6. Conclusie en aanbevelingen
6.2 Aanbevelingen
Doelmatige administratieve ordening
Een doelmatige administratieve ordening van archeologische objecten is als vanzelfsprekend van essentieel belang. Echter, met dit onderzoek blijkt dat de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, als onderdeel van het ministerie van OC & W, t.a.v. de ijskelders in Salland kampt met een administratieve achterstand. Gegevens over ijskelders lopen achter en zijn niet geactualiseerd. Daarnaast is de administratie van het Monumentenregister niet op orde. Nummers uit het Monumentenregister van het RCE komen niet overeen met de nummers van monumenten in KICH en in de Cultuurhistorische Atlas van Overijssel.
Complexnummers worden gemist, evenals een correcte aansluiting met de nummering naar het KICH geo-object. Bij monumentennummering en foto’s van objecten mist
eenduidigheid, soms heeft een ijskelder een afzonderlijk nummer of valt onder een
complexnummer. Aandacht voor uniformiteit in nummering, systematische beschrijving van objecten en juist beeldmateriaal zijn belangrijke bijdragen aan een doelmatige
instandhouding.
Beschrijvingen van ijskelders lijken bovendien gebaseerd op een globale inschatting van het exterieur en zijn daardoor minder bruikbaar en doelmatig. Verwarrende omissies ontstaan zoals bij de ijskelder van de Ommerschans, waar een koepelgewelf wordt
beschreven, terwijl sprake is van een (uniek) tongewelf. Jaartallen van bouw of restauratie worden niet juist vermeld. De ijskelder van Schoonheten bijvoorbeeld is gebouwd in 1819 en niet zoals wordt aangegeven 1850. De omschrijving van veel ijskelders is soms te summier en missen overeenkomst(en) met de feitelijke omstandigheden. 31 jaar verschil (ijskelder van Schoonheten) of grote materiële verschillen in stukken, die de basis kunnen vormen voor bestuurlijke besluitvorming of andere toetsingen, kunnen zich als hindernissen gaan
manifesteren bij doelmatig en rendabel beheer van ons culturele erfgoed in Nederland. Daarom wordt hier met kracht aanbevolen meer aandacht te besteden aan de nummering en beschrijving van de ijskelders.
Beheer, behoud en bescherming
Voor de ijskelder biedt een beheer in samenhang met een groter geheel of als onderdeel van een groter complex, zoals een historische buitenplaats, de meeste overlevingskansen. Door
91 samenhang of als onderdeel is er toegang tot instandhoudings- of onderhoudssubsidies.166 Het instandhoudingsbelang in algemene en in culturele zin staat dan vast en is reeds gewogen. Het is daarom belangrijk om de bouwkundige staat van ijskelders goed in beeld te brengen.
Wanneer men over behoud en bescherming spreekt, dient verder nagedacht te worden over mogelijkheden van een doelmatige herbestemming.
Erkenning als beschermd waardevol erfgoed
Een erkenning als beschermd waardevol erfgoed voor de ijskelder van De Gelder en de ijskelder van Windesheim is gewenst, omdat het hier gaat om een oude ijskelder met een bijzonder zadeldakconstructie (de Gelder) en om een bijzondere ijskelder van hout in (Windesheim). Beide kelders zijn voorbeelden van ijskelders uit de achttiende eeuw. In Nederland zijn ijskelders uit de achttiende eeuw zeldzaam.
Door erkenning als beschermd waardevol erfgoed is het mogelijk om aanspraak te maken op onderhouds- of restauratiepremie voor de ijskelder.
Restauratie en onderhoud
Acht van de tien ijskelders verkeren in een goede staat. De ijskelders van Vilsteren en Nieuw Rande zijn voorbeelden van een uitstekende restauratie. De overige ijskelders hebben normaal onderhoud nodig, zoals in de afzonderlijke waarderingsstaten staat aangegeven. Twee
ijskelders, te weten die van Windesheim en de Ommerschans verdienen het om gerestaureerd te worden. De ijskelder van Windesheim is vervallen tot een ruïne door het gebruik van verkeerde bouwmaterialen bij restauratiewerkzaamheden in 1995. De ijskelder van de
Ommerschans verkeert in een matige conditie. Een plan van aanpak is gewenst, omdat het de enige ijskelder in Salland is met een tongewelf.
Inrichten als verblijfplaats voor vleermuizen
Het is niet erg om ijskelders als vleermuiskelders in te richten. Bij het inrichten van een ijskelder als verblijfplaats voor vleermuizen is het alleen wel belangrijk te letten op de
166
Per 1 januari 2011 is het vernieuwde Brim in werking getreden: het Brim 2011. Brim 2011 staat voor Besluit rijkssubsidiëring instandhouding monumenten 2011. Dit is een subsidieregeling die planmatig onderhoud van rijksmonumenten stimuleert. De overheid wil met deze regeling een financiële bijdrage bieden aan
monumenteneigenaren voor de extra kosten die ze maken om hun monument in goede staat te houden door het sober en planmatig te onderhouden
92 basisvoorwaarden waaraan moet worden voldaan voor een geschikte winterverblijfplaats. Het is aan te bevelen om vleermuiskasten op te hangen in plaats van het metselen van muren, zoals dit heeft plaatsgevonden in de ijskelder van de Ommerschans en in de ijskelder van Windesheim. Vleermuiskasten zijn verplaatsbaar en doelmatiger, het metselen van muren in een ijskelder geeft te denken en tast de cultuurhistorische waarde van de ijskelder aan. De hoge vochtigheidsgraad ten behoeve van de vleermuizen kan leiden tot het uitzetten van deuren en kozijnen, zodat regelmatig onderhoud noodzakelijk blijft.
Beeldbank Cultureel Erfgoed Overijssel
Geschiedenis leeft! Geschiedenis en historische informatie over ons culturele erfgoed spelen een belangrijke rol in onze samenleving. Ons verleden is een openbaar en rijk bezit, voor iedereen toegankelijk en is bij wet beschermd. De identiteit van Salland wordt versterkt door een levendig besef van haar verleden. Het verdient daarom aanbeveling om de foto’s van de ijskelders in Salland op te nemen in een beeldbank, zodat de foto’s digitaal voor iedereen toegankelijk zijn. 167
Historische belevenis
De historische belevenis staat tegenwoordig volop in de belangstelling en dit wordt steeds belangrijker. Elk restant van een cultuurhistorisch verleden is uniek en moet op zichzelf beoordeeld worden op gronden van erfgoedwaarde. Daarom verdienen deze ijskelders de aandacht en zijn ondanks een ijskoud verleden een warme bron aan cultuurhistorische informatie voor de komende generaties.
167
93
Literatuurlijst
Acovitsioti-Hameau, A. & R. Lesch, 1994. Les vases à rafraîchir de l’Antiquité à nos jours, Suppl. no. 5 A.S.E.R. 1996, Brignoles.
Artz, A., 1987. 13 wandelingen op zoek naar Industriële Archeologie, voetwijzer voor
Nederland 5. Terra, Zutphen.
Bay, De P. & J. Bolton, 2000. Garden Mania, Thames & Hudson Ltd, London
Beamon, S. P.,1975, Ice-houses of Great Britain, Paper read at VIII Symposium of Société Française d’Etude des Souterrains, Paris.
Beamon, S. P.,1977. The utilisation by man of cold elements, Frost, Snow and Ice,
Dissertation submitted to Cambridge University as part of Archaeology and Anthropology tripos. University Cambridge.
Beamon, S. P.,1994. The construction of British ice-houses (1600-1900). Brignoles 1994 - Suppl. no 5A.S.E.R. 1996.
Beamon, S. P. & S. Roaf, 1990. The Ice- Houses of Britain. Routledge, London and New York.
Boonenburg, K., 1971. Terugblik op Salland. Waanders, Zwolle.
Bosman- De Haan, A., 2007. Het groene boekje van Zwolle. Waanders, Zwolle.
Cosiva, G., 1975. Diepvriezen en Conserveren van A tot Z. De Vries- Brouwers, Amsterdam. Cremers, E. C. M. & J. Dobben & B. H. Rouffaer & G. M. Wennips- Tromp Meesters, 1999.
Landgoed Vilsteren. Vereniging Overijssels Particulier Grondbezit. Dalfsen.
Cresens, J., 1990. Sorbets, ijs en ijskelders, in: De Brabantse folklore en geschiedenis, nr. 267-268, sept.-dec. 1990.
d’Hoine, A., 2004. Import- export van ideeën en bouwprincipes: DE IJSKELDER.VUB. d’Hoine, A., Typologische studie naar ijskelders in Vlaanderen en Brussel.
Inventaris-Corpus-Repetorium, 2004. VUB.
Diender, J. & J. Morsink, 2005. De ijskelder van baron De Smeth. HPC, Amsterdam. Dotter, P., 1978. Voedsel conserveren. Spectrum, Utrecht.
Duursma, D. D., 1880. Handleiding voor het bewaren van ijs, de daartoe strekkende
inrichtingen en het verbeteren van bestaande kelders. Plantinus, Jzoon, Dragten. Eijk, Van J. A., 1830. De Volksvlijt, tijdschrift voor Nijverheid, Landbouw, Handel en
94 Gevers, A. J. & A. J. Mensema, 2005. De havezaten in Salland en hun bewoners.
Vanaletto/Repro- Holland, Alphen aan den Rijn.
Goïnga, K., 2003. Overijssel voor ontdekkers, kastelen, havezaten, landgoederen. Waanders, Zwolle.
Haans, F. A. C. & C. J. B. P. Frank, 2003. De ondergrondse stad, Een tocht door de
Arnhemse kelders. Matrijs, Arnhem.
Hellwig, F., 1921. Der Eiskeller, Beschreibung und praktische Zlusführung. Leipzig. Hoogland, W., 2006. Schoonheten & de Bentincks, Geschiedenis van landgoed, havezate en
bewoners. Waanders, Zwolle.
Hove, Ten J., 2007. Het Overijsselse Geschiedenis boek. Historisch Centrum Overijssel, Waanders, Zwolle.
Jansma, K. & Jansma, L. & Schroor, M., 1990. Tweeduizend jaar geschiedenis van
Overijssel. Inter- Combi van Seijen, Leeuwarden.
Jöckle, C. & C. Kerstjens, 2001. Bouwstijlen van de wereld, Architectuur van de Klassiek
Oudheid tot heden. Atrium, Alphen aan den Rijn.
Kessel, Van B., 2007. Uit: Het groene boekje van Zwolle, Landgoed Windesheim, Waanders, Zwolle.
Kokhuis, G. J. I., 1991. De Geschiedenis van Salland tot en met de tweede wereldoorlog. Witkam- De Bruyn, Oldenzaal.
Krafft, J. C., 1993. Plans des beaux jardins pittoresques de France, d’Angleterre et de
l’Allemange. Beltz, Hemsbach.
Kuile, Ter E. H., 1974. Noord- en Oost- Salland, monumenten van geschiedenis en kunst. Staatsuitgeverij, ’s-Gravenhage.
Laar, Van G., 1802. Magazijn van Tuin- sieraaden als een voorbeeldboek voor Nederlandse
Tuingebouwen. Johannes Allart, Amsterdam.
Melvin, J., 2006. Architectuur begrijpen, inzicht krijgen in de belangrijkste
architectuurstromingen. Librero, Kerkdriel
Mörzer Bruijns, M. F. & R. J. Benthem, 1979. Spectrum Atlas van de Nederlandse
Landschappen. Spectrum, Utrecht.
Martin, J., 1997. Les Glacières Françaises, Histoire de la glace naturelle. Errance, Paris. Martin, R. G.,1994. Ice houses in Sussex. Sussex, article in: Industrial History, Issue 14, Sussex.
95 Nijhof, P. & J. M. Bos & Ph. M. Bosscher & R. Crince Le Roy & J. W. Gratema van Andel & C. F. L. M. Heerkens & P. Houwink & W. de Natris & K. van der Pols & H. van Suchtelen, 1977. Monumenten van bedrijf en techniek, Industriële archeologie in Nederland. Walburg Pers, Zutphen.
Nijhof. P. & A. J. Bonke & J. Swierstra & R. Overbeek & P. Kooij & M. Gerding & B. Olde Meierink & B. R. Feis & F. L. Geerdes & A. C. Kappelhof & G. C. P. Linssen & J. C. B. Vercauteren, 1986. Op zoek naar ons Industrieel Verleden, gids langs monumenten van
bedrijf en techniek. Gottmer, Bloemendaal.
Nijhof, P., 1996. 101 Industriële monumenten,Waanders, Zwolle.
Olde Meierink, B., 1995. Bakker, A & H. Tromp, Nederland dichterbij, Kastelen. Trion Baarn.
Oldenburger- Ebbers, C. S., A. M. Backer & E. Blok, 1995. Gids voor de Nederlandse Tuin- en Landschapsarchitectuur. De Hef publishers.
Reinink, A. W. & J. G. Vermeulen, 1981. IJskelders, koeltechnieken van weleer. Heuff, Nieuwkoop.
Spek, Th., H. van der Velde & H. Hannink & B. Terlouw, 2010. Mens en land, in het hart van
Salland. Matrijs, Utrecht.
Stenvert, R., C. Kolman & B. Olde Meierink m.m.v. J. Ten Hove & M. Knuijt & B. Kooij, 1998. Monumenten in Nederland, Overijssel. Waanders, Zwolle.
Schubert, A., 1903. Der Bau der Eiskeller, Eishäusser, Lagerkeller und Eissschränke, die
Anlage von Kühlräume nebst Eis- und Kühlmaschinen für Brauereien, Molkereien, Schlächtereien, Eisfabriken etc.1903. Neudamm.
Spoelstra, K., F. Rienks, R. Janssen & D. Tuitert, 2004. Bechsteinsweekend 2003, Onderzoek
naar inzwermende vleermuizen bij 116 winterverblijven in de provincie Overijssel met speciale aandacht voor de Bechsteins vleermuis (Myotis bechsteinii). Rapport van de Veldwerkgroep van de VZZ-VWG in samenwerking met de provincie Overijssel. Steenhouwer, K. J. & A. H. C. Warringa, 1985. Archeologie in de praktijk, Methoden en
technieken voor de (amateur-)archeoloog. Fibula- Van Dishoeck, Weesp.
Wiersma, J., 2011. Lekker fietsen en wandelen, Elsevier nummer 22, 4 juni 2011.
Wijck, Van der H. W. M., 1982. De Nederlandse Buitenplaats, aspecten van ontwikkeling
bescherming en herstel. Canaletto, Alphen aan den Rijn.
Wit, Th. J., 2004. IJskelder Landgoed Vilsteren, Vilsteren, IJskelder Rapport. A & L, Amsterdam.
96 Wit, Th. J., 2004. A & L, restauratie van Architectuur & Landschap. Amsterdam.
Zwaan, E., 2009. Visiedocument De Ommerschans, Het mysterie van De Ommerschans, een
97
Websites
http://www.natuurmonumenten.nl/content/eerde-0 http://bouwtrefpunt.nl/index.php http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php?cAction=show&cOffset=51&cL imit=25&cOBJnr=1006620&oOrder=ASC&cLast=67&oField=OBJ_RIJKSNUMMER&sCo mpMonNr=&sCompMonName=&sStatus=&sProvincie=Overijssel&sGemeente=Ommen&sP laats=Ommen&sStraat=&sHuisnummer=&sPostcode=&sFunctie=&sHoofdcategorie=&sSub categorie=&sOmschrijving=&ID=0&oField=OBJ_RIJKSNUMMER# http://www.robecom.nl/pages/sub/6969/Schematische_metselverbanden.html#TOP http://www.landgoedeerde.nl http://gisopenbaar.overijssel.nl/website/cultuurhistorie/choi_overijssel.html http://www.kich.nl/kich2010/rapport.jsp?id_qualifier=ODB:Rijksmonumentnr&id=31476 http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php?cAction=show&cOffset=0&cLi mit=25&cOBJnr=1006620&oOrder=ASC&cLast=1&oField=OBJ_RIJKSNUMMER&sCom pMonNr=513547&sCompMonName=&sStatus=&sProvincie=&sGemeente=&sPlaats=&sStr aat=&sHuisnummer=&sPostcode=&sFunctie=&sHoofdcategorie=&sSubcategorie=&sOmsch rijving=&ID=0&oField=OBJ_RIJKSNUMMER http://www.plaatsengids.nl/search/node/ommerschans http://www.beleefdalfsen.nl/uploads/Bijlagen%20%20wandeling%20Markeweg.pdf http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/monumenten-en-archeologie/vraag-en-antwoord/wat-is-cultureel-erfgoed.html http://www.monumenten.nl/site/nl-nl/Informatie+over/Rijksmonumenten1/Introductie+rijksmonumenten.htm http://www.openmonumentendag.nl/paginas/100/open-monumentendag/thema-2011 http://www.oversticht.nl/wat.html http://www.restauratiefonds.nl/restaureren/Rijksmonument/Paginas/default.aspx?gclid=CJH Mi4LH-akCFYRJ3god2SBiYg (http://www.minlnv.nederlandsesoorten.nl/asp/page.asp?site=lnv.db&view=lnv.db&page_alia s=soort&sid=531 http://www.ahn.nl/viewer98 http://www.google.nl/search?tbm=isch&rls=ig&hl=nl&source=hp&biw=1236&bih=811&q= vleermuiskasten&btnG=Afbeeldingen+zoeken&gbv=2&oq=vleermuiskasten&aq=f&aqi=&aq l=&gs_sm=s&gs_upl=0l0l0l0l0l0l0l0l0l0l0ll0 http://www.ijssellandschap.nl/ (http://www.overijssel.nl/publish/pages/93640/toekomstvisie_keizersrande_p59_71.pdf http://www.erwinkarel.nl/pdf%20files/Tussen%20cultuurhistorie%20en%20ecologie.pdf www.vleermuisweb www. zwaan.com. http://ansichten.kasteleninoverijssel.nl/ http://www.beeldbank-nh.nl/
99