1794 Mogelijkheden om de einddoelen dichterbij te brengen |

Overheid blijft aan zet om onderzoek dat gericht is op publieke belangen te financieren

Onderzoek van Thijssen et al. (2019) signaleert knelpunten op het gebied van collectief onderzoek. Dat heeft te maken met de financieringsstructuur van kennisontwikkeling. Doordat bedrijven in de topsectorbudgetten moeten meefinancieren, is er vooral een prikkel voor onderzoek met een directe meerwaarde voor de participerende bedrijven, en minder voor onderzoek dat ten goede komt aan de samenleving als geheel. Ook de Commissie Schaaf (2017) stelde vast dat het lastig is om landbouwonderzoek dat is gericht op publieke waarden met private geldstromen te financieren (vergelijk ook Pardey et al. 2016). Het blijft daarom noodzakelijk dat de overheid het onderzoek dat is gericht op publieke belangen blijft financieren, zeker als dat gericht is op de langere termijn. Een voorbeeld van dergelijk onderzoek is de kennisimpuls Groene gewasbescherming waarin de WUR werkt aan het ontwikkelen en testen van geheel nieuwe teeltsystemen zoals precisieland­ bouw, gewasdiversificatie door strokenlandbouw en een langere vruchtwisseling, en het beschermen van fruitbomen door deze tijdelijk te overkappen (de zogenoemde cabriokas).

Algemeen verbindendverklaringen kunnen coördinatieproblemen in toegepast onderzoek verzachten

Naast het fundamentele onderzoek is toegepaste kennisontwikkeling van belang. Na het wegvallen van de productschappen zijn er in dit segment coördinatieproblemen ontstaan. Die betreffen zowel het opstellen van de kennisagenda als de financiering van het onderzoek. De productschappen hadden immers een coördinerende rol in de verdeling van onderzoeksgelden om zo een goede aansluiting bij de praktijk te bewerkstelligen. In reactie op het wegvallen van de productschappen hebben brancheorganisaties in een aantal sectoren ‘collectieven’ opgericht. Om deze collectieven succesvol onderzoeks­ gelden te laten genereren, kunnen algemeen verbindendverklaringen van overheidswege een rol spelen. Tegelijkertijd moet aan de voorwaarden voor administratieve uitvoerings­ capaciteit worden voldaan (PBL 2018) en zijn er juridische beperkingen (Janssen 2017). Niet elke sector blijkt in staat te zijn dergelijke collectieven goed van de grond te krijgen. Belangrijke knelpunten zijn het opstellen van een agenda voor collectief onderzoek en coördinatie van de uitvoering daarvan (PBL 2018). Om dit te stimuleren, zou de overheid actief partijen bij elkaar kunnen brengen. Essentieel daarbij is dat kennis vanuit de praktijk (bijvoorbeeld CEMP’s en adviseurs) en onderzoekers bij elkaar worden gebracht. Verder zou de overheid hierin zelf een rol kunnen spelen door zich in te zetten voor de financiering van onderzoek gericht op het waarborgen van publieke waarden.

Breng kennis naar de teler

Naast kennisontwikkeling is ook kennisverspreiding van belang. Adviseurs en studie­ groepen spelen hierbij een belangrijke rol. Het is van belang dat hierbij aandacht wordt besteed aan de kosten en baten van de verschillende alternatieven (Lamichhane et al. 2018; Hoogendoorn et al. 2018). Voor telers is immers het bedrijfsresultaat een doorslaggevende motivatie om voor alternatieven te kiezen. Bovendien is het belangrijk dat telers vrije toegang hebben tot informatie om zelf afwegingen te maken. In het onderzoek naar arbeidsveiligheid bleek bijvoorbeeld dat het voor telers moeilijk is om informatie over alternatieven voor doodshoofdmiddelen te krijgen. Deze informatie zat namelijk achter betaalmuren. De hiervoor genoemde database met informatie over arbeidsveiligheid kan

hierbij een belangrijke rol spelen. De bekendheid van deze bron van informatie moet wel actief worden bevorderd. Bovendien stellen Spaan et al. (2019) dat er aparte voorlichting nodig blijft voor kwetsbare groepen, zoals zwangere vrouwen, jeugdigen en kinderen. Bovendien lijkt er nog onvoldoende voorlichting over risico’s en veiligheidsmaatregelen voor werknemers die zelf niet spuiten, bijvoorbeeld bij het werken in pas bespoten gewas. Telers hechten veel waarde aan de mening van adviseurs. Het is daarom van belang dat adviseurs een Bewijs van Vakbekwaamheid Adviseren Gewasbescherming moeten bezitten en handelaren zich moeten houden aan de voorschriften van de stichting Certificatie Distributie in Gewasbeschermingsmiddelen. Daarbij valt op dat de leverancier van gewas­ beschermingsmiddelen de belangrijkste kennisbron is van telers, terwijl die tegelijkertijd ook een belang bij de verkoop van middelen heeft. Dat roept de vraag op of advies dat niet apart in rekening wordt gebracht alle mogelijkheden van geïntegreerde gewasbescherming evenwichtig belicht. De kosten voor het advies zitten geïntegreerd in de prijs van het middel. Daardoor is er geen gelijk speelveld met onafhankelijke adviseurs. De overheid zou een rol kunnen spelen bij het creëren van een gelijk speelveld door – net als bij het verplichte advies in de hypotheeksector – te verplichten dat de kosten voor het advies en voor het product apart in rekening worden gebracht. Een dergelijke constructie kan (beelden van) belangenverstrengeling voorkomen.

Studiegroepen kunnen een rol spelen in actieve kennisverspreiding

Volgens Thijssen et al. (2019) is de beperkte aandacht voor geïntegreerde gewasbescherming in agrarische opleidingen een knelpunt voor (de kennis en kunde van) telers. Het versterken van aandacht voor geïntegreerde gewasbescherming in agrarische opleidingen is daarom belangrijk. De ontwikkeling van nieuwe alternatieven, technieken en resistenties vergen van de teler continu actuele kennis. De helft van telers zegt dat het leren van collega’s via studiegroepen voor hen van belang is voor het vergaren van kennis. Projecten die via studiegroepen nieuwe technieken en goede toepassingen bij collega’s laten zien, dragen bij aan emissieverlaging en zouden daarom financieel kunnen worden gestimuleerd. Hiermee worden vooral telers bereikt die gemotiveerd zijn om maatschappelijk bewust te ondernemen. Om naast de koplopers ook het peloton te bereiken, bieden kennisbijeen­ komsten in het kader van de spuitlicentie perspectief om kennis en kunde te bevorderen.

4.5 Ketensturing

De afzetketen speelt een belangrijke rol in de praktijk van de teler (paragraaf 3.7.2). In de overwegingen van telers om onderdelen van geïntegreerde gewasbescherming op te nemen in hun dagelijkse praktijk speelt het bedrijfsresultaat een doorslaggevende rol (Thijssen et al. 2019; Lefebvre et al. 2015; Leendertse et al. 2019). De kans dat telers in dat opzicht maatregelen toepassen, neemt toe als er tegenover de extra investeringen in tijd en kosten voldoende opbrengstvoordelen staan (Van Eerdt et al. 2014). De nadruk van private regulering via ketensturing ligt op bovenwettelijke residu­eisen (paragraaf 3.6.5). Het waarborgen van geïntegreerde gewasbescherming in bijvoorbeeld keurmerken is nog beperkt (Leendertse et al. 2019), maar keteninitiatieven zoals PlanetProof zijn wel in

181