Het rookgordijn van de drie keizers

De gehele regeerperiode van keizer Augustus stond bol van de manipulatie en propagandamanoeuvres. Het publiekelijk zwartmaken van de concurrentie

kenmerkte, ook al in de late Republiek, een van de vele vormen van zijn propagandistische campagnes. Marcus Antonius werd voorafgaande aan de Slag bij Actium, aan het volk en de senaat van Rome, afgeschilderd alsof hij bezeten was door Cleopatra van Egypte en te ver heen was om zichzelf hieruit te bevrijden.139

De zeestrijd, welke plaatsvond voor de westkust van Griekenland, werd fel uitgevochten totdat Cleopatra met haar Egyptische galeien vluchtte. De vrouw op het sierlijke schip, afgebeeld op het bijgevoegde schilderij (fig. 10), kan Cleopatra voorstellen, haar uitgestrekte armen gebaren wanhopig naar de verloren strijd. Marcus Antonius volgde haar met een paar schepen. Met de door Octavianus voorgedragen publiekelijke verkondiging van Antonius wensen, afkomstig uit diens privétestament, werd hij afgeschilderd als vijand van Rome. Zonder deze propagandacampagne was de confrontatie met Marcus Antonius en Cleopatra misschien nooit uitgelopen op een oorlog en was Augustus waarschijnlijk nooit keizer van Rome geworden. De propagandacampagnes waren dus

essentiële politiekgerichte machtsmanoeuvres om het vertrouwen van het volk en de senaat te winnen. Dit alles om de keizermacht te verkrijgen, maar ook zeker om die te behouden en eigenhandig door te kunnen geven. Keizerlijke munten werden dan ook het podium voor de berichtgeving van de keizer. Door een portret van zichzelf op de voorzijde van munten te plaatsen en politieke intriges op de keerzijden te presenteren, waren deze twee onlosmakelijk met elkaar verbonden. Vooral overwinningen, speciale evenementen of grote gebeurtenissen waren populair.140 _{Ingewikkelde politieke ideeën konden eenvoudig worden verteld aan de}

137 Hoogendijk 2000, 3. 138 Hoogendijk 2000, 9. 139 Southern 2014, 128. 140 Olędzki/Dubicki 2015, 315.

Figuur 10: Een geromantiseerde weergave van De Slag bij Actium, door Laureys a Castro in 1672.

gebruiker van de munt en hopelijk op die manier kon diezelfde gebruiker worden beïnvloed. De voorzijde van de keizermunten verbeeldden het keizerportret of een lid van zijn familie. Op de keerzijde van de munt konden bijvoorbeeld ook verbeeldingen van voorgangers, biologische of geadopteerde zoon of zonen of soms volledige familieportretten zijn afgebeeld.141 _Zo

werden ook Augustus’ beoogde opvolgers en tevens adoptiezonen, Gaius en Lucius, op de keerzijden van de keizermunten gepresenteerd.142 _{Met het op de keerzijde afbeelden van deze}

jongens, werden zij aan het Romeinse volk gepresenteerd.

Hadrianus hing zijn gehele legitimatie op aan de kapstok van zijn voorganger Trajanus en vergeleek zichzelf op deze manier met zijn voorganger. Voornamelijk de beginperiode van zijn keizerschap hing aan een zijden draadje, want de keizertitel was na de dood van Trajanus niet met zoveel woorden aan Hadrianus toegezegd. Op jonge leeftijd ontving Hadrianus al magistraatfuncties en speelde hij een belangrijke militaire rol in de campagne tegen de Parthen.143 _{Na de dood van de keizer werd Hadrianus als opvolger naar voren geschoven.}

De keizer moest zijn machtspositie met man en macht gaan verdedigen en rechtvaardigen. Van een nieuwe keizer werd veel verwacht, met name dat hij nieuw grondgebied ging veroveren en Rome aan indrukwekkende overwinningen zou gaan helpen. Dit was onder Hadrianus niet per se het geval, de keizer beval zelfs om bepaalde grensgebieden te verlaten.144

Daarnaast was de nieuwe keizer zelf vaak afwezig in Rome en dit was uitzonderlijk in een wereld waarin de keizer naar verwachting altijd in de buurt had moeten zijn volgens de senaat. In contrast reisde Hadrianus door het gehele Rijk en bezocht bijna iedere provincie. Niet om oorlogen te voeren namens Rome, zoals vrijwel alle andere voorgangers, maar om een stabiele regering en gezonde welvaart te brengen in alle uithoeken van het Rijk.145 _{Hij hield}

toezicht op de constructie van grensmarkeringen tussen Romeinse en barbaarse gebieden, zoals de afgebeelde Muur van Hadrianus in Noord-Engeland (fig.11) en een soortgelijke variant in Noord-Afrika. Met het stimuleren van dergelijke bouwwerken propageerde de keizer de reikwijdte en ongekende invloed van het Romeinse Rijk.

Net als Hadrianus moet ook Constantijn de Grote alle middelen uit de kast trekken om zijn regeerrecht te rechtvaardigen. In propagandacampagnes aan het eind van de derde eeuw werd het tetrarchiesysteem van Diocletianus gepresenteerd als de oplossing voor de problemen die het Rijk bedreigden.146 _{Als Constantijn aan de macht wilde komen, moest dit systeem helemaal}

141 Kleiner 2010, 63. 142 Hekster 2009, 63. 143 Claridge 2016, 5. 144 Hekster 2020, 282. 145 Brennan/Turner/Wright 2006, 30. 146 Olędzki/Dubicki 2015, 315.

Figuur 11: De Muur van Hadrianus, nabij Gilsland Brampton in 2019.

worden hervormd. Het jaar 324 wordt als het keerpunt gemarkeerd, wanneer Constantijn zijn laatste vijand Licinius verslaat. Voordat dit gebeurde werd iedere overwinning, zelfs de allerkleinste, waargenomen en vrijwel onmiddellijk gepropageerd. In de latere jaren van zijn keizerperiode veranderde dit compleet.147 _{Constantijn stond na 324 klaarblijkelijk niet}

langer onder druk om constant het recht op de troon te bewijzen. De feitelijke reden voor de keizerlijke propagandaverspreiding was gericht op de versteviging of garantstelling van de machtspositie. De keizer kon echter zijn beoogde machtskoers niet varen zonder te luisteren naar de senaat of de Romeinse bevolking. Voor de keizer werd het bovendien erg gevaarlijk wanneer hij zich politiek niets aantrok en zich hier niet op aanpaste. De keizers die zich niet voldoende bekommerden om de verwachtingen van hun volgelingen of onderdanen stierven een gewelddadige dood.148