Afgelopen jaar is het onderzoeksrapport van de in 2017 uitgevoerde binnenstadsopgraving ‘Davidstraat-Romeinstraat’ in Enkhuizen verschenen. Over dit onderzoek is verslag ge-daan in de archeologische kroniek van 2018. Het stadsdeel waar de opgraving heeft plaats-gevonden, behoort tot de grote stadsuitbrei-ding van Enkhuizen, die in 1590 begon. Hier woonden in de 17de eeuw vooral de wat armere mensen. Een deel van de gebouwen aan de Davidstraat en de Romeinstraat was in
ge-bruik als werkplaats. Bijzonder is dan ook dat op een van de percelen een grote scherven-dump met luxueus materiaal is gevonden. Bij de opgraving viel direct de bijzondere samenstelling op: heel veel Chinees porselein met enkele voorwerpen van tinglazuuraarde-werk (faience). De inhoud is grotendeels met grond en al geborgen en uitgezeefd. Dit heeft geresulteerd in duizenden scherven, waarbij opviel dat het meeste materiaal zeer gefrag-menteerd is. Ondanks de incompleetheid van het materiaal is het een zeer interessant vondstcomplex door de grote hoeveelheid voorwerpen, de opvallende samenstelling en de aanwezigheid van enkele bijzondere stuk-ken. In deze bijdrage noemen we kort de belangrijkste vondsten. Voor een beschrijving van het volledige vondstcomplex wordt verwe-zen naar het onderzoeksrapport.
De tellijst omvat in totaal een minimum van 251 exemplaren en waarschijnlijk ligt het werkelijke aantal nog een stuk hoger. De samenstelling van het vondstcomplex is geheel afwijkend van wat gangbaar is. Aziatisch porselein is verreweg de grootste materiaalcategorie. Daarna volgen Italiaanse faience en Nederlandse faience. Het lokaal gemaakte rood- en witbakkende aardewerk is vrijwel afwezig.
Bij het Aziatisch porselein kan onderscheid
De opgraving aan Student Owen
de Davidstraat te Ooievaar sorteert en Enkhuizen in 2018. puzzelt de vele kleine scherven. Scherven porselein als
afvaldump op een van de percelen. foto © Ar cheologie W est-Friesland foto © Ar cheologie W est-Friesland foto©Ar cheologie W est-Friesland
worden gemaakt tussen porselein uit Jingdezhen (kraakporselein), porselein uit Zhangzhou (Swatow) en porselein uit Dehua (Blanc de Chine). De oudste scherf in het vondstcomplex is een rand van een klein bord dat vrijwel zeker een stuk porselein is dat dateert uit de tijd voordat de VOC (1602) of de Voorcompagnieën (1594) actief waren en dat dus via een andere weg in Enkhuizen moet zijn beland. Bij het kraakporselein zitten borden (minimaal 71), kommen, klapmutsen, kraaikoppen, kopjes, voetkommen, deksels, een doos, een kendi en een fes. We zien vrijwel het volledige vormenrepertoire van kraakporselein, zoals we dat ook goed uit scheepswrakinventarissen kennen. Sommige stukken kunnen tot het overgangsporselein
uit de periode 1635-1650 worden gerekend. Vermeldenswaard zijn twee voetkommen (ook wel stemcups genoemd), die weinig voor-komen. Bijzonder zijn de scherven van een kom met beschildering in blauw, rood en groen. Meerkleurig kraakporselein is zeer zeldzaam en komt als archeologische vondst vrijwel nooit voor.
Opmerkelijk zijn ook de voorwerpen van Blanc de Chine, het onbeschilderde porselein. Een hiervan is een geplooide kom met steeltje (lotusbloem) met binnenin een krab. Dit voor-werp is waarschijnlijk gemaakt als penseel-kom, maar zal in Nederland een functie als siervoorwerp hebben gehad. Drie voorwerpen van Blanc de Chine zijn onderdelen van dek-seldozen: één bodem en twee deksels met Twee voetkommen (stemcups) van kraakporselein.
reliëfversiering. Een vijfde voorwerp is een onderdeel van een kop in de vorm van een lychee (tropische vrucht).
De Italiaanse faience is net als het porselein opmerkelijk van samenstelling in vormen en decors. We zien vooral plooischotels in een schilderstijl die ‘alla rafaellesca’ wordt ge-noemd. Kenmerkend is de beschildering met grotesken en fabeldieren. Bijzonder is een nagenoeg compleet bord (diameter circa 35 cm) dat wordt gerekend tot de decorgroep ‘compendiario’. Centraal op het bord staat Sint Franciscus die de stigmata ontvangt; een bij uitstek katholieke afeelding. Het voorwerp is gemaakt in Zuid-Italië.
Een lekschaal van witte faience gemaakt in Ligurië is beschilderd met een landschap met Scherven van een kom van kraakporselein met beschildering in blauw, rood en groen.
foto © Ar cheologie W est-Friesland foto © Ar cheologie W est-Friesland
foto © Ar cheologie W est-Friesland foto © Ar cheologie W est-Friesland
huizen en een palmboom. Een klein aantal voorwerpen komt uit Frankrijk en Portugal. Bij de Nederlandse faience behoren de meeste voorwerpen tot de decorgroep ‘alla rafaeles-ca’, een imitatie van Italiaans aardewerk. Er is één compleet bord gevonden: een groot bord met centraal een putto met kruisstaf.
Vergelijkbare borden worden toegeschreven aan het atelier van Verstraeten in Haarlem en Geplooide porseleinen kom met daarin een
krab, Blanc de Chine.
worden geplaatst rond 1645-1655. Een tweede voorwerp dat volledig in de stijl van
Verstraeten past, is een voetkom (stemcup) versierd met grotesken. Aan het atelier van Verstraeten kunnen verder twee plooischotels worden toegeschreven.
Tot slot is vermeldenswaard dat uit dit vondst-complex scherven van een kom van opaal glas met geribbelde wand en twee sierlijke oren komen. Het oppervlak is voorzien van rode, blauwe en gele spetters. Hoogstwaarschijnlijk is het een Venetiaans product.
De kuil bevat dus de scherven van een zeer
Dekseldozen van Blanc de Chine.
groot aantal voorwerpen van porselein, aan-gevuld met voorwerpen van Italiaanse faience en een klein aantal voorwerpen van Neder-landse faience uit het atelier van Verstraeten in Haarlem. De andere materiaalsoorten zijn verwaarloosbaar. Het materiaal dateert tus-sen circa 1590 en 1650. De voorwerpen zijn daadwerkelijk gebruikt en het is dus geen gebroken of uitgesorteerd nieuw handelsgoed. Dit blijkt uit het feit dat kleine borden en klapmutsen een doorboorde standring had-den: deze hebben als sierstukken aan de wand gehangen. Onder de vondsten bevinden zich
Bord met een afeelding van St Franciscus die de stigmata ontvangt, dia-meter 35 cm, Zuid-Italië. foto © Restaur a foto © Ar cheologie W est-Friesland
enkele exclusieve producten, zoals sierstuk-ken die uitsluitend beschikbaar waren voor de allerrijksten in de stad. Dit vondstcomplex stelt ons voor een archeologisch raadsel. Wie was de eigenaar, waarom zijn alle voorwerpen gebroken en waarom zijn ze hier incompleet en gefragmenteerd in een kuil beland? Hoe
Lekschaal met landschap met huizen en dan ook geven de voorwerpen een prachtig palmboom, Ligurië, Italië.
beeld van wat er aan keramiek in Enkhuizen onder de rijkste personen in de stad midden in de Gouden Eeuw in omloop was.
foto © Ar cheologie W est-Friesland foto © Ar cheologie W est-Friesland
Voetkom in Italiaanse stijl Bord in Italiaanse stijl (alla rafaellesca). Atelier Verstraeten
(compendiario) met putto met in Haarlem.
in de hand een kruis. Atelier van Verstraeten in Haarlem.