De interne ambtelijke notitie

De interne ambtelijke notitie ‘uitbuiting van illegalen’ wordt op 23 oktober 2001 besproken door het college van burgemeester en wethouders. De burgemeester stelt voor dat de gemeente start met een ‘gecoördineerde gestructureerde aanpak’ van de uitbuiting van illegalen.2 In het plan van aanpak waaraan reeds wordt gewerkt door de bestuursdienst, zal ook rekening worden gehouden met de verantwoordelijkheden en aanvullende maat-regelen van het Rijk. Het college stemt in met het voorstel. Daarna komt de conceptbrief

1 Zie paragraaf 7.1 voor een beschrijving van die notitie.

2 Omdat voor dit onderzoek geen toestemming is verkregen voor inzage in de notulen van de college-bespreking, wordt hier de formele weergave van de bespreking gegeven. De informatie over de bespreking van de driehoek is afkomstig uit een openbare brief van de burgemeester naar de raad en uit derde hand (interviews met beleidsmedewerkers en een politiecommissaris).

Book Van Gestel_2.indb 195

die aan bewoners van het T-kwartier is geschreven naar aanleiding van hun klachtbrieven kort aan de orde. Met die brief gaan de wethouders eveneens akkoord.

Een dag later buigt de lokale driehoek zich over het ambtelijke stuk. De korpschef maakt duidelijk dat hij zich niet goed kan vinden in het criminaliteitsbeeld dat naar voren komt in de nota.3 De constatering dat ‘de politie de macht op straat dreigt te verliezen’, vindt hij te zwaar aangezet. Daarnaast plaatst hij vraagtekens bij de stelling in de nota dat ‘deze groepen illegalen’ bij een groot aantal incidenten betrokken is. De korpschef vraagt zich af of de (georganiseerde) criminaliteit onder de groep Bulgaren echt wel zo groot is dat het extra beleidsaandacht rechtvaardigt. Ook de hoofdoffi cier van justitie is niet erg overtuigd van de ernst van de zaak. Beiden zien wel dat er problemen zijn, maar niet in die mate dat het issue hoge prioriteit verdient. De burgemeester houdt desondanks voet bij stuk en vraagt de politie aanvullend onderzoek te verrichten naar de criminaliteit en overlast die samenhangt met de Bulgaren in de stad. Uiteindelijk zegt de politie toe om de misdaad van en rondom Bulgaren in kaart te brengen met behulp van beschikbare operationele politie-informatie. Op basis van de resultaten uit het onderzoek zal de noti-tie daarna worden aangepast.

De notitie op straat

Nadat het college van burgemeester en wethouders op 23 oktober 2001 de notitie heeft besproken, stuurt de bestuursdienst het (nog ongewijzigde) stuk intern rond naar belanghebbende ambtenaren binnen de gemeente Zandstad. Dat is een gebruikelijke procedure, die gevolgd wordt als interne nota’s door het college van burgemeester en wethouders zijn behandeld en in principe goedgekeurd. De notitie heeft nog wel een vertrouwelijk karakter en mag dus nog niet aan ‘derden’ worden overhandigd. Vertrouwe-lijke stukken worden in Zandstad in de regel op geel papier gedrukt, openbare stukken gewoon op wit papier. Een medewerker van het stadsdeel waar het T-kwartier deel van uitmaakt, krijgt de nota per fax toegestuurd en heeft uiteindelijk dus een ‘wit’ exemplaar in handen. Deze stadsdeelmedewerker is tevens voorzitter van het ‘bewonersplatform’, dat is een tweemaandelijks overleg waarin bewoners, de politie en verschillende gemeen-telijke diensten vertegenwoordigd zijn. Begin november komt dit bewonersplatform van de wijk bijeen en zal de stadsdeelmedewerker onder meer het antwoord van de meester op de klachtbrieven van bewoners toelichten. Hij stuurt de brief van de burge-meester met daarin het antwoord op de bewonersbrieven van tevoren naar de bewoners van het platform, tezamen met de agenda en de andere stukken voor de bijeen komst. Ook de interne notitie ‘uitbuiting van illegalen’ voegt hij aan de mailing toe, zich uiter-aard niet realiserend dat het stuk op dat moment nog vertrouwelijk is.4

3 In de regel wordt een ambtelijk stuk eerst door de driehoek besproken en daarna door het college. In dit geval heeft de behandeling door de driehoek een dag na de bespreking van het college plaatsgevonden (datum van driehoeksoverleg blijkt onder meer uit politierapport dat in januari 2004 uitkomt.

4 Reconstructie op basis van gesprekken met verschillende gemeentelijke beleidsmedewerkers, de secretaris van de raad en de stadsdeelmedewerker zelf.

Book Van Gestel_2.indb 196

Tijdens het overleg van het bewonersplatform komt de notitie verder niet ter sprake; alle aandacht gaat naar de brief van de burgemeester aan de bewoners. Maar bij het bewo-nersoverleg zijn ook een aantal gemeenteraadsleden aanwezigen, zij krijgen de interne notitie ook in handen. Een van de raadsleden verwondert zich over het feit dat hij het ambtelijke stuk niet kent en besluit om tijdens de eerstvolgende commissievergadering de burgemeester om opheldering te vragen.

De burgemeester reageert verbaasd als hem tijdens de vergadering op vrijdag 9 november wordt gevraagd naar de interne notitie die in de wijk circuleert. Hij maakt duidelijk dat het helemaal niet de bedoeling was dat het stuk al openbaar zou zijn en belooft uit te zoeken hoe dat kan. Als twee weken later de raadscommissie weer bijeen-komt, meldt de burgemeester dat de notitie per ongeluk bij de bewonersorganisaties terecht is gekomen en dat het stuk, nu enkele raadsleden er al over beschikken, net zo goed naar alle leden gestuurd kan worden. De notitie gaat op 27 november 2001 ter kennis neming in ongewijzigde vorm naar de raadsleden, tezamen met de agenda en andere stukken voor de vergadering van 14 december. In een bijgevoegde brief laat de burgemeester weten dat hij begin 2002 met de raadsleden over de notitie van gedachten wil wisselen, als ook de resultaten bekend zijn uit het politieonderzoek naar de crimina-liteit onder Bulgaren.

Dezelfde stapel ambtelijke stukken valt begin december 2001 op de deurmat van verschillende nieuwsredacties. Ambtelijke stukken die aan de gemeenteraad worden voorgelegd, zijn immers openbaar en worden daarom door de secretaris van de raad naar verschillende media gestuurd.

Mediaberichten over de interne notitie

Op de redactie van de krant komt de raadsagenda met de bijbehorende stukken terecht bij een van de raadsverslaggevers. Over de notitie ‘uitbuiting van illegalen’ schrijft zij een nieuwsbericht waarin de situatie in de huisvestingssector centraal staat. Op 5 december 2001 (ruim een week voor de raadsvergadering) staat het bericht op de voorpagina van de krant onder de kop ‘Illegalen betalen ƒ350,- per bed’. Het artikel gaat voornamelijk in op de hoge huurprijzen die illegalen betalen voor een bed (‘Het bed wordt vaker verhuurd, zodat het in ploegendienst kan worden beslapen’) en op het huidige beleid van de Dienst Huisvesting ten aanzien van illegale onderverhuur. Op de andere terreinen waarop de uitbuiting zich kan voordoen en die genoemd worden in de nota, gaat het bericht niet in. De focus in het nieuwsbericht op de woonsituatie van illegalen hangt samen met het feit dat de verslaggeefster in de weken daarvoor al bezig is geweest met een stuk over illega-liteit in de huisvestingsbranche.

Op zaterdag 8 december 2001 verschijnt van dezelfde verslaggeefster namelijk een groot achtergrondverhaal over de wijze waarop door het gemeentelijke ‘pandenteam’ woningen worden gecontroleerd op illegaliteit. Het ‘pandenteam’ is een samenwerkings-project van de Dienst Huisvesting en de Sociale Dienst. Medewerkers van het team bezoeken panden om te kijken wie er wonen, hoe het staat met de brandgevaarlijkheid en met de aanvraag van (onrechtmatige) uitkeringen. De verslaggeefster heeft een aan-tal weken voor het verschijnen van het artikel de Sociale Dienst van Zandstad benadert

Book Van Gestel_2.indb 197

met de vraag of het mogelijk is een keer met het team mee te lopen. Het verzoek werd gehonoreerd en op basis van ‘een avondje op pad met het pandenteam’, schrijft ze onder meer over illegale huisvesting, brandveiligheid, ‘de kakkerlakken op de muren’ en de ‘haveloze lappen over de ramen’. Dat achtergrondartikel verschijnt een paar dagen na het nieuwsbericht over de notitie ‘uitbuiting van illegalen’, maar zat al in de pijplijn voordat de notitie en het bericht daarover naar buiten kwam.

Een aantal dagen na het schrijven van het nieuwsbericht geeft de raadsverslaggeefster de notitie ter kennisgeving aan haar collega’s van de politieverslaggeving. Politieverslag-gever De Jager leest het ambtelijke stuk en stuit op de passages over criminele organisaties en het tanende gezag van de politie op straat. Hij vraagt zijn collega’s van de raads-verslaggeving waarom ze niets hebben gedaan met die informatie en concludeert dat ze ‘er overheen hebben gelezen’. Na overleg met de chef van de stadsredactie besluit hij eveneens een nieuwsbericht aan de notitie te wijden, ditmaal vormt echter niet het huis-vestingsaspect uit de notitie de nieuwswaarde, maar de uitspraken over criminaliteit.5

De politieverslaggever benadert de gemeente voor een reactie op de notitie. Ook belt hij een aantal fractievoorzitters van lokale politieke partijen met de vraag ‘of het niet eens tijd wordt dat er wordt opgetreden’. Met het artikel dat hij vervolgens schrijft, opent de krant op donderdag 13 december 2001 onder de kop ‘Bende’s krijgen vrij spel’. Na de onderkop ‘Gemeente slaat alarm’ begint het nieuwsbericht met de volgende tekst:

‘De maffi a-organisaties die winst maken door illegale vreemdelingen in Zandstad uit te buiten, dreigen te machtig te worden. In sommige wijken raakt de politie het gezag kwijt, waardoor georganiseerde bendes ongehinderd hun gang kunnen gaan. Dat blijkt uit een rapport van de gemeente.’

Het bericht vervolgt:

‘De criminele organisaties verdienen hun geld met mensensmokkel, paspoortfraude, illegale prostitutie, kamerverhuur en gokpraktijken. Via honderden malafi de uitzendbureau’s in Zandstad helpen de criminelen illegalen aan het werk. Deze loonbedrijven investeren hun criminele winsten vervolgens in onroerend goed. Het is onduidelijk hoeveel illegalen in Zandstad leven, maar volgens de gemeente “kan veilig gesteld worden dat het om dui-zenden mensen gaat.’6

Het stuk noemt verder de grote bedragen die door de criminele organisaties verdiend worden en de ‘berovingen en vergeldingen tussen verschillende criminele groeperin-gen’7, die daarvan het gevolg zouden kunnen zijn. Hoewel we in het bericht kunnen

5 Reconstructie op basis van gesprekken met de verslaggevers achteraf . Beide verslaggevers selecteren dus informatie uit de nota die aansluit bij hun eigen referentiekader en brengen dat als nieuws. 6 De zin in de krant tussen aanhalingstekens, is letterlijk geciteerd uit de notitie.

7 Citaat uit de krant, dat weer een letterlijk citaat uit de notitie is.

Book Van Gestel_2.indb 198

lezen dat er nog geen aanbevelingen in het rapport worden gedaan, krijgen we wel een toelichting van de gemeente:

‘Een woordvoerder van de burgemeester laat weten dat er uit het onderzoek ‘meer naar boven is gekomen dan werd verwacht.’ “Maar je kunt je afvragen of het zin heeft om als gemeente alleen iets te doen. Het Rijk moet het voortouw nemen,” zegt hij.’

Tot slot komt een VVD-raadslid aan het woord. Hij waarschuwt voor ‘zwarte gaten in de stad’, meent dat het ‘te gemakkelijk’ is om meteen om naar het Rijk te wijzen en vraagt zich af of er geen manieren zijn om als gemeente zelf iets te doen.

Een dag na het verschijnen van het krantenbericht wordt de politie van Zandstad over-stelpt met telefoontjes van journalisten. Niet alleen lokale maar ook landelijke media willen meer weten over de georganiseerde bendes en het tanende gezag van de politie op straat. De woordvoerders van politie gaan – na overleg met de gemeente – niet in op inhoudelijke vragen van de verslaggevers en houden alle belangstelling af. In hun ant-woord geven ze aan dat de kwestie in het begin van het volgende jaar uitgebreid door de gemeenteraad besproken zal worden en dat voor die tijd geen mededelingen gedaan worden over de inhoud van de notitie. Het betreft immers een intern ‘discussiestuk’ waar nog geen beleidsaanbevelingen in opgenomen zijn. Er wordt dus niet verteld dat de korpsleiding zich niet kan vinden in het criminaliteitsbeeld dat in de nota wordt geschetst en ook komt niet naar buiten dat daar al over is gesproken in de lokale driehoek. Voor verdere vragen verwijzen de woordvoerders van de politie door naar de gemeente.

De dag na de primeur komt de krant van Zandstad met een sfeerreportage uit de buurt. Verslaggever De Jager is het T-kwartier ingegaan om daar met een aantal (actieve) buurtbewoners te spreken. Onder de kop ‘We zien het hier gewoon escaleren’, begint het artikel met een sfeerbeeld:

‘Besnorde mannen met lange, donkere, leren jassen en dure pakken. Gloednieuwe BMW’s en Mercedessen met buitenlandse kentekens. Handel in paspoorten en drugs. Panden vol illegalen en gegok in koffi ehuizen. Bijna dagelijks worden de bewoners van het T-kwartier ermee geconfronteerd. Dat de gemeente nu komt met een rapport waarin staat dat crimi-nele organisaties zo machtig worden dat de politie haar gezag dreigt kwijt te raken, ver-baast de bewoners niets.’

Buurtbewoners die in het krantenbericht aan het woord komen, bevestigen allemaal wat in de gemeentelijke notitie en in het daarop volgende krantenbericht gesignaleerd wordt, namelijk dat rivaliserende criminele groeperingen steeds machtiger worden in de wijk. Een van de bewoners (die volgens het mediabericht al jaren bij de gemeente aan de bel trekt) vertelt dat de gemeente elke keer naar het Rijk verwijst en dat het Rijk de proble-men weer bij de gemeente legt. ‘Niemand doet iets. Struisvogelpolitiek, dat is het. Totdat het straks echt uit de hand loopt’, zegt de buurtbewoonster. Verderop in het artikel komen de specifi eke ervaringen van bewoners met de groep Bulgaren naar voren. Met

Book Van Gestel_2.indb 199