Participatie, initiatief en Right to Challenge (RtC)

Deze paragraaf is een intermezzo waarbij wij dieper ingaan op een concrete vorm van ‘(burger) participatie’,

‘(burger)initiatieven’ en ‘recht op betrokkenheid bij erfgoed’ - drie begrippen die we hiervoor al tegenkwamen en die in het huidige regeringsakkoord genoemd wordt: de Right to Challenge (het Uitdaagrecht).

Regeerakkoord:

Het kabinet Rutte III biedt ruimte aan initiatieven van burgers en verenigingen in de samenleving. In overleg met gemeenten willen wij daarom via een Right to challenge-regeling burgers en lokale verenigingen de mogelijkheid geven om een alternatief voorstel in te dienen voor de uitvoering van

collectieve voorzieningen in hun directe omgeving. Daarbij gaat het om zaken als het onderhoud van een park, het beheer van sportvelden of andere maatschappelijke voorzieningen. Daarnaast gaan we samen met enkele gemeenten experimenteren met een recht op overname, waarbij lokale

verenigingen of buurtbewoners het eerste recht krijgen om maatschappelijke voorzieningen over te nemen en de bijbehorende functie voort te zetten.

(bron: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/burgerschap/burgerparticipatie).

Cultuur in een open samenleving: In de cultuurbrief Cultuur in een open samenleving wordt

benadrukt dat (cultureel) erfgoed een verbindende kracht voor de samenleving is, het voor iedereen is en een belangrijke sociale waarde heeft. Daarnaast worden mensen gestimuleerd om actief te participeren met right to challenge. Hieronder enkele citaten:

‘’Erfgoed is daarmee een mooi voorbeeld van hoe cultuur een verbindende kracht in onze samenleving kan zijn. In een tijd waarin het lijkt alsof sociale verbanden vluchtiger worden en maatschappelijke tegenstellingen toenemen, is dat een niet te onderschatten waarde. Daarom is het belangrijk dat zo veel mogelijk mensen – van jongs af aan - meedoen aan cultuur; het maken of er gewoon van genieten. Deelnemen aan cultuur is een manier om deel te nemen en mede vorm te geven aan de samenleving - een essentieel element van burgerschap.’’

‘’Volkscultuur (immaterieel erfgoed) is wat mensen samen beoefenen en wat hen verbindt. Dat is van betekenis voor ons gesprek over identiteit en diversiteit. Het kabinet vindt een eigentijdse en brede benadering van belang. Het gaat om cultuuruitingen van alle groepen die in Nederland wonen, van ouderen en jongeren, van het vak van molenaar tot het Rotterdams Zomercarnaval. Het kabinet vindt het belangrijk aan te sluiten bij de eigentijdse benadering in het culturele veld; ook jonge designers laten zich inspireren door oude ambachten en maken nieuwe, eigentijdse producten.’’

‘’Erfgoed is een gemeenschappelijk goed voor de samenleving en heeft een belangrijke sociale waarde. Mensen geven betekenis aan hun leefomgeving door verhalen over en betrokkenheid bij erfgoed. Het kabinet erkent en waardeert de vele vrijwilligers die zich inzetten voor ons erfgoed. Het wil de inzet van mensen bij het behoud en de ontwikkeling van erfgoed stimuleren en ondersteunen.

Erfgoed kan een schakel vormen tussen oud en jong, tussen verschillende groepen in de samenleving.’’

‘’Burgers en lokale verenigingen krijgen de mogelijkheid om zelf het initiatief te nemen voorstellen in te dienen voor het behoud en gebruik van erfgoed in hun directe omgeving (Right to challenge).’’ ⁷⁵

Erfgoed telt: In Erfgoed Telt; de betekenis van erfgoed voor de samenleving ⁷⁶ worden de drie hoofdthema’s van het erfgoedbeleid verder geconcretiseerd. De drie hoofdthema’s zijn:

75 Zie: https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2018/03/12/kabinet-waardeert-cultuur-met-flinke-investeringen.

76 Ministerie Onderwijs Cultuur en Wetenschap (2018).

https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/beleidsnotas/2018/06/22/erfgoed-telt-de-betekenis-van-erfgoed-voor-de-samenleving/Erfgoed_telt_juni_2018.pdf. Geraadpleegd 24-08-2020.

1 instandhouding van erfgoed 2 de leefomgeving en

3 de verbindende kracht van erfgoed.

Vooral het laatstgenoemde thema heeft raakvlakken met het Verdrag van FARO: erfgoed als verbindend middel om mensen samen te brengen en het vergroten van het bereik bij verschillende doelgroepen. Van belang daarbij is natuurlijk het vergroten van de zichtbaarheid en toegankelijkheid van erfgoed en educatie over erfgoed. Maar ook participatie is terug te vinden in de vorm van de waardering voor vrijwilligers en de ontwikkeling van de right to challenge-regeling. Concrete onderdelen van het thema ‘de verbindende kracht’ is dan ook de (digitale) toegankelijkheid van erfgoed te vergroten, ondersteuning van vrijwilligers en investeren in de erfgoededucatie. Hieronder enkele citaten:

‘’Een belangrijke uitdaging is om alle inwoners bij het erfgoed te betrekken. Dat kan alleen als de verhalen die over het erfgoed verteld worden zo veel mogelijk mensen aanspreken en aansluiten op de samenstelling en belangstelling van de inwoners van het Nederland van nu. In een tijd waarin tegenstellingen lijken toe te nemen, is die verbindende kracht van erfgoed een niet te onderschatten waarde. Daarom is het belangrijk dat zo veel mogelijk mensen – van jongs af aan – het erfgoed beleven en hierbij betrokken zijn. Meer diversiteit – in de verhalen die worden verteld en in het personeel van organisaties – draagt bij aan het bereiken van een ander en meer divers publiek.’’ - p.20

‘’Via het onderwijs komen alle kinderen, ongeacht hun achtergrond, in aanraking met erfgoed. Dit kabinet vindt het van belang dat cultuur verankerd is in het curriculum op het primair en voorgezet onderwijs.’’

“Het kabinet waardeert de inzet van vrijwilligers. Zij zijn voor het behoud en de beleving van erfgoed onmisbaar. Door hun inzet, passie en kennis dragen ze zorg voor de instandhouding en

toegankelijkheid van erfgoed. Ook vormen ze door hun enthousiasme een belangrijke schakel naar een groter en meer divers publiek.”

‘’Digitalisering biedt kansen voor de zichtbaarheid en toegankelijkheid. Jongeren met wie voor deze brief gesprekken zijn gevoerd, benadrukten het grote belang van inzet van digitale media. Het kabinet vraagt het Netwerk Digitaal Erfgoed om een toolkit om nieuwe doelgroepen, zoals jeugd, online beter te bereiken en kennis te laten maken met erfgoed.’’

‘’Het regeerakkoord noemt een right to challenge-regeling om initiatieven vanuit de samenleving ruimte te bieden.’’

‘’Het kabinet zet in 2020 en 2021 de landelijke regeling van het Fonds voor Cultuurparticipatie voor projecten op het gebied van erfgoededucatie in het primair onderwijs voort.’’

Cultuurbeleid 2021-2024 (Stedelijke en regionale profielen): de stedelijke en regionale profielen bieden aanknopingspunten voor samenwerking op thema’s als cultuurparticipatie en

cultuureducatie.

Adviesbrief van de Raad voor de Leefomgeving en de Raad voor Cultuur, 2017 – ‘Brede blik op erfgoed’: In deze adviesaanvraag beperken de opstellers zich tot de definitie van cultureel erfgoed zoals die in de memorie van toelichting van de Omgevingswet is beschreven. Relevant te benoemen is het advies van de Raad dat het opstellen van omgevingsvisies kansen bieden om vroegtijdig een discussie over erfgoedwaarden aan te gaan. De Raden benoemen dat Erfgoed een middel is om burgers te betrekken bij omgevingsvisies. Dit omdat de betrokkenheid bij erfgoed groot is en omdat de verhalen input geven om gesprek over de toekomst van de omgeving te voeren. Verder adviseren ze om naar draagvlak en een actieve inbreng van nieuwe doelgroepen, zoals Nederlanders met een migratieachtergrond, te zoeken. Hierbij moeten verhalen gebruikt worden die uit de verschillende doelgroepen voortkomen om de verbinding te leggen. Dit is één van de punten onder het thema ‘van collectie naar connectie’.

Website Rijksoverheid over burgerparticipatie: De overheid ondersteunt actieve burgers op verschillende manieren. Te denken valt aan regelgeving hierop aan te passen en via verschillende platforms en organisaties (zoals ProDemos en Movisie). Daarnaast stimuleert en ondersteunt de overheid de ontwikkeling van de doe-democratie (nieuwe verhoudingen en werkwijzen tussen burgers en overheid).