Midden in de binnenstad van Hoorn is in 2019 een grootschalig archeologisch onderzoek uitgevoerd. De aanleiding was de afraak van een van de panden van het voormalige winkelbedrijf V&D. Een aaneengesloten terrein aan het Nieuwe Noord en achter de Ramen kon daardoor volledig worden opge-graven. Dit gebied ligt binnen de stadsom-walling van 1426. De straat het Nieuwe Noord bestond toen nog niet; hier stroomde een water met een voetpad erlangs. Aan de Ramen, genoemd naar de lakenramen van de Hoornse lakennijverheid, stonden huizen waarvan de percelen zich uitstrekten tot aan het Nieuwe Noord. In 1595 overkluisde men dit water, wat wil zeggen dat dit ondergronds door een bakstenen riool werd geleid.
Funderingen en vloeren van het Armen Weeshuis uit 1620 achter Ramen 1-3.
foto©Ar
cheologie W
est-Friesland
Een deel van het opgravingsterrein, gezien richting het Nieuwe Noord.
Een kalkput van de leerlooierij uit foto©Ar cheologie W est-Friesland de 16de eeuw. foto©Ar cheologie W est-Friesland
Sindsdien werd de straat het Nieuwe Noord genoemd en ontstond een aaneengesloten huizenrij.
Bij de opgraving zijn twee gebouwen gevon-den, die dateren van vóór 1595. Beide stonden op de achtererven van de Ramen en waren niet georiënteerd op de rooilijn van het Nieuwe Noord.
Het eerste gebouw was een woonhuis met daarachter een leerlooierswerkplaats. In het huis stond tegen de noordmuur een schouw met meerdere ingegraven aspotten. In het huis zijn resten gevonden van de houten wanden van de binnenindeling, evenals pla-vuizenvloeren. Achter het huis lag een onbe-bouwd erf en helemaal aan de oostzijde, gren-zend aan de percelen van de Ramen, stond de leerlooierswerkplaats.
Dit was een bakstenen gebouw met daarin een grote ronde kalkput en een vierkante kalkbak. Op het erf lagen twee houten looi-bakken, die waren opgevuld met run (gema-len schors), dat werd gebruikt bij het leer-looien. Op het erf lagen dikke pakketten met run en kalk en er was een afvalpakket met zeer veel geitenhoorns. De leerlooier verwerkte dus geitenhuiden.
In de buurt van het huis zijn meerdere mest-kuilen met leerafval en gebruiksvoorwerpen opgegraven. Bijzonder is de vondst van een deel van een kalkzandstenen heiligenbeeld dat is gebruikt voor de kalk in de leerlooierij. Toevalligerwijs is ditzelfde jaar ook een leer-looierij op een andere locatie in de stad onder-zocht, namelijk aan de Westerdijk, en ook daar zijn veel kalkzandstenen ornamenten uit de bodem naar boven gekomen. Ze dateren uit de 15de eeuw en zijn omstreeks 1572, toen de katholieke kerken in protestantse handen kwamen, als afval in de bodem beland. De leerlooierij heeft waarschijnlijk tot het begin van de 17de eeuw gefunctioneerd. De werk-plaats is later omgebouwd tot extra keuken bij een van de huizen aan de Ramen. Het tweede gebouw van vóór 1595 was in gebruik als mouterij of brouwerij. Ook dit pand was gebouwd in de verkavelingsrichting van de Ramen. In het midden van het gebouw liep een pad van bakstenen en keien, en er stond een oven waarvan alleen een deel van de ovenvloer resteerde; de stookgang was niet meer intact. Tussen het water van het Nieuwe Noord en het gebouw lag een onbebouwd erf dat was bestraat met keitjes, en ten zuiden van het gebouw lag een pad dat was versterkt met allerlei stukken hout. Mogelijk werd dit
pad door de biersteker gebruikt om vaten bier buiten gebruik is gesteld, mogelijk bleef het of mout over te vervoeren. Op het erf stond pand daarna nog wel staan.
ook een waterput. Uit het vondstmateriaal Langs het Nieuwe Noord is een rij huizen op-blijkt dat de mouterij of brouwerij rond 1550 gegraven. De oudste huizen dateren
inder-Tinnen lepels uit een van de waterputten van de huizen aan het Nieuwe Noord.
foto©Ar
cheologie W
Riool uit 1620, gemaakt voor het Armen Weeshuis.
foto©Ar
cheologie W
est-Friesland
Waszegel van de Staten van Holland uit de 18de eeuw.
Gouden knoop uit het riool, 17de eeuw.
daad omstreeks 1595, maar meerdere huizen zijn iets later gebouwd, namelijk in het begin van de 17de eeuw. Opvallend is dat bij meer-dere percelen sprake is van ‘tweelingpanden’; huizen die tegelijk zijn gebouwd met een identieke plattegrond.
De meeste huizen hadden eenvoudige voor-raadkelders, soms met wandtegels. Achter meerdere huizen lagen waterputten of recht-hoekige waterkelders. Uit een van de water-putten kwamen delen van een 17de-eeuwse
foto©Ar cheologie W est-Friesland foto©Ar cheologie W est-Friesland
terracotta schouw, uit een andere waterput kwamen meerdere tinnen lepels, waaronder een apostellepel.
Glazen roemer uit het riool, 17de eeuw.
Glazen schijven van Daniel Miotto uit Venetië, circa 1700. Ze behoorden in de 19de eeuw tot de verzameling van Lucas Stokbroo. foto©Ar cheologie W est-Friesland foto©Ar cheologie W est-Friesland
Een deel van het terrein hoorde bij percelen van panden aan de Ramen. Achter twee panden is een houten beerbak gevonden. Uit een van deze bakken komt een fraaie glazen beker in Venetiaanse stijl (vetro-a-fli), die is versierd met vergulde saterskoppen. De beker dateert rond 1600 en moet wel een pronkstuk van een rijke familie aan de Ramen zijn geweest.
Achter Ramen 1-3 zijn de funderingen van een pand met meerdere kamers en grote kelders gevonden. Uit de historische bronnen weten we dat op deze percelen tussen 1620 en 1638 het Armen Weeshuis heeft gestaan. De wezen werden ingezet in de lakennijverheid en speciaal voor dit weeshuis werd zelfs een volmolen buiten de stad gebouwd. Toch was de stichting fnancieel geen succes en het weeshuis moest nog geen twintig jaar na
aanvang worden gesloten. Waarschijnlijk is een deel van de gebouwen toen afgebroken. De grote panden Ramen 1 en 3 kwamen in handen van enkele zeer rijke en invloedrijke personen. Zij namen de panden van het voor-malige weeshuis in gebruik, inclusief het riool dat in 1620 voor het weeshuis was aange-legd. Een deel van dit riool gebruikten zij in de 17de eeuw als beerput. Het was volledig opgevuld met beergrond en veel afval. De inhoud is grotendeels uitgezeefd en hierin zit bijzonder Italiaans aardewerk, Chinees porse-lein en veel glaswerk. Deze vondsten maken duidelijk dat we met de allerrijkste personen in de stad van doen hebben. Enkele bijzondere stukken zijn verder: twee tinnen zuigfessen, een tinnen theepotje, versierde messing lepels, twee zakzonnewijzers en een gouden knoop. Verder zijn honderden fragmenten
van lakzegels van brieven gevonden, die een beeld geven van de schriftelijke contacten van de eigenaren.
In de 19de eeuw had Lucas Stokbroo een privé-museum in pand Ramen 1-3. Zijn collectie is geveild waardoor we een goed beeld van dit museum hebben. De catalogi van de veiling omvatten duizenden voorwerpen. In een afvalstort op zijn erf zijn enkele voorwerpen gevonden die mogelijk na zijn overlijden door de erfgenamen zijn weggegooid, waarschijn-lijk omdat de waarde van deze voorwerpen niet werd ingezien. Hieronder bevinden zich diverse glasschijven in verschillende kleuren glas, voorzien van de stempels van glasfabri-kant Daniel Miotto, die actief was in Venetië rond 1700. Deze voorwerpen zijn nu uitzon-derlijk zeldzaam.
foto©Ar cheologie W est-Friesland foto©Ar cheologie W est-Friesland foto©Ar cheologie W est-Friesland foto©Ar cheologie W est-Friesland
Een van de vrije haardplaatsen van bakstenen uit de 15de eeuw.