In 2019 heeft op een bijzondere plek in de binnenstad van Hoorn een opgraving plaats-gevonden, namelijk op de plek van een gat in de bebouwing aan de Nieuwendam. De meeste inwoners van de stad kunnen zich niet anders herinneren dan dat hier midden in de binnenstad een terrein braak ligt. Tot 1942 stonden hier twee markante 17de-eeuwse pakhuizen: De Zeevaart en De Dolfjn, die volgens de jaartallen in de gevels waren ge-bouwd in 1610 en 1660. Bouwvalligheid van beide monumentale gebouwen maakte sloop in de oorlogsjaren noodzakelijk. Doel was toen om ze te herbouwen, maar dat is er nooit van gekomen. Nu is er een nieuw bouwplan en wordt het gat in de gevelrij eindelijk opge-vuld. Dit was een unieke kans om de geschie-denis van dit stadsdeel nader te onderzoeken. Op het diepste niveau zijn kleivloeren en haardplaatsen van houten huizen uit de 14de en vroege 15de eeuw gevonden. Historisch is bekend dat de Nieuwendam in 1341 als dijkje
Naast de bakstenen fundering van een 15de-eeuws huis liggen een bijl en knijpschaar.
Een ijzeren knijpschaar uit de 15de eeuw.
In de 15de eeuw is een houten huis op bakstenen poeren gebouwd.
Pijpaarden
foto©Ar
cheologie W
est-Friesland
voeting met poeren gebouwd. Dit was nog altijd een houten huis. Het had een lengte van ongeveer 15 m, wat groot is voor deze periode.
foto©Ar
cheologie W
est-Friesland
langs de haven is aangelegd. Dit dijkje sloot aan op de zeedijk, waardoor een buitendijks omdijkt stuk land ontstond. Archeologisch kunnen we de oudste bebouwing inderdaad in de 14de eeuw plaatsen. Uit historische bron-nen weten we dat zich hier in de 15de en 16de eeuw allerlei ambachtslieden vestigden - zoals pottenbakkers, hout en steenhandelaren -die afankelijk waren van aan- en afvoer van goederen over water. Daarnaast woonden er zeilmakers en touwslagers. En er waren, zoals in een havenbuurt verwacht mag worden, meerdere herbergen. Tot de oudste vondsten van de opgraving behoort een complete hout-bijl met houten steel, die door een van deze ambachtslieden is gebruikt.
In de periode tussen circa 1450 tot 1610 was de voorzijde van het oostelijke perceel
(Nieuwendam 19) onbebouwd. Hier liep midden over het perceel een pad naar een pand dat meer naar achteren stond. Dit pad is verschillende malen opgehoogd en versterkt met keien, bakstenen, planken en schelp-gruis. Aan de oostzijde van het perceel lagen opeenvolgende erfscheidingen, waaronder een bakstenen goot, muren en een schutting, die aantonen dat ten oosten van het perceel een steeg liep.
Achter op het perceel stond een bakstenen pand, dat grotendeels buiten de opgraving viel. De noordelijke muur en een stuk van de westelijke muur zijn gevonden, evenals enkele vloeren binnen het pand.
Op het perceel is in deze periode pottenbak-kersafval gestort, dat bestaat uit brokken ovenwand, baksteunen, misbaksels, kolen-gruis en ander afval. Het pand dat meer naar achteren stond, was een tijd lang het huis en de werkplaats van een pottenbakker. De bijbehorende pottenbakkersovens stonden waarschijnlijk nog verder naar het zuiden, richting de zeedijk.
In de tweede helft van de 16de eeuw was het perceel een zogenoemde houttuin: een opslag-plaats en werkopslag-plaats van een houthandelaar, zoals uit historische gegevens blijkt.
Op het westelijke perceel (Nieuwendam 20) is rond 1400-1450 een huis met bakstenen
De kantrechtbijl is in de bodem zeer goed bewaard gebleven.
heiligenbeeldje van Rond 1500 is een bakstenen pand gebouwd
St. Barbara uit de met een lengte van ongeveer 20 m. In de
fun-15de eeuw. dering waren opmerkelijk grote bakstenen
gebruikt, die uit de 14de eeuw dateren en dus hergebruikt moeten zijn. In het pand zijn
foto©Ar cheologie W est-Friesland foto©Ar cheologie W est-Friesland foto©Ar cheologie W est-Friesland
ren uit de eerste helft van de 17de eeuw en de jongste tegels zijn van omstreeks 1700. Aan de voorkant van het pand was een kleine kamer. Verder was er een gangmuur naar een deur in de achtergevel.
Achter het pand is in de 17de eeuw een aan-bouw geaan-bouwd, waarschijnlijk een zomer-keuken. Hierin bevond zich een schoorsteen-fundering.
Op het westelijke perceel is in 1660 een nieuw pand (De Dolfjn) neergezet. Dit pand had zware funderingen, die deels op de funde-ringen van het afgebroken pand stonden en deels waren onderheid met zeer lange palen. Ook dit pand had een aanbouw, waarschijn-lijk een zomerkeuken, met daarin een kleine voorraadkelder. Daarachter lag een water-kelder, die pas in de 20ste eeuw is dicht-gestort. Ook was er een zeer grote voorraad-kelder, die niet was betegeld.
Uit historische bronnen weten we dat dit pand Kelder in Nieuwendam 20.
foto©Ar
cheologie W
est-Friesland
Muntgewicht voor het wegen van een Andreasgulden,
Bord van Werra-aardewerk uit 1593, behorend tot de inventaris van herberg het Paradijs.
twee schoorsteenfunderingen en meerdere vloeren van bakstenen en plavuizen gevon-den, met ook bijbehorende ingegraven as-potten. Uit historische bronnen valt te achter-halen dat dit pand de herberg het Paradijs was, die tot in de 17de eeuw heeft bestaan. In de 16de eeuw is op de oude funderingen een nieuw, kleiner pand gebouwd, dat diverse verbouwingen heeft gekend. De herberg had een muur met een schouw en vloeren met plavuizen. Achter het pand is een aanbouw gebouwd, waar rondom diverse vondsten uit de 17de eeuw zijn gedaan.
In 1610 is op het oostelijke perceel een groot koopmanshuis (De Zeevaart) gebouwd, dat dus in 1942 is afgebroken.
Dit pand had zware funderingen, maar was niet onderheid. In het pand lag een grote voorraadkelder, die diverse malen is ver-bouwd. De vloer is opgehoogd en de wanden kregen nieuwe tegels. De oudste tegels date-Kelder in Nieuwendam 19.
eigendom is geweest van meerdere bekende Hoornse regentenfamilies, zoals onder andere de familie Opperdoes.
In de 19de eeuw zijn beide panden in gebruik genomen als kaaspakhuizen en dat bleven ze tot aan de sloop. De 17de-eeuwse gevels zijn in deze periode gewijzigd. Nieuwendam 20 had bij de bouw zeer waarschijnlijk een halsgevel met natuurstenen ornamenten, maar deze is Op perceel Nieuwendam 20 lag een opvallend groot aantal funderingen van opeenvolgende huizen, en een waterkelder met tongewelf. foto©Ar cheologie W est-Friesland foto©Ar cheologie W est-Friesland
Foto van de Zeevaart en de Dolfjn vlak voor de sloop in 1942 (Westfries Archief ).
op zeker moment vervangen door een eenvou-dige tuitgevel. Toch blijkt uit oude foto’s van de panden de rijke uitstraling die ze in de 17de eeuw gehad moeten hebben.
Archeologie West-Friesland, Christiaan Schrickx