Hoofdstuk 3 – Het uitgevoerde Nederlandse beleid jegens China
3.3 Handelsbeleid jegens China
3.3.1 Nederlandse handel met China
3.3 Handelsbeleid jegens China
3.3.1 Nederlandse handel met China
Handelsvolume
De bilaterale handel tussen China en Nederland is in 2010 fors toegenomen. China was het derde importland van Nederland en Nederland vormde maar liefst de tweede grootste handelspartner van China binnen de EU. In 2008 en 2009 vertoonde de import uit China echter een daling.272 De
mondiale financiële crisis was hier de oorzaak van; de bilaterale handelsbetrekkingen verkeerden in
270 D’Hooghe, Ingrid, China’s nieuwe assertiviteit. 271
Minister van Buitenlandse Zaken, Kamerbrief inzake verslag EU-China top mei 2009. 272
Wiel Packbier, Uitvoer naar China stijgt, import daalt, CBS (2010) [http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/internationale-handel/publicaties/artikelen/archief/2010/2010-3101-wm.htm] geraadpleegd op 03-07-2011.
goede staat. Zo bedroeg de import uit China in 2009 €22 miljard, terwijl dit in 2007 nog €26 miljard bedroeg. Het jaar 2010 liet echter weer een forse toename in de import zien. De invoer van Chinese goederen bedroeg €31 miljard, een toename van 34% ten opzichte van 2006 en een toename van 41% ten opzichte van 2009. China kreeg hiermee een aandeel van 9,3% in de totale Nederlandse invoer, tegen 7,7% in 2006.273 Nederland importeerde vooral kantoormachines,
telecommunicatietoestellen en elektrische apparaten uit China. De invoer van machines uit China besloeg alleen al €19 miljard, 60% van de totale importwaarde uit China. Een groot deel van de Nederlandse import werd volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) doorgevoerd naar het Europese achterland. Nederland heeft zijn rol als doorvoerland, met de haven van Rotterdam als distributiecentrum, in de onderzoeksperiode verder weten te bestendigen.
Afb. 1: Handel met China
Bron: CBS
De Nederlandse uitvoer naar China vormt slechts een beperkt deel van de totale uitvoer van Nederland. De uitvoer liet echter wel een voortdurende toename zien. Terwijl in 2009 wegens de financiële crisis de totale export van Nederland afnam, nam de Nederlandse export naar China met 20% toe. In 2010 bedroeg de uitvoer naar China €5.4 miljard en vormde China het 11de uitvoerland van Nederland.274 Deze uitvoer is sinds 2006 maar liefst met 66% toegenomen, in 2006 was de uitvoerwaarde naar China €3 miljard. Met een uitvoerwaarde van €5.4 miljard heeft de export naar China slechts een aandeel van 1.5% van de totale Nederlandse export. Nederland exporteerde vooral machines, grondstoffen en chemische producten naar China.275 Deze drie categorieën hadden gezamenlijk een aandeel van 80% in de uitvoer naar China. Na een daling van het handelstekort in 2009, die werd veroorzaakt door een afname van de import uit China en een toename van de export
273 Wiel Packbier, China: explosieve toename invoer CBS (2011)
[http://www.cbs.nl/nl- NL/menu/themas/internationale-handel/publicaties/belangrijkste-handelspartners-nederland/2011-china-ih-2010.htm] geraadpleegt op 03-07-2011.
274
Packbier, Uitvoer naar China stijgt CBS.
naar China, nam het handelstekort in 2010 weer fors toe. Het totale handelstekort met China bedroeg in 2010 €23 miljard.
Investeringen
Een toename van de Chinese aanwezigheid in Nederland gaat vaak gepaard met kritische geluiden. Met de opening van de Chinese markt waren er zorgen over de verplaatsing van het productieproces van Nederlandse bedrijven naar het lagelonenland China en de terugval in werkgelegenheid in Nederland hierdoor. Dit bleek achteraf erg mee te vallen. Nu Chinese ondernemingen steeds vaker naar Nederland komen, zijn er zorgen ontstaan over Chinese overnames van Nederlandse bedrijven, zoals de recente Chinese pogingen tot overname van het Nederlandse Draka. Minister Verhagen, die sinds oktober 2010 de functie als minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I) bekleedt, deelt deze zorgen niet. Hij verwelkomt juist de Chinese bedrijven en de investeringen die zij met zich meebrengen. “Buitenlandse investeringen maken de Nederlandse economie sterker en zorgen voor werk en inkomen,” aldus de minister.276 De toenemende Chinese investeringen in Nederland zorgden ervoor dat China in 2006 de plaats van de Verenigde Staten als grootste buitenlandse investeerder in Nederland had overgenomen.
In 2010 hebben 25 Chinese bedrijven zich in Nederland gevestigd. Het Nederlandse Agentschap voor Buitenlandse Investeringen (NFIA, The Netherlands Foreign Investment Agency) speelde hierbij een belangrijke ondersteunende rol voor de Chinese bedrijven.277 Volgens een
onderzoek van KPMG maken de strategische ligging en de belangrijke rol als doorvoerland, het fiscaal klimaat, de infrastructuur en logistieke expertise, de stabiele economie en de technologische kennis van Nederland een aantrekkelijke locatie voor de vestiging van bedrijven en Europese
hoofdkwartieren.278 De vestiging van deze Chinese ondernemingen in Nederland zorgde in 2010 voor een investering van €80 miljoen in Nederland en voor 350 nieuwe arbeidsplaatsen.279 Begin 2011 waren er in Nederland in totaal 290 Chinese ondernemingen gevestigd, die cumulatief €600 miljoen in Nederland hebben geïnvesteerd en ruim 5000 arbeidsplaatsen hebben gecreëerd.
De Nederlandse investeringen in China zijn eveneens toegenomen. Volgens Chinese cijfers is Nederland zelfs de tweede grootste Europese investeerder in China.280 In totaal hebben circa 1800 Nederlandse bedrijven een vestiging in China. Zo hebben alle grote Nederlandse multinationals een
276 Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, ‘Chinese bedrijven zijn hier van harte welkom. Maxime Verhagen: mijn zorg is hooguit dat de Chinezen te weinig zullen investeren in Nederland’, NRC. [http://www.chinaembassy.nl/eng/xwdt/P020110406773233147144.pdf] geraadpleegd op 14-06-2011. 277 Netherlands Foreign Investment Agency is het voormalige Directie Buitenlandse Investeringen in Nederland. 278
NFIA, Chinese companies very positive about the Netherlands (2009) [http://www.nfia.nl/news.html?id=140] geraadpleegd op 28-06-2011.
279
Minister van Buitenlandse Zaken, Periodieke rapportage 2011, Kamerstuk 32500-V nr. 193 280 Idem
vestiging in China en zijn verder met name financiële dienstverleningsbedrijven, zoals ING, en Nederlandse elektronica bedrijven, zoals Philips, in China gevestigd.281 De Nederlandse cumulatieve buitenlandse directe investeringen in China bedroegen in 2009 maar liefst €11,5 miljard, tegenover de €1,2 miljard Chinese investeringen in Nederland.282 De totale waarde van de Nederlandse investeringen in China in 2010 waren bij het schrijven van dit onderzoek nog niet bekend.
Ook krijgt China een steeds grotere rol in de haven van Rotterdam. Een kwart van alle containeroverslag is afkomstig uit China of is bedoeld voor China.283 Het Chinese Hutchison
Whampoa is de derde grootste huurder van havengrond. In 2008 opende het een eigen terminal in de haven, de Euromax Terminal. De Chinese rederij Cosco en de Taiwanese rederij Yang Ming waren betrokken bij de aanleg van deze terminal.284 Ook in de opslag van ruwe olie krijgen Chinese
bedrijven een steeds grotere rol. Volgens het Rotterdam Investment Agency staan er in de
havenregio zo’n 50 Chinese bedrijven geregistreerd.285 De Rotterdamse haven overweegt overigens om in de Chinese haven van Nangang te investeren. Rotterdam zou hiermee de eerste buitenlandse haven zijn die actief is in een Chinese haven.286 De toenemende zorgen over de Chinese overnames van Nederlandse bedrijven worden aan de hand van de volgende casus verder toegelicht.
Casus: Het bod van het Chinese kabelbedrijf Xinmao in Draka
Zoals eerder vermeld werden eind 2010 grote zorgen geuit over het bod van het Chinese bedrijf Xinmao Science & Technology Investment Group voor de overname van het Nederlandse Draka, één van de grootste kabelproducten ter wereld. Na een bod van de Franse kabelonderneming Nexans van €15 per aandeel en een bod van het Italiaanse Prysmian van €17,20 per aandeel, bracht het Chinese bedrijf een bod van €20,50 per aandeel uit, welke het geheel in contanten zou voldoen.287 Xinmao bracht zijn bod uit nadat Draka al had laten weten akkoord te gaan met het Italiaanse bod. De Nederlandse politiek, de media en ook het Amerikaanse leger, aan wie Draka kabels levert, uitten
281
Suyker en de Groot, China and the Dutch Economy, p 96. 282
Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Antwoorden van minister Verhagen op de vragen
die zijn gesteld door het lid Verburg (CDA) over Draka (Den Haag, 2010)
[http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/internationaal-ondernemen/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2010/12/24/vragen-over-draka.html] geraadpleegd op 03-07-2011.
283 NRC, ‘China krijgt greep op haven Rotterdam’, NRC (2010) [http://www.nrc.nl/nieuws/2010/12/31/china-krijgt-greep-op-haven-rotterdam/] geraadpleegd op 01-07-2011.
284
Embassy Freight Rotterdam BV, Opening Euromax: kwart meer containers voor Rotterdam
[http://www.embassyfreight.nl/logistiek/bedrijf/nieuws/274_opening_euromax_kwart_meer_containers_voor _rotterdam.html] geraadpleegd op 25-06-2011.
285
NRC, ‘China krijgt greep op haven Rotterdam’
286 ANP, ‘Haven Rotterdam overweegt investeren in China’, Nu.nl (2011)
[http://www.nu.nl/economie/2460438/haven-rotterdam-overweegt-investeren-in-china.html] geraadpleegd op 25-06-2011.
287
ANP, ‘Chinees bedrijf Xinmao doet bod op Draka’, Nu.nl (2010) [http://www.nuzakelijk.nl/ beurs/2384570/chinees-bedrijf-xinmao-doet-bod-draka.html] geraadpleegd op 15-06-2011.
hun zorgen over dit Chinese bod. De meeste zorgen besloegen de intenties van het Chinese bedrijf en de kans van het weglekken van de strategische technologie van Draka. Xinmao bleek echter de financiering niet rond te kunnen krijgen en kreeg bovendien geen steun van de Chinese overheid voor de overname. Xinmao wilde door de overname wereldmarktleider op het gebied van glasvezelkabels worden en had als relatief klein bedrijf vooral belang bij de kennis van Draka.
Uiteindelijk werd het bod van Prysmian geaccepteerd. Draka en Prysmian vormen samen de grootste producent van kabels en kabelsystemen ter wereld.
De Nederlandse regering verwelkomde het Chinese bod voor Draka en liet de vrije markt zijn gang gaan.288 “Nederland heeft per saldo meer baat van open grenzen dan van het beschermen van onze economie tegen overnames uit het buitenland. Het behouden van een open en aantrekkelijk vestigingsklimaat is derhalve van essentieel belang voor de dynamiek van de Nederlandse economie en dit kabinet zet zich daar stevig voor in.”289 De Kamer pleitte daarentegen voor een sterkere inzet van de minister van EL&I. De PvdA en de SP benadrukten beide de noodzaak om de regelgeving van de EC ten aanzien van vijandige overnames te herzien. De mogelijke Chinese overname van Draka werd als vijandig beschouwd, daar zij met name interesse had voor de kennis en technologie waarover Draka beschikte. Bovendien betrof het hier een strategische sector, de kabelsystemen worden voor verschillende doeleinden ingezet, zowel civiel als militair. Anders dan de PvdA en de SP, pleitte de VVD juist voor het gescheiden houden van de politiek en de economie en ondersteunde zij het standpunt van de regering.
Het Europese concurrentiebeleid aangaande buitenlandse fusies en overnames is niet aangepast naar aanleiding van de overnamestrijd om de Nederlandse kabelaar Draka. Wel klonken vanuit verschillende EU-lidstaten oproepen de overname van het Chinese Xinmao van Draka tegen te houden, uit bezorgdheid over de vele Chinese investeringen in Europa. Ook is het voorstel van Europees Commissaris voor Industrie Tajani om een Europees controlebureau voor buitenlandse investeringen in de EU-lidstaten niet uitgevoerd.290 Minister Verhagen verzette zich tegen mogelijke
288 Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Antwoorden van minister Verhagen op de vragen
die zijn gesteld door het lid Gesthuizen (SP) over eventuele Chinese staatssteun bij de verkoop van Draka (Den
Haag, 2010) [http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/internationaal-ondernemen/documenten-en- publicaties/kamerstukken/2010/12/24/vragen-over-eventuele-chinese-staatstteun-bij-de-verkoop-van-draka.html] geraadpleegd op 15-06-2011.
289
Verburg, Antwoorden van minister Verhagen op de vragen die zijn gesteld door het lid Verburg (CDA) over
Draka (Den Haag, 2010) [ http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/internationaal-ondernemen/
documenten-en-publicaties/kamerstukken/2010/12/24/vragen-over-draka.html] geraadpleegd op 15-06-2011. 290
Volkskrant, Een keuze voor Europa aan de keukentafel, Volkskrant (2011)
[http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/1789678/2011/01/07/Een-keuze-voor-Europa-aan-de-keukentafel.dhtml] geraadpleegd op 25-08-2011.
Europese protectionistische maatregelen tegen de Chinese overname van Draka.291 Buitenlandse investeerders zouden niet het gevoel mogen krijgen niet welkom te zijn in Nederland.
Bilaterale handel
Het Nederlandse postennetwerk in China en het ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie (EL&I) hebben zich actief ingezet om de bilaterale handel met China te stimuleren en nieuwe deuren op handelsgebied te openen. In 2009 zijn er twee programma’s gestart ter bevordering van de bilaterale handelsbetrekkingen. Het programma 2g@there, voor de
ondersteuning van ondernemers werkzaam op de gebieden waar Nederland op internationaal niveau onderscheidend is, zoals op de gebieden water, hightech, chemie, logistiek, energie en landbouw, en de Package4Growth faciliteit, voor het versterken van de positie van Nederlandse bedrijven met onderscheidende kennis op de buitenlandse markt.292 China is in beide programma’s aangesteld als prioriteitsland. In 2009 richtte het 2g@there programma voor China zich op de groene genetica, in 2010 op de uitvoer van aardappels en varkens naar China.293
Volgens afspraken met China in de WTO moet China de financiële dienstverleningssector openstellen voor buitenlandse ondernemingen. 294 De toegang voor het Nederlandse bank- en verzekeringswezen tot de Chinese markt is echter nog altijd beperkt. In 2009 legden staatssecretaris van Economische Zaken Heemskerk en minister van Financiën De Jager tijdens een handelsmissie naar China daarom de nadruk op de financiële betrekkingen met China.295 Het Holland Financial Centre heeft in 2008 als experiment een werkgroep opgericht die in China de Nederlandse positie als financieel centrum moet vergroten en het financiële handelsverkeer moet bevorderen.296 De
werkgroep bleek succesvol: de Industrial and Commercial Bank of China heeft onlangs een kantoor in Amsterdam geopend en ook de Bank of Beijing heeft een kantoor in Amsterdam.297
291
EuropaNu, EU bezorgd om Chinese overname van Nederlands kabelbedrijf, EuropaNu (2010)
[http://www.europa-nu.nl/9353000/1/j9vvhylkg1okmyu/vilk9fufdnyw?ctx=vhzpcmbu9grc] geraadpleegd op 25-08-2011.
292
Ministerie van Economische Zaken, Jaarverslag en slotwet Ministerie van Economische Zaken 2009 (Den Haag, 2010) kamerstuk 32360 XIII nr. 1, p106. [https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-64864.pdf] geraadpleegd op 02-06-2011.
293
Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Jaarverslag en slotwet Ministerie van
Economische Zaken, Landbouw en Innovatie 2010 (Den Haag, 2011) Kamerstuk 32710-XIII nr. 1 p105-106.
[https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-32710-XIII-1.html] geraadpleegd op 02-06-2011. 294
Holland Financial Center [http://www.hollandfinancialcenter.com/news.php?id=1102&language=NL] geraadpleegd op 13-06-2011.
295 Postennetwerk China, Minister De Jager bezoekt China (Peking, 2009) [http://www.hollandinchina.org/ dsresource?objectid=buzabeheer:203855&type=org] geraadpleegd op 05-06-2011.
296
Holland Financial Center, Jaarrekening 2008 (2009) p 9. [http://www.hollandfinancialcenter.com/ publications//HFC_jaarrekening_2008.pdf] geraadpleegd op 06-06-2011.
Ten aanzien van het vraagstuk of China de status als markteconomie kan worden toegekend, is Nederland niet afgeweken van het Europese standpunt dat China eerst aan de voorwaarden hiervoor van de WTO moet voldoen. Nederland blijft benadrukken dat deze kwestie geen politiek vraagstuk is, maar een technisch vraagstuk.
Handelsmissies
Handelsmissies onder begeleiding van een bewindspersoon leveren volgens het jaarverslag van het ministerie van Economische Zaken meer resultaat op dan de missies zonder bewindspersoon.298 In 2006 vond er een handelsmissie plaats onder leiding van de staatssecretaris van Buitenlandse Handel en de voorzitter van MKB Nederland, een brancheorganisatie voor het midden- en kleinbedrijf. Tijdens deze missie werd geprobeerd om kleine ondernemingen te ondersteunen in hun
betrekkingen met China. Hoewel meereizende bewindspersonen vaak kwesties aankaarten waar Nederland kritisch op is, zoals de mensenrechten, zorgt het politieke karakter van de missie voor extra gewicht en levert dit vaak handelsovereenkomsten op.299 Ook vinden er veel missies plaats die op lager niveau zijn georganiseerd, zoals door gemeenten, provincies of de Kamer van Koophandel.
De zes Netherlands Business Support Offices (NBSO) in China zijn bovendien erg actief in de ondersteuning van Nederlandse bedrijven die zich in China wilden vestigen of met China handel wilden drijven. Het NBSO in Nanjing, gelegen in de Chinese provincie Jiangsu, werd in 2010 als meest actieve NBSO in de wereld uitgeroepen.300 Het NBSO behandelde 112 handelsverzoeken van
Nederlandse bedrijven, ontving 36 bezoeken van Nederlandse bedrijven en begeleidde zeven handelsmissies. Van de Nederlandse investeringen in China gingen in 2010 de meeste investeringen naar deze provincie. De provincie Jiangsu heeft bovendien nauwe banden met de provincie Brabant. Vele steden in Brabant hebben zustersteden in Jiangsu. De kamer van Koophandel in Breda heeft in 2008 een Chinadesk geopend en in Tilburg is zelfs een handelskantoor van de provincie Jiangsu geopend.301 Het NBSO is ten slotte voornemens een Brabant desk in zijn kantoor te openen.
Het Netherlands Agricultural Business Support Office in Kunming, die de Nederlandse landbouwsector in China moet ondersteunen, heeft zich in onderzoeksperiode voornamelijk op de export van sierteelt en hoogwaardig genetisch uitgangsmateriaal gericht. Tijdens het bezoek van een kabinetsdelegatie aan China in oktober 2008 heeft de minister van Landbouw, Natuur en
Voedselkwaliteit Verburg, nu het ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie geheten,
298
Ministerie van Economische Zaken, Jaarverslag 2009, kamerstuk 32360 XIII nr. 1, p 16. 299
M. J. Groesbeek, ‘Handel gebaat bij goede mensenrechten’, Het Financiële Dagblad (2009) [http://fd.nl/] geraadpleegd op 13-06-2011.
300
Postennetwerk China, NBSO Nanjing scoort hoogste cijfers (Peking, 2010) [http://www.hollandinchina.org/ Nieuws/Nieuwsflitsen/NBSO_Nanjing_scoort_hoogste_cijfers] geraadpleegd op 12-06-2011.
301
BNdeStem, ‘Missie naar China succes', BN DeStem (2009)
met China een varkensprotocol getekend die de export van Nederlands varkensvlees naar China mogelijk moet maken.302 Hoewel China zelf de grootste producent van varkensvlees is, heeft het belang bij Nederlandse kennis en technologie om deze productie efficiënter te maken. 303 De eerste Nederlandse varkensslachterijen die varkensvlees naar China willen exporteren zijn inmiddels door de Chinese autoriteiten erkend.304
Nederland heeft een nieuwe insteek aangenomen in zijn buitenlandbeleid, namelijk de inzet op het gebruik van ‘economische diplomatie’. Hierbij stelde Nederland zijn politieke middelen ter beschikking voor economische doelstellingen.305 Een handelsmissie al dan niet onder leiding van een bewindspersoon is een voorbeeld van economische diplomatie, doordat Nederland zijn
postennetwerk ten dienste stelt van het Nederlandse bedrijfsleven. De wereldtentoonstelling in Shanghai in 2010 droeg ook bij aan het versterken van de bilaterale betrekkingen met China. In het Nederlandse paviljoen ‘Happy Street’ werden verschillende bijeenkomsten georganiseerd door zowel Nederlandse overheidsinstanties als door het Nederlandse bedrijfsleven.306
Handelsgeschillen
Nederland heeft als handelsnatie en in de rol als doorvoerland naar het Europese achterland groot belang bij internationale vrijhandel en keert zich vaak tegen Europese protectionistische
maatregelen. In 2006 sprak Nederland zich om deze reden uit tegen voorstellen van de EC om de import van Chinese schoenen aan banden te leggen, ook al toonden voorlopige bevindingen van de EC aan dat er sprake was van dumping en dat Europese producenten schade ondervonden van deze dumping. Volgens Nederland had de EC onvoldoende rekening gehouden met de belangen van importeurs en consumenten, die door een importverbod gezamenlijk een verlies van €295 miljoen zouden leiden.307 De Europese schoenenproducenten zouden slechts een voordeel van €37 miljoen behalen. Voor Nederland zou dit een netto welvaartsverlies van €27 miljoen per jaar betekenen,
302
Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Minister Verburg tekent voor export van
runderembryo's en voer voor huisdieren naar China (Den Haag, 2008) [http://english.minlnv.nl/portal/
page?_pageid=116,1640803&_dad=portal&_schema=PORTAL&p_news_item_id=23817] geraadpleegd op 09-06-2011.
303
Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Antwoord van minister Verburg op de vragen van het
lid Thieme (PvdD) over export van varkensvlees naar China (Den Haag, 2009)
[https://zoek.officielebekendmakingen.nl/ah-tk-20092010-1271.html] geraadpleegd op 02-06-2011. 304
Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, China: twee Nederlandse varkensslachterijen
erkend (Den Haag, 2011)
[http://www.agentschapnl.nl/nieuws/china-twee-nederlandse-varkensslachterijen-erkend] geraadpleegd op 07-06-2011. 305
Reactie van het postennetwerk China op de gedachtevorming rond economische diplomatie 306 Ministerie van Economische Zaken, Jaarverslag 2010. Kamerstuk 32710-XIII nr. 1 p73-75. 307
Staatssecretaris van Economische Zaken, Antwoord op de vragen van de leden Dezentjé Hamming-Bluemink
(VVD) en Douma (PvdA) aan de staatssecretaris van Economische Zaken over schade voor het Nederlands bedrijfsleven door antidumpingmaatregelen op Chinese schoenen. (Den Haag, 2006) [http://parlis.nl/pdf/
aangezien een groot deel van de Europese import via de Rotterdamse haven in de EU wordt ingevoerd. Overigens kent Nederland weinig schoenenproducenten die zich positief tegenover het importverbod zouden opstellen. Het besluit over antidumpingmaatregelen ligt echter bij de EC.
Mensenrechten en handel
De handel vormt voor Nederland een belangrijk onderdeel van de bilaterale betrekkingen met China. Dit blijkt uit de groei van het handelsvolume in 2010, maar ook uit de inzet van de regering om deze handel te bevorderen. Nederland is een open economie en is daardoor in zekere mate afhankelijk