Scrum: de opleiding

5.4.1 Inleiding en aanpak

Tijdens het onderzoek kies ik er voor om binnen Centric een opleiding tot gecertificeerd scrummaster te volgen. Door hierin te participeren hoop ik zicht te krijgen op de inhoud en vorm van de opleiding voor scrummaster, de leervragen die spelen in de praktijk en tevens zicht te krijgen op de wijze waar-op de vertaalslag naar de Centric-praktijk vorm krijgt. Mijn doel is immers om mijn zoektocht aan te laten sluiten bij datgene wat nuttig is voor de praktijk van Centric. Ook hoop ik dat ik door de oplei-ding ‘mee kan praten’ in de taal van de mensen die met scrum aan het werk zijn. Zelf deelnemer zijn is dan in mijn optiek onontbeerlijk. Wat is van belang om scrum in de praktijk werkend te laten zijn? Deze vraag staat voor mij tijdens de opleiding centraal.

Voorafgaand aan de opleiding heb ik contact met de docent om de achtergrond van mijn deelname toe te lichten en acceptatie voor deelname te krijgen. Beide opleidingsavonden ben ik als cursist aan-wezig. Aan het einde van de tweede avond vertel ik mijn mede-cursisten over mijn onderzoek en vraag ik hen toestemming om mijn ervaringen en de uitwerkingen van de opdrachten in het onder-zoek te gebruiken. De reactie is unaniem positief. Het assessment leg ik op dezelfde manier af als de andere cursisten. Tijdens de les maak ik naast aantekeningen over de lesinhoud ook korte observa-ties, notities. Deze gebruik ik voor het maken van een uitgebreide beschrijving. In deze paragraaf deel ik mijn ervaringen en overdenkingen en de nieuwe vragen die de opleiding oproept. Op deze manier hoop ik voldoende inzicht te geven zodat keuzes in het vervolgtraject van mijn zoektocht perspectief krijgen.

bijeenkomst de eigen kennis te testen door een open assessment te doen en het resultaat door te sturen naar de docent. Er zijn 16 cursisten, van wie enkelen al als scrummaster aan het werk zijn. De docent is een medewerker van Centric, die werkzaam is in de detacheringstak van Centric. Hij is ge-certificeerd scrummaster en heeft werkervaring in het werken in een scrumteam.

Het programma van het eerste dagdeel bestaat uit een theoretische toelichting op het agile ge-dachtegoed en op het raamwerk van scrum. De docent gebruikt enkele scrumtermen en scrum-gebruiken. Zo is hij transparant over de resultaten van het open assessment en hangen er aan de muur een burn-down chart en een scrumbord om de voortgang weer te geven. Ook is er een strakke tijdbewaking. Op deze wijze probeert hij in het verlengde van scrum te werken. Naast kennisover-dracht door middel van een PowerPoint presentatie zijn er enkele opkennisover-drachten in subgroepen. De trainer heeft de groepsindeling voor de subgroepen van tevoren gemaakt. De opdrachten doen een beroep op de zelfwerkzaamheid van de cursisten en zijn veelal gericht op het activeren van aan-wezige kennis in de groep en het uitwisselen van ervaringen.

Het tweede dagdeel van de opleiding staat voor een groot deel in het teken van het examen.

Aan de hand van oefenvragen wordt het raamwerk van scrum met de bijbehorende regels nogmaals overgedragen. Naast aandacht voor het examen zijn er twee ervaringsgerichte oefeningen. Eén oefe-ning is gericht op het ervaren van het verschil tussen strak gemanaged worden en zelfsturing. Deze komt niet uit de verf. De andere oefening is gericht op het ervaren van de retrospective als manier om prestaties te verbeteren. Tot slot bespreken we in de subgroep een praktijkcasus met aansluitend een plenaire discussie.

Het examen (assessment) vindt een paar dagen na de tweede opleidingsbijeenkomst plaats en wordt online gedaan. Het zijn 80 vragen die in maximaal 60 minuten beantwoord moeten worden. Om het examen te halen is een minimale score van 85% nodig. De vragen betreffen het scrumraamwerk, de achterliggende uitgangspunten en de bijbehorende regels.

Wat moet je als scrummaster doen om een zelfsturend team te maken? Subgroep Done

Empediments wegwerken Openheid

Zorgen dat iedereen zijn mening kan geven

Zorgen dat ze naar elkaar luisteren Proces benoemen: “Pietje heeft ook wat gezegd.”

Verantwoordelijkheid

Niet verder kijken dan twee weken Duidelijk

Twee weken lang rust

Subgroep Tess en de groentjes

Cross-functionaliteit belangrijk Dat ze zelf ook echt het idee hebben dat ze het halen

Het team bepaalt zelf hoeveel ze aankunnen

Ze enthousiast maken

Subgroep Team 2

Het zelf kunnen bepalen

Voorbeeld van een opdracht met de uitwerkingen van de subgroepen

5.4.3 Bevindingen

Het volgen van de opleiding voor scrummaster levert een aantal bevindingen op. Eerst een aantal inhoudelijke bevindingen.

Verschil tussen theorie en praktijk. Uit de vragen en de op- en aanmerkingen van de deelnemers blijkt dat op dit moment bij een aantal pilots de praktijk van scrum anders is dan de theorie voorschrijft. Zo schrijft de theorie voor dat het team cross-functioneel moet zijn. Dit blijkt in de Centric-praktijk lastig te zijn omdat de expertise van oudsher erg is opgeknipt in specialisme. Zo

kent Centric testers, ontwerpers en ontwikkelaars. Een ander punt wat naar voren komt is dat de product-owners in de Centric-praktijk niet ‘dedicated’ zijn. De rol van product-owner is nieuw, en wie deze rol moet invullen is nog niet duidelijk. Op dit moment zijn het veelal productmanagers die de rol van product-owner ‘erbij’ nemen. De docent benadrukt het toewerken naar de theore-tisch gewenste situatie.

Discussie over de realiseerbaarheid en toepasbaarheid. De cursisten stellen de toepasbaarheid van scrum binnen Centric openlijk ter discussie. Dit lijkt vooral te maken te hebben met het bouwen van standaardpakketten. Wat betreft de realiseerbaarheid van een aantal van de uit-gangspunten zijn een aantal cursisten sceptisch. Vooral het dedicated zijn van de product-owner, maar ook zoiets als ‘fouten maken mag’ wordt weliswaar niet openlijk maar dan toch impliciet als te idealistisch gezien. Cursisten vragen zich af wat haalbaar is.

Rol van scrummaster. Over de rol van scrummaster is nog veel onduidelijkheid. De cursisten zien allemaal het wegwerken van ‘impediments’ of belemmeringen als een taak. Ook het coachen van het team of ervoor zorgen dat het team haar werk kan doen wordt door de cursisten als een taak gezien. Maar discussie is er over het uitdragen van de scrumgedachte. Ook de rolverdeling tussen scrummaster en product-owner roept nog veel verwarring op.

Zelfsturend team. Over wat de docent noemt het ‘zelfsturende’ element van het development team is veel discussie. De meeste deelnemers vinden dit niet gemakkelijk. De reactie van de do-cent is meelevend. Belangrijkste tip is ‘niks bepalen, de vraag steeds terugleggen bij het team’. Leervragen. De leervragen die naar voren komen in de opleiding richten zich op technieken (backlog grooming, pokerplanning), rollen en verantwoordelijkheden binnen scrum en de invul-ling van de retrospective.

Het volgen van de opleiding en het afleggen van het assessment levert ook een aantal bevindingen op naar de opleiding zelf!

Theorie in plaats van praktijk en handelen. De opleiding en het assessment zijn voornamelijk theoriegericht. Praktijksituaties komen minimaal aan bod. Als ze aan bod komen dan is het vooral vanuit de invalshoek dat het afwijkend is van wat de theorie voorschrijft. Om het assessment met goed gevolg af te leggen is praktijkkennis en/ of handelingskennis niet nodig.

Faciliteren van het team. Hoewel het faciliteren van het development team en het begeleiden van het team in zelfsturing één van de belangrijkste onderdelen is van de rol van scrummaster, wordt daar in de opleiding weinig tot geen aandacht aan besteed. Vaardigheden op dit vlak zijn totaal niet aan de orde geweest. Ook hier-en-nu situaties, die zich tijdens de opleiding voordeden en goed hadden kunnen dienen als lesmateriaal in het faciliteren van groepsprocessen, zijn niet als zodanig gebruikt. Zo was bijvoorbeeld tijdens de tweede dag bij de ervaringsgerichte oefenin-gen goed zichtbaar hoe belangrijk de rol van kartrekker is. Aan reflectie op het handelen van de docent als voorbeeld van het faciliteren van groepsprocessen is geen aandacht besteed.

Twee multiple choise-vragen uit het examen

Scrum is a … framework within which people can address complex problems and productively and creatively deliver products of the highest possible value.

a. Lightweight

b. Extremely simple to understand c. Extremely difficult to master

5.4.4 Overdenkingen en agenda voor de komende tijd

Door de opleiding heb ik meer kennis gekregen van scrum en spreek ik de 'taal' van scrummasters. In theorie weet ik wat scrum behelst en wat van de scrummaster verwacht wordt. Door de vragen en discussies tijdens de twee opleidingsbijeenkomsten is me duidelijk geworden dat de deelnemende scrummasters worstelen met de vertaalslag naar de praktijk. Zaken die spelen betreffen het niet (kunnen) opvolgen van een aantal basisregels (product-owner onvoldoende betrokken, cross-functioneel team is moeilijk te realiseren), de techniek van het werken met story points en backlog grooming, het niet goed weten hoe de retrospective te begeleiden en hoe het zelfsturende karakter van het development team te realiseren. Bij de deelnemers heerst aarzeling over de haalbaarheid en geschiktheid van scrum binnen Centric.

De opleiding en certificering tot scrummaster is vooral gericht op kennisoverdracht met betrekking tot de achtergrond, de uitgangspunten, het raamwerk en de bijbehorende regels van scrum. Wat in de rol van scrummaster verwacht wordt, is goed uit de verf gekomen.

Maar vaardigheden en inzicht om het development team te faciliteren op weg naar zelfsturing en vaardigheden om de bijeenkomsten te begeleiden zijn niet aan de orde gekomen (!). Vanuit mijn achtergrond weet ik dat het begeleiden van een groep mensen veel vraagt van de vaardigheden van de begeleider op het vlak van faciliteren. Dat er geen aandacht besteed wordt aan deze vaardighe-den tijvaardighe-dens de opleiding verbaast me. Juist op dat vlak spelen veel van de praktijkvragen van de deel-nemers. Al met al concludeer ik: Het wát is duidelijk, het hóe niet. Het verdere leerproces ligt nu in de praktijk van alledag. Hoe zal dat uitpakken?

Scrummaster: “Well I think, yeah of course if you take some courses in scrum and scrummaster and things like this, you will have the basis for what you need to do, but I think it is also important to act like a scrum-master and be involved in the project like…, eh…, well a lot of people say they read about scrum and they know what you should do and..., but if you really work with them, you realize that it is…, I mean they know some rules, they know what they should be doing but they are not really doing it. And it is well as they say, it comes with experiences. I mean you know better what to do on the way."

Vanuit de eerste verkenning heb ik begrepen dat scrum helpend kan zijn voor het samenwerken op afstand. Vanuit de opleiding is mijn interesse verder aangewakkerd. Intuïtief voel ik dat de metho-diek veel potentie heeft. Ik heb nieuwe vragen, extra vragen gekregen. Mijn intuïties betreffen een viertal thema’s; de vaardigheden van de scrummaster in het faciliteren van het samenwerkingspro-ces, de potentie van scrum om helpend te zijn in het samenwerkingsprosamenwerkingspro-ces, de potentie van de retro-spective en het belang van een product-owner die dedicated is en sterk betrokken.

Ik parkeer mijn intuïties door deze te noteren en wacht op momenten om ze nader te onderzoeken. Uit de wetenschappelijke literatuur (paragraaf 5.2.4) weet ik dat er onderzoek is gedaan naar de invoering van scrum in organisaties. Hoewel dat op dit punt interessant kan zijn, besluit ik toch om daar niet verder in te duiken. Ik ben geïnteresseerd in hoe scrum binnen Centric Cluster 1 vorm krijgt en hoe er binnen Centric Cluster 1 wordt omgegaan met eventuele knelpunten. Dat proces wil ik graag zo onbevangen mogelijk volgen, vanuit nieuwsgierigheid, lerend van mensen uit de praktijk, die ik als de deskundigen beschouw. Mijn agenda voor de komende tijd is dan: Hoe ziet de vertaling naar de Centric-praktijk eruit? Hoe wordt er invulling gegeven aan de uitgangspunten van scrum? Hoe vul-len scrummasters en product-owners hun rol in en wat denken zij dat nodig is om deze rol goed te vervullen? Wat hebben zij nodig om scrum werkend te laten zijn in de praktijk?