Hoofdstuk 2 De Telegraaf en de Volkskrant nader bekeken
2.3 Fotojournalistiek in de Volkskrant en De Telegraaf
2.3.1 Geschiedenis van de fotojournalistiek
De digitale revolutie heeft al enige jaren geleden haar intrede gedaan. De meeslepende veranderingen die dit met zich meebracht, zijn inmiddels volledig doorgedrongen in de huidige fotojournalistiek. Was het voorheen nog ingewikkeld en tijdrovend om een foto op tijd op de redactie te krijgen en ten slotte in de krant, tegenwoordig neemt de fotograaf een foto met zijn digitale camera en de foto kan vanaf de locatie doorgestuurd worden naar de fotoredactie. Met de moderne technieken kost dit slechts enkele minuten. Bovendien kunnen de foto’s op de redactie heel snel bewerkt en klaargemaakt worden voor het ‘zakken’ van de krant.
De persfotografie rukte op in de dagbladen, maar kreeg haar journalistieke inhoud in de geïllustreerde pers. In Nederland zag pas in 1867 het eerste geïllustreerde weekblad, de
Katholieke Illustratie, het licht. Dit weekblad deed niets anders dan de verhalen die in de dagbladen te lezen waren, letterlijk illustreren.
Het kleine verspreidingsgebied van de Nederlandse dagbladen was een reden om terughoudend te zijn tegenover foto’s in de krant. De meeste kranten waren verbonden aan een zuil, hetgeen weinig geld en een beperkt lezerspubliek betekende. Hiermee verwerden persfoto’s tot een luxeartikel. Pas rond 1910 waren er veel foto’s in de kranten te zien.113 De techniek was echter nog niet dusdanig vergevorderd dat de krantenpagina’s eruit zagen als
113
Bernadette Kester, ‘Onder vuur. Het ontstaan van de Nederlandse fotojournalistiek’, in: Jo Bardoel, e.d.,
50 tegenwoordig met foto’s en tekst door elkaar heen. De meeste krantenfoto’s verschenen dan ook op zogenaamde fotopagina’s. De Telegraaf was hier als eerste mee begonnen in 1921 en veel kranten volgden. In 1924 had het Algemeen Handelsblad een primeur door als eerste Nederlandse dagblad een fotoredacteur in dienst te nemen.114 Al met al bleek het altijd een lastig punt om de foto’s tijdig op de redactie en in de drukgang van de krant te krijgen. De negentiende eeuw liet zeer snelle veranderingen zien op het gebied van transmissie van tekstberichten (o.a. door de introductie van De Telegraaf), maar pas in 1927 werd het mogelijk om foto’s radiografisch over te brengen. Deze methode zou tot in de jaren vijftig gebruikt worden, maar zorgde er helaas wel voor dat de foto’s onscherp werden.115 Deze verandering in transmissie en het feit dat kranten fotopagina’s inrichtten zorgde ervoor dat persfotografie steeds meer een afzonderlijk vak werd.116 Dit leidde er ook toe dat er in Nederland particuliere fotopersbureaus werden opgericht, waarvan de Vereenigde Fotobureaux (VFB) de grootste was. Met de opkomst van fotopersbureaus werd er een belangrijke stap in de richting van professionalisering van de persfotografie gezet.117
Daarnaast had ook de foto als journalistiek product jarenlang te kampen met een minderwaardig imago. De heersende mening was dat foto’s weliswaar de werkelijkheid vast leggen, maar dat er met die werkelijkheid geknoeid kon worden.118 Er moest dus
voorzichtigheid betracht worden rondom persfoto’s en volgens mediakenner Huub Wijfjes “dreef dit de meeste leidinggevende journalisten naar een voortdurende bagatellisering van
de nieuwsfotografie rond echt belangrijke gebeurtenissen. Foto’s in de krant waren puur illustratie en vermaak”119.
Na de Tweede Wereldoorlog verdween het beeld van de minderwaardige
persfotograaf, maar toch durft universitair docente Kester in haar artikel over het ontstaan van de Nederlandse fotojournalistiek pas over een “volwassen status van de fotojournalist” te spreken vanaf de jaren zeventig en tachtig waarin de fotojournalistiek “professioneler,
gedurfder, informatiever en ook esthetisch interessant werd”.120
Er kan gerust gesteld worden dat de fotojournalistiek al een hele geschiedenis achter zich heeft liggen, met vele veranderingen in de loop der tijd. Inmiddels zijn we een ware ‘digitale revolutie’ –die in de jaren ’90 begon- verder en is het niet meer de status van de 114 Wijfjes (2004) p.163 115 Kester (2005), p. 246 116 Wijfjes (2004), p.163 117 Kester (2005), p. 247 118 Wijfjes (2004), p.164 119 Ibidem., p.165 120 Kester (2005), p. 258
51 journalistieke foto die aan discussie onderworpen is, als wel het feit dat met de moderne technologie foto’s bewerkt kunnen worden. De bewerking kan dusdanig verstrekkend zijn, dat een foto een hele andere betekenis kan krijgen. Dit betekent dat een fotograaf uiterst
voorzichtig te werk moet gaan bij beeldwerking. De foto’s van tegenwoordig worden namelijk wel bewerkt, maar tot op zekere hoogte; zo wordt er een eventuele kleurcorrectie toegepast en wordt de foto geoptimaliseerd voor de drukpers.121 Dit zijn echter aanpassingen die vroeger ook in de donkere kamer gedaan konden worden.
2.3.2 De Telegraaf en de Volkskrant; beide een andere invalshoek m.b.t. foto’s
Voor De Telegraaf is illustratie en daarmee fotografie een wezenlijk onderdeel. Zo stelt de chef van de fotoredactie “zonder foto’s zouden we niet de grootste krant van Nederland zijn.
De Telegraaf is een visuele krant. Wij onderscheiden ons door zowel de levendige vormgeving als de keuze van foto’s.”122 Al eerder is gebleken dat De Telegraaf zich toelegt op het
menselijke element in haar berichtgeving en in haar fotobeleid is dit niet anders. Zo stelt dezelfde chef dat “De Telegraaf in tekst en beeld de mens centraal stelt”123. Daarnaast stelt
De Telegraaf dat zij voorop loopt wat digitale fotografie betreft. Zo kan een fotograaf die een voetbalwedstrijd bijwoont ter plekke zijn foto’s versturen. Dit gaat door middel van een draagbare computer die de fotograaf bij zich heeft en waarop de beelden worden opgeslagen. Via een mobiele telefoon wordt er dan verbinding gemaakt met de krant en kunnen de foto’s verstuurd worden. Ondanks dat dit ‘peperduur’ is, wegen de kosten op tegen de voordelen die dit met zich meebrengt.124
De krant heeft een uitgebreide staf van fotografen die in binnen- en buitenland werken, maar maakt ook gebruik van foto’s die worden aangeboden door persbureaus als het ANP, AP en Reuters. Gemiddeld plaatst De Telegraaf 50 foto’s per dag. Dit lijkt veel, maar dat is het niet voor een krant die haar verhalen het liefst met foto’s illustreert.
Waar De Telegraaf het verhaal door middel van foto’s een menselijk gezicht wil geven, daar wil de Volkskrant “anders dan anders” zijn. Zo stelt althans sportfotograaf Hans Heus die veel voor de Volkskrant gewerkt heeft. Hij legt uit dat “een echte Volkskrant-foto
uitnodigt voorbij het moment te kijken en dat er meer op te lezen is dan het simpele
121
Interview met Arno Haijtema, chef fotoredactie de Volkskrant, via http://hbo-kennisbank.uvt.nl/cgi/fontys/show.cgi?fid=1260, geraadpleegd op 13 juni 2008
122
De fotoredactie, in: De wereld van de krant, informatiepakket De Telegraaf
123
Idem.
124
52
nieuwsfeit. Je ziet omgeving, een contrast, een element dat de foto extra lading geeft.”125. Dit wordt onderschreven door de chef van de fotoredactie, Arno Heijtema. Hij meent dat een Volkskrant-foto “niet alleen maar illustratief moet zijn”126. Heijtema pleit ervoor dat een foto meerdere lagen in zich heeft zodat de kijker het gevoel krijgt bij de gebeurtenis aanwezig is.127
De Volkskrant heeft –anders dan De Telegraaf- slechts één fotograaf vast in dienst. Voor het overige leunt zij op een grote groep freelancers.
Beide kranten hebben een hele andere ontstaansgeschiedenis, een andere houding ten opzichte van het Koninklijk Huis en ze kijken anders tegen fotografie in hun krant aan. Het zijn juist deze tegenstellingen die een interessante uitkomst van dit onderzoek kunnen bieden. Aan de hand van de ontwikkelingen in de media en de hierboven geschetste houdingen kan aan het slot geconcludeerd worden hoe deze twee kranten koningin Beatrix in hun krant doen verschijnen. Het zal veel vertellen over de regie van Beatrix, maar ook over de berichtgeving in de kranten. De verwachting is dat er in de uitkomsten aansluiting gevonden kan worden bij de karakters van de kranten en dat er derhalve grote verschillen te zien zijn in de keuze van foto’s van koningin Beatrix.
125
Hans Heus, ‘Anders dan andere foto’s’, via
http://www.volkskrant.com/animatie/fotospecial/specials/vkfotoos/fotospecial.html, geraadpleegd op 12 juni 2008
126
Interview Arno Heijtema
127
53