4. Inventarisatie van 10 ijskelders
4.5 Landgoed Den Aalshorst
Ten zuiden van Dalfsen, in het buurtschap Millingen, ligt buitenplaats Den Aalshorst uit de achttiende eeuw. In 1641 werd Jacobus Vriesen, zoon van de Zwolse stadssecretaris Thyman Vriesen, eigenaar van het erve Veldink of Aalshorst. In 1644 liet hij op dit erf een ruime spieker bouwen, die de naam Den Aalshorst kreeg. De spieker telde in 1675 twee vuursteden en in 1682 drie vuursteden en een oven. In 1719 overleed Jacobus Vriesen en kwam het bezit in handen van zijn zoon Jacob Vriesen, de toenmalige burgemeester van Zwolle.
Afb.57 Huize Den Aalshorst ca. jaren ‘20. Kastelen in Overijssel in ansichten, toen de meeste ijskelders nog in werking waren (bron: http://ansichten.kasteleninoverijssel.nl/
101
46 Jacob Vriesen liet in 1720 de spieker afbreken en op de spiekerbelt liet hij het huidige huis met bijgebouwen bouwen. Het nieuwe huis stond aan een voorplein met aan weerszijden bouwhuizen en werd omringd door een gracht. In de as voor het huis kwam een Grand Canal. In de achttiende eeuw is een visvijver aangelegd en in de negentiende eeuw aan de zuidzijde een tuin in Engelse landschapsstijl. Na nog enkele keren van eigenaar te zijn veranderd, kwam Den Aalhorst in 1873 in bezit van G.W. baron van Dedem (1840-1911). Hij liet er in 1874 een moestuin met tuinmuur bouwen en in 1908 een neonrenaissancistisch tuinhuis.
Landgoed Den Aalshorst is een historische buitenplaats met hoofdgebouw en bijgebouwen, moestuin met muur en naastgelegen vijver, een prieel en een tuinhuis. Het prieel dateert uit 1874 en het tuinhuis uit ca. 1908/1909. Voor het tuinhuis zijn zeventiende en achttiende eeuwse bouwfragmenten gebruikt van Amsterdamse grachtenpanden. Het deftige en omgrachte landhuis is echter nooit als havezate erkend (Stenvert, 1998 p. 77). Het bezit is in 1908 ondergebracht in de exploitatiemaatschappij Landgoed Den Aalshorst B.V.
De ijskelder van Den Aalshorst102
Den Aalshorst is een beschermd Rijksmonument (Rijksmonument 11639) en is opgenomen in het monumentenregister (op 05-04-2005) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed met monumentnummers 1302, 1304, 1303. De ijskelder valt buiten de monumentenstatus. De ijskelder van Den Aalshorst, plaatselijk bekend als een ijskelder, is nu een vleermuiskelder. Met geld van de provincie Overijssel heeft het Landschap Overijssel in 2003 op landgoed Den Aalshorst een grote vleermuizengrot gebouwd.103 De kelder is gelegen in het bos, onderdeel van het park, aan de voorzijde van Den Aalshorst. Het adres is: nabij Den Aalshorst,
Aalshosterpad 12, 7722 JL Dalfsen. De coördinaten van de ijskelder zijn: 52°29'07"NB, 6°15'19"OL. De eigenaar is Landgoed Den Aalshorst B.V., Rechterensedijk 8-A, 7722 HB Dalfsen.
Bouwgeschiedenis en huidig gebruik
De huidige kelder heeft een recente bouwgeschiedenis door de bouw in 2003. Gegevens over een oudere kelder ontbreken. Vermoedelijk is op de plaats van de vleermuiskelder nog
102
Zie foto’s en schets van de ijskelder in de bijlagen.
103
47 een restant van een oude ijskelder aanwezig.104 Gegevens met betrekking tot de
bouwgeschiedenis, zoals bouwtekeningen en archiefstukken, ontbreken. De restanten van een bouwval zijn toegedekt met zand en hiervoor in de plaats is de huidige vleermuiskelder gekomen.
Vanaf het begin in 2003 werd de kelder bewoond door vleermuizen. Snel bleek dat het aantal vleermuizen terug liep. Na onderzoek werd geconstateerd dat de kelder niet koel genoeg was om te overwinteren. Vleermuizen kunnen absoluut niet tegen vocht- of grote temperatuurschommelingen. De grond die in het verleden was aangebracht, was voor een groot deel van de kelder afgegleden. De dekking van de kelder werd hersteld en met
anderhalve meter opgehoogd. Ook waren er twee openingen in de kelder, terwijl één opening beter is voor de overwintering van vleermuizen. De toegang is verkleind. In de winter van 2010 werden ongeveer twintig vleermuizen geteld.105
Beschrijving; typologie, afmetingen, gebruikte materialen
De kelder is gemaakt van betonnen duikerelementen met een hoogte en breedte van ca. 100 cm. Hiermee is een gangachtige ruimte gemaakt van ca.18 meter. De duikerelementen waren vrijgekomen bij de herinrichting van de Emmertochtsloot. De bruin gebeitste houten
toegangsdeur is afgehangen in een houten kozijn, met gegalvaniseerde duimen en hengen van de vleermuiskelder en is gericht op het noordoosten. Het kozijn is in een stenen omlijsting geplaatst en de grondkeringen boven en aan de zijden van de toegang zijn uitgevoerd met onbehandelde ruwe stammen. De vormgeving en de aankleding van de keldertoegang sluiten aan bij de traditie en gebruiken bij ijskelders en dit voegt zich zodoende in de
cultuurhistorische traditie van het ensemble van Den Aalshorst. Omdat van een ijskelder geen sprake is maar van hergebruik van een ijskelderlocatie, blijft rangschikking onder een type volgens het systeem Reinink & Vermeulen achterwege (Reinink & Vermeulen 1981, p. 165-170).106
104
Oude ijskelder; mededeling door de heer J. Servaas, bewoner van een van de bouwhuizen van Den Aalshorst d.d. 12.07.2010.
105
Wijziging en huidige staat; mededeling de heer M. Zekhuis, ecoloog bij het Landschap Overijssel, onderzoek ter plaatse auteur 12.08.2010
106
Reinink & Vermeulen geen typologie (typologie idem; N.v.t.). Onderzoek/veldwerk ter plaatse door auteur: 12.07.2010, 12.08.2010, 14.04.2011.
48
Opmerkingen
De kelder is een vleermuiskelder en geen ijskelder. De kelder is in 2010 verbeterd o.a. opnieuw opgehoogd met zand en beter geschikt gemaakt voor de overwintering van vleermuizen.
Algemene conclusie: goed.107
4.6 Landgoed Windesheim