de volgende dag „President Sadat: bevrijding bezette gebieden enige doel‟, vanuit een Arabische invalshoek. Het RD schrijft over de Israëlische berichtgeving: „De strijd zal een definitieve wending nemen ten gunste van Israël. Zo schrijven althans de meeste
commentatoren, die echter bij gebrek aan gegevens niet veel meer doen dan gissen‟.85 Een belangrijke gebeurtenis als de oorlog tussen Israël en de Arabische landen wordt verslagen door elke krant in Nederland. Daarin kunnen de protestantse kranten zich nauwelijks onderscheiden. Wel is er sprake van agenda setting wanneer het gaat over het Joodse volk en hun geloof. „Israël vertrouwt alleen op zijn eigen doorzettingsvermogen en zijn eigen wapens en verder nergens op. Ook niet op Israëls God. Die krachten geeft, van Wie het volk zijn sterkte heeft. Moge vooral ook daarom in deze tijd ons gebed voor Israël vermenigvuldigd worden.‟86
Er wordt dus niet zo zeer gebeden voor een
overwinning van het volk Israël, als wel dat zij hun God weer terug mogen vinden. En ook al eerder maakte het RD terloops een opmerking over de secularisering in Israël, toen de krant opmerkte dat hoewel het „beminden om vaderens wil zijn, dat niet alles goed praat wat Israël doet‟. Te meer omdat niet meer dan tien procent van de bevolking zich nog aan de Joodse godsdienst houdt‟.87
Dat verklaart wellicht ook een beetje de onverwacht kritische houding van het RD. Toch moet deze kritische houding niet verwisseld worden met een anti-Israëlisch
standpunt. Over de kritiek van Arabische landen aan het adres van Nederland, zegt de krant: „Op zichzelf kan dit voor Nederland beschouwd worden als een bewijs van goed gedrag. Israël weet nu waar zijn vrienden zitten‟.88 Het beschouwt zichzelf dus wel degelijk als een vriend van Israël.
3.2 Sluiting abortuskliniek Bloemenhove (1976)
Op 18 mei 1976 moet de abortuskliniek Bloemenhove sluiten. Het besluit zorgt voor veel commotie binnen de samenleving, omdat actievoerders het gebouw bezetten en sluiting onmogelijk maken. In het kabinet lopen de meningsverschillen hoog op. Het is sowieso al een tijd van grote spanningen, doordat ook een levering van reactorvaten aan Zuid-Afrika
85
Reformatorisch Dagblad10 oktober 1973.
86 Reformatorisch Dagblad 15 oktober 1973.
87 Reformatorisch Dagblad 9 oktober 1973.
36 de gemoederen flink bezig houdt. Naar aanleiding van de abortuskwestie verschijnt een tweedeling in het kabinet en de Kamer. De christelijke partijen zijn voor sluiting van de kliniek, de seculiere partijen tegen. Onder leiding van PVDA‟er Roethof wordt er een motie ingediend die met 75 tegen 47 stemmen wordt aangenomen. Minister Van Agt van Justitie weigert zich hierbij neer te leggen en doet er alles aan om de kliniek toch te sluiten.
Wanneer kranten in de verzuiling levensbeschouwelijke vraagstukken
behandelden, onderschreven ze daarmee vrijwel altijd de standpunten van de politieke partij van hun zuil. Op basis van het geloof, de Bijbel en het feit dat alle christelijke partijen voor sluiting van de abortuskliniek zijn, mag verondersteld worden dat de protestants-christelijke dagbladen zich hierbij aansluiten en fel van leer zullen trekken tegen de partijen die de kliniek open willen houden. Verwacht kan worden dat de kranten alleen voorstanders aan het woord zullen laten, zoals dat in het vorige onderzoek
gebeurde met Israëlische bronnen.
Dat beeld blijkt na onderzoek aardig te kloppen. Beide kranten publiceren
inderdaad een enorme hoeveelheid artikelen over de abortuskwestie. Nu is het het RD dat groter uitpakt dan het ND. Voorstanders, zoals onder andere woordvoerders van de kliniek en leden van de PVDA, krijgen in het RD wel – zij het beperkt – de mogelijkheid hun zegje te doen. Het ND laat alleen medestanders aan het woord; politici van de christelijke partijen, gereformeerde vrouwen of een enkel D‟66- of DS‟70-lid dat zich niet met het partijstandpunt kan vereenzelvigen en zich solidair met het christelijke kamp verklaart.
Hoewel de krantenberichten over het algemeen niet overduidelijk positie kiezen, geldt dat wel voor de koppen die daarboven staan. Zo kopt het RD: „Actiegroepen
belemmeren optreden justitie‟, „Bloemenhove bestuur blijft dwars liggen‟, „Bloemenhove weigert verzoek justitie‟ en „Hoofdinspecteur keert zich tegen Van Agt‟.89
Met
bijvoorbeeld de eerste kop wordt benadrukt dat de actiegroepen het recht in eigen handen nemen en justitie tegen werken. Dat keurt het gezagsgetrouwe protestantse volksdeel ten strengste af. Ook de laatste kop is wat dat betreft een mooi voorbeeld. Er had
bijvoorbeeld ook kunnen staan „Hoofdinspecteur solidair met Bloemenhove‟, dat had een heel ander beeld van de situatie gegeven.
37 Dat abortus een heikel punt is die dagen, blijkt wel uit het feit dat zelfs op de buitenlandpagina er aandacht voor is. „Ontspanning voortzetten en abortus tegenhouden‟, kopt het dagblad in grote letters, terwijl in het hele artikel de abortuskwestie pas in de laatste alinea zeer summier wordt aangeroerd.90 In de commentaren van de kranten
kiezen de dagbladen volmondig voor Van Agt, duidelijker dan in de nieuwsartikelen. Wel brengt het gehoorzamen van de wettige overheid – iets waar de kranten zich normaliter sterk voor maken – brengt nu veel problemen met zich mee. „Wij willen niet polariseren. Het geeft allemaal geen vreugde dit neer te schrijven. Integendeel het tekent ons hoever ons land reeds is verwijderd van het stil en gerust leven waartoe althans volgens de Bijbel een goede overheid zal leiden.‟91
Volgens het RD „blijven we volharden in het kwaad, omdat we geen flauw benul hebben van hetgeen we doen. In onze verdwaasde eigengereidheid blijven we hardnekkig de weg volgen die tot de totale destructie en ondergang van onze samenleving moet leiden. Hetgeen hier gebeurt stuit ieder weldenkend mens tegen de borst‟.92
Ook de redactie van het ND benadrukt dat het geenszins de bedoeling is te polemiseren en „dat het kabinet in principe moties die in de kamer zijn aangenomen niet naast zich neer moet leggen‟. Maar, zo blijkt uit het commentaar, dat in deze kwestie principiële overwegingen over abortus zwaarder wegen.93
Het RD richt haar pijlen op de andere partijen, waarbij vooral de PVDA van minister-president Den Uyl het zwaar te verduren krijgt. Zo heeft het RD het over „de chaos die door het beleid Den Uyl wordt veroorzaakt‟ en schrijft het over het
abortusbeleid van het kabinet dat het „door een volslagen passiviteit gekenmerkt wordt‟.94 De houding van Van Agt in de kwestie wordt daarentegen geprezen.95 Ook dat de kranten consequent abortus met het woord „kindermoord‟ blijven aanduiden, zegt veel over het gewicht dat het onderwerp voor de christenen heeft. Het RD schrijft daarover: „Abortus, in ieder geval zoals het in Bloemenhove gebeurt, blijft moord; laten we dat toch niet
90 Reformatorisch Dagblad 22 mei 1976.
91 Reformatorisch Dagblad 24 mei 1976.
92
Reformatorisch Dagblad 20 mei 1976.
93Nederlands Dagblad 21 mei 1976.
94 Ibidem.
38 vergeten!‟.96
Het ND spreekt in haar commentaren over „de massamoord van het ongeboren kind‟.97
Daarbij richt de krant zich tegen het liberalisme en het socialisme. „Nooit tonen PVDA en VVD grotere eensgezindheid dan wanneer het erom gaat op te komen voor de vrije vruchtafdrijving. Een volk dat zijn vrijheid daarin uitleeft, doodt zijn eigen toekomst.‟98
Een andere manier waarop het RD het onderwerp duidelijk framed, is door
meerdere malen te benadrukken dat Van Agt formeel in zijn recht staat met het ingrijpen in de kliniek en degenen die actievoeren aan te duiden als „radicalen‟ die „in staat zijn strafbare handelingen tegen de wil van justitie in te laten voortduren‟. 99
Daarmee wordt benadrukt dat de partij die tegen sluiting van de kliniek is, in strijd handelt met het Wetboek van Strafrecht.
Het ND laat zich in woorden van gelijke strekking uit. De krant schrijft over „onwettig optreden tegen de politie‟ en over „stuitende praktijken‟ die in de kliniek plaats zouden vinden. 100 Over de houding van minister Van Agt schrijft het ND: „Toch was juist in dit geval diens reactie volstrekt gerechtvaardigd. Deze motie beoogde immers niet minder dan de minister te weerhouden van wat naar wet en ambtseed zijn taak is:
optreden tegen hen die onze rechtsorde met voeten treden‟.101 Het ND beweerd daarmee - net als het RD - dat zij het recht aan haar zijde heeft. Van Agt moet als minister van Justitie optreden tegen hen die de rechtsorde verstoren, concludeert het ND. Maar moet diezelfde Van Agt zich ook niet aan de besluitvorming houden binnen de Kamer, waar een meerderheid voor het openhouden van de kliniek is? Deze vraag laten de beide kranten onbeantwoord.
Een methode waar de kranten zich vaker van bedienen is het toekennen van verstrekkende gevolgen aan gebeurtenissen, terwijl enige nuancering op zijn plaats zou zijn geweest. We zien dat hier en ook later in het onderzoek bij een aantal andere onderwerpen. Hier gebeurt dat in het ND met de actievoerende vrouwen, waar de politie volgens de krant hard tegen zou moeten optreden. „Wanneer echter dit geduld wordt,
96 Reformatorisch Dagblad 25 mei 1976.
97 Nederlands Dagblad 22 mei 1976.
98
Ibidem.
99 Reformatorisch Dagblad 28 mei 1976.
100 Nederlands Dagblad 21 mei 1976.