EU-beleid ten aanzien van het Europese wapenembargo jegens China

Met betrekking tot het wapenembargo lijken er geen vorderingen te hebben plaatsgevonden in de Europese besluitvorming omtrent de opheffing hiervan. Het Europese standpunt, maar ook de onenigheid hierover, is niet veranderd. De EU heeft in de slotverklaringen van de EU-China top van 2006 en 2007 hetzelfde standpunt geuit als in de slotverklaring van de top van 2004 en van 2005, namelijk dat de EU bereid is aan de opheffing van het embargo te werken.255 Sinds China de top van 2008 afzegde, is het vraagstuk niet meer in de slotverklaringen opgenomen. Dit geldt ook voor de Taiwan-kwestie die wel in de slotverklaringen van de top in 2006 en 2007 is opgenomen, maar daarna niet meer. Niettemin staat de EU nog altijd achter deze standpunten.

De onderhandeling over het Partnerschaps- en Samenwerkingsovereenkomst zijn nog gaande. Het gebrek aan vertrouwen belemmert de vordering van de onderhandelingen en belemmert de dialoog tussen de EU en China. De onderhandelingen zijn daarentegen van belang om dit vertrouwen te vergroten. In september 2010 vond voor de eerste maal de High-level Strategic Dialogue plaats tussen de EU en China, welke bedoeld is om de dialoog naar een hoger niveau te tillen. De Hoge Vertegenwoordiger van het Buitenland en Veiligheidsbeleid van de EU Ashton, een nieuwe post die door de in werking treden van het Verdrag van Lissabon is ontstaan, heeft in deze dialoog met de Chinese topfunctionaris Dai Bingguo gesproken over het wapenembargo. Beide partijen hebben hun standpunten herhaald, maar zijn geen concrete maatregelen overeen gekomen.

De Europese wapenuitvoer

De technische voorbereidingen voor de opheffing van het embargo zijn in volle gang. Zoals reeds is uiteengezet zijn de lidstaten een wettelijk bindende regeling ten aanzien van de Europese

wapenuitvoer overeen gekomen. De besluitvorming over dit gemeenschappelijke standpunt werd lange tijd gehinderd door Frankrijk, die de vaststelling afhankelijk stelde van de opheffing van het wapenembargo jegens China.²⁵⁶ Nederland en de andere lidstaten vonden deze koppeling onjuist, omdat de gedragscode los staat van de sancties jegens China. Het wapenembargo jegens China blijft daarom naast het nieuwe standpunt ongewijzigd van kracht. Bovendien moeten de lidstaten eerst overeenkomst bereiken over een tool box die het wapenembargo zal vervangen. Een werkgroep van de Europese Commissie (EC) zal hiervoor voorstellen aandragen.

Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en ook Duitsland, bondgenoot van Nederland op het wapenembargo, zijn de enige lidstaten van de EU die militaire goederen en technologie naar China exporteren. Frankrijk is hierbij koploper, zijn wapenexport naar China bedroeg sinds 2006 zo’n $70

255

European External Action Service, EU-China Summits

miljoen per jaar, met een uitschieter in 2008 van $113 miljoen.²⁵⁷ Het Verenigd Koninkrijk exporteerde vanaf 2007 jaarlijks voor $50 miljoen aan China en Duitsland $6 miljoen. Rusland exporteerde in 2009 voor maar liefst $782 miljoen aan wapens naar China en in 2010 $410 miljoen. In vergelijking met de Russische wapenexport valt de Europese wapenexport naar China mee.

Diversiteit binnen de EU

Frankrijk is de voornaamste tegenstander van het Europese exportverbod van wapens naar China. Pogingen van Frankrijk om herziening van het embargo ter discussie te brengen, waren echter tevergeefs.²⁵⁸ In 2010, tijdens zijn voorzitterschap van de EU, pleitte ook Spanje voor de beëindiging van het embargo. ²⁵⁹ Ook hier bleef unanieme besluitvorming over de opheffing van het embargo uit.²⁶⁰ Het wapenembargo vormt een politiek obstakel in de betrekkingen met China volgens de Spaanse minister van Buitenlandse Zaken Moratinos.²⁶¹ Beëindiging van het embargo zou de relaties naar een hoger niveau tillen. Ook Italië zoekt nauwere banden met China en neigt naar opheffing van het embargo. ²⁶² Italië doet daarentegen geen concrete uitspraken over de opheffing van het

embargo. Finland had zich al eerder als voorstander van het embargo opgesteld, maar geeft prioriteit aan overeenstemming binnen de EU over dit onderwerp.²⁶³ Oostenrijk, België en Griekenland neigen alle naar het Franse standpunt. De belangrijkste voorstanders van het embargo zijn Denemarken, die veelal als hardliner wordt gezien ten aanzien van het handhaven van het embargo, Zweden,

Duitsland en Nederland.²⁶⁴

De bilaterale betrekkingen tussen China en de afzonderlijke lidstaten verkeren in goede staat. In november 2010 bracht de Chinese president Hu Jintao tijdens zijn reis door Europa een bezoek aan Frankrijk, waar Hu grote handelsovereenkomsten, met een totale waarde van €16 miljard, met

257 Statistieken SIPRI [http://armstrade.sipri.org/armstrade/html/ export_values.php] geraadpleegd 25-06-2011 258

ChinaDaily, ‘China, France pledge to strengthen ties’, China Daily (Peking, 2010)

[http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-11/05/content_11509840.htm] geraadpleegd op 20-06-2011. 259 EU-observer, ‘EU heroverweegt wapenembargo China’, Eu-observer (2010)

[http://www.europa-nu.nl/id/vic7dp7hlcw5/nieuws/eu_heroverweegt_wapenembargo_china_en?ctx=vgaxlcr0e00y&s0e=vhdubxd wqrzw&start_tab0=160] geraadpleegt 20-06-2011.

260 De EU kent sinds 2007 27 lidstaten. In 2007 zijn Roemenie en Bulgarije toegetreden tot de Unie. 261

Zhang Jin, ‘Spain could ask EU to lift arms ban on China’, China Daily (Peking, 2010)

[http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-01/21/content_9352902.htm] geraadpleegd op 20-06-2011. 262 Li Xiang, ‘Italy seeks closer ties with China’, China Daily (2008) [http://www.chinadaily.com.cn/cndy/2008-08/10/content_6921292.htm] geraadpleegt op 15-06-2011; China Daily, ‘Italy prone to EU lifting arms ban on China’, China Daily (2006) [http://www.chinadaily.com.cn/china/2006-09/18/content_691588.htm]

geraadpleegd op 15-06-2011. 263

Helsingin Sanomat, Lipponen: Finland willing to lift China arms embargo (2004) [http://www.hs.fi/english/article/1101820800274] geraadpleegd op 16-06-2011.

264 EuropaNu, Gelekt Amerikaans bericht onthult breekbaarheid EU wapenembargo jegens China (2011) [http://www.europa-nu.nl/id/virbqhk0a3yt/nieuws/ gelekt_amerikaans_bericht_onthult?ctx=vha2fzq7xwz8] geraadpleegd op 17-06-2011.

Wikileaks, China Arms Embargo and steps for the U.S. (2004) [http://www.wikileaks.ch/cable/2004 /04/04BRUSSELS1510.html] geraadpleegt op 15-06-2011.

Frankrijk sloot.²⁶⁵ In de slotverklaring van dit bezoek was bovendien voor de eerste maal nadrukkelijk de Franse steun opgenomen voor de beëindiging van het exportverbod van wapens naar China. Er wordt wel gesteld dat China op strategische wijze deze betrekkingen zou aanhalen. Zo zou het landen die zich uitspreken tegen het embargo, zoals Frankrijk, Italië en nu ook Spanje, met grote orders op handelsgebied bevoordelen en zou het zo de lidstaten tegen elkaar uitspelen in de hoop dat de lidstaten voorrang zullen geven aan bilaterale handelsbelangen in plaats van Europese solidariteit op politieke vraagstukken, zoals het wapenembargo. In hoeverre de Chinese handelsovereenkomsten met Frankrijk zijn bedoeld als beloning voor zijn tegenstand tegen het embargo zou verder

onderzocht moeten worden.

De verhouding tussen het Europees Parlement en de Europese Commissie

Het EP spreekt zich naast de mensenrechtensituatie in China ook kritisch uit over het

wapenembargo. In 2008 stemde het EP voor instandhouding van het wapenembargo zolang Beijing gewapende groepen blijft ondersteunen die betrokken zijn bij conflicten op het Afrikaanse

continent.²⁶⁶ De EC neemt een meer tegemoetkomende houding aan en toont zich bereid om met China aan gunstige omstandigheden voor de beëindiging van het embargo te werken. Hiervoor moet volgens de EC aan beide zijden nog het nodige gedaan worden.²⁶⁷ Deze voor China positieve houding werd zelfs in de Chinese krant China Daily benadrukt.²⁶⁸ Het standpunt van de EC geeft het huidige EU-beleid weer. De invloed van de EC lijkt op dit gebied sterker te zijn dan de invloed van het EP.

Hoewel de EU stelt zich aan het één-China beleid te committeren, heeft de EC in

overeenstemming met het EP en de Europese Raad de visumplicht voor de Taiwanese bevolking afgeschaft.²⁶⁹ Hierdoor hoopt de EU de economische en culturele banden met Taiwan te stimuleren. Diplomatieke betrekkingen onderhoudt de EU niet met Taiwan. Tijdens de EU-China top in 2007 heeft de EU zich uitgesproken tegen een Taiwanees referendum om onder de naam ‘Taiwan’ in de Verenigde Naties vertegenwoordigd te worden, daar deze unilaterale actie de stabiliteit in de regio zou kunnen aantasten.

265 Wu Jiao and Li Xiaokun, ‘Hu winds up European trip’, China Daily (Peking, 2010)

[http://usa.chinadaily.com.cn/epaper/2010-11/08/content_11520162.htm] geraadpleegd op 02-08-2011. 266

EU-observer, ‘EU presidency reconsidering China arms embargo’, EU-observer (2010) [http://www.europa-nu.nl/id/vic7dp7hlcw5/nieuws/eu_heroverweegt_wapenembargo_china_en?ctx=vgaxlcr0e00y&s0e=vhdubxd wqrzw&start_tab0=160] geraadpleegd op 01-08-2011.

267

Commissie van de Europese Gemeenschappen, EU – China: Hechtere partners, p 13. 268 China Daily, ‘Barroso: EU working towards lifting China arms embargo’, China Daily (2007)

[http://www.chinadaily.com.cn/china/2007-01/12/content_781950.htm] geraadpleegd op 01-08-2011. 269

Europees Parlement, MEPs back visa waiver for Taiwan (2010) [http://www.europarl.europa.eu/en/ pressroom/content/20101110IPR93914/html/MEPs-back-visa-waiver-for-Taiwan] geraadpleegd op 13-06-2011.

Met het inwerkingtreden van het Verdrag van Lissabon in december 2009 heeft het EP een sterkere rol toebedeeld gekregen. “De gevolgen voor de Europese betrekkingen met China zijn nog niet duidelijk, maar met een sterkere rol voor het EP zou de spanning tussen beide zijden [China en de EU] nog wel eens verder kunnen toenemen,” aldus Ingrid d’Hooghe, onderzoeker aan het instituut Clingendael. Het EP neemt, zoals eerder is gebleken, een kritische houding aan jegens China.²⁷⁰ Dit zou namelijk consequenties voor het beleid kunnen hebben, in de zin dat mensenrechten hier een grotere rol in zouden kunnen krijgen. In dit onderzoek is een sterkere rol van het EP nog niet naar voren gekomen.

Samenvatting

Hoewel China bij de EU aandringt op de beëindiging van het wapenembargo, daar continuering van het embargo de economische betrekkingen en het politiek vertrouwen zou kunnen schaden, blijft het officiële standpunt van de EU dat de huidige omstandigheden nog geen aanleiding geven tot

herziening van het embargo.²⁷¹ Wel wordt er vanuit de EU gewerkt aan het opstellen van bindende maatregelen ten aanzien van de wapenexport die in de toekomst de beëindiging van het embargo mogelijk maken.

Voor Nederland wegen de gestelde voorwaarden voor de afschaffing, waaronder verbetering van de mensenrechtensituatie, zwaar mee. Nederland stelt niet eerder in te stemmen met een beëindiging van het embargo dan dat beide zijden aan alle voorwaarden voldoen. In de bilaterale betrekkingen speelde het wapenembargo nauwelijks een rol. Nederland zette zich daarom in multilateraal verband in om draagvlak voor zijn standpunt te vinden.