2 Feest! in Museum Catharijneconvent: een multicultureel festijn?
2.2 Feest! voor alle kinderen: voorbeeld van een ‘contact zone’?
2.2.1 Christendom versus de rest: de ‘contact zone’ in het Catharijneconvent
Nieuwwij.nl is een journalistieke website die een ‘nieuw wij’ promoot, oftewel een website die ingaat op de pluriforme samenleving. Het doel is om mensen met verschillende culturele en religieuze achtergronden te verbinden.154 Opvallend is dat juist deze website een artikel heeft geschreven over de tentoonstelling Feest!. Deze aankondiging van Feest! was echter erg objectief en weinig
inhoudelijk. Vooral de feiten kwamen in het artikel aan bod, maar doordat het toch op dit platform was gepubliceerd laat het wel degelijk zien dat Feest! door de media gezien wordt als een
multiculturele tentoonstelling.155 De tentoonstelling in het Catharijneconvent heeft getracht een goede balans te bewaren tussen het christendom en de andere tradities. Gezien de aard van hun eigen collectie, denk ik dat het museum dit naar vermogen heeft gedaan. De christelijke feesten zijn inderdaad sterker vertegenwoordigd, maar ook de andere religieuze feesten krijgen aandacht. In dit licht denk ik dat het Catharijneconvent zeker kan functioneren als een ‘contact zone’ of multireligieus platform. Een mooi voorbeeld vind ik de ‘kantine’ waar kinderen verschillende ingrediënten uit een muur kunnen halen om een feestgerecht klaar te maken voor bijvoorbeeld het offerfeest. Met name het educatieprogramma is sterk toegespitst op dit interculturele contact. In de hedendaagse samenleving wordt religie veelal als iets gezien wat een breuk veroorzaakt, in plaats van dat het mensen verbindt. Dit is precies wat het Catharijneconvent als doel voor ogen had: door middel van Feest! mensen samenbrengen en verbinden. Haverkamp erkent dat dit doel, wat ik omschrijf als de ‘contact zone’, voor een christelijk museum lastig is te bewerkstelligen. Zij worstelt met de vraag hoe
154 Over ons. <www.nieuwwij.nl>. Over nieuwwij.nl. <http://www.nieuwwij.nl/over-nieuwwij/>.Versie 4 juni 2016.
155 Museum Catharijneconvent start landelijk educatieproject Feest!. <nieuwwij.nl>. Blog op nieuwwij: verbindt de verschillen. <http://www.nieuwwij.nl/nieuws/museum-catharijneconvent-start-landelijk- educatieproject-feest/>. Versie 31 mei 2016.
het Catharijneconvent uiting kan geven aan deze religieuze pluriformiteit zonder de eigen identiteit te verliezen: “Hoe verhoud je je als museum, als collectie, als hoeder van Nederlands erfgoed, naar groepen in de samenleving die niet meer diezelfde achtergrond hebben”.156 Dit is een interessante stelling, waar ik in de voorgaande paragraaf al aan refereerde. Het Catharijneconvent is het
Rijksmuseum voor het christelijk erfgoed, maar het verschuilt zich ook achter deze taak. Juist als een bolwerk van religieuze, artistieke en maatschappelijk-historische kennis is het belangrijk om de relatie met de pluriforme samenleving sterker te benadrukken. Als het museum zichzelf niet de geschikte plek acht om dit te ontwikkelen, kan deze functie worden versterkt door overeenkomsten met andere musea, maar ook met andere religieuze en maatschappelijke instellingen. Er is dus nog terrein te winnen, iets wat ook de Raad voor Cultuur stelt in het advies voor de opkomende
subsidieperiode: “De verbinding die het museum legt tussen de christelijke religie en samenleving is sterk, maar de raad mist een heldere visie op de verhouding tot andere religies. De raad is van mening, dat het museum op dit vlak een verantwoordelijkheid heeft en hier meer op kan inzetten”.157 Volgens de Raad kan het museum beter inspelen op de huidige tijdsgeest.
Het museum heeft ook een boekje gepubliceerd waarin de essentie van de tentoonstelling naar voren komt: om mensen kennis te laten vergaren over de verschillende religieuze feesten in Nederland. Opvallend is dat ondanks de nadruk op de christelijke feesten, er voor mijn gevoel veel aandacht uitgaat naar andere religies. Zoals ik al eerder stelde, schept dit wellicht hoge
verwachtingen voor het werkelijke museumbezoek. Het museum probeert met de publicatie in te spelen op de vragen die het publiek over andere religies heeft. Tijdens een lezing die Haverkamp gaf over religieuze feesten in Nederland, bleek het publiek bijzonder geïnteresseerd te zijn in het vergelijken van religies. Met name de islamitische feesten (in vergelijking tot de christelijke) bleek een onderwerp te zijn waar het publiek graag meer over wilde weten. Ook dit vind ik een interessant uitgangspunt: het laat zien dat het publiek ook van musea vraagt om een brede blik op de
samenleving te laten zien en hun functie als ‘contact zone’ te versterken. Als museum met een collectie van christelijk erfgoed is dit lastig om door te voeren in het gehele museum, maar wellicht kan dit bereikt worden door middel van lezingen en andere activiteiten. Daarnaast probeert het museum hierop in te spelen door middel van tentoonstellingen, die ingaan op deze religieuze pluriformiteit. In het najaar van 2016 opent de tentoonstelling ‘Het Heilig Schrift’ in Museum Catharijneconvent, waar het verhaal wordt verteld van zowel de Bijbel, de Thora als de Koran.158
156 Anite Haverkamp. Interview. 20 mei 2016.
157 Culturele Basisinfrastructuur 2017-2020. Raad voor Cultuur. Den Haag 2016. 158 Anite Haverkamp. Interview. 20 mei 2016.
1. De ‘Snackmuur’. Museum Catharijneconvent.
2.2.2 ‘Soft Power’: hoe het museum een bijdrage levert aan sociaal en cultureel
bewustzijn
Om te onderzoeken hoe een museum omgaat met haar ‘soft power’, is het allereerst van belang om te kijken naar de boodschap die het museum verkondigt. Het Catharijneconvent identificeert zich als een hoeder van het christelijk erfgoed in Nederland, maar ook als een museum dat in wil spelen op de religieuze belevingswereld die past bij het huidig tijdsbeeld. Het museum brengt op deze wijze een sterke boodschap over. Het Catharijneconvent wil naast het promoten van het christelijk erfgoed, ook interesse en begrip kweken voor andere tradities en religies die het Nederlandse landschap tekenen.159 Deze missie kan leiden tot een ‘stille kracht’, waarbij het museum kan bijdragen aan het creëren van een cultureel, maar ook sociaal bewustzijn. Haverkamp stelde al dat het haar in Feest! gaat om samen leven, samen doen en samen ervaren. Toch kan deze sociale kracht van het
Catharijneconvent versterkt worden. In het licht van ‘soft power’ zou het museum zo een belangrijke spil kunnen worden binnen de stedelijke samenleving.160 Naar mijn mening zou dit het beste
gerealiseerd kunnen worden door het idee van museum als platform verder door te voeren. Dit laat tevens zien hoe sterk de concepten ‘contact zone’ en ‘soft power’ met elkaar verweven zijn. De tentoonstelling Feest! is nu met name gericht op jeugdeducatie en het informeren van families over religieuze feesten die gevierd worden in Nederland. Toch denk ik dat de verhoudingen in de huidige maatschappij vragen om een diepere reflectie en gezonde dialoog waar meer ruimte is voor vragen,
159 Conclusie naar aanleiding van het interview met Haverkamp, de websites van het museum en de tentoonstelling Feest! Weet wat je viert en in: Van den Hout e.a. 2012.
antwoorden en intensiever contact tussen mensen. In de huidige tentoonstelling wordt dit al op een subtiele manier toegepast. Haverkamp wil kinderen onder andere het verschil tussen dopen en besnijdenis uitleggen omdat dit een vergelijkbaar ritueel is die in verschillende tradities anders wordt vormgegeven. Zo tracht zij de overeenkomsten en verschillen tussen de verschillende religies te benadrukken en kunnen kinderen elkaar beter leren begrijpen.161 Dit vind ik een interessant aanknopingspunt: de besnijdenis is voor velen een gevoelig onderwerp, iets dat door velen niet begrepen wordt. De manier waarop het in Feest! naar voren komt voor de reguliere bezoeker is wellicht niet genoeg uitgewerkt. Wel ben ik ervan overtuigd dat de tentoonstelling voor kinderen (in schoolverband) genoeg aanknopingspunten biedt om met elkaar in contact te komen en om samen dingen te ontdekken over zowel het eigen erfgoed, als ook over andere culturen, tradities en religies. Via interactieve schermen, kijkgaten, aansprekende teksten, spellen en communicatie met andere kinderen vormen zij een eigen mening die waarschijnlijk in grote lijnen overeenkomt met wat het museum voor zich ziet. Voor jongeren en volwassenen ligt dit wellicht anders. Feest! zou zich sterker kunnen profileren als een tentoonstelling voor alle leeftijden als het, naast de tekstlabels voor volwassenen, wellicht ook interactieve toepassingen voor deze doelgroep toevoegt of een sterke randprogrammering bewerkstelligt, die verder gaat dan een feestviering. Als Feest! wil functioneren als een ware ‘contact zone’ voor een breed publiek, dan zal het deze functie verder moeten
uitwerken. Ik ben me ervan bewust dat het Catharijneconvent Feest! beschouwt als een familietentoonstelling en dat het in dat opzicht zeker zijn doel bereikt. Toch denk ik dat de tentoonstelling het museum kansen biedt om in discussie te gaan over onder andere de eigen collectie, de eigen identiteit, de verhouding tussen verschillende religies en tradities in Nederland en de inhoudelijke tradities (denk aan Sinterklaas of de praktijk van besnijdenis). Deze
maatschappelijke vraagstukken kunnen een gevoelige snaar raken: voor een museum kan het lastig zijn hier een juiste toon bij te vinden. Wel ben ik ervan overtuigd dat deze houding iets is waar de samenleving behoefte aan heeft: de maatschappij wordt steeds complexer, maar eigenlijk weten we inhoudelijk gezien steeds minder van elkaar. Dit is precies waar ik op doel met het idee van ‘soft power’: musea bezitten de potentie om mensen bij elkaar te brengen, om het kritisch denkvermogen te prikkelen, om vragen te stellen zonder te oordelen en om dan vervolgens het bewustzijn van individuen, maar ook van gemeenschappen te transformeren.162 Deze invloed en transformatie is wat er bedoelt wordt met ‘Soft Power’.