Voor, tijdens en na de revolutie was René31 een Sandinist in hart en nieren. De Sandinistische tijd
ziet hij als een periode waarin iedereen belangeloos meewerkte aan een beter en gelijkwaardig Nicaragua. De verkiezingsnederlaag in 1990 was voor hem een emotionele klap en een decennium lang heeft hij als alcoholist zijn eigen winkeltje verdronken. Zijn vrouw verliet hem en hij zwierf over straat totdat hij bij de AA (alcohólicos anónimos) terechtkwam. Nu is René weer actief in de verkiezingscampagnes van het frente Sandinista32 en probeert hij weer een leven op te bouwen.
In 1961 wordt René geboren in een ziekenhuis van Managua als zoon van een bouwvakker en een huismoeder. Na hem volgen nog een broertje en twee zusjes. Op zijn zevende kopen zijn ouders een stukje land in Reparto Schick en bouwt zijn vader daar een eigen huis. Na de basisschool gaat René een jaar naar een colegio, maar hij heeft geen zin om te leren en liever “anda mucho de vago” (hangt hij veel op straat rond). Zijn vader haalt René van school en leert hem metselen, waarna hij vanaf zijn 13e samen met zijn vader in de bouw gaat werken.
31 Het verhaal van René is voornamelijk gebaseerd op het interview (E8) wat ik met hem bij mij thuis heb gehouden
op 27 juli en aangevuld met observaties uit drie workshops in Francisco Salazar.
Hoofdstuk 5 Mannen over geweld
63
René vertelt dat zijn ouders regelmatig ruzie hadden over de opvoeding van de kinderen, het huishouden of de minnaressen van zijn vader. Als het eten niet smaakte of koud was dan gooide zijn vader het op de grond of door de kamer. Hij sloeg zijn vrouw, gooide met borden en mishandelde haar, zowel in dronken als nuchtere toestand. Ze deelden vroeger een binnenplaats met 7 families, met één wastafel. Daar waste zijn moeder de kleren en gooide ze daarna het water over het muurtje heen, totdat ze een keer het teiltje liet vallen. René ging het voor haar halen, maar op de natte berg afval achter het muurtje gleed hij uit, scheurde zijn broek en sneed zijn been open. Toen zijn vader die avond thuis kwam van zijn werk zag hij de vieze kleren van René en het bloed op zijn been. René wilde niet vertellen wat er was gebeurd, maar zijn vader bleef hem net zo lang slaan met zijn vuist en met de riem totdat hij toch vertelde wat er was gebeurd. Zijn vader begreep dat zijn moeder het teiltje had laten vallen en heeft haar vervolgens ook in elkaar geslagen. Zijn moeder ontving vaak de klappen die bestemd waren voor René, omdat zij hem wilde beschermen tegen zijn vader.
Vlak voor de revolutie werd René actief in de vakbond van de bouwvakkers en nam hij deel aan de studentenprotesten die gevoerd werden tegen de prijsverhogingen van de melk en de bus. Hij is één keer door de Guardia Nacional33 opgepakt en in de gevangenis terecht gekomen,
vanwege een staking in de bouw, die gericht was tegen het regime van Somoza. Volgens René was er een strijd gaande tussen de arbeidersklasse vanuit de bouw en de klasse van de Somozistas, de elite en aanhangers van Somoza.
Uiteindelijk kwam de Revolutie en waren ze bevrijd van de Guardia Nacional en Somoza. René ging naar het platteland om daar te participeren in de alfabetisatie campagne. In die tijd woonde hij samen met zijn eerste pareja, Victoria. Zij bleef in Managua terwijl hij langs de Rio Blanco meehielp met het leren lezen en schrijven van de bevolking in de dorpjes. Via via hoorde hij dat zijn pareja tijdens zijn afwezigheid vaak ging dansen, veel dronk en dan met een man naar bed ging. Toen hij thuis kwam sprak hij haar daarop aan en er ontstond een ruzie.
Los dos veces que la golpeé estaba tomado. Bueni sano no, sin trago no la golpeaba. Perdí la razón pues, el cerebro realmente se pierde pues, el uso de razón. Yo considero así pues, que uno se enbrutese, que el alcohol le pone uno brutesido pues, que no analiza, que no valora uno las cosas, como va a ser pues. Estaba muy tomado, solo sentí enojo pues, mucha bravura pues, emocionalmente pues, me sentia mal y tenia que golpearla para sentirme bien pues. Yo sentia que, como el cuerpo se descargaba pues, a golpearla. Pero claro, el dia siguiente también yo me repentía pues, me sentia como desmoralizado, me daba mucho pensar pues verla la cara enflamada. Queria que cambiara, cambiar a ella, a su forma, no fuera que se acostara con uno y con otro hombre. Pero no iba a cambiar le gustaba.
De twee keer dat ik haar geslagen heb had ik wat gedronken. Nuchter, zonder een borrel sloeg ik haar niet. Ik verloor het verstand dus, de hersenen verlies je echt even dan, het gebruik van je verstand. Ik denk dat het zo is, dat je ruw en woest wordt, dat de alcohol je woest en onbeschaafd maakt, dat je niet analyseert, dat je de dingen niet inschat en waardeert, hoe het gaat zijn. Ik had veel gedronken en ik voelde alleen woede, veel woestheid, emotioneel gesproken dus, ik voelde me slecht en ik moest haar slaan om me weer goed te voelen, dus. Ik voelde dat, alsof het lichaam zich ontlaadde, door haar te slaan. Maar goed, de volgende dag had ik er ook spijt van, ik voelde me gedemoraliseerd, het zette me aan het denken toen ik haar opgezwollen gezicht zag. Ik wilde dat ze veranderde, haar veranderen, haar manier, dat ze niet zo zou zijn dat ze met de ene en met de andere man naar bed zou gaan. Maar ze ging niet veranderen, ze vond het leuk. (p.3)
Nadat hij haar geslagen had wilde hij seks met haar en omdat zij niet wilde greep hij haar vast en nam haar tegen haar zin. Volgens René komt het door de drank, want nu sinds hij weer nuchter is weet hij dat hij een ander niet wil en niet mag slaan of seksueel mishandelen. Als hij terugdenkt aan die situatie voelt hij zich nog steeds schuldig. Maar in die tijd met Victoria zag hij dat nog niet en wilde hij dat zij bij hem bleef, dat ze zou doen wat hij haar zei. En als zij dan uit ging dansen en
33 De Guardia Nacional was de gevreesde politiemacht van dictator Somoza. Zeker in de jaren voor de revolutie
waren mensen bang dat ze zouden worden opgepakt, gemarteld of vermoord door deze politiemacht, die probeerde het verzet te breken en de revolutie in de kiem te smoren.
Hoofdstuk 5 Mannen over geweld
64
drinken met vrienden voelde hij zich rot en werd hij boos. Zelf heeft René altijd geliefden gehad naast zijn vaste relatie, na de revolutie wel 3 tot 4 vier vrouwen tegelijkertijd in Managua.
Na de tweede keer dat René haar geslagen had dreigde ze hem aan te geven bij de politie en zijn ze uit elkaar gegaan. Zijn omgeving wist dat ze veel vreemdging en had hem al aangeraden haar te verlaten omdat er anders wel eens iets ernstigs zou kunnen gebeuren. Dat René haar meerdere malen heeft mishandeld weten zijn vrienden en familie niet. Hij was bang dat de Sandinistische partij dit ter ore zou komen, en dat hij dan geschorst zou worden en de gevangenis in zou gaan. Na de revolutie was huiselijk geweld verboden, en volgens René gold dit extra sterk voor actieve Sandinisten.
In 1982 kwam René definitief terug naar Managua en meldde zich bij de fuerzas armadas (gewapende krachten). Hij werd ingedeeld bij de politie en tegelijkertijd was René actief in de organisatie van de bewoners van Reparto Schick om zo basisvoorzieningen bij de gemeente af te dwingen. Bij zijn werkzaamheden in de buurt ontmoette hij Nora. Zij was ook actief bij de FSLN, feministe en dirigente (leider) van de vrouwenbeweging. Ze gingen samenwonen bij René’s ouders in huis en ze kregen een zoon. Daar bleven ze wonen toen zijn vader in 1988 overleed. De laatste jaren was zijn vader was rustiger en milder geworden naar zijn moeder toe.
De Sandinistische tijd liep ten einde door de contraoorlog en in de verkiezingen van februari 1990 verloren de Sandinisten hun macht.
Un dia despues, que perdimos las elecciones, hubo un silencio en todo Managua, hubo como tristeza. Mucha gente lloraba en la casa, yo lloré pues. Teníamos el temor que la Guardia regresara y que nos matara. Pero bueno, no fue así, pero realmente fue para muchas familias, para muchos Nicaraguenses fue muy dificil la rota de las elecciones. Por que habíamos perdido muchos amigos y habíamos entregado todo por la revolución, todo. Nosotros, yo pues por lo menos, y muchos compañeros trabajamos por la revolución sin esperar nada, todo hicimos de manera voluntaria con un entrega total pues. Mucha gente luchó para mejorar la situación de todos los Nicaragüenses, por que había mucha pobresa, había mucha explotación, verdad Y la perdida realmente fue un golpe bastante duro pues, para muchos de nosotros, creo ese que si que eso me golpeó.
Een dag erna, nadat we de verkiezingen verloren hadden, was het stil in heel Managua, er was een soort verdriet. Veel mensen zaten huilend in hun huizen, ik huilde ook. We hadden de angst dat de Guardia terug zou keren en ons zou vermoorden. Maar goed, zo was het niet, maar in het echt was voor veel families en voor veel Nicaraguanen het verlies van de verkiezingen heel erg moeilijk. Want we hadden allemaal vrienden verloren en we hadden alles gegeven voor de revolutie, alles. We, of ik tenminste, en veel kameraden werkten voor de revolutie zonder ook maar iets te verwachten, we deden alles vrijwillig met een totale overgave dus. Veel mensen streden om de situatie van alle Nicaraguanen te verbeteren, want er was veel armoede en veel exploitatie, niet waar. En het verlies was in werkelijkheid een klap, behoorlijk hard dus, voor velen van ons, ik geloof dat dat me hard geraakt heeft. (p.2)
René werd ontslagen uit zijn functie van politieagent en keerde terug naar het civiele leven. Hij is toen een pulpería en liquería (drankwinkel) begonnen in Reparto Schick. Dat liep heel goed, omdat hij als voormalig buurtleider iedereen kende in de buurt en omdat er nog steeds veel mensen bij hem langskwamen voor advies of goede raad. Overdag verkocht hij huishoudelijke producten en ’s avonds vooral alcoholische drankjes. Na verloop van tijd kwamen er steeds vaker vrienden en buren langs die bij hem bier en sterke drank kwamen drinken, waarvoor ze hem altijd uitnodigden.
“Yo empezé una carrera alcohólica pues” (Ik ben mijn alcoholische loopbaan toen begonnen).
René dronk mee met zijn vrienden en bood zelf ook een rondje aan. Ze praatten over de verloren revolutie, over de corrupte politici van nu, de teloorgang van Nicaragua en over vrouwen. Uiteindelijk zaten ze iedere avond voor zijn winkeltje zijn drank te drinken en naarmate hij meer dronk hoe slechter het ging met zijn zaak. Alle mannen hadden amantes (minnaressen) en soms dronken ze met de mannen mee. “Claro, era machismo eso, pero todo lo miramos bien pues.” (zeker, dat was machismo, maar we vonden het allemaal prima).
Hoofdstuk 5 Mannen over geweld
65
Zijn relatie met Nora had hier erg onder te lijden. Doordat René vaak dronken was en zij verhalen hoorde over zijn minnaressen hadden ze steeds vaker ruzie. Hij heeft haar nooit geslagen, maar er was zeker veel verbaal geweld, van "hijo de puta por arriba pues“ (van hoerenzoon naar erger dus). Ze wilde dat hij zou stoppen met drinken, maar dat kon hij niet en na zeven jaar dronkenschap is zij bij hem weggegaan. Na zijn vrouw verloor René ook de winkel en zijn Sandinistische vrienden en belandde hij op straat, totdat hij in 1999 via de AA besloot te stoppen met drinken.
René kon weer bij zijn moeder wonen en tijdens de verkiezingscampagne voor het burgemeesterschap van Managua werd hij weer actief bij de Sandinisten. En zoals iedere keer ontmoette hij bij het frente Sandinista een nieuwe vrouw, Virginia. René vond haar leuk en wilde haar alleen versieren om een keer seks mee te hebben. Maar zij wilde alleen een serieuze relatie en hield hem af. Het lukte haar om hem steeds vaker bij haar thuis te zien en zo kregen ze uiteindelijk een relatie. Virginia verzorgde hem, maakte nieuwe kleren voor hem en gaf hem te eten, want in die tijd had hij geen rooie cent meer. René heeft een paar maanden met haar samengewoond, maar toen hij haar zes zonen een tijdje had meegemaakt is hij weer terug bij zijn moeder gaan wonen. Twee zonen van Virginia zijn verslaafd aan crack en alcohol en René had geen zin in die problemen en wilde geen verantwoordelijk dragen voor haar zonen, bovendien had hij geen geld en geen werk. Virginia begreep hem niet en dacht dat hij een andere vrouw had.
Een karaktertrek van René is dat hij altijd meerdere vrouwen heeft en dat zal ook altijd zo blijven. Hij wil graag meer vrouwen leren kennen en ontdekken hoe het is om met andere vrouwen seks te hebben, het geeft hem plezier. Dat heeft hij van zijn vader meegekregen zegt René, die had ook altijd meerdere vrouwen. Hij weet dat het verkeerd is, omdat het de andere persoon kan schaden. Als ze er achter komt voelt zij zich rot en beginnen de problemen. En ze komen er altijd achter, want er zijn altijd mensen die het zien en doorvertellen.
Nu heeft René ook een andere vrouw naast Virginia, die heeft hij ontmoet in de AA groep. Virginia weet daar niks van, maar zij weet wel van Virginia en afgelopen mei heeft ze hem voor de keuze gesteld, of je kiest voor haar of voor mij. René vertelde haar dat hij alleen bij Virginia langsgaat vanwege politieke doeleinden en dat ze alleen vrienden zijn. Maar later antwoordde hij haar: “No voy a dejar a llegar a esta casa, no me vas a obligar a dejar a llegar allí” (ik stop er niet mee om naar dat huis te gaan, jij gaat me niet verplichten daar niet meer heen te gaan). Na een korte onderbreking zijn zij ook weer samen. Als Virginia hiervan zou weten, zou hun relatie ten einde zijn en ze zou er een groot schandaal van maken.
In de ochtend werkt René bij de gemeente als schoonmaker van de vele smalle kanalen die door Managua lopen voor het afvoeren van de grote hoeveelheden hemelwater die vallen tijdens de winter. Zijn zoon woont bij hem en zijn oma in huis. Net als René hangt zijn zoon veel rond op straat en is hij gestopt met school. Ondanks de fysieke straffen van René is hij bij een pandilla terecht gekomen en is hij verslaafd geraakt aan crack. Na twee behandelingen in afkickcentra gebruikt hij nu nog steeds drugs. René voelt zich machteloos tegenover zijn zoon, die nu 16 jaar is, en weet niet wat hij kan doen. De regering in de persoon van oud-president Arnoldo Aleman is volgens hem corrupt en heeft bewust meegewerkt aan de import en verspreiding van drugs in Nicaragua, want tijdens het Sandinisme was er bijna geen drugs op straat te vinden. Alle internationale hulp die Nicaragua ontvangt om de drugsverslaving bij jongeren terug te dringen met programma’s in de arme wijken verdwijnt in de zakken van het ministerie.
Aan het einde van ons gesprek vraag ik René wat geweld is en waar dat volgens hem vandaan komt.
Actuar en una forma incorecta, alterarse. A veces digo yo también levantar la voz es violencia. Pero son cosas que nosotros nos van haciendo por todo una vida con ese asunto de la violencia que a veces es difícil de erradicar en nosotros pues. Por que desde pequeño sufrimos violencia pues, fuimos maltratados. Yo reciví violencia de mi papa, después recivi violencia de la Guardia, entonces cuando la Guardia me quiso a mi matar yo después tuve que saber como matar a la Guardia pues, por que no quería que me mataran. Entonces yo me ponía mas violento en contra
Hoofdstuk 5 Mannen over geweld
66
la guardia. Y llegamos en los 80 y yo me quería cambiar pero el licor me hizo perder el sentido y la razón, y practicamente actuó como una persona inquisiada a golpear a esta mujer.
Handelen op een incorrecte manier, van de wijs raken. Ik zeg wel eens dat schreeuwen ook geweld is. Maar het zijn dingen die we ons hele leven zullen doen, want soms is het moeilijk om het geweld in ons uit te roeien. Omdat we vanaf dat we klein zijn al geweld ondervinden, zijn we mishandeld. Ik heb geweld ontvangen van mijn vader, daarna ontving ik geweld van de Guardia, dus toen de Guardia mij wilde doden moest ik daarna weten hoe ik de Guardia zou kunnen vermoorden, want ik wilde niet dat ze me zouden vermoorden. Dus ik werd gewelddadiger tegen de Guardia. In de jaren 80 wilde ik veranderen maar de drank liet me mijn verstand en inzicht verliezen, en eigenlijk handelde ik als een gek een door die vrouw te slaan. (p.6)
Een paar dagen later ontmoet ik René op de UCA (Universiteit van Centro-America) tijdens een filmfestival over de Sandinistische tijd. René is geëmotioneerd door de films en hij vraagt me of ik me nu kan voorstellen hoe gedesillusioneerd hij was toen de Sandinisten de verkiezingen hadden verloren in 1990 en hoe hij vervolgens aan de drank is geraakt. Ik zeg hem dat ik het stukje zo indrukwekkend vond van de ex-contrasoldaat die praat over de zinloosheid van deze oorlog, René knikt met tranen in zijn ogen. Ik begin nu iets te voelen van deze geschiedenis, van de teleurstelling na zoveel strijd, waarom mensen gaan drinken, misschien ook waarom er daarna pandillas ontstaan, de hoop van de mensen en ook van veel buitenlanders op een betere wereld. Het is iets wat heel diep zit, een passie of idealisme en een droom. (Dagboek, 29 juli 2004)
Het geweld van René speelt zich af tegen een andere achtergrond dan bij Oscar en Mariano. René groeit op, net als Oscar, in een arme buurt van Managua, maar René heeft wel de revolutie actief meegemaakt, nog meer dan Mariano. Alledrie zijn ze als kind geslagen door hun ouders en hebben ze ervaring met het geweld van hun vader tegen hun moeder. Typisch bij René is dat hij zich enigszins schuldig voelt voor het geweld dat zijn moeder heeft moeten ondergaan door zijn wangedrag als kind.