3. Mediation in de literatuur
3.2 Het klassiek islamitisch recht en de islamitische mediation-methode
3.2.4 Ṣulḥ (‘mediation’) is islamitische echtscheidingszaken
Echtscheiding is binnen de islam altijd mogelijk geweest. De huwelijksbinding wordt beschouwd als een ‘gewoon’ contract dat ontbonden kan worden, maar men moet hier niet te licht over denken. Echtscheiding wordt beschouwd als ‘de meest verafschuwde rechtmatige zaak’ en het moet worden gezien als een nooduitgang.146 De reden dat mediation zoveel wordt toegepast
binnen het islamitisch huwelijksrecht is dus niet dat het huwelijk wordt gezien als een sacrament zoals binnen het christendom147 maar dat een minnelijke schikking veruit
141 E.A. Alsheikh, ‘Distinction between the Concepts Mediation, Conciliation, Ṣulḥ and Arbitration in
Sharī`ah Law’, Arab Law Quarterly 2011-25, p. 380; deze toepassing van ṣulḥ ziet op zakelijke conflicten
142 S. Bano, ‘Islamic Family Arbitration, Justice and Human Rights in Britain’, Law, Social Justice and Global Development Journal 2007-1, p. 21
143 M. Abu-Nimer, ‘Conflict Resolution in an Islamic Context’, Peace & Change 1996-1, vol. 21, p. 29 144 S. Bano, ‘Islamic Family Arbitration, Justice and Human Rights in Britain’, Law, Social Justice and Global Development Journal 2007-1, p. 20; C. Alkon, ‘Lost in Translation: Can Exporting ADR Harm Rule of Law
Development?’, Journal of Dispute Resolution 2011-1, p. 167
145 M. Abu-Nimer, ‘Conflict Resolution in an Islamic Context’, Peace & Change 1996-1, vol. 21, p. 30
146 R. Lukito, ‘Religious ADR: Mediation in Islamic Family Law Tradition’, Al-Jāmi’ah 2006-2, vol. 44, p. 332 147 E. van Eijk, ‘Divorce practices in Muslim and Christian courts in Syria’ in: M. Voorhoeve (red.), Family law in Islam, Londen: I.B. Tauris 2012, p. 155-156; M. M. Keshavjee, ‘Family Mediation in the Shia Imami
42
geprefereerd wordt boven een juridisch proces.148 De mediation is gericht op de verbetering van
de kwaliteit van het leven.149 Een juridisch proces zou alleen maar tot rancune leiden150 omdat
men iets krijgt opgelegd waar men zich – al naar gelang het vonnis – soms moeilijk of niet bij neer kan leggen. Deze reden voor een voorkeur voor mediation is terug te vinden in de ontstaansgeschiedenis van de westerse mediation - men meende dat het juridisch proces niet voorzag in de behoefte van partijen en de emotionele kant van een probleem onaangeraakt en onopgelost bleef, waardoor er rancune kan ontstaan - maar er zijn ook verschillen: Naast dit belangrijke argument van het ontstaan van wrok bestaat er grote twijfel over of een juridisch proces zou leiden tot waarheidsvinding, omdat de rechter afhankelijk is van de presentatie van de zaak door twee partijen. De waarheid kan worden besmet en ondermijnd door de imperfecte natuur van de mens.151 Bemiddeling in het algemeen wordt ervaren zowel als een morele plicht
(om de moslimgemeenschap in stand te houden en om vrede en rust te bewaren) en als een religieuze verplichting: alleen als de bemiddeling niet slaagt, staat de weg naar de rechter open.152 Het is dus gebruikelijk - je kunt wel stellen: verplicht- dat een juridisch proces in het
algemeen wordt voorafgegaan door ṣulḥ.153 Zoals in het vorige hoofdstuk is uitgelegd, zijn er in
het klassiek islamitische recht meerdere mogelijkheden om te scheiden; van een verplichting van ṣulḥ is alleen sprake als gekozen wordt voor de gerechtelijke echtscheiding. Een dergelijk verplichtend karakter is niet terug te vinden in de westerse mediation. Ṣulḥ is echter niet toegestaan als dit zou leiden tot een onrechtvaardige uitkomst.154 Dit zou namelijk strijdig zijn
met ‘de ethiek van het geloof’155 waarvan de vijf basisprincipes zijn: doe geen kwaad; probeer
het goede te doen; wees oprecht en bevorder rechtvaardigheid; bewerkstellig zelfbeschikking;
Ismaili Muslim Community – Institutional Structures, Training and Practice’, The Institute of Ismaili Studies 2009, p. 9
148 M. M. Keshavjee, ‘Family Mediation in the Shia Imami Ismaili Muslim Community – Institutional
Structures, Training and Practice’, The Institute of Ismaili Studies 2009, p. 6
149 M. M. Keshavjee, ‘Family Mediation in the Shia Imami Ismaili Muslim Community – Institutional
Structures, Training and Practice’, The Institute of Ismaili Studies 2009, p. 13
150 A. Othman, ‘ “And amicable Settlement is Best”: Ṣulḥ and Dispute Resolution in Islamic Law’, Arab Law Quarterly 2007-21, p. 69 en p. 74
151 A. Othman, ‘ “And amicable Settlement is Best”: Ṣulḥ and Dispute Resolution in Islamic Law’, Arab Law Quarterly 2007-21, p. 69
152 S. Bano, ‘Islamic Family Arbitration, Justice and Human Rights in Britain’, Law, Social Justice and Global Development Journal 2007-1, p. 19
153 A. Othman, ‘ “And amicable Settlement is Best”: Ṣulḥ and Dispute Resolution in Islamic Law’, Arab Law Quarterly 2007-21, p. 71-72, hierin wordt verwezen naar de tweede betekenis van het woord ṣulḥ: de
uitkomst van de bemiddeling vervat in een contract
154 A. Othman, ‘ “And amicable Settlement is Best”: Ṣulḥ and Dispute Resolution in Islamic Law’, Arab Law Quarterly 2007-21, p. 73
155 M. M. Keshavjee, ‘Family Mediation in the Shia Imami Ismaili Muslim Community – Institutional
Structures, Training and Practice’, The Institute of Ismaili Studies 2009, p. 4, 6 en 13; S. S. Shah, ‘Mediation in Marital Discord in Islamic Law: Legislative Foundation and Contemporary Application’, Arab Law
43
wees trouw aan beloftes.156 De ethiek van het geloof is terug te vinden in het volgende
Koranvers:
K4:85 luidt: Hij die verricht157
Goede bemiddelende voorspraak Aan die komt een aandeel daarvan toe Maar hij die slechte bemiddeling verricht Voor die is een evenwaardig deel daarvan. God is over alle dingen machthebbend.
De uitkomst van het mediationproces wordt als onrechtvaardig beschouwd als er bijvoorbeeld partijongelijkheid is158 of als bij aanvang van het proces de uitkomst direct duidelijk is.159 Het
starten van ṣulḥ zou dan zelfs onwettig zijn.160 In de islamitische mediation wordt getracht een
balans te vinden tussen het compromis en het individueel recht op gerechtigheid en de waarheid.161 Soms kan dit ertoe leiden dat ṣulḥ afgeraden wordt en een normaal juridisch proces
beter is.