altijdt gereedt ter handt is.
Een mensch vol van elend', van Moeder hier geboren Als een onnuttigh vat, die waer al langh verloren;
Had hem Godts liefde niet, van't sterven af-gekocht, En hem bermhertelijck, op verschen voedt ghebrocht: Dus dat hy op het hooghst' tot weder-liefd' verbonden; Aen sijn Verlosser is, en niet magh zijn bevonden
On-danckbaer voor het goedt, dat hy genoten heeft, En daegelijckx geniet, en Godt noch daegh'lijckx geeft. Hier sou dan mensch oock wel met David mogen vraegen Wat sal ick weerdighs, Heer, voor u genaed' op-draegen,+
Op dat ick magh vol-doen aen mijne schult en plicht. Daer al, wat ick vermagh, al verr' sal zijn te licht, Moet ick on-danckbaer dan, aen al u wel-doen wesen, Als ick niet weet waer mè, noch my wordt aen-gewesen,
Wat ghy van my vereyscht, en ick vergelden magh, Voor al 't on-telbaer goedt genoten dagh op dagh? Ghy die rechtveerdigh zijt, en sult met recht en reden, Bestraffen op het hooghst', al ons on-danckbaerheden,
Dus moet ick soecken jet, waer mè gy wordt vol-daen, En ick soo magh, 't gevaer van uwe straf ont-gaen. VVel Heer, als gy soo milt, u aen den mensch komt thoonen, En hy niet eygens heeft, om u wederom te loonen,
Sou uwe mildicheydt, tot straf ons dienen dan?
Neen neen! ghy zijt te goedt. sulckx ick niet dencken kan. Nochtans, moet in ons macht jet eygens zijn gelegen,
Dat tot vol-doeningh dient aen uwen grooten Zegen:
Maer Laet ons sien, waer in, dien eygendom bestaet; Op dat hy ons bekent, magh dienen tot ons baet.
ô Heer! 'ken sien niet wel, jet eygens te bekomen: Ick denck, oft ghy de oogh hebt op mijn goedt genomen, En al dat ick besit, en heb beerft voor 't mijn,
Dat kan in mijn Heerdy oft eygendom niet zijn:
VVant datmen met gewelt mij licht'lijck kan ont-rooven; Dat ick dat eygen heb, wie sal my dat gelooven? Misschien ick heerschappij van 't lichaem hebben magh, En waer om niet? het staet, geheel in mijn gesach,
Om dat naer mijn genoegh te heerschen en te dwingen, In alles, soo ick wil? maer die veel meer aen-dringen, Sijn die, die naer belieft', oft wel door listicheydt, Vermogen dat mijn Ziel, licht van het lichaem scheydt,
Oock tegen mijnen danck; soo dat oock het vermogen, Dat ick op't lichaem had, van my schijnt af-getogen Door ander meerder macht, die my oft door gewelt, Oft door gherechtigheydt in d'ander werelt stelt.
Doch ick moght van mijn Ziel misschien vry-Heer wel wesen, Een deel soo hoogh geacht, soo schoon, soo uyt-gelesen; 't welck Godt mil-daedigh, in ons lichaem heeft gestort, VVaer door den mensch een belt, naer Godts gelijcken wordt.
Maer hy die 't lichaem niet kan heerschen naer genoegen, Sal dan in sijn heerdy de Ziel sich konnen voegen? 't Is buyten twijfel, neen: want sy van't lichaem niet, Maer 't lichaem wil van haer, den levens geest geniet.
VVy moeten dit geschil wat meerder over-wegen, VVant veel geheymen zijn in onse Ziel gelegen: Dat ons met claerder licht de saeck sal leggen-uyt, En, wat ons eygen is, aen-wijsen met besluyt
De Ziel is, eenen geest, die eenigh, on-gescheyden En heel sich in't geheel, en oock kan heel verspreyden, In elck besonder deel: nochtans soo wordt bemerckt, Dat sy een dobbel ampt in onse lichaems werckt.
't Een, raeckt het onder-deel, het welck wy met de beesten, Besitten in 't gemeyn; dat sy met levens-geesten,
Bevormt en 't leven geeft; waer door het lichaem roert, En door bewegens-cracht, tot werckingh wort gevoert. Het ander, raeckt het deel, dat hooger is ghelegen, Waer in het claer verstandt door reen ons kan bewegen,
Tot al dat billigh is, met kennis van het endt;
Sy maeckt oock datmen Godt voor d'eerste waerheyt kent: Vervolgens naer dit deel, soo staen wy hoogh verheven, Waer in den af-druck ons van Godts-belt, is gegeven,
Bequaem tot Salicheydt, en in't verkiesen vry, Veredelt in de Ziel, door selsaem crachten dry. Doch even wel den mensch, soo êel soo hoogh gepresen, En kan van 't opper-deel, oock geenen heerscher wesen:
Vermits 't verstant, noch oock 't geheugh is in sijn macht: Maer wordt door wil alleen een' vryen Heer geacht. Dus dat hy met beraedt de macht heeft te verkiesen, Oft, dat hem dient tot baet oft wel tot sijn verliesen: Daer waeter ende vier, aen hem wordt voor geset, Magh nemen, naer belieft', dat niemandt hem belet:+ Soo wordt den mensch geheel van allen dwanck on-bonden, En heeft den eygendom, in sijnen wil gevonden:
VVant 't willen in sich self, soo los en vry moet staen, Dat, waer het in bedwanck? het willen waer gedaen: Dus kan daer geen gewelt, soo crachtelijck aen-dringen, Alleen, om eenen mensch, in sijnen wil te dwingen,
Noch vreetheyt on gehoort, noch dwanck van bitt'ren noot, Noch al de duyvels macht, noch 't leven noch de doot, Ia dat noch meerder is; Godt selver wilt vertijden, Aen sijn al-mogentheydt, en met gewelt niet strijden;
Om 't willen vanden mensch te dwingen door sijn macht, Maer al dat hy vereyscht, oft van ons willen, wacht; Dat sal hy door versoeck, vermaen, oft raedt verwecken, En soo door liefde-cracht, tot hem, ons willen, trecken,
Want hy, die ons den wil heeft gunstigh toe-gestaen, En wilt oock geenen dwanck, aen onsen wil gedaen. Maer soo daer niemandt magh, jet aen een ander geven, Hoe seer hy oock tot hem is gunstigh toe-gedreven,
Dan dat sijn eygen is, en soo hy anders geeft; Verdient geen meerder loon, als die gestolen heeft: En daer oock niet een sier, in weyde oft in ronde, Van al't geschaepen goedt ter werelt wordt gevonde
Dat ons ge-eygent is, dan onsen wil alleen: Al watmen meerder heeft besit-men maer te leen; Soo dat wy konnen Godt, een gift uyt gunst op draegen. Van dat ons eygen is, en hem soo meer behaegen:
Want die sijn willen met sijn liefde, voeght te saem, Die doet een offerand' aen Godt seer aen-genaem. Godt heeft een wet van liefd' de menschen, willen stellen, Maer heeft den vrijen wil daer mé niet willen stellen:
Om dat hy on-gepraemt, sou in't verkiesen staen, En soo ons liefde sou, tot Godt, gewilligh gaen: Want even als de Ziel, aen 't lichaem geeft het leven; Soo moet oock aen de deught, den wil 't verdienen geven.
De deught waer geene deught, soo sy on-willigh waer, Waer in, wat dat den wil vermagh, bespeurt-men claer. VVel aen dan tot besluyt: het hanght aen ons vermogen, Dat onsen geest tot Godt door liefde komt getogen,
En boven al sijn plicht, voldoet aen liefdens wet, Vyt soo veel reden ons, gerechtich voor-geset:
VVaer in noodt-saeckelijck, tot meerder Godts genoegen, Den vrijen wil sich moet met onse liefde voegen:
En als, sich soo den wil, aen Godt in liefde geeft,
Soo schenckt hy dan aen Godt, dat Godt self niet en heeft. Dus sietmen hoe den wil, gestijft door Godts zegen,
De macht heeft om ons hert (hoe wel tot Godt genegen, Door al't genoten goedt) te stellen tot den brandt: Der liefde, en de liefd' kan veerdigen ter handt:
Soo worden wy genoodt tot d'alder-beste waeren,
Die Godt voor vrinden heeft goedt-gunstigh willen spaeren, En uyt sijn' milden aerdt, voor niet te koope stelt, Daer 't hooghste goedt niet meer, als wil en liefde gelt. Hoe wel oock, dat den wil moet dienen in 't vercrijgen, Van 't tijdelijcke goedt: soo magh ick niet verswijgen,
Hoe seer het hemels goedt, van 't tijdelijck verschilt, Daer't aerts wort dier gekocht, en't hemels maer gewilt. En soo door wil alleen, wirdt alles haest vercregen, Daer ons begeer'lijckheyt is gretigh toe genegen;
Wie sou in rijckdom hier niet over-vloedigh zijn, Als hy die crijgen moght, oock sonder moeyt en pijn? Doch met wat kommeringh en slaeffelijcke wercken, De menschen zijn beswaert, is lichtelijck te mercken,
Aen allen hun gewoel tot tijdelijcke winst,
Dat onder-staen wordt, van den meesten tot den minst. VVie sal den arebeydt en kommer over-wegen,
Die in't bebomen is, van't wanckel goedt gelegen? Soo dat het spreeck woordt van de heydenen wel seyt: Dat by de Goden niet, als met den arebeyt,
Te koop wort voor-gestelt, want die voor't werc gaet vluchten Die sal op sijnen tijdt verlegen, moeten duchten,
On-bloot van goedt en staet: en wilt gy proef daer van? Gaet wandelt eens in't hof, en vraeght een Edel-man, Die daeghelijckx met ernst, sijn netten uyt komt hangen: Om't voor-deel vanden Prins op't konstighste te vangen,
Wat arebeydt hy doet, met veynsen in't gelaet, Te sluyten naer den mondt, te streelen tot sijn baedt? En siet hoe hy alleen gevoedt wordt met te hopen, Sijn voorderingh van staet, maer die op't simpel nopen,
Op't roeren vande pen, in't trecken meertijdts mist, Gelijck een vischer, die met d'angel roede vist. Wilt ghy dan voorder oock, den koop-man ondersoecken, Met wat een kommer hy besorgen moet sijn boecken,
En houwen rekeningh van al dat hy bedrijft,
Eerst inden clad-boeck, en daer naer, in 't net uyt fchrijft? (Maer dat is't minste noch) en als hy sijne waeren,
Moet stellen in't gevaer van d'op-gedronge baeren, Die 't Schip nu drijven op, nu weer ten af-gront slaen, Soo dat het lichtelijck, 't gevaer moet onder-staen, Van ergens met gewelt op eene plaet te rucken, Oft botten op een rots en slaen in duysent stucken:
Oft door verkeerden windt wed'rom te rugge slaen, Meer mijlen, als het heeft met Zeylen langh gedaen. Hoe dickmaels wordt den man benouwt, als hy de winden, Hoort huylen met gedruys, en tot tempeest on binden;
Al leyt hy noch op't bed, hoe meer den wint hem wieght, Hoe meer dat hem den slaep, door achter-docht ont-vlieght? Dit zy dan hier genoch: 'k en vondt geen eynd' van seggen, Wou ick van allen staedt, den arebeydt uyt-leggen.
Siet hoe den ambachts-man, moet sorgen voor den noodt, En wercken heel den dagh, tot winst van't daegh'lijcx broot. Siet hoe den Acker-man, noyt vrij en is van slaeven,
't Sy dat hy 't landt door-ploeght, oft besigh is in't graeven: Nu moet het landt gemest, ge-egent en besaeyt,
Op hop' dat hy eens 's jaers daer op, sijn vruchten maeyt. De werelt is een hol, vol van besorghde mieren,
Die om den aermen kost door een, soo rust-loos swieren, En stellen al hun hop', op hunnen arebeydt,
Waer in alleen de winst tot hunnen noodt-rust leyt. Maer my verwondert seer, de menschen sien te loopen; Om met soo dieren prijs het tijd'lijck te koopen:
En daer het hooghste goedt voor liefde wordt gekocht, En met den wil betaelt, soo weynigh wordt gesocht.