-09-2009 189 Brief betreffende begroting Sociale Zaken en Werkgelegenheid, SZW, 12-12-2007
{71}
en Bijstand aangepast moet worden zodat EU-burgers geen recht meer moeten hebben op bijstand. Dit kan volgens minister echter ook niet vanwege Europese voorwaarden. Poolse werknemers hebben net als Nederlandse arbeiders recht op een bijstandsuitkering. Wel kunnen burgers die niet economisch actief zijn dit recht worden ontnomen190. Het verblijfrecht is wel in geding bij een
bijstand:
Voort s ge ldt da t bi j e e n v e rb lij f la nge r da n dri e m a a nde n e e n b e roep op b ij st a nd k a n lei de n t ot
b e ëi ndi gi ng v a n he t v e rb lij fsre c ht i n Ne de rla nd e n dus e e n b e ë i ndi gi ng v a n he t re c ht op bi j sta nd191
Een veelgehoord kritisch punt over de arbeidsmigratie van Polen naar Nederland is dat dit 'uitkeringsmigratie' is. Poolse arbeidsmigranten zouden naar Nederland komen om uitkering te trekken, omdat deze uitkering vergeleken met het Poolse inkomen zeer hoog is. Op Kamervragen van Fritsma en van Dijck (PVV) stelt minister Donner dat er maar 131 personen uit MOE-landen een WW en 280 personen een bijstanduitkering hebben192. Op de 100.000 arbeidsmigranten is dit dus
volgens hem een zeer klein percentage. Daarnaast is hij er ook van overtuigd dat de inkomensverschillen tussen Polen en Nederland niet zorgen voor uitkeringstoerisme. Dit omdat er in de geschiedenis een vergelijkbare situatie was bij Italiaanse/Spaanse migratie naar Nederland, dit had destijds ook niet geleid tot uitkeringstoerisme. Ook bij Kamervragen van De Roon en Fritsma (PVV) stelt minister Albayrak dat er geen sprake is van grootschalig gebruik van sociale zekerheid, ondanks de negatieve berichtgeving hierover. Er is geen toestroom van daklozen en er is geen enkele vorm van uitkeringstoerisme193. Het belangrijkste beleidsdocument over de sociale
zekerheid in 2009 was de 'Nota internationale arbeidsmobiliteit en sociale zekerheid' (SZW, 18-09- 2009). De visie van het kabinet over de sociale zekerheid voor arbeidsmigranten is als volgt:
Va nwe ge de b i j dra ge v a n werk ne me rs ui t he t b uit e nland a a n o nze e c onomi e i s het k a bi ne t v a n me ni ng da t de ze we rk ne me rs i n Ne de rla nd i n b e gi nsel op de ze lf de v oe t rec ht e n e n pli c ht e n he bb e n op he t ge bi e d v a n de soc i a le ze ke rhe i d, a ls Ne de rla nde rs. Om de s ol i d a ri t eit v a n he t Ne de rl andse st el sel ni e t te onde rm i j ne n, di e nt ande rzij ds gewa a rborgd t e zij n de t oe ga ng t ot de soc i ale zek erhe i d i nde rda ad be pe rkt
i s t ot pe rsone n di e b i j dra gen a a n on ze we l v aa rt194
Vooral het laatste deel van de visie is interessant. Om de solidariteit niet te ondermijnen kan het aanvragen van bijstand nog steeds gevolgen hebben voor het verblijfsrecht. Alleen wanneer een arbeidsmigrant die vijf jaar rechtmatig in Nederland verblijft heeft een beroep op de Wet Werk Bijstand geen gevolgen voor het verblijfsrecht195. Verder geldt wel nog steeds de
samentellingsregeling die hiervoor is besproken, deze wordt volgens het kabinet niet afgeschaft. Sociale voorzieningen worden veel besproken in de Tweede Kamer, en de angst is er nog steeds dat er uitkeringstoerisme voorkomt. Zoals te zien in de beleidsstukken valt dit in de praktijk mee:
190 Brief betreffende begroting Sociale Zaken en Werkgelegenheid, SZW, 12-12-2007 191 Brief betreffende begroting Sociale Zaken en Werkgelegenheid, SZW, 12-12-2007
192 Brief betreffende Kamervragen van de leden Fritsma en Van Dijck (PVV), SZW, 24-05-2007 193 Kamerstukken II, vergaderjaar 2007-2008, Aanhangsel van Handelingen nr. 2880
194 Brief betreffende nota internationale arbeidsmobiliteit en sociale zekerheid, SZW, 18-09-2009 195 Brief betreffende nota internationale arbeidsmobiliteit en sociale zekerheid, SZW, 18-09-2009
{72}
Op di t mome nt i s he t a a nt al m igra nt en ui t MOE -la nden da t e en b e roe p doet op de soci al e v oorzi e ni nge n
k lei n. W e l i s e r sprak e va n e e n st i j ge nde t re nd i n he t a ant a l ui t k e ri nge n196
Een grote verandering op het gebied van bijstand begint er wel aan te komen. Op dit moment wordt er pas achteraf, na het ontvangen van bijstand, beoordeeld of het ontvangen van bijstand gevolgen heeft voor de rechtmatigheid van het verblijf197. Het kabinet wil dit omdraaien, waarbij
eerst het rechtmatig verblijf moet worden vastgesteld door de IND. Deze discussie is op gang gekomen door omstandigheden in de gemeente Vaals. In deze gemeente doen onevenredig veel mensen een beroep op het sociale vangnet en 9% van de nieuwkomers vraagt meteen een uitkering aan198. In dezelfde Kamervragen is de minister het ook eens met de onevenredige hoogte van de
werkloosheidsuitkering op Nederlands niveau. Hij wil deze verlagen door de hoogte van het loon van het thuisland mee te nemen. Omdat er in deze periode een demissionair kabinet regeert is het wetsvoorstel voor omdraaiing van de bijstand en rechtmatigheid van het verblijf nog niet aan de Tweede Kamer aangeboden.199
Daarnaast wil het kabinet ook aan een beroep op de bijstand een taalvaardigheids voorwaarde moet worden verbonden. Hierbij moet op eigen rekening een cursus Nederlands worden gevolgd, en deze moet ook afgerond worden200. Een belangrijke voorwaarde om te blijven in Nederland is
dat Poolse burgers moeten beschikken over voldoende bestaansmiddelen. Het kabinet probeert de regels aan te scherpen en mogelijkheden in kaart te brengen waarbij EU-burgers die langer dan een jaar en korter dan vijf jaar in Nederland hebben het verblijfsrecht ontzegd wordt201. Als deze
personen werkloos worden en over onvoldoende bestaansmiddelen beschikken wordt het verblijf ontzegd. Op dit moment is het zo dat iemand die langer dan een jaar heeft gewerkt en over onvoldoende middelen van bestaan beschikt niet het verblijfsrecht kan worden ontnomen, dit op basis van Europese richtlijnen voor vrij verkeer van personen·.De zorgen over de sociale zekerheid
zijn zeker op te merken in de beleidsstukken. Zo stelt het SZW:
Het ga a t i n a b solut e t e rme n nog om re la t i e f we i ni g pe rsonen, ma a r he t a a nt a l ui t ke ri ngsont v ange rs
ont wi k k e lt zi c h sne l ( v a n 8 .7 3 0 i n 2 0 0 6 naa r 1 1.7 00 i n 2 0 10)202
Deze angst uit zich dan ook in de wensen van het kabinet om bij de Europese Commissie veranderingen te willen aanbrengen door de taaleis op bijstand en het verblijfsrecht beëindigen als na drie maanden geen werk gevonden is. Kortom, de arbeidsmigranten zijn welkom totdat zij in de problemen komen en op de staat moeten leunen. Het idee van de taaleis is dat de gemeente deze
196 Brief betreffende maatregelen arbeidsmigratie uit Midden- en Oost-Europa, SZW, 14-04-2011 197 Brief betreffende maatregelen arbeidsmigratie uit Midden- en Oost-Europa, SZW, 14-04-2011 198 Kamerstukken II, vergaderjaar 2011-2012, Aanhangsel van Handelingen nr. 49
199 Brief betreffende voortgang maatregelen EU-arbeidsmigratie, SZW, 28-08-2012
200 Brief betreffende maatregelen arbeidsmigratie uit Midden- en Oost-Europa, SZW, 14-04-2011 201 Brief betreffende maatregelen arbeidsmigratie uit Midden- en Oost-Europa, SZW, 14-04-2011 202 Brief betreffende voortgang maatregelen EU-arbeidsmigratie, SZW, 28-08-2012
{73}
oplegt als op basis van een individuele analyse blijkt dat kennis van de taal de arbeidskansen vergroot:
Het is de i nt e nti e v a n het k ab i net da t he t ople gge n van e e n t a a lei s i n de bi j st and op e e n i ndiv i duel e ,
proport i one le e n non-di s c rimi na t oi re wi j ze ge be urt203
De sociale zekerheid voor arbeidsmigranten begint steeds meer beperkingen te krijgen en de voorwaarden worden steeds strenger. In 2013 heeft Nederland tevens het voorstel om de hoogte van de WW aan te passen. Hierbij wilt de regering dat het loon van de achterliggende periode ook meegnomen wordt, wat in de praktijk een forse verlaging van het WW betekend. Daarnaast wil Nederland ook de samentellingsregeling wijzigen. In de vorige jaren werd hier niet over gediscussieerd door de regering, maar werd er gesteld dat deze regeling ook gunstig is voor Nederlandse emigranten. Nederland heeft voorgesteld aan de EU om de regeling aan te passen: Nederland heeft voorgesteld dat bij de samenstelling de tijdvakken van werkzaamheden alleen meetellen wanneer deze in de lidstaat waar ze zijn vervuld ook daadwerkelijk tot aansluiting bij een werkloosheidsverzekering leiden.
Ne de rla nd i s v a n oorde el da t a nde rs mi gre re nde we rk ne m ers e e n v oorde e l heb be n t e n opzi c ht e v a n we rk ne me rs di e bi nne n de gre nze n v an ee n b e pa a lde li dst a at blij ve n, he t ge e n m oe i lij k t e rec htv a ardige n i s204.