Mariela34 is geboren in Managua. Ze was al heel jong betrokken bij de revolutie. Op haar 10e
spioneerde ze voor de Sandinisten en na de revolutie bleef ze actief in allerlei jongerenorganisaties gelieerd aan de FSLN. Voor haar inspanning kreeg ze op haar 17e de medaille “militante de la
revolución”, een bijzondere eer voor zo’n jong persoon. Mariela ging psychologie studeren aan de
universiteit en daar kwam ze andere dirigentes (leiders van Sandinistische organisaties) tegen met wie ze bevriend raakte en haar bewust maakten van het machismo in de samenleving en binnen de Sandinistische partij. Mede door buitenlandse cooperantes (vrijwilligers) die naar Nicaragua kwamen om de revolutie te steunen, ontstond er een feministisch bewustzijn binnen de vrouwenbeweging. Vanaf die tijd ging Mariela zich inzetten voor mishandelde vrouwen binnen nieuw opgezette vrouwengroepen, die allemaal verbonden waren in een landelijke vrouwenorganisatie, de AMNLEA, die gelieerd was aan de FSLN.
Tijdens de contraoorlog waren veel mannen het leger in gegaan om te vechten in het bergachtige noordoosten van Nicaragua. Veel vrouwen namen de plaats in van mannen op de arbeidsmarkt, zij zorgden ervoor dat de fabrieken en bedrijven bleven draaien. Met de nederlaag van de Sandinisten was ook de contraoorlog ten einde en kwamen de mannen terug uit het leger. Zij eisten weer hun banen op en de vrouwen konden weer terug naar het huishouden. Voor veel vrouwen, en zeker die vrouwen binnen de vrouwenbeweging zoals Mariela, was dit een grote teleurstelling en een bewijs van het machismo in de mannen en de samenleving.
De aanklacht tegen Daniel Ortega, de leider van de FSLN en president tijdens de Sandinistische tijd, door zijn stiefdochter van seksueel misbruik scheurde de vrouwenbeweging in tweeën. Vooral doordat Ortega de beschuldiging ontkende en zich tegelijkertijd beriep op zijn politieke onschendbaarheid waardoor hij nooit terecht heeft moeten staan, was voor de meeste vrouwen en ook voor de AHCV (groep mannen tegen geweld) de maat vol. Na bedreigingen door partijgenoten van uitzetting uit de partij als ze hun steun voor de stiefdochter niet zouden intrekken hebben de vrouwenbeweging en de AHCV zich losgemaakt van de Sandinistische partij.
In veel verschillende steden ontstonden lokale vrouwenorganisaties die zich richten op huiselijk geweld en gelijkheid van rechten voor vrouwen en mannen. Mariela is een van de oprichtsters van de Red de Mujeres contra la Violencia (Netwerk van vrouwen tegen geweld), een samenbundeling van alle lokale vrouwengroepen, die landelijke campagnes voeren.
Het geweld heeft zich bij Mariela niet beperkt tot haar werk als psychologe of als feministe in de politieke sfeer, maar ook in haar eigen relatie kwam zij geweld tegen. Vanaf haar 18 had ze een relatie met Gabriel, een jongen die ze kende uit een Sandinistische jeugdgroep. Twee jaar later trouwde Mariela met hem en vanaf de dag dat ze getrouwd waren veranderde haar man. Hij kwam na zijn werk steeds later thuis, soms pas om drie uur ’s nachts. Zij kwam lippenstift op zijn bloesjes en in zijn nek tegen. Mariela zorgde goed voor hem en probeerde een goede echtgenoot te zijn. Ze maakte het huis goed schoon, zorgde dat alles op orde was, dat zijn kleren ’s ochtends
34 Het verhaal van Mariela is tot stand gekomen door de vele ontmoetingen en gesprekken die ik tijdens mijn gehele
Hoofdstuk 6 Twee vrouwen
71
klaar lagen die hij gelijk kon aantrekken, waarna ze zijn ontbijt serveerde en Gabriel weer vertrok. Ook op seksueel gebied deed Mariela haar best en dacht ze dat hij tevreden was.
Mariela is briefjes gaan schrijven aan haar man, omdat ze zich eenzaam voelde alleen in huis en ze wilde dat hij wat vroeger thuis kwam zodat ze elkaar ook zouden zien en ook eens wat samen konden doen. Gabriel las de briefjes, verfrommelde ze en gooide ze op de grond. Zij vroeg of hij haar briefje had gelezen en hij zei “ja, dus?” Mariela wilde weten hoe het met hem was, wat hij op zijn werk deed. “Wat kan jou dat schelen”, vroeg hij, “nou heel veel, want ik ben je vrouw dus ik wil graag weten hoe het met je is”.
Er veranderde niets, dus besloot Mariela op haar man te wachten totdat hij ’s nachts thuis zou komen. Zittend op het bed met haar armen om haar opgetrokken benen heen wiegde en zong ze urenlang voor zichzelf totdat hij thuiskwam. Ze sprak hem aan op zijn late thuiskomst en vroeg hem waar hij geweest was. Gabriel zei dat haar dat niks aanging, hij had toch het recht om te doen wat hij wilde. “Ja, maar ik ben je vrouw, dus ik wil weten wat je doet, waar je uithangt”, antwoordde Mariela. Dat wilde Gabriel niet horen en hijgreep haar bij de keel en zei dat hij haar met rust moest laten. Maar Mariela bleef er iedere keer naar vragen, ze wilde dat Garbiel veranderde of dat hij zei wat hij dan deed. Gabriel werd steeds harder, hij duwde haar opzij tegen de muur. Mariela vroeg zich af wat het was dat ze fout deed. Ze deed toch zo haar best om een goede vrouw zijn, maar er moest iets zijn wat ze niet goed deed, waardoor hij niet thuis wilde zijn.
Op een avond wilde Gabriel de deur uitgaan en Mariela wilde weten waar hij heen ging, “dat gaat je niks aan”, zei hij. Zij ging voor de deur staan en eiste dat hij zou zeggen wat hij ging doen. Hij greep haar bij haar haar vast en sleepte haar hieraan over de grond. Mariela schreeuwde en stribbelde tegen en hij sloeg haar in het gezicht en in haar buik, omdat ze haar mond moest houden. Zijn gewelddadige reacties namen vanaf dat moment steeds meer toe, maar toch bleef zij hem vragen waar hij was geweest. De klappen en de pijn hadden bij haar niet het beoogde effect van een onderdanige en zwijgende vrouw. Tijdens een ruzie, net nadat hij haar hard tegen de grond had geslagen pakte zij een riem die binnen haar bereik lag en sloeg hem hiermee tegen zijn been. De gesp had een diepe snee in zijn been geslagen en het bloed liep eruit. Gabriel smeekte Mariela om hem te helpen, want hij kon niet tegen bloed, maar zij liet hem zitten en ging weg.
De moeder van Mariela gaf haar steeds het advies dat ze dit geweld gewoon moest ondergaan, dat hoorde bij de relatie, als hij ouder was zou het vanzelf minder worden. Hierop antwoordde Mariela dat als zij dit nog veel langer zou moeten verdragen dat ze dan in een kist onder de grond zou eindigen. Door gesprekken met andere vrouwen uit de vrouwenorganisatie tegen geweld zag Mariela in dat het niet aan haar lag, dat het niet kwam door iets wat zij verkeerd deed. Maar hij was de oorzaak van het geweld, het kwam door zijn neiging om zijn macht over haar te behouden, om haar te kunnen controleren. Door haar vragen kwam zijn positie en zijn macht in het geding en die bedreiging moest Gabriel onderdrukken. Het kwam door hem, hij was gewoon een machista die geweld gebruikte om zijn macht te handhaven. En het geweld zou niet minder worden, zoals haar moeder gezegd had, het zou alleen maar erger worden. Mariela moest zelf iets veranderen, ze moest deze relatie beëindigen.
Op een avond was haar moeder bij hen op bezoek. Mariela was op een feestje van een vriendin en Gabriel was bij uitzondering een keer al om tien uur thuisgekomen, omdat hij wist dat zijn schoonmoeder er zou zijn. Toen Mariela thuiskwam was haar moeder boos op haar omdat Mariela er niet was toen haar man thuiskwam en hij zat nu al een tijd op haar te wachten. Toen ze de slaapkamer in kwam rook ze een gekke lucht, de geur van sperma. Haar man had het laken over zich heen getrokken en deed alsof hij sliep. Mariela probeerde het laken van het bed af te trekken, maar hij hield het stevig vast en hij schrok zogenaamd wakker. Gabriel vroeg wat haar bezielde om zo binnen te komen. Ze zei dat ze het naar sperma vond ruiken en wilde zien wat er onder het laken te zien was. Mariela trok het laken van hem af en zag lippenstift van zijn nek tot aan zijn navel, zoenen van een andere vrouw. Ze zei niks maar deed de kast open en begon al zijn kleren op het laken te leggen, daarna liep ze naar de boekenkast en stopte al zijn boeken in een doos. Ze zette de doos en het dichtgeknoopte laken bij de deur en ze zei tegen hem “u kunt gaan”. “Wat bezielt jou?”, vroeg hij haar. Ze zei nogmaals dat hij kon gaan, “het is voorbij, over”. Boos kleedde hij zich
Hoofdstuk 6 Twee vrouwen
72
aan, maar hij ging wel. Haar moeder wilde zich ermee bemoeien, maar Mariela zei tegen haar dat ze zich er buiten moest houden, dat ze niet wist waar ze over praatte.
Mariela ging ook naar buiten om te lopen. Onder het lopen huilde ze en onder het huilen sprak ze zichzelf toe dat ze sterk moest zijn, dit moest volhouden, dat het zijn schuld was en dat ze voor zichzelf moest kiezen, dit herhaalde ze als een soort mantra. Toen Mariela weer thuiskwam zat haar man huilend in de woonkamer met een knuffelbeer in zijn armen. Gabriel huilde en zei dat het hem speet en of Mariela hem kon vergeven en of ze het niet nog een keer konden proberen. Ze zei dat ze het heel schattig vond dat hij zo liefdevol en teder met de beer kon zijn, met haar had hij dat nooit gedaan, “wegwezen”, en hij ging.
Mariela’s verhaal is niet uniek, zoals we zagen in de inleiding hebben 52% van de vrouwen in Nicaragua ervaring met fysiek huiselijk geweld als slachtoffer. Wat ik ook bij andere vrouwen heb gehoord was het feit dat de man zijn gedrag veranderde vanaf het moment dat ze trouwden. Tot de huwelijksvoltrekking, of het samenwonen, behandelde de man hen goed, gaf hen veel aandacht, was lief en attent. Het huwelijk en later het krijgen van kinderen werkt als een garantie voor de man dat zijn vrouw trouw is aan hem en bij hem blijft. Hij hoeft haar nu niet meer zoveel aandacht te geven als voorheen, want ze zijn nu meer aan elkaar gebonden. De man kan zich nu weer meer op andere vrouwen richten. Ook al kan een vrouw tegenwoordig wel in haar eentje het huwelijk laten ontbinden, toch heeft de huwelijkse staat een statisch karakter. Het geeft een vrouw ook aanzien als goede vrouw wanneer ze getrouwd is en kinderen heeft, en een scheiding is zeker binnen de katholieke kerk een zonde en vaak een schande binnen de familie en gemeenschap. Bovendien weerhoudt het vooruitzicht om alleen zonder inkomsten haar kinderen te moeten opvoeden veel vrouwen ervan om te scheiden van hun man en kostwinner. Er zijn dus maar weinig vrouwen die deze stap zetten.
Maar het is niet alleen een financiële kwestie of een religieuze verplichting om getrouwd te blijven met een gewelddadige man. Tijdens de opvoeding leren vrouwen de opvatting nu eenmaal opvliegend zijn en zich afreageren op hun vrouw. Daar kunnen zij als vrouw niks aan doen, behalve zorgen dat het huis op orde is en dat ze lief zijn voor man. Ze zullen zijn geweld gewoon moeten verdragen en op latere leeftijd zal hij meestal minder gewelddadig worden. Dat is precies wat Mariela’s moeder haar voorhoudt. Haar moeder heeft hetzelfde moeten doorstaan en zo zal het haar dochter ook vergaan. Soms doet de moeder er nog een schepje bovenop en legt ze de schuld bij de dochter zelf, wanneer moeder zegt dat de dochter zelf die man heeft uitgekozen, dan had ze maar met een andere man moeten trouwen. De meeste vrouwen berusten hierdoor in hun mishandeling, totdat het een keer echt uit de hand loopt, dat ze in het ziekenhuis terecht komen, overlijden of dat ze zelf hun man fysiek aanvallen. Of wanneer vrouwen in contact met vrouwen van de vrouwenorganisaties en leren dat het geweld van hun man niet normaal is en dat hun eigen situatie kunnen veranderen.
De opvattingen over vrouwen en mannen en de machtsverhouding tussen beide wordt niet alleen gereproduceerd door mannen, maar net zo goed door vrouwen die zelf meestal slachtoffer zijn van deze ongelijkheid tussen de genders.