Grenspark ‘de Zoom-Kalmthoutse heide’ 1 Over grenspark ‘de Zoom-Kalmthoutse heide’

Grenspark ‘de Zoom-Kalmthoutse heide’ ligt op de grens van Nederland en België, tussen Bergen op Zoom, Breda en Antwerpen. Het idee voor het Grenspark was reeds in de jaren tachtig aanwezig bij de Benelux Economische Unie en van 1987 tot 1991 werd een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd. In 1992 werd door de Benelux een Bijzondere Commissie van Overleg en Advies ingesteld, met als taak het opstellen van een beheers- en inrichtingsplan. Met dit doel liep ook een Interregproject voor de periode van 1996 tot 2001. Dit resulteerde in 1999 in een Beleidsplan: Beheer- en Inrichting voor het gebied van 1999 tot 2014. Dit Beleidsplan werd door de Nederlandse en Vlaamse beleidsverantwoordelijken, Staatssecretaris Faber en Minister Dua, aanvaard. Met deze aanvaarding ontstond ook de noodzaak van een nieuwe Bijzondere Commissie, met andere bevoegdheden en een andere samenstelling. Deze werd opgericht in september 2001 en het gebied werd in oktober 2001 officieel ingesteld als Grenspark. Tevens werden door de Vlaamse en Nederlandse beleidsverantwoordelijken toezeggingen gedaan voor de bijkomende financiering, bovenop de financiën voor het reguliere beheer. Deze bijkomende financiering dient voor de invulling van de grensparkorganisatie en het

particuliere eigenaren waarvan de meeste enkele honderden hectaren bezitten, hiernaast zijn er ongeveer 175 particulieren die niet meer dan 2 ha hebben. Het feit dat er zoveel (particuliere) eigenaren in het gebied aanwezig zijn, zorgt soms voor problemen.

Het gebied bestaat uit heide, bossen, vennen en stuifzanden. De droge en natte heidevegetaties en de vennen met hun karakteristieke plantensoorten zijn van internationaal belang. De heide wordt begraasd door een schaapskudde en een klein deel wordt met geiten en paarden begraasd. Ook wordt gemaaid en geplagd. De vennen worden beperkt onderhouden. Bossen beslaan bijna de helft van het gebied, dit zijn vooral naaldhoutsoorten. Het beheer hiervan is voornamelijk traditioneel. Tevens liggen er in het gebied een aantal landbouwgronden, vooral graslandpercelen. Het soms nog (te) intensieve gebruik vormt een knelpunt voor behoud en ontwikkeling van natuurwaarden in de omgeving, ook levert het een bijdrage aan de eutrofiëring van het Grenspark. Naast verzuring en eutrofiëring is verdroging ook een probleem, hierdoor worden de landschappelijke en natuurlijke waarden ernstig bedreigd. Een ander probleem is de recreatie druk (Grenspark, 1999); deze is op sommige plekken erg hoog.

5.2.2 Doelstellingen

Voor het Grenspark ‘de Zoom-Kalmthoutse heide is een gezamenlijk plan opgesteld: Beleidsplan ‘Beheer en Inrichting’. Dit plan geldt voor de periode 1999 tot 2014. Hierin staat o.a. dat de hoofddoelstelling is ‘het in grensoverschrijdend verband komen tot een integrale visie en hieruit voortvloeiend inrichtings- en beheersmaatregelen gericht op het behouden en waar mogelijk herstellen en ontwikkelen van gebiedsspecifieke natuur-en landschapswaarden’ (Grenspark, 1999). Voorlichting en educatie dienen deze doelstelling te ondersteunen maar zijn ook doelstellingen op zich. Een andere nevendoelstelling is het realiseren van grensoverschrijdende vormen van samenwerking.

5.2.3 Grensoverschrijdende samenwerking

In het haalbaarheidsonderzoek eind jaren tachtig, begin jaren negentig, werd de Nederlandse Commissie Kleisterlee bijgestaan door een klankbordgroep waarin ook Vlamingen zaten. Na het haalbaarheidsonderzoek werd in 1992 een Bijzondere Commissie ingesteld waarin alle belangrijke Vlaamse en Nederlandse partijen zaten. Naast de Bijzondere Commissie, die inmiddels van samenstelling veranderd is, is er nu ook een Stuurgroep en twee werkgroepen: de werkgroep Natuur en Water en de werkgroep Voorlichting, Educatie en Recreatie.

De Bijzondere Commissie is formeel het hoogste orgaan en bestaat uit 17 leden, 4 adviseurs en een voorzitter. Zij komt 2-3 keer per jaar bijeen. De Stuurgroep is het dagelijks bestuur en bestaat uit 9 leden en een voorzitter. Deze groep komt 6-8 keer per jaar bijeen. De werkgroepen bestaan uit afgevaardigden van natuurorganisaties, gemeenten, VVV’s, beheerders etc. Zij hebben o.a. een adviserende taak. In al deze

groepen zitten Vlamingen en Nederlanders. Sinds 2001 is er ook een parkmanagement, bestaande uit een Nederlander en een Vlaming. Zij nemen initiatieven, regelen de bijeenkomsten van de verschillende groepen, vragen subsidies aan, coördineren projecten etc. Zij zijn full-time in dienst van het Grenspark en zodoende erg belangrijk in het draaiende houden van de samenwerking.

Naast deze ‘commissies’ die vooral op bestuurlijk niveau actief zijn, is er ook samenwerking tussen beheerders. Twee keer per jaar is er een beheerdersoverleg, georganiseerd door het parkmanagement. Hier wordt bekeken wat er afgelopen jaar is gedaan en wat er komend jaar gaat gebeuren. In het algemeen worden op deze bijeenkomsten mededelingen gedaan. Af en toe leidt dat tot concrete voorstellen waarbij de beheerders zaken combineren, uitstellen of veranderen. Een recent voorbeeld is voorrang aan het bestrijden van een perceel Amerikaanse Vogelkers aan Vlaamse zijde omdat Nederland hier langs de grens ook mee bezig is. Het gaat in het beheerdersoverleg dus om informatieuitwisseling en afstemming, en niet om uitwisseling van kapitaal of diensten of verregaande samenwerking door gezamenlijke aanpak.

Naast al deze soorten van overleg bestaan er tussen de organisaties in het Grenspark niet veel informele contacten. Als er wat besproken moet worden gaat dit via de officiële wegen: het komt ter sprake in de Bijzondere Commissie, Stuurgroep, een van de werkgroepen of het beheerdersoverleg.

Verloop samenwerking

De samenwerking in het gebied bestaat al sinds de jaren tachtig. Toen al werkten Vlamingen en Nederlanders samen tijdens het haalbaarheidsonderzoek. In de huidige structuur zitten in alle ‘commissies’ Vlamingen en Nederlanders en het overleg tussen hen verloopt goed. Het feit dat zo’n organisatiestructuur ook echt grensover- schrijdend werkt en het feit dat er een gezamenlijk beleidsplan ‘Beheer en Inrichting’ opgesteld is geeft aan dat het grensoverschrijdende aspect van de samenwerking redelijk soepel verloopt.

Wat verder opvalt in ‘de Zoom-Kalmthoutse heide’ is dat er tussen bepaalde partijen verschillen van mening bestaan over bepaalde onderwerpen. Over het probleem van recreatie bijvoorbeeld hebben gemeenten, particuliere eigenaren en natuurorganisaties ieder een eigen mening. Ook over verdroging, en dan vooral over de beste oplossing, zijn de meningen verdeeld. Verder valt op dat de eigenlijke beslissingen genomen worden in de Stuurgroep, maar dat hierbij niet alle relevante partijen betrokken zijn.

van het Grenspark is de Kalmthoutse heide (2064 ha), die in het Grenspark ligt, aangewezen als Vogelrichtlijn gebied en tevens als Habitatrichtlijn gebied voor open grasland met Buntgras en Struisgrassoorten (Corynephorus en Agrostis-soorten) op landduinen (2330), mineraalarme oligotrofe wateren van de Noord-Atlantische zandvlakten met oeverkruidvegetatie (Littorelletalia uniflorae) (3110), oligotrofe tot mesotrofe stilstaande wateren met vegetatie behorend tot de Oeverkruid-orde (Littorelletalia uniflorae) en/of de Dwergbiezen-klasse (Isoëto-Nanojuncetea) (3130), noord-Atlantische vochtige heide met Dophei (Erica tetralix) (4010) en droge Europese heide (4030).

Aan Nederlandse zijde is het gebied Ossendrecht (1746 ha), dat deels binnen het Grenspark valt, aangewezen als Habitatrichtlijn gebied voor de habitats psammofiele heide met Struikhei (Calluna) en Stekelbrem (Genista) (2310), oligotrofe tot mesotrofe stilstaande wateren met vegetatie behorend tot de Oeverkruid-orde (Littorelletalia uniflorae) en/of de Dwergbiezen-klasse (Isoëto-Nanojuncetea) (3130) en noord- Atlantische vochtige heide met Dophei (Erica tetralix) (4010). Verder is het Nederlandse gebied de Brabantse Wal (4929 ha) aangewezen als Vogelrichtlijn gebied voor de Boomleeuwerik (Lullula arborea), Nachtzwaluw (Caprimulgus europaeus), Zwarte specht (Dryocopus martius) en Wespendief (Pernis apivorus).

5.2.5 Samenwerking in kader van Natura2000

Op dit moment is de samenwerking in het Grenspark ‘de Zoom-Kalmthoutse heide’ gericht op het uitvoeren van het Beleidsplan ‘Beheer en Inrichting’. De maatregelen hierin zijn niet strijdig met de Vogel- en Habitatrichtlijn, maar zijn ook niet specifiek gericht op de bescherming van Natura2000 soorten. Er worden maatregelen genomen die gunstig zijn voor Natura2000 soorten (bijvoorbeeld voor de nachtzwaluw) maar deze maatregelen worden niet genomen omdat de soorten aangewezen zijn als Natura2000 soort. In de toekomst zal er waarschijnlijk, om de Natura2000 soorten te bevorderen, EU subsidie aangevraagd worden via het LIFE- Nature programma. In het park wordt er niet of nauwelijks over Natura2000 gesproken, niet tijdens maar ook niet buiten de vergaderingen van Bijzondere Commissie en Stuurgroep. Veel betrokkenen in het Grenspark vinden de Vogel- en Habitatrichtlijn echter wel positief en zien deze als een extra bescherming, een extra stimulans of een mogelijkheid tot het binnenhalen van Europese subsidies. Gemeenten daarentegen vinden deze richtlijnen soms beperkend voor andere gemeentelijke doelstellingen.

5.2.6 Samenwerking op andere thema’s

In het Grenspark is de samenwerking vooral gericht op natuur maar er is ook samenwerking op het gebied van recreatie, voorlichting en educatie, waterhuishouding en faunabeheer. Al deze thema’s zijn ook opgenomen in het beleidsplan. In de werkgroep ‘Natuur en Water’ wordt bijvoorbeeld veel aandacht

besteed aan het waterbeheer en in de werkgroep ‘Voorlichting, Educatie en Recreatie’ wordt natuurlijk aandacht besteed aan educatie en recreatie.

5.3 Grenspark Maas-Schwalm-Nette