De ‘mediationsessie’ bij de imam

61

Hoe ziet een mediationsessie bij de imam eruit?

Net als in de westerse mediation zijn in de ṣulḥ bij de imam verschillende fases te herkennen. De vrijwilligheid speelt een rol; partijen benaderen de imam zelf. De vertrouwelijkheid leidt ertoe dat de imams zelfs anoniem benaderd kunnen worden. Bovendien hanteren de imams een niet- officiële maar vanuit hun beroep zo vanzelfsprekende geheimhouding. Als dit nodig blijkt, worden partijen doorverwezen naar het ziekenhuis, de psycholoog of een andere persoon die de hulpzoekende beter van advies kan voorzien of beter kan helpen. Over het algemeen komt de hulpzoekende eenmaal bij de imam; als de imam dit nodig vindt kan hij echter bijvoorbeeld de andere partner vragen ook deel te nemen aan het gesprek. Als het gaat om moeilijke kwesties worden soms meerdere gesprekken gevoerd. Aan het einde van het gesprek (of de gesprekken) wordt niets op papier gezet. Er wordt naderhand niet teruggekoppeld.

Beschouwen de drie door mij geïnterviewde imams hetgeen zij doen als mediation, als advisering, bindend advies of als een juridisch vonnis?

Uit mijn onderzoek is duidelijk naar voren gekomen dat imams Akhrif en Çavdar hetgeen zij doen, beschouwen als advisering. In een enkel geval geven zij aan dwingerder te zijn in het advies; als een van de echtgenoten atheïstisch blijkt te zijn of een polytheïstisch geloof blijkt aan te hangen, is het een strikte regel binnen de islam dat partijen echtscheiden. Een dergelijk advies kan als ‘bindend advies’ worden gezien, niet vanwege de afdwingbaarheid van de uitkomst bij de rechter, maar vanwege het dwingende karakter ervan. In geen enkel geval is de advisering van de imams te bestempelen als een juridisch vonnis; zij geven zelf aan deze macht niet te hebben en mijn onderzoeksresultaten geven geen blijk van het voorkomen van een dergelijke situatie bij de imams. Alleen imam Onal omschrijft de sessies die hij gedaan heeft als mediationsessies. De verklaring voor dit verschil in gedrag en opvatting tussen de imams is dat imam Onal in Nederland zijn opleiding heeft genoten en is opgeleid in de westerse notie van mediation.

Welke religieuze respectievelijk juridische aspecten spelen hierbij een rol?

De imams leggen uit dat de islam een levenswijze is en niet alleen een geloof; alle bronnen van de islam zijn hierdoor in feite wetgeving. De imams zien hun rol echter in het religieuze en niet in het juridische aspect van de islam. Bij geen van de imams wordt aan het einde van de sessie een document opgesteld. Zoals gezegd speelt de sharia enkel een rol als er sprake is van godslastering of ontkenning van Allah; in dit geval is het een verplichting van de andere echtgenoot om te scheiden. Deze scheiding wordt dan echter niet uitgesproken door de imams. Imam Akhrif heeft uitgelegd dat een islamitisch huwelijk ontbonden moet worden bij een islamitische rechtbank, bijvoorbeeld die in Groot-Brittannië.

62

De imams onderbouwen hun adviezen met Koranverzen en ḥadīth. Imam Onal kijkt daarnaast ook naar de fiqh. Imam Çavdar doet dit niet, omdat hij van mening is dat de fiqh heden ten dage geen waarde meer heeft. De fiqh is een interpretatie van de oorspronkelijke bronnen van de islam, namelijk de Koran en de ḥadīth, die indertijd gepast en nuttig was, maar volgens hem niet past binnen de moderne tijd. De imams gebruiken deze bronnen puur ter ondersteuning van de door hen gegeven adviezen; ze formuleren dit advies op basis van hun eigen levenswijsheid en intuïtie en zoeken hier vervolgens de bijbehorende Koranverzen en ḥadīth bij. Dit geeft wederom aan dat wat de imams doen, niet juridisch is: een jurist werkt niet primair op gevoel.

Alledrie de imams geven aan dat ze bij het zoeken naar oplossingen van het probleem de verschillen in de rechtsscholen niet in ogenschouw nemen. Ze zijn het erover eens dat deze verschillen dusdanig klein zijn dat ze over het algemeen niet ter zake doen.

Hebben de imams een klassieke visie op het huwelijk en de redenen voor echtscheiding, of laten zij andere normen prefereren?

De imams lijken niet zo sterk vast te houden aan de religieuze moraal. Bij overspel bijvoorbeeld prefereert imam Çavdar vergeving boven echtscheiding. Imam Akhrif zegt hierover dat hij het goed begrijpt dat mensen willen echtscheiden als een van de twee echtgenoten is vreemdgegaan, maar als de echtgenoten bij hem komen voor advies om het huwelijk te redden, zal hij hen hierin begeleiden. Het gezinsbelang lijkt te prevaleren boven bijna alles; alleen een huwelijk met een ongelovige moet zo snel mogelijk ontbonden worden. Alcoholgebruik, het verlaten van de echtelijke woning, een psychische stoornis of impotentie of onvruchtbaarheid: Op alles is het door de drie imams meest aangehaalde Koranvers van toepassing, dat zegt dat vergeving geprezen moet worden. Dit is de rode draad in hun reacties.

Het grootste contrast lijkt er te zijn tussen de visie van imam Çavdar en die van imam Onal. Imam Çavdar beschouwt de fiqh niet als gezaghebbend, terwijl imam Onal de fiqh als een van zijn bronnen zegt te gebruiken. Het is mij niet duidelijk of dit de verklaring is voor de gevonden verschillen in opvatting van de beide imams; het lijkt erop dat imam Çavdar een modernere insteek heeft dan imam Onal, vooral ten aanzien van Çavdars verklaring waarom de fiqh heden ten dage niet meer toegepast zou moeten worden. Zoals gezegd in de inleiding van deze scriptie neemt imam Onal geen blad voor de mond. Hierdoor lijkt het misschien dat hij traditionelere opvattingen heeft dan de andere twee imams. Ik heb met hen echter niet gesproken over wat zij vinden van het homohuwelijk of het verbod op polygamie, dus ik kan geen uitspraken doen over hun visie hierop. Wel is duidelijk dat imam Akhrif van de drie imams de meest neutrale positie inneemt bij de ‘mediation’: Hij onthoudt zich te allen tijde van commentaar en is enkel bezig met advisering die de echtgenoten kan helpen om dat te bereiken wat zij graag willen bereiken.

63