Aan de Westerdijk, tussen de Geldersesteeg en ouderenzorgcentrum Westerhaven, is een rij huizen gesloopt om plaats te maken voor nieuwbouw. Gelijktijdig met een bodem-sanering en het uitgraven van de bouwput voor de parkeergarage is een archeologisch onderzoek uitgevoerd. Op het terrein was in de 16de en 17de eeuw een leerlooierij geves-tigd, waarvan gebouwen, werkplaats, kalk-kuip en afvalkuilen zijn gevonden. Tussen het afval zijn enkele bijzondere en opmerkelijke vondsten gedaan die te maken hebben met de roerige jaren rond 1572, toen Hoorn de kant van Willem van Oranje in de Opstand tegen het katholieke Spanje koos.
De Westerdijk is een inlaagdijk die rond 1388 is aangelegd even ten westen van het Achterom. De dijk werd de nieuwe westelijke begrenzing van de stad. Op deze dijk stond in de 15de eeuw nog geen bebouwing, maar wel een aantal meelmolens. Aan de dijk grensden
De opgraving van een 16de-eeuws dijkhuis. In de achtermuur zijn een dichtgezette deur en twee ramen zichtbaar.
percelen van huizen aan het Achterom. Uit historische gegevens blijkt dat aan de Westerdijk en omgeving vanaf de 16de eeuw meerdere leerlooierijen actief waren. In het kohier van de 10de penning uit 1561, een door de Spanjaarden ingestelde belasting, worden in de omgeving van de Geldersesteeg, de Westerdijk en het Achterom, twee leerlooie-rijen vermeld. Even verderop, in de omgeving van de Kuil, stond nog een derde leerlooierij. In totaal waren er vijf leerlooierijen in de stad. Op de hoek van de Westerdijk en de Gelderse-steeg stond een meelmolen. Interessant is dat ene Cornelis Jacobsz Leertouwer deze molen met bijbehorend erf en molenhuis in 1563 kocht. Mogelijk met het doel deze te gebrui-ken als schorsmolen om eigebrui-kenschors fjn te malen voor een leerlooierij en heeft hij ter plekke op de Westerdijk een leerlooiers- of leertouwerswerkplaats ingericht. In 1585 is sprake van twee nieuwe woningen met een looierij die we in de omgeving van het Achterom en de Westerdijk moeten situeren.
foto©Ar
cheologie W
In 1631 stond de looierij aan het Achterom er nog altijd. In de omgeving woonden in de 17de eeuw meerdere leertouwers die de eindafwer-king van de gelooide huiden verzorgden, zodat ze geschikt waren voor gebruik door schoenmakers en andere leerbewerkers. De eigenaren van de looierijen worden meestal als schoenmaker aangeduid.
In de tweede helft van de 16de eeuw is op de dijk een onderkelderd dijkhuis gebouwd. Op het erf is in deze tijd veel afval beland, waaronder ook materiaal dat op leerbewer-king wijst. Tussen het afval zijn onder andere enkele leren boekbanden en ingekraste leistenen gevonden. Van de molen is niets gevonden. Wel zitten er tussen de vondsten enkele graanloodjes, die een bewijs zijn van betaling van accijns op het malen van graan. Rond 1575 is het huis afgebroken en zijn op dezelfde plek op een hoger niveau twee nieuwe huizen gebouwd. Door een grote op-hoging van de Westerdijk kwam het huis hoogstwaarschijnlijk te diep te liggen. In de jaren rond 1575 vonden nogal wat
werkzaam-foto©Ar
cheologie W
est-Friesland
heden in de stad plaats. De deelname van Hoorn aan de opstand maakte een versterking van de stad hard nodig. Wallen en dijken wer-den opgehoogd en nieuwe bolwerken aange-legd. De datering van deze nieuwbouw past zeer goed bij de genoemde historische vermel-ding uit 1585 waarin sprake is van twee nieuwe woningen met een looierij. ‘Nieuw’ is in historische bronnen een rekbaar begrip en dat sluit een datering rond 1575 zeker niet uit. Beide dijkhuizen waren volledig onder-kelderd. Doordat de grote kelders al in de 17de eeuw zijn dichtgestort en doordat het maai-veld achter de huizen grootschalig is opge-hoogd, waren de muren goed bewaard geble-ven. Bij afraak in de 19de eeuw is eenvoudig tot het toenmalige maaiveld gesloopt en is alles onder de grond blijven zitten. Bij een van beide huizen waren in de achtermuur een dichtgezette deur en twee dichtgezette ramen zichtbaar. De kelder was verdeeld in twee ruimtes. Bijzonder was dat in de door-gang de houten dorpel en afgebroken stijlen van de deur nog aanwezig waren. In de muren
foto©Ar
cheologie W
est-Friesland
<<
Opgraving van de werkplaats van een leerlooierij uit de 16de eeuw. <
Een houten leerlooiersbak met bakstenen opbouw uit de 16de eeuw. De bak was opgevuld met kalk en zand. was te zien dat de kelder een balkenplafond had. Naast de huizen lag een kleine werk-plaats met daar achter een grote vierkante leerlooiersbak. De bak had een houten vloer en planken wanden, alles netjes aan elkaar gespijkerd en gebreeuwd. Op de houten bak stond een bakstenen opbouw. De bak was grotendeels opgevuld met kalk, die in een leerlooierij werd gebruikt om de huiden te ontdoen van haar en vleesresten.
Bij de leerlooierij lag een grote mestkuil met afval van een schoenmaker of schoenlapper. Een opmerkelijke vondst uit deze kuil is een houten brillenkoker voor twee neusbrilletjes. Op het terrein zijn diverse grote kuilen met pulp van houtschors, kalkbrokken, gelooide leersnippers en veel horens van koeien en geiten gevonden. In een van de kuilen lag een eikenhouten blok met snijsporen.
Tussen het afval van de leerlooierij zijn bijzon-dere vondsten gedaan, namelijk delen van rijkversierde kerkelijke ornamenten van kalk-zandsteen uit de 15de eeuw. Een van de stuk-ken is een zuiltje, een tweede stuk is versierd
met een hoofdje en nog weer andere stukken hebben architecturale versieringen. De orna-menten zijn mogelijk deels afomstig van een sacramentshuis, de bewaarplaats van het Heilig Sacrament en liturgisch vaatwerk in het koor van de kerk. Sacramentshuizen waren in de 15de eeuw vaak kleine architec-turale bouwsels, die tot aan het gewelf van
de kerk konden reiken. leerlooierij veel nodig, zoals we hiervoor al Het is aannemelijk dat het beeldhouwwerk
in Utrecht, het belangrijkste centrum voor
werden opgeheven en de kerken in protes-tantse handen kwamen. De ambachtslieden die de beelden uit de Grote Kerk moesten ver-wijderen, sloegen alles aan stukken. Het is goed mogelijk dat de kalkzandstenen orna-menten die bij de Westerdijk zijn gevonden uit de Grote Kerk komen. Ze werden een grondstof voor kalk en kalk had men in een zagen.
De dijkhuizen zijn lang blijven staan en
foto©Ar cheologie W est-Friesland Houten brillenkoker voor twee neusbrilletjes, 16de eeuw.
beeldhouwkunst in Noord-Nederland, is ge-maakt. Bij de Beeldenstorm van 1566 werden veel heiligenbeelden en andere katholieke kunst kapotgeslagen. De kerken en kapellen van Hoorn ontkwamen in eerste instantie
hebben diverse verbouwingen ondergaan. In de 17de eeuw verschenen meer gebouwen,
onder andere een kleine woning aan de Zandstenen
Geldersesteeg. Op de erven achter de huizen ornament met bevonden zich waterputten en waterkelders.
uit de 15de eeuw.
foto©Ar cheologie W est-Friesland foto©Ar cheologie W est-Friesland foto©Ar cheologie W est-Friesland druiventrossen. Zandstenen ornament, mogelijk van een sacramentshuis Zandstenen zuiltje.
grotendeels aan deze sloopwoede, maar Enkele tonputten horen bij de 19de-eeuwse enkele jaren later werden ze alsnog onttakeld. bebouwing en ook deze hebben opmerke- Het gevolg hiervan was dat de kloosters lijke vondsten opgeleverd, waaronder een
kroningsbeker van email uit 1896, gemaakt ter gelegenheid van de kroning van tsaar Nicolaas II van Rusland. Deze beker zat in een pakket met brood, worst en koek dat tijdens de kroning in Moskou werd uitgedeeld. In de verdrukking die ontstond om deze giften te bemachtigen zouden bijna 1400 mensen de dood hebben gevonden. De kroningsbeker wordt daarom ook wel de ‘bloedbeker’ ge-noemd. Hoe deze beker in een put in Hoorn terecht is gekomen, is vooralsnog een raadsel. Archeologie West-Friesland, Christiaan Schrickx
Kroningsbeker van tsaar Nicolaas II uit 1896, email.
foto©Ar
cheologie W