Ongewenste legitimatie

Wanneer belangwekkende gebeurtenissen niet verbeeld werden op keizerlijke munten of op een andere manier kenbaar werden gemaakt aan het volk, kon het zijn dat een dergelijke gebeurtenis niet paste binnen het imago dat de keizer wilde uitstralen. In enkele gevallen kon het voor de keizer zelfs permanente schade aanrichten. Het wegpoetsen of vervormen van historische gebeurtenissen is dan ook een kenmerkend aspect van propaganda. Hiervan is de viering van de Vicennalia en het mysterie rondom de dood van Constantijn zoon Crispus een voorbeeld. Crispus was de oudste zoon van Constantijn, maar zijn moeder was concubine en Crispus dus een bastaard.279 _{Hoewel Crispus dus geen recht had op de machtspositie,}

werd hij wel gewaardeerd door het volk en zagen ze hem als de logische erfgenaam van de keizerlijke macht. Door de omstandigheden van zijn geboorte werd hij gediskwalificeerd voor bevordering tot de rang van augustus. Zijn halfbroers Constantijn II, Constans en Constantius, waren wel legitiem aangezien hun moeder Fausta met Constantijn getrouwd was.280 _De

mogelijkheid bestond nu echter, wanneer Constantijn zou overlijden, dat er een militaire chaos zou losbarsten. Met name omdat de bastaardzoon Crispus, de oudste en de meest ervaren was in civiel en militair bestuur. Daarmee was hij dus in staat om te domineren over zijn jongere legitieme broers.281 _{Tijdens de viering van de Vicennalia in 326, het 20-jarige jubileum van}

Constantijn, werd Crispus door gif ter dood gebracht.282 _{De daadwerkelijke achterliggende}

reden voor dit familiedrama is echter nooit achterhaald. De oorzaak van Crispus’ dood was destijds ook maar vaag bekend bij het volk en alle huidige theorieën zijn gebaseerd op onbetrouwbare verklaringen en afkomstig uit klassieke bronnen.283 _{De wildste verhalen over}

ontrouw, machtsusurpatie en onwettige opvolging werden door het Rijk verspreid, maar het lijkt alsof de keizer zelf hier vrij eenvoudig mee wegkwam. Na de moord op Crispus werd ook zijn herinnering vervloekt met het uitspreken van een damnatio memoriae.284 _{De schijnbare}

politieke dreiging die Constantijn in zijn oudste zoon Crispus bemerkte, werd hiermee abrupt beëindigd en uitgewist. Met het uitspreken van een dergelijke damnatio memoriae werd iemands naam nooit meer genoemd of vermeld en ook van officiële documenten en monumenten verwijderd.

Het veelvoorkomende argument voor de terdoodveroordeling, dat in de literatuur blijft terugkomen is de verdenking van ontrouw. Na het ter dood veroordelen van Crispus, volgde 278 Sellars 2013, 523. 279 Guthrie 1966, 325. 280 Guthrie 1966, 327. 281 Guthrie 1966, 327. 282 Guthrie 1966, 326. 283 Ramskold 2012, 410. 284 Ramskold 2012, 410.

niet veel later ook de vrouw van Constantijn, Fausta. Het ter dood veroordelen van een zoon kan niet onopgemerkt voorbij zijn gegaan aan het volk van Rome, aangezien Crispus erg geliefd was als caesar. Mogelijk heeft Constantijn zijn eigen zoon en vervolgens ook vrouw opgeofferd om de toekomst van zijn idee van het Keizerrijk veilig te stellen.285 _{Waarschijnlijk}

hebben festiviteiten deze moord overschaduwd, mogelijk was dit ook Constantijns intentie. Van de daadwerkelijke terdoodveroordeling is namelijk vrijwel nergens iets van terug te vinden. De munten die in dat jaar werden uitgebracht verbeelden dan ook alleen maar de behaalde titulatuur van de keizer en een verwijzing naar het jubileum. Een andere grote afwezigheid op de munten van Constantijn is het christendom. Zowel Augustus als Hadrianus verwijzen naar goden om hun machtspositie te legitimeren. Augustus verwijst naar de Republikeinse god Mars om de dood van zijn peetvader te wreken en Hadrianus verwijst naar de godin Salus om het keizershuis te beschermen. Op de onderzochte munten van Constantijn zijn dergelijke godenverwijzingen aanwezig, met name naar de god Sol en naar personificaties van steden zoals Rome en Constantinopel. De grote afwezigheid is echter het christendom. Op geen van de onderzochte munten is ook maar één heldere aanwijzing voor dit nieuwe geloof aangetroffen. Mogelijkerwijs was dit niet de boodschap die de keizer wilde uitdragen naar het volk, aangezien het christelijke geloof in het dagelijks leven nog niet geaccepteerd was. In feite is er iconografisch, met de uitvoering van dit onderzoek, niet één aanwijzing gevonden voor een eerste christelijke keizer.286

Een tweede voorbeeld van het niet weergeven van

belangwekkende gebeurtenissen op munten, is de picturale afwezigheid van de Muur van Hadrianus. Na het aantreden van Hadrianus begon de keizer met een uitgebreid bouwprogramma voor de stad Rome. Alleen is hier bijna niets van terug te vinden op zijn munten.287 _{Wanneer er toch een gebouw op de munten}

stond, beeldde de keizer zichzelf graag af voor een tempel en pronkte niet echt met zijn gerealiseerde bouwwerken in het Rijk. Wanneer gebouwen wel werden afgebeeld op Hadrianus’ munten, dan waren het vaak voorouderlijke vereringstempels

van onder andere Julius Caesar of Trajanus. Beide tempels zijn tijdens het bouwprogramma van de keizer onder handen genomen.288 _{Het legitimatieproces van keizer Hadrianus was}

er een met dus aanzienlijk wat obstakels. Het letterlijk aanhalen van voorouders was voor deze keizer belangrijker dan het pronken met de gerealiseerde bouwwerken in Rome en de provincies. Wanneer er echter met een imposant gebouw werd gepronkt, was dat vaak met een achterliggende voorouderlijke reden. Hoewel de bouw van de Muur van Hadrianus in Noord- Engeland de veiligheid van het Rijk moest realiseren en er in antieke bronnen regelmatig over werd geschreven, staat de daadwerkelijke verbeelding van de muur nergens vastgelegd. De aanleg van de muur was een enorme technische prestatie, een doorlopende stenen barrière die zich uitstrekte over 80 Romeinse mijlen, 118 kilometer. Hoewel tegenwoordig met verbazing

285 Guthrie 1966, 326.

286 Lendering/Hunink 2018, 58. 287 Elkins 2015, 91.

288 Elkins 2015, 91.

Figuur 47:

naar dergelijke bouwwerken wordt gekeken, was het niet de boodschap die de keizer wilde uitdragen. Hadrianus was met name gefocust op zijn reizen, het bezoeken van de provincies en het aanspreken van zijn legioenen. Die expeditie-boodschap is veelvuldig door het Rijk verspreid (fig.47). Kortom, propaganda werd gebruikt door Romeinse keizers hoe het hen uitkwam. Blijkbaar werden sommige gebeurtenissen minder van belang geacht dan andere. Mogelijk waren sommige gebeurtenissen ook niet noodzakelijk om macht, status en invloed te verkrijgen of te consolideren. De studie naar een deel van die propaganda maakt dat overtuigend duidelijk.

8.2. Reflectie

In dit onderdeel van de discussie wordt gereflecteerd op mijn persoonlijk en het onderzoekstechnisch functioneren. Hierin wordt duidelijk waar de kansen binnen het onderzoek lagen en tegen welke problemen is aangelopen.