Privérollen

Uit Tabel 1 valt af te lezen dat er een duidelijk stijging waarneembaar is van foto’s met Beatrix in een privérol. Aan het begin van haar regeerperiode, van 1980 tot 1990, leverde dit 12 foto’s op, maar in de periode 2000-2008 waren dit er al 24; een verdubbeling. Een

verdubbeling is ook zichtbaar bij De Telegraaf ten opzichte van de Volkskrant: De Telegraaf plaatste 35 foto’s van de koningin in een privérol en de Volkskrant 17. Bij beide kranten was het aantal het laagst in de periode 1980-1990: vier in de Volkskrant en acht in De Telegraaf. In de periode 1990 tot 2000 steeg dit aantal naar zes voor de Volkskrant en negen bij De

Telegraaf, maar in de jaren 2000-2008 ging het aantal echt omhoog. Toen plaatste De

Telegraaf er maar liefst 17 en de Volkskrant zeven. De aandacht van de kranten voor de privépersoon achter koningin Beatrix lijkt dan ook toegenomen te zijn. Een verklaring kan liggen in het feit dat er de afgelopen jaren veel gebeurtenissen zijn geweest in het leven van koningin Beatrix die in de privésfeer liggen, zoals het overlijden van haar man en ouders, de huwelijken van haar zonen en het krijgen van kleinkinderen. Dit zijn allemaal momenten waar persfotografen bij zijn en in de krant terecht komen. Een andere verklaring kan zijn dat

Beatrix wellicht wat opener is geworden en meer media toestaat foto’s te nemen van haar als privépersoon, maar dat blijft gissen. Daarnaast kan het te maken hebben met de

ontwikkelingen die zich in het Nederlandse medialandschap hebben voorgedaan. In hoofdstuk 2 is uiteengezet dat er vanaf de jaren negentig in kranten meer en meer aandacht is gekomen voor het menselijke achter nieuws en emoties. Dit zou kunnen verklaren dat er meer foto’s gepubliceerd werden van Beatrix als privépersoon.

Het percentage foto’s met Beatrix in een privérol ligt bij de Volkskrant (30,4 %) hoger dan bij De Telegraaf (23,6 %). Dit zou er op kunnen wijzen dat de Volkskrant meer aandacht heeft voor het privéleven van koningin Beatrix en/of de privépersoon Beatrix, maar mijns inziens verdient dit percentage enige nuancering. Zo heeft De Telegraaf kwantitatief gezien twee keer zoveel foto’s van Beatrix in een privérol geplaatst dan de Volkskrant, namelijk 35 om 17. Procentueel lijkt het dan wel alsof de Volkskrant meer aandacht voor het privéleven van Beatrix heeft, maar de cijfers tonen duidelijk aan dat De Telegraaf veel meer foto’s van deze rollen heeft geplaatst.

88 Daarbij heeft de Volkskrant met het overlijden van prins Bernhard voor haar doen ongehoord veel foto’s geplaatst van Beatrix in een privérol, namelijk vijf. In het laatste decennium, tussen 2000 en 2008 zijn er in totaal zeven privéfoto’s te vinden, waarvan er dus vijf zijn ten tijde van het overlijden en het afscheid van prins Bernhard. Dit was een

uitzonderlijke situatie waaraan de Volkskrant veelvuldig aandacht heeft besteed. Eerder is al uitgelegd dat deze krant een bijzondere band had met de prins, aan de hand waarvan de grote aandacht te verklaren valt.

Voor wat betreft de privérollen van koningin Beatrix valt op dat beide kranten op dezelfde momenten foto’s publiceren rondom het privéleven van de vorstin. Wat daarin wel duidelijk naar voren komt is dat De Telegraaf op bepaalde momenten meer foto’s plaatst waar

de Volkskrant er dan met eentje volstaat. Een goed voorbeeld hiervan is de zomervakantie van Beatrix met Willem-Alexander, Máxima en Amalia naar Italië in juli 2004. De Telegraaf plaatst hiervan niet alleen een grote foto van 5 kolommen breed op de voorpagina, ook de gehele vijfde pagina van de krant is aan deze vakantie gewijd waarop nog eens twee foto’s met Beatrix te zien zijn. Anders is het bij de Volkskrant. Hier wordt op pagina twee een eveneens vijf kolommen brede foto geplaatst van deze vakantie, maar hier houdt het mee op. Dit voorbeeld laat zien dat De Telegraaf deze vakantie van Beatrix en haar familie erg belangrijk lijkt te vinden, of van mening is dat de lezers hier erg graag over willen lezen en zien.

De privérollen vallen voor het overgrote deel in de familiesfeer in te delen. Zo is Beatrix vaak als moeder, echtgenote en dochter te zien. Tabel 7 laat een overzicht zien van de foto’s die Beatrix in een familierol laten zien.

Tabel 7: Foto’s van koningin Beatrix in privérollen die in de familiesfeer liggen

Moeder Dochter Echtgenote Oma Totaal

‘80-'90 5 1 1 0 7

‘90-‘00 1 2 4 0 7

‘00-‘08 8 10 2 6 26

Totaal 14 13 7 6 40

Uit Tabel 7 blijkt dat van de 52 foto’s waarop Beatrix in een privérol te zien is, 40 ervan haar in een ‘familierol’ laten zien. Van deze 40 foto’s is Beatrix voor het grootste gedeelte te zien als moeder en dochter, namelijk respectievelijk 14 en 13 keer. Verder valt op dat het totale

89 aantal foto’s van Beatrix in een familierol het grootst was in de periode 2000-2008; deze periode leverde 26 van de 40 foto’s op. Dit valt goed te verklaren, aangezien Beatrix in 2002 voor het eerste grootmoeder werd van kleindochter Eloise. Daarnaast overleed prins Bernhard in december 2004 en deze maand is ook in de onderzoeksperiode opgenomen. Van deze beide gebeurtenissen zijn uiteraard foto’s gepubliceerd in beide kranten.

Waar Beatrix op de foto’s met openbare rollen onmiskenbaar herkenbaar is als vorstin, daar is zij op de foto’s met een privérol niet als zodanig herkenbaar. Qua uiterlijke

verschijning zijn er geen grote verschillen tussen Beatrix de koningin en bijvoorbeeld Beatrix als moeder. Wat bij de openbare foto’s ook al opviel, is het zo kenmerkende kapsel van Beatrix. Het haar dat iets bol staat en tot net onder de oren valt met geen haartje uit model is bijna een handelsmerk van Beatrix geworden. Het maakt haar herkenbaar als koningin, maar ook als moeder, dochter of oma draagt ze haar kapsel op deze manier. Een goed voorbeeld

hiervan is Figuur 7. Beatrix en Claus poseren hier met hun eerste kleindochter Eloise en zijn

overduidelijk trotse grootouders. Wel ziet Beatrix er hier praktisch hetzelfde uit dan als ze bijvoorbeeld op een werkbezoek gaat; haar kapsel is gelijk als anders en ook hier draagt ze haar ‘koninklijke werktenue’: een mantelpakje met hoge en brede schouders. Deze kleding draagt ze vrijwel altijd op de foto’s. Natuurlijk, het gaat hier om een

geposeerde foto dus Beatrix wist van tevoren dat ze op de foto zou gaan en het kan dan ook zo zijn dat ze hier haar kleding en kapsel op aangepast heeft. Op deze manier geeft ze zichzelf niet helemaal bloot als oma; wel met de liefdevolle blik in haar ogen voor haar kleinkind, maar haar volk ziet haar niet zoals haar kleinkinderen haar misschien wel zien als de camera’s er niet bij zijn.

Dit laatste gaat zeker op voor wat betreft Beatrix’ kleding. Op de momenten dat zij zich onbespied waant, ziet haar kleding er meteen

heel anders uit. Een goed voorbeeld is Figuur 8. Dit is een foto genomen op een vrije dag van koningin Beatrix op staatsbezoek in Nieuw-Zeeland in 1992. Volgens de kop bij de foto

“geniet Beatrix van haar rustdag” en het

Figuur 7: Foto T126, De Telegraaf, 17 juni

2002

Figuur 8: Foto T74, De Telegraaf, 17 maart

90 onderschrift weet te vermelden dat ze “een wandeling van twee uur maakt samen met de

grootmeesteres en hofdame”. Het is duidelijk dat dit geen geposeerde foto is en dat we Beatrix in haar vrije tijd zien. Het is een van de twee foto’s in dit onderzoek waarop Beatrix een broek draagt en ook haar bovenkleding doet in geen enkel opzicht denken aan haar ‘vorstelijke’ kleding. Beatrix draagt hier een casual trui en ze heeft een vestje om haar middel gebonden. En toch is het, zelfs van de afstand waarop de foto genomen is, duidelijk dat het gaat om koningin Beatrix en dat komt door haar kapsel. Hier blijkt weer hoe kenmerkend haar haardracht is voor haar persoon. Ook is het opmerkelijk dat Beatrix hier wandelt en in

beweging is; normaliter zijn de foto’s van de vorstin geposeerd of genomen op een moment dat ze stilstaat. Dit zorgt ervoor dat er geen foto’s gepubliceerd kunnen worden waar Beatrix onverhoopts slecht op staat als gevolg van een beweging die ze maakt. Dit roept de gedachte op dat er een strakke regie heerst over de fotomomenten.

Voorgaande roept overigens sterk de vraag op of het volk, de krantenlezers, de

privépersoon Beatrix wel eens echt te zien krijgen. Figuur 8 licht een klein tipje van de sluier op; hier lijkt het er namelijk wel degelijk op dat we hier te maken hebben met de Beatrix die ze normaal gesproken voor haar volk geheim houdt. Dit lijkt echter de enige foto te zijn die is genomen zonder dat Beatrix dit door heeft gehad en het is daarom ook de enige foto waarop we haar zien zoals we haar nooit zien.

Een andere foto waarop Beatrix te zien is zoals we haar zelden zien is Figuur 9. Hier gaat het niet zozeer om de kleding, maar om de intimiteit die van de foto afstraalt. Beatrix en

Claus kijken weliswaar in de camera en zijn zich ervan bewust dat er een foto wordt genomen, maar ze lijken wel ‘gesnapt’ te zijn tijdens een zeer intiem moment tussen hen; de dans. Beatrix’ rol hier is die van echtgenote en de liefde spat haast van de foto af en dit soort gevoeligheden konden niet vaak ontdekt worden op de onderzochte foto’s. Hier moet wel bij aangetekend worden dat in de laatste

onderzoeksjaren er relatief veel foto’s tussen zaten die veel emotie bij Beatrix lieten zien. Zoals in hoofdstuk 1 reeds is beschreven lagen verdriet en geluk in deze periode dicht bij elkaar in het leven van koningin Beatrix: haar eerste

kleinkind werd geboren en haar drie zoons traden in het huwelijk, maar ze verloor ook kort na elkaar haar man prins Claus en haar ouders Juliana en Bernhard. Dit is af te zien aan de foto’s die in deze jaren in de kranten stonden. Een foto waarop Beatrix veel emoties toont is te zien

Figuur 9: Foto T93, De Telegraaf, 2 februari

91 in Figuur 10. Hier wordt de kist van prins Bernhard de grafkelder van de Nieuwe Kerk in Delft ingedragen en Beatrix en haar zussen volgen op korte afstand. Het is duidelijk dat Beatrix en haar zussen het moeilijk hebben met dit

moment; Beatrix heeft een van verdriet verbeten trek op haar gezicht. De rol die haar op deze foto toe te bedelen valt is die van dochter.

Uit Figuur 9 en 10 blijkt dat hoe intiem momenten ook kunnen zijn in het leven van koningin Beatrix, er is altijd wel ergens een fotograaf in de buurt en een krant die het publiceert. Ook op dit soort momenten moet ze

zich er dus bewust van zijn dat het volk naar haar kijkt en kan ze wellicht nog niet helemaal zijn wie ze is. Hier blijkt weer eens het balanceren tussen humanitas en dignitas zoals dat al vele malen is aangehaald, want aan de ene kant kan bijvoorbeeld het overlijden van prins Bernhard worden aangemerkt als een privé- en familieaangelegenheid, aan de andere kant behoort het ook tot de dignitas omdat het de continuïteit van de monarchie laat zien. Prins Bernhard sterft, maar er worden ook kleinkinderen geboren, dus het voortbestaan van de monarchie blijft gewaarborgd.

De overige twaalf foto’s waarbij er sprake is van een privérol, maar die niet in de familiesfeer valt in te delen, zijn niet onder een noemer onder te brengen. Zo neemt Beatrix

op Figuur 8 de rol van toerist in en er is ook een foto onderzocht waar ze als kunstenares beschouwd kan worden. Figuur 11 toont een beeldhouwende Beatrix, iets waarvan bekend is dat ze dit graag in haar vrije tijd doet. Wel geldt hier weer hetgeen hierboven al is aangehaald: door haar kleding en kapsel is ze niet direct als privépersoon herkenbaar, maar gezien het feit dat dit geen onderdeel uitmaakt van haar ambt, kan deze foto wel als zodanig bestempeld worden.

Figuur 10: Foto T145, De Telegraaf, 12

december 2004

Figuur 11: Foto T49, De Telegraaf, 29 april

92