Schriftuer. { Wat isser claerder dan de Sonne?
+7. Beweegh-redene.
Datmen Godt moet minnen, om sijn on-eyndighe goedtheydt en schoonte.
O Godt als ick de Son, het puyck stuck van u wercken,Eens met een rijp verstandt, diep-sinnigh wil aen-mercken, En dat ick sien den glans, die d'ooghe niet en draeght, Haer miltheyt ende schoont, die ons op't hooghst' behaeght, Die door den aerdt, die ghy haer in-druckt, t'allen kanten De aerd maeckt zegen-rijck met hondert duysent planten, De hoven schoon beblomt, het velt met graen-gewas, De bosschen dicht van hout, de bemden vol van gras. Al waer ghy d'oogen keert; soo siet ghy 't goedt met zegen, Door wermte vande Son gevoedt, ververscht door regen:
Al wat komt vande Son, is niet als't beste goedt, Daer al dat leven heeft, sijn leven med behoedt. De Sonne die den nacht, doet vanden dagh af-scheyden, Die weckt ons uyt den slaep, en waent ons te bereyden
Tot alle werck, dat ons noodtwendigh dienen moet: Het is de Sonne die ons aen-brenght alle goedt. En dat noch meerder is, soo is sy uyt gelesen In eenheydt, ende niet een tweede, haer van wesen
Sal vinden oyt gelijck; maer boven al sich thoont, Voor al de Schepselen het alder-schoonste schoont', Wat wonder is het dan? soo sy niet waer gebonden, Aen haeren vaste loop, maer wel wirdt vrij gevonden,
In haer beweginge; niet worden sou her-kent,
Self voor den waeren Godt, die soo veel goedts toe-sent? Dit heeft veel heydenen tot 't sienelijck genegen,
Om d'oorsaeck van al 't goedt. soo crachtigh doen bewegen: Dat sy, tot hunnen Godt, de Sonne naemen aen,
Dus waeren sy verdoolt, als sy niet wel verstonden, 't Oor-spronckelijcke goedt, dat nergens aen-gebonden,
Vry, on-genoodtsaeckt is, gelijck sy niet kan zijn, Die op gesetten tijdt ons toe-went haeren schijn, De waerheydt ons betuyght: dat daer geen goet kan wesen, Als dat uyt Godes jonst, alleen komt af-geresen
In al sijn Schepselen: want daer is niemandt goedt, Dan Godt: oft door het goedt dat hy belenen moet. Al't goedt dat ghy soo acht, en ons de Son kan geven, Dat komt de Son niet toe; dat sy ons houwt in't leven,
Sy is den oor-spronck niet: 't is Godt die haer gebiedt, Als tweede oorsaeck, van het goedt, en voorder niet, Waerom ick niet en kan jet eygender verthoonen, Ons tot een Sinne-beldt: waer in dat schijnt te woonen,
Den milden aerdt van Godt, met sijn hoe-daenigheydt. Als dat hy sich in't goedt, als eene Son, uyt-spreydt. Godt is 't oorspronck' lijck goedt, van niemant toe-gesonden Den onder-standt van 't goedt in Gode self gevonden,
Die 't al met 't goet verrijckt, me-deeligh uyt den aerdt, Soo dat sijn Schepsels oock, ons liefde wel zijn waerdt, Maer soo, dat onsen min, in hun niet magh berusten, Als in het eynde van ons Ziels betrachte lusten:
Sy baenen ons den wegh, alleen tot Godes min, Daer ons begeerte vindt geheel haer ruste in. 't Voor-werpsel vande liefd', en daer wy toe genegen Zijn 't vinnighste van aerdt, en't hooghste kan bewegen,
De heb-suche van ons hert, is alder-meest het goedt, Oft dat, den schijn van goedt, voor't minste hebben moet. Het waer on-mogelijck, dat jemandt soude minnen,
Dat quaedt is uyt den aerdt van buyten en van binnen: Als jemandt quaedt begeert, dat wilt hy niet als quaedt, Dan wel, als het bekleedt niet goedt van buyten gaet: Gelijck een hong'righ Visch, sijn doodt koopt met sijn eten, 't Welck noyt 't aen-lockigh aes gevat had, had 'tgeweten:
Dat daer den visscher in, verborgen had den haeck, Waer mè den slechten Visch geslaeghen door de kaeck Gevangen wordt geclampt. Dit zijn de schalcke vonden, Des werelts, die altijdt haer lock-aes af-doet gronden,
In dese woeste zee; waer dat de Visschen zijn,
Seer hong'righ en versot naer 't aes van goeden schijn. Die soecken niet als eer, oft lust, oft ander saecken, Van ydelheydt, die naer de sinn'lijckheydt vermaecken,
Waer in den doot-haeck schuylt, die sonde bouwt Aen doodelijcke schult, die hun de sonde brouwt, ô Mensch! zijt ghy niet blindt, by Visschen wel geleken, Als ghy noch niet en kent, den list en 's wereldts treken, Die al haer eydel goedt, op schijn van goedt bedeckt, Waer op ghy seer verlieft, het haeckxhen binnen-treckt, V vrydom soo verliest, en blijft soo schandich hangen, En tot een duyvels proy, voor eeuwelijck gevangen?
'k VVeet niet, hoe dat het komt, dat wy die red'lijck zijn, Vervallen tot ons leedt, op 't goedt van enckel schijn? ô Mensch! zijt ghy niet dwaes? doet u verstandt eens open; Neemt kenniss' van het goedt; dat ghy eens kont verhopen,
Dat goedt met waerheydt is, in waerde on-bepaelt, On eyndelijck van deught, in licht'lijck wort behaelt; Soo ghy door liefd' alleen het selve wilt betrachten, En al 't vermomde goedt des werelts, wilt verachten.
En waerom sou u hert niet staen op't hooghste goedt, Dat uyt sijn selven goedt, u niet als voor-deel doet? Sult ghy om 't schijn-goedt dan het waere goedt verlaeten, En om de waerheydt niet, 't bedrieghelijck behaeten?
Oft 't moet puer boosheyt zijn, vermits de min van't goet, Aen ons soo eygen is, als 't vier verwermen doet. Sult ghy dan 't waere goedt (dat Godt is) af-gaen wijcken, Om met een dommigheydt naer ydel goedt te kijcken,
Dat ons maer dienen moet, en inde Schepsels schijnt; Maer lichter als den roock, in ydelheydt verdwijnt?
VVat is het goedt, dat in de Schepsels uyt kan stecken, Meer, dan een druppel-nats, uyt volle zee geleken?
Den Schepper die van 't goedt een zee is sonder grondt, Die in sijn goedtheydt noyt begin oft eynde vondt; Is weerdigh aen ons liefd', die ons soo kan versaeden, Met sijn on-eyndigh goedt: dat wy met reen versmaeden,
Dat valsch is, en beleent, alleen met schijn bedekt, Daer niet als droevigh quaet, bedriegh'lijck binnen steckt. En waer dit niet genoch om onse Ziel te trecken,
Tot liefd' van 't hooghste goet? waer toe ons meer sal wecken Dat hy den schoonsten is (gelijck ons David seyt)+
Die al de kinderen der menschen over-schreydt, In d' alder schoonste schoont': oft als in haer gesangen, De minnelijcke Bruydt, hem toe-roept met verlangen:
ô Minnaer van mijn Ziel; hoe schoon en zijt ghy niet? Geluckigh is de oogh, die sulcken schoonte siet.+ Hoe schoon en zijt ghy niet, uyt duysent uyt-verkoren? Hoe schoon en zijt ghy niet, in schoonheydt on geboren?
Hoe schoon en zijt ghy niet, door eygen schoonigheydt, Die u in alle schoont' goedt-gunstigh hebt verspreydt? Dat in u Schepsels oock een' schoonte is gelegen, Dat hebben sy alleen van uwe schoont' gecregen; Doch sy is wankelbaer, en geenen duer en heeft, Gelijck een blom-gewas, dat heden bloeyend' leeft, En morgen leyt verflenst: oft als van waeter verven, Een stuk, schoon in het oogh, dat licht'lijck sal versterven:
Oft worden uyt gevaeght, om dat het lijme-loos, Sich niet wel houwen kan: oft als een versche roos, Gepluckt, door handelingh verflenst wordt en verlegen, In bloos en soeten geur: oft als een' douw' oft regens,
Die 't aen-genaeme groen doet groeyen op het landt, Maer door de hete Son, haest dorr' wordt en verbrandt, Doen lonas wirdt verlicht, met groen-veyl overlommert,+ Daer hy was rustende, bedroeft en swaer bekommert,
+ Ps. 44.
+ Cant. 5.
Eylaes! met korten duer; een wormken on-verwacht, Dat knaeght de wortel af, ont-nemt de groeyens cracht, Van't aen-genaeme loof, dat daet'lijck moest versterven; Soo moest den goeden man, dien kleynen troost oock derven.
Wat isser schoonder als de Sonne die ghy siet? Wie isser die meer goedts ons hier op d'aerde biedt? Soo schoon en is sy niet, soo rijck en over-vloedigh,
Soo soet soo aengenaem, soo werm, soo goedt, soo voedigh; Noch moet sy eens vergaen: wat heeft de schoonheydt in? Als on-standt-vastigheydt, niet weerdigh aen den min Van 't redelijck verstandt, ô Godt! ô mijnen Heere! Heb ick gêen rede dan, dat ick my tot u keere,
Tot een' eeuwdurige, en soo vol-maeckte schoont', Daer al dat goedt en schoon is, lieffelijck in-woont? Heeft 't soet en lief gelaet, van Iudith konnen trecken, Om Holofernem tot het minne-vier te wecken?+
Heeft Hester soo versoet Assuerum heel gestoort, Dat hy op haere schoont' verlieft haer heeft verhoort?+ VVas Eva soo versot op aen-genaeme vruchten;+
Dat sy door 't snoepen, van een' Appel heeft doen duchten, In veel elenden, al haer volgende geslacht?
Is dan de schoonte niet wel eene toover-cracht? 't Is waer ô goeden Godt! in dit vergangh'lijck leven, VVord' ick wel tot u schoont', verlangende gedreven,
Om die t'aen-schouwen; maer dit wordt geweygert, aen 't Lichaemelijck gesicht, dat hooger niet magh gaen, AIs sijnen cirkel is, en moet noch onder-duycken, En brillen van't Gheloof aen-dachtelijck gebruycken,
En plonsen soo de Ziel, in 't on-geschaepen goedt; Daer sy, in al u werck, u schoont' het best' bevroedt: Tot dat sy in u licht, het licht eens sal beschouwen, Van on-gemeten schoont'; en daer toe noch behouwen,
't Geniet van't hooghste goedt, den rijckdom sonder endt; Om dat sy door' t Geloof niet beters heeft gekent.
+ Iudith 16.
+ Hest. 23.