Precies om 9 uur stap ik uit de bus in El Jicaral, een dorpje van 900 inwoners, in het departement León. Mariano30 staat een eindje verderop naar me te zwaaien, hij zat al op me te wachten. Tijdens
de wandeling naar zijn huis vertelt Mariano dat er vanmiddag een vrouw wordt begraven die gisteren door haar man vermoord is met een machete. Het schijnt dat hij erg jaloers was en dat hij sinds de moord op de vlucht is in de heuvels, maar uiteindelijk zal hij wel gepakt worden, want
30 Het levensverhaal is gebaseerd op een interview (E7) wat ik bij hem thuis heb gehouden op 16 juni en aangevuld
Hoofdstuk 5 Mannen over geweld
58
iedereen weet wie het is. Een tijdje geleden is een eindje verderop ook al een vrouw vermoord door haar man, dit keer op een iets minder brute manier, hij heeft haar vergiftigd met pillen (pastillas).
Ik zit dus goed hier, denk ik terwijl we van de weg tussen wat grote stenen door afdalen naar zijn huisje. We komen langs het huisje van zijn zus en even later staan we in zijn tuin. Het is een houten huisje, met een tuintje van stof, het is hier erg droog, zoals overal in het departement León. Maar er staan een aantal mooie planten en het is opgeruimd en schoon. Ik ontmoet zijn vrouw Christina en er lopen een paar kleine neefjes rond. Zijn twee kinderen zitten ’s ochtends op school en komen rond 12 uur weer thuis.
Het is hier aangenaam rustig en in de schaduw niet al te heet. De orkaan Mitch heeft hier flink huisgehouden, een vijfde van de huizen in dit dorp is weggespoeld door de heftige regenval en de rivier die buiten haar oevers getreden was. Het huis van Mariano stond tot kniehoogte onder water en toen het waterpeil weer zakte bleef alleen de modder achter. Verschillende hulporganisaties volgden Mitch, maar Mariano’s wens van een stenen huis is nog steeds niet in vervulling gegaan, ze blijven wachten op de volgende NGO, die volgens de alcaldia (gemeente) al vijf jaar binnenkort zal langskomen. Naast hen wonen de schoonouders van Mariano, zijn schoonzus en een tante. Deze naaste familie hebben Mario en Christina in deze tijd van werkeloosheid hard nodig, want nu hebben ze tenminste wel iedere dag te eten.
Mariano is 44 jaar en geboren in Las Lomas, een kleine gemeenschap ten zuiden van El Jicaral in het departement León. Vanaf dat Mariano vijf jaar was werkte hij al op het land samen met zijn acht jongere broers. Ze plukten katoen of deden ander werk op een hacienda (boerderij) in de buurt van hun huis. Zijn vader wilde niet dat zijn kinderen werkten, maar zodra hij de deur uit was naar zijn werk, vertrokken Mariano met zijn broertjes naar de hacienda om daar wat geld te verdienen. Zijn zeven zussen bleven thuis bij hun moeder en hielpen haar in en rond het huis. Naar school zijn ze nooit gegaan, omdat zijn ouders het schoolgeld en de bus niet konden betalen. Op zijn vijftiende wist Mariano via via een radio te bemachtigen en zo kon hij lessen volgen op de schoolradio. Net voor de revolutie heeft hij de vijfde en zesde klas van de basisschool nog af kunnen maken bij een lerares in het dorp.
Mariano heeft een hele gelukkige jeugd gehad, ook al hadden ze niet veel, er was altijd genoeg eten. En zijn vader zorgde goed voor hen, want altijd als hij terug kwam uit de stad nam hij iets voor hen mee, zeker op feestdagen. Zijn ouders hadden wel eens ruzie maar hij heeft haar nooit geslagen, zegt Mariano. Zijn jeugd was voor hem een onbezorgde tijd, ook al strafte zijn vader hen wel als ze iets verkeerd hadden gedaan. Dan sloeg hij hen met een stok of een riem en sprak hen toe, maar direct daarna was het dan weer goed en was hij weer heel lief voor hen. Zijn moeder strafte hen vaker, omdat zij als huisvrouw altijd thuis was. Desondanks had Mariano met zijn moeder een hechtere band en vertelde hij altijd aan haar wat hij had gedaan en dat vertelde zij door aan zijn vader.
Op zijn 15e leerde Mariano metselen en kon hij meer geld verdienen, waarvan hij een deel voor
zichzelf hield. Hierdoor werd hij zelfstandiger en besloot hij om zonder pareja het huis uit te gaan. Mariano wilde niet al op zijn 16e samen met een pareja een gezin stichten. Hij wilde eerst meer
dingen leren in het leven en volwassen worden. “Para ir viendo el peso de la vida” (Om het gewicht van het leven te zien) wilde hij op zichzelf wonen en zelfstandig zijn, ook omdat hij dacht dat hij zo later beter voorbereid zou zijn op een relatie en gezin. Zijn ouders begrepen daar niks van, ze snapten niet waarom hij voor zichzelf een bed ging kopen terwijl hij dat bij hen ook had, en waarom hij alleen het huis uit ging terwijl hij nog geen pareja had.
Een jaar voor de revolutie van 1979 werd Mariano actief bij de Sandinisten. Hij ging naar de stad León om daar te strijden tegen de Guardia Nacional, het leger van dictator Somoza. Na de overwinning vervulde hij twee jaar lang zijn militaire dienst aan de Rio Negro tijdens de eerste rustige jaren na de revolutie. Toen Mariano weer terugkwam naar het departement heeft hij in verschillende dorpen meegewerkt in de grote alfabetisatie campagne.
Via dit werk is Mariano in 1985 in El Jicaral terecht gekomen en is hier gebleven, omdat hij hier zijn eerste pareja ontmoette. Deze vrouw was erg jaloers en daarom hadden ze vaak ruzie. Vijftien jaar geleden kwam hij Christina tegen en binnen drie maanden woonden ze samen in dit huis.
Hoofdstuk 5 Mannen over geweld
59
Christina had al een zoontje uit een voorgaande relatie en samen hebben ze ook nog twee zoons gekregen.
In de opvoeding van zijn kinderen gebruikt Mariano wel eens geweld om ze te straffen wanneer ze iets verkeerd doen. Christina straft ze vaker en harder dan hij doet. Hij slaat zijn zoons wanneer ze iets stoms doen, als ze niet naar hem hebben geluisterd, of wanneer ze hem niet hebben begrepen.
Uno quiere que el nino lo haga lo que uno piensa. Eso, lo que uno piensa es lo que tiene que hacer, pero la realidad de la cosa es que a veces no se hacen, lo que uno piensa, si no que se hacen otra cosa, entonces por eso una vez se castigan. Uno pierde el control cuando uno no lo hacen como uno piense que deben de hacer pues. En eso momente estoy enojado, mas que todo enojado. Falló de la forma que vos le explicaste, de la forma que vos les dijiste y no te entendió.
Je wilt dat het kind doet wat je denkt. Dat, dat wat iemand denkt, is hetgene wat hij moet doen, maar in werkelijkheid is het zo dat ze dat soms niet doen, wat je denkt, maar dat ze iets anders doen, dus daarom worden ze soms gestraft. Je verliest de controle wanneer iemand niet dat doet zoals je denkt dat ze het moeten doen. Op dat moment ben ik boos, ja vooral boos. Hij mislukte op de manier zoals jij het hem hebt uitgelegd, op de manier waarop jij ze het hebt gezegd, hebben ze je niet begrepen. (p.4)
Kinderen moeten leren begrijpen wat je bedoelt, als ze niet hebben geluisterd dan moet je ze straffen zodat ze de volgende keer wel luisteren. Ze moeten leren om niet zo stom te zijn, om niet zelf na te denken als een volwassene, maar om te doen wat hen wordt opgedragen.
Mariano voedt de kinderen op samen met Christina en hij en de kinderen doen ook dingen in het huishouden. Mariano wast af, gaat hout halen voor het vuur, strijkt zijn kleren en hij kookt ook wel eens. Sommige vrouwen zeggen dan “Que bueno que te ponga tu mujer a lavar” (wat goed dat je vrouw je aan het wassen heeft gezet), maar zo is het niet, zegt Mariano, hij doet dat uit zichzelf, niet omdat zij hem dat opdraagt. Door de droogte heeft hij in dit seizoen, en sowieso de laatste jaren, bijna geen werk in de landbouw en is hij veel thuis en dan kan hij zijn vrouw helpen in en om het huis.
Christina komt de keuken uitlopen en brengt ons een stukje cake en een glas limonade. Voor hen is dit een behoorlijke uitgave, maar een gast behoort goed ontvangen te worden. Ze loopt door tot achter in de tuin om daar een paar plantjes water te geven. Op dat moment kunnen we even over de amantes van Mariano praten, want ze is nu buiten gehoorsafstand. Mariano heeft altijd amantes (geliefden) gehad, ook op dit moment. Volgens hem heeft iedere man hier een
amante, maar hij heeft wel altijd een vrijgezel als geliefde. Ze woont aan de andere kant van het
dorp en hij gaat er hooguit een keer per week op bezoek, omdat het anders zou opvallen en Christina mag er niet achter komen, want dan zou ze hem verlaten.
De workshop van de AHCV vindt Mariano erg waardevol, hij leert er veel, maar hij vindt het jammer dat het over een paar bijeenkomsten weer is afgelopen. Want hij heeft dan wel veel geleerd en is op sommige punten veranderd, maar in zijn gemeenschap denken mannen nog precies hetzelfde. Zelfs zijn zwager zegt dat Mariano straks door zijn vrouw gecommandeerd zal worden en dat hij een vrouw wordt. Maar Mariano is niet bang dat Christina hem gaat bevelen, want ook al is zij een kop groter dan Mariano, toch is hij de baas binnen het gezin.
Als ze ruzie hebben komt het soms tot geweld, omdat hij dan ‘overloopt’ en de controle verliest. Soms zegt Mariano tijdens een discussie iets stoms tegen haar waardoor hij zelf hard moet lachen. Ook nu hij dit verteld moet hij hard lachen. Christina wordt dan boos, omdat ze vindt dat ze niet serieus genomen wordt. Dan probeert hij haar te laten merken dat het een grapje is door haar een knuffel of een zoen te geven. Maar het kan ook zijn dat zo’n ruzie uit de hand loopt. Mariano geeft een voorbeeld.
Por ejemplo, cuando uno va salir, ella tarda, y entonces sabes que no hasta tal hora vas a llegar. Y uno siente de que ella se dilata por vos, entonces ya cuando ella comienza a hablarte, cosas así, entonces vos te llenas de cosas y te llevas encima hasta que ya la pegas. Yo considero que es
Hoofdstuk 5 Mannen over geweld
60
mala crianza mas que todo. Pero como uno tiene el dominio sobre la mujer entonces solo vos puedes decir. “Pero que te dijo ?” No te sentis bien pues, entonces. Es un momento de perder el control. O quizas ella trata de reventarte encima, mostrarte pues de que ella tambien puede hacerte algo pues, fisicamente. Entonces vos recurres al golpe para dañar, dejale un morete o algo. Para lograr de que no es como ella piensa pues, si no como vos lo decis.
Bijvoorbeeld als je ergens heen gaat, treuzelt ze, en dus weet je dat je pas om zo en zo laat gaat aankomen. En je hebt het gevoel dat ze zo langzaam doet voor jou, dus als zij dan tegen je begint te praten, dat soort dingen, dus vul je je met die dingen en daardoor spring je er bovenop, totdat je haar slaat. Ik denk dat dit vooral door een slechte opvoeding komt. Maar doordat je de overheersing over je vrouw hebt, kun je alleen maar zeggen: ‘Maar wat heb ik je gezegd?’. Je voelt je niet fijn hoor. Het is een moment van controleverlies. Of misschien probeert zij om er bovenop te springen, laat ze je zien dat zij je ook iets aan kan doen, fysiek gezien. Dus grijp je terug op een slag om haar pijn te doen, haar een blauwe plek te geven of zoiets. Om te bereiken dat het niet is zoals zij denkt, maar wel zoals jij zegt dat het is. (p.5)
Door de workshop weet Mariano dat het beter is om geweld te voorkomen. Ook al is geweld de meest doeltreffende manier om iets te bereiken, voelt hij zich slecht als hij zijn vrouw geslagen heeft. Bovendien is het vervelend dat zij na een gewelddadige ruzie weer iets moet bedenken voor haar blauwe oog of gezwollen lip.
In het dorp waar Mariano woont is geweld overal aanwezig en houdt het direct verband met de armoede waarin ze verkeren. Door de werkeloosheid en de armoede zijn er veel mannen die drinken en worden de mensen vaak vergeten door overheden, zelfs door de eigen gemeente. Marginalisatie en institutioneel geweld zijn het gevolg, maar ook binnen de familie werkt armoede geweld in de hand. Zijn zwager maakt hem belachelijk omdat hij geen werk en inkomen heeft. En Mariano zelf is door deze moeilijke situatie ook eerder geneigd om geweld te gebruiken, want doordat er bijna geen eten is en geen werk zijn er meer conflicten.
Si vos no tenés ni un peso y tu hijo viene y te pide un peso, que haces? Vas a decir, ‘hombre estoy palmado’ o le vas a agarrar y le decis ‘no me esta jodiendo, vete!’.
Als je geen rooie cent hebt en je zoon komt je om een cent vragen, wat doe je dan? Ga ja dan zeggen, ‘hé man ik ben blut’, of grijp je hem vast en zeg je ‘val me niet lastig, wegwezen!’ (p.8)
De twee neefjes die net zijn komen kijken lachen om een kip die onder het afdakje poept. Mariano zegt dat ze stil moeten zijn en stuurt ze weg, daarna roept hij Christina en zegt dat de kip hier gepoept heeft. Zij komt de keuken uit en ruimt de poep op. Een machista is hij niet, zegt Mariano, want hij houdt zijn vrouw niet opgesloten in huis. Hij vindt het prima als ze de straat op gaat of met een vriendin ergens heen gaat en make-up gebruikt. Nee, machistas zijn hele jaloerse mannen die hun vrouw controleren en dat doet hij niet.
Mariano zou graag meer in harmonie met zijn vrouw samenleven, maar door de armoede en uitzichtloosheid is het leven niet makkelijk. Hij zou graag willen dat Christina hem meer zou vertellen over zichzelf zodat hij haar beter begrijpt en dat ze daardoor minder vaak conflicten zouden hebben. Na een ruzie praten ze bijna niet over wat er gebeurd is, want als Mariano haar zou vertellen dat hij zich rot voelt omdat hij haar geslagen heeft, dan zou ze weer overnieuw beginnen door te zeggen dat ze inderdaad toch gelijk had. En hij wil dan niet weer bij dat punt komen dat hij ‘overloopt’ en de controle verliest. Door hun situatie van armoede zijn er volgens Mariano zoveel zorgen en vervelende dingen dat hij sneller volzit en het eerder zat is. Dan komt hij vanzelf op een punt dat hij niet meer anders kan dan slaan om het conflict te beëindigen.
De situatie van armoede is zwaar en Mariano hoopt dan ook dat er nog een keer een NGO langskomt die hen helpt met het bouwen van een stenen huis. En het zou goed zijn als de AHCV hier in El Jicaral een workshop organiseren, want dan kan hun werk veel meer effect hebben in deze gemeenschap. Mariano vindt het namelijk moeilijk om zelf als enige te veranderen terwijl zijn omgeving hetzelfde blijft en hem uitlacht omdat hij een mietje zou worden. Mariano zou het graag anders doen, maar soms gaat het toch mis en slaat hij haar. “Todos somos seres humanos” (We zijn allemaal maar mensen).
Hoofdstuk 5 Mannen over geweld
61
Mariano heeft een totaal andere achtergrond dan Oscar. Hij is geboren en getogen op het platteland, hij kon niet naar school en hij heeft de tijd van Somoza en het Sandinisme meegemaakt. Voor hem was de Sandinistische tijd een mooie periode, omdat hij toen veel van het land heeft kunnen zien en heeft kunnen bijdragen aan een beter Nicaragua. Het meest essentiële van die tijd was de afwezigheid van armoede zoals hij die nu kent.
5.2.1 Verklaring geweld algemeen
Geweld is volgens Mariano direct verbonden met armoede. Mensen die leven in armoede ervaren meer geweld dan mensen die economisch beter af zijn. Onder andere in de vorm van discriminatie door overheden die de allerarmsten vaak over het hoofd zien. Zo wachten zij al zes jaar op een nieuw huis, maar de gemeente houdt hen aan het lijntje met het verhaal dat er binnenkort weer een NGO zal komen. Mariano ervaart de opmerkingen (zoals ‘mietje’ of ‘vrouw’) die hij krijgt van zijn zwager over zijn huishoudelijk werk en zijn deelname aan de workshop van de AHCV als een vorm van sociaal geweld.
Alle vormen van geweld hangen met elkaar samen zegt Mariano. Ook huiselijk geweld is daardoor een gevolg van de armoede in Nicaragua en in het bijzonder in El Jicaral. De economische situatie zorgt voor veel problemen en moeilijkheden die vaak leiden tot geweld binnen de familie.
5.2.2 Verklaring eigen geweld
Mariano beschrijft de situatie waarin hij fysiek gewelddadig is tegen zijn vrouw als een moment van controleverlies. Mariano maakt zich druk over het vinden van werk om zijn gezin te kunnen onderhouden. Samen met andere problemen die zijn kinderen of zijn vrouw veroorzaken zorgt dat ervoor dat Mariano het dan even niet meer aankan, hij loopt over en hij slaat.
Dit doet me denken aan een schooljuf uit groep 4 van mijn basisschool. Op het bord heeft de juf met krijt een emmer getekend. De emmer is halfvol en iedere keer als iemand voor zijn beurt praat of niet luistert naar de juf vult ze de emmer een beetje meer met rood krijt. Als de emmer vol is dan zorgt één druppel ervoor dat de emmer overstroomt en dat mag niet gebeuren, want dat houdt in dat de juf dan boos is en dat vonden wij eng en vervelend. Hetzelfde beeld schetst Mariano met de toevoeging dat hij niet alleen boos wordt maar iets verder in de ruzie ook zijn controle verliest. Ik heb dit veel