Om de buurt en de mensen beter te leren kennen bij wie ik mijn onderzoek wilde doen heb ik twee maanden in de buurt Reparto Schick gewoond, in huize Xavier. Vanaf het begin van mijn veldwerk kende ik Xavier en als hoofd van de AHCV is hij een belangrijk informant geweest en een goede vriend. Toen ik had besloten om me te richten op de mannen uit Reparto Schick bood Xavier me een bed aan bij hem in huis. Zonder deze ervaring van binnenuit zou ik minder inzicht gekregen hebben in het dagelijks leven van een familie in een arme buurt van Managua. Hoe de verantwoordelijkheden verdeeld zijn onder de bewoners van een huis en wie het nu eigenlijk voor het zeggen heeft en waarom. Na twee maanden ben ik weer verhuisd naar een ander huis, omdat ik door de drukte in huize Xavier niet genoeg rust had om mijn materiaal uit te werken. Bovendien had ik moeite om met zoveel mensen in een kleine ruimte samen te wonen, waar ik me uiteindelijk ook niet helemaal veilig voelde.
Zoals iedere ochtend rond tien uur ontbijt ik met Xavier, Lenin, Anibal, Louis en doña Siomara. Anibal maakt het ontbijt klaar en net als gisteren geeft Xavier geld en gaan Lenin en Louis ingrediënten kopen. Louis gaat op zoek naar tortillas en Lenin haalt crema ácida (zure room) in de venta21
tegenover ons huis. We eten rijst met zwarte bonen (frijoles), gebakken banaan (maduro frito), jonge zoute kaas (queso), ei en tortillas. Hierbij drinkt Xavier altijd koffie met suiker en de rest een maïsdrankje (avena) of Coca-Cola.
Doña Sarita (72 jaar), de moeder van Xavier, is dan al de straat op. Als Jehova getuige gaat ze altijd vroeg de deur uit om steeds in een andere buurt bij mensen langs te gaan en ze te vertellen over de Jehova’s getuigen. Ook nu wordt er voor haar wat eten bewaard, voor als ze straks weer thuiskomt. Alex komt binnenlopen en schuift aan tafel. Hij is de enige zoon van Xavier en woont hier tegenover bij zijn oma, de moeder van de ex-vrouw van Xavier. Louis is de andere zoon van deze vrouw, maar hij heeft een andere vader. Alex en Louis zijn dus halfbroers, en ook al is Louis officieel geen familie van Xavier, hij mag hier toch in huis wonen sinds zijn moeder hem het huis heeft uitgezet, vanwege zijn betrokkenheid in de lokale straatbende. Xavier en Lenin zijn ook halfbroers. Ze hebben dezelfde vader, die nu in Catarina woont (30 kilometer ten oosten van Managua), maar een verschillende moeder. Lenin’s moeder was de tweede vrouw van zijn vader en is overleden aan kanker. Doña Siomara is een van de drie oudere zussen van Xavier, zij woont hier met haar twee zoons, Juan (16) en Jorge-Louis (17), die allebei een vriendin hebben die ook hier in huis wonen.
Zoals altijd krijg ik ook vandaag als eerste te eten. Er wordt veel gelachen onder het eten en Anibal, Louis en Xavier zijn weer goed op dreef met het maken van grappen. Xavier vraagt wat ik vandaag ga doen. Ik zeg dat ik graag de buurt wat meer zou willen zien. Okay, zegt Xavier, dan gaan Lenin en Anibal met mij op pad. Dan komt Omar binnenlopen, hij is de broer van Moises, en een neef van Xavier. Omar zat in de politiecel vanwege een aanklacht van beroving, maar volgens Moises is hij onschuldig. In afwachting van het proces is hij nu weer op vrije voeten. De begroeting is niet heel bijzonder, handen worden geschud, een omhelzing van Xavier, die Omar schuchter in ontvangst neemt, een grapje, en er wordt hem een glas Coca-Cola ingeschonken, zo, hij is weer thuis. Nu woont hij hier niet in huis, maar hij hoort wel bij de familie. Ome Xavier is dé oom lijkt het. Hij heeft het meeste aanzien, is rustig, geeft advies en soms wat geld.
Ik loop met Anibal, Lenin en Manuela naar de wasserette, een huis waar een man kleren wast in een straat waar de mensen wel de hele dag water hebben, in tegenstelling tot onze straat. We komen langs het kanaal waar gisteren een dronken man in is gevallen en daarna verdronken. Na
21 Een venta of pulperia is een klein winkeltje aan huis waar de belangrijkste etenswaren en andere huiselijke
benodigdheden verkocht worden, zoals eieren, melk, brood, rijst, bonen, wc-papier, en natuurlijk gaseosa, oftewel cola. Het schijnt dat er tegenwoordig alleen nog maar Coca-Cola te krijgen is in de pulperias. De venta tegenover huize Xavier is net vers geschilderd in de Coca-Cola kleuren rood en wit, alleen het Coca-Cola teken ontbreekt nog.
Hoofdstuk 4 Reparto Schick
39
vijf blokken over de grote weg, de pista, komen we bij het groentehuisje. Manuela koopt groenten voor de comedor22 aan huis die ze samen met haar moeder runt.
Op de terugweg loop ik langs het internetcafé op de hoek van de straat waar ik Louis tegenkom. Hij is net terug van een computercursus en hij hangt dan vaak rond in dit cybercafé. Er komen twee meisjes binnen, hij wijst er eentje stiekem aan en vraagt of ik haar geen mooie Nica vind. Ik zeg dat het wel gaat, we hebben een verschillende smaak. Hoe kan ik dat nou vinden? Ze heeft toch een mooi lichaam, hij zou wel samen met haar in bed willen liggen.
We lopen samen naar buiten en slenteren naar het huis van Benito naast de venta en tegenover ons huis. Benito (26) woont hier met zijn vrouw Carla (25), en hun twee kinderen Yokasta (meisje van 6) en Brian (jongen van 3). Haar tante runt de pulperia in de garage, maar woont zes blokken verderop. De opa van Carla en haar oom wonen ook bij hen in. Benito huurt de auto van doña Sarita (de moeder van Xavier) om daarmee als taxichauffeur zijn geld te verdienen. Behalve zijn taxigeld, wat in Nicaragua relatief veel kan bedragen, stuurt de moeder van Carla ook iedere maand geld op vanuit de VS, waar zij werk gevonden heeft als schoonmaakster. Behalve Louis en ik hangen Benito, Moises, Manuel, Carla en nog twee jongens wat rond op de patio. Moises vertelt lachend dat ik ron plata drink, wat het laatste stadium schijnt te zijn voor alcoholisme. Iedereen lacht hard en ik probeer uit te leggen dat dit komt door de Hollandse zuinigheid. Deze rum is namelijk de goedkoopste en met cola prima te drinken. Door het lachen krijg ik het gevoel dat ik het goed doe in deze groep, ik word geaccepteerd, denk ik. Het feit dat ik de rum van alcoholisten drink vinden ze hilarisch, maar tegelijkertijd wordt er hierdoor ook met enig ontzag naar mij gekeken. Er wordt gelachen omdat je dit eigenlijk niet hoort te drinken, maar het is wel stoer.
Ze vertellen dat mijn buurman iedere dag drinkt en dan gaat zingen. Ik zeg dat hij beter kan zingen dan dat hij zijn vrouw slaat. Moises knikt, maar verder reageert er niemand. Daarna geinen ze verder en gaan Louis en de twee andere jongens binnen breakdance kunstjes doen. Louis is daar erg goed in, hij heeft dat van internet geleerd en iedere middag oefenen ze hier hun nieuwe kunstjes. Moises en Benito rijden weg in de grijze taxi om iemand op te halen.
Louis en de twee jongens gaan ook weg, alleen Manuel, de broer van Benito, Carla en ik zijn er nog. Carla is hier geboren toen er geen pandillas (straatbendes) waren, het is inmiddels wel weer veel rustiger dan drie jaar geleden, want toen waren er constant gevechten op straat tussen
pandilleros (straatbendeleden). Ik vraag haar wat ‘la casa de la mujer” (het vrouwenhuis) is, het
staat geschreven op de muur van het cybercafé hier op de hoek van de straat. Ze zegt dat dit een huis is waar ze heen kan gaan als Benito haar laat zitten. Ik snap het niet helemaal en vraag of mishandelde vrouwen daar ook heen kunnen gaan. Ja, dat is het, ze krijgen daar hulp om aangifte te doen, maar ze kunnen er niet slapen. Ik vraag of dit veel voorkomt, de fysieke mishandeling van vrouwen. Oh, zo veel, in heel Nicaragua. Vroeger kwam dit veel minder voor, maar nu lees je constant in de krant over mishandeling of moord. En is er dan ook “una casa del hombre” (mannenhuis), vraag ik. Ja, volgens haar wel. “Ja”, beaamt haar zwager Manuel, “want er zijn ook vrouwen die hun man slaan”. Carla verzucht: “maar dit komt wel veel minder voor hoor”.
Terug in huize Xavier loop ik door onze openluchtkeuken naar mijn kamer. Doña Siomara, de zus van Xavier, is bezig met het voederen van de drie varkens die op de binnenplaats annex keuken gehouden worden. Ze heeft kiespijn en is net terug van een gratis behandeling door een tandarts in opleiding aan de universiteit. Ze moet binnenkort weer terug, want ze hadden nu geen tijd om het af te maken. Vroeger werkte doña Siomara als caissière in een restaurant, totdat haar huidige man haar dwong om daar te stoppen, hij wilde niet dat zijn vrouw buitenshuis werkte. Toen waren hun kinderen net geboren, maar nu ze bijna volwassen zijn gaat ze weer op zoek naar werk. Ze zou zo naar Costa Rica gaan als ze zou horen dat ze daar iemand zoeken, want daar verdien je veel meer zegt men. Komende zondag gaat doña Siomara samen met haar twee zoons speelgoed verkopen voor op straat, dit doen ze iedere zondag als het niet regent, zo kunnen haar zoons ook
22 Een comedor is een simpel eethuisje waar je de typische Nica gerechten kunt eten of meenemen voor weinig
geld. Vaak is een comedor gevestigd in de schuur of keuken van een huis, of zoals bij Manuela op het terras voor hun huis. Voor vrouwen uit een arme buurt zoals Reparto Schick is dit een van de manieren om wat geld te verdienen
Hoofdstuk 4 Reparto Schick
40
wat verdienen Het speelgoed heeft ze gekocht op de mercado Oriental (de centrale markt), waar 2e hands speelgoed verkocht wordt van mensen uit de rijkere wijken.. Haar man werkt ook op deze
markt en soms blijft hij een paar dagen van huis weg als hij dronken op de markt rondhangt met vrienden en andere vrouwen. (Dagboek, 20 mei 2004)
Huize Xavier wordt volgens Lenin bewoond door 16 mensen, maar ik heb er maar 13 kunnen tellen. Lenin en Xavier delen met mij de enige kamer op de eerste verdieping. Bijna alle huizen in Managua hebben maar één verdieping, omdat door de vorige aardbeving in 1979 bijna alle huizen tegen de vlakte zijn gegaan en de kans op herhaling erg groot is. De halfbroers delen een eenpersoonsbed, ik slaap in het andere bed waar Lenin normaal gesproken in slaapt. Onder ons ligt de kamer waar Anibal, Louis en Abel wonen. Alledrie hebben ze geen familieband met Xavier, Abel was net als Louis ook door zijn ouders op straat gezet omdat hij bij een pandilla zat. In de woonkamer is met houten planken een klein kamertje gebouwd, tot een meter onder het plafond, met een doek voor de deuropening, waar Jorge-Louis met zijn vriendin Vanesa slaapt. De laatste kamer ligt achter de woonkamer en die wordt gedeeld door doña Sarita en haar kleinzoon Juan, die daar met zijn vriendin Meylin slaapt. De woonkamer is de grootste ruimte en heeft ramen met tralies naar de straat toe. In de avond klapt doña Siomara hier een bed uit waar haar man, Jorge-Louis, ook slaapt, als hij niet dronken over de markt zwerft.
Xavier is duidelijk de belangrijkste persoon in huis, omdat hij het meeste geld verdient en respect verdient met zijn maatschappelijke betrokkenheid. Zijn activiteiten voor de AHCV, en zijn betrokkenheid bij de buurt tijdens de Sandinistische periode als buurtleider geven hem aanzien in heel Reparto Schick. Iedereen in de buurt kent hem en ook alle pandilleros respecteren hem vanwege de workshops die hij in de buurt georganiseerd heeft voor hen. Xavier is de meest actieve persoon in huis, hij heeft de meeste connecties buitenshuis en bekleedt een publieke positie en Xavier heeft een inkomen wat hij verdient bij de AHCV, en hij krijgt geld van Benito voor de huur van de auto als taxi. Lenin verdient soms wat door een workshop van de AHCV of door werk op de universiteit. Anibal verdient wat met zijn werk voor de homostichting, maar hij houdt dit geld voor zichzelf. Jorge-Louis, de zoon van doña Siomara werkt in opleiding op een autowerkplaats en heeft daarmee een klein salaris. Zijn vader, die ook Jorge-Louis heet, werkt op de mercado oriental, maar meestal heeft hij zijn geld al uitgegeven aan drinkgelagen met vrienden en aan andere vrouwen, voordat hij thuis is. Soms komt hij dronken thuis en dreigt dan om doña Siomara te slaan, maar sinds zijn zoons groot genoeg zijn beschermen zij hun moeder en durft hij haar niet meer te slaan.
Na het ontbijt gaat Xavier meestal met Lenin op stap met de auto. Jorge-Louis is de hele dag op de autowerkplaats. Juan en zijn vriendin zitten ’s ochtends op school. ’s Middags gebeurt er bijna niks in huis, het is er dan warm en iedereen die dan thuis is heeft zich geïnstalleerd voor de televisie op een typische schommelstoel. Net als in veel huizen worden er verschillende telenovelas (soaps) gevolgd. Tegen het einde van de middag is het buiten iets koeler en begeven veel mensen zich op straat om een partijtje te voetballen of om met vrienden en buren te kletsen. Er is zijn ook altijd twee of drie huizen in de straat te vinden waar een groepje mannen bij elkaar zitten en elkaar, tijdens het drinken van bier of rum (vooral ron plata), verhalen vertellen. Cafés zijn hier niet te vinden, wel een paar ventas waar ze bier en rum verkopen. En vaak is er wel een adresje waar lokaal gestookte sterke drank (cususa of guaro) verkocht wordt.
Door zijn financiële positie en zijn sociale status komt iedereen uit huis en ook veel mensen uit de buurt bij Xavier om raad of geld vragen. Zijn moeder, doña Sarita, krijgt officieel het meeste respect, omdat zij de oudste in huis is, maar in werkelijkheid is Xavier het hoofd in huis. Ondanks zijn streven naar een meer egalitaire verhouding tussen mannen en vrouwen en zijn afkeer van de machtige man, is hij wel degene die de macht heeft in huis. Xavier neemt de verantwoordelijkheid om zijn gezin te onderhouden, zoals een echte man betaamt. Andere gezinsleden vervullen in ruil allerlei taken in huis. Lenin, zijn halfbroer, doet altijd zijn was en strijkt zijn overhemden. Louis, Anibal en Lenin worden er op uit gestuurd door Xavier om kleine boodschappen voor het ontbijt te doen. De neefjes en hun partners maken het huis schoon, samen met hun moeder, doña Siomara. Xavier bepaalt wie er in huis mag wonen en zal uiteindelijk ook beslissen om Louis het huis uit te zetten, vanwege zijn gewoonte
Hoofdstuk 4 Reparto Schick
41
om tijdens dronkenschap spullen uit huis te stelen en deze te verkopen om vervolgens nog meer alcohol te kunnen kopen.
Xavier wil zijn relaties met mannen en vrouwen veranderen, hij wil op basis van gelijkheid met anderen omgaan. Fysiek geweld heeft hij tot nu toe niet meer gepleegd, maar hij ontkomt niet aan de bestaande structuren en opvattingen die gelden binnen de buurt en in zijn eigen huis. De man met werk en een inkomen staat nu eenmaal in hoog aanzien in deze omgeving waar veel mannen werkeloos zijn.
Huize Xavier was een goede basis om de buurt en haar bewoners te leren kennen. De mensen die ik op straat tegenkwam en in de workshop van de AHCV, die hier gehouden werd, waren vooral jongens en jonge mannen, de doelgroep voor mijn onderzoek. Door mijn verblijf in huize Xavier werd ik gezien als een vriend of familielid van Xavier. Hierdoor lieten de pandilleros mij met rust en door mijn aanwezigheid in de workshop en mijn veronderstelde lidmaatschap van de AHCV was mijn verblijf in de buurt gelegitimeerd, men wist wat ik daar kwam doen. Toen ik later ook theaterklassen probeerde te organiseren had ik voor mezelf ook een goede reden om veel op straat rond te hangen en met de jongens te praten. In het verleden zijn er wel vaker cheles (blanken) of gringos (Noord- Amerikanen) in de buurt geweest om iets te doen voor de jongeren. Behalve vrijwilligers van hulporganisaties komen hier nooit buitenlanders in de buurt.