In dit onderzoek heb ik mijzelf de vraag gesteld in hoeverre ‘Feest! een ‘multiculturele
tentoonstelling’ is en in hoeverre musea, met een grotendeels christelijke collectie, geschikt zijn om deze relatie met de multiculturele en multireligieuze samenleving aan te gaan? Ik ben mijn onderzoek begonnen met een korte museumgeschiedenis, waarbij de focus werd gelegd op de veranderingen die sinds de tweede helft van de twintigste eeuw binnen de museumwereld hebben plaatsgevonden. Aan het eind van de jaren tachtig verscheen Peter Vergo’s publicatie over wat hij omschreef als de ‘New Museology’. Deze diende als startpunt voor een reeks publicaties en nieuwe ideeën aangaande de functie van het moderne museum. Hierbij staat centraal, dat musea een nieuwe relatie met de samenleving moesten aangaan en beter moesten aansluiten bij de huidige leefwereld. Deze herpositionering van musea hebben onder andere geleid tot het de idee van de ‘contact zone’, een concept dat zijn oorsprong vond in de
antropologie, maar later werd toegepast op musea. In het eerste hoofdstuk kwam naar voren dat ik de term ‘multireligieus platform’ een geschiktere term acht. Naast dat het een andere definitie is voor de ‘contact zone’, houdt het ook sterker verband met ‘soft power’. Dit concept beschrijft de machtsrelaties waar musea deel vanuit maken en het gaat ervan uit dat musea de kracht of de macht bezitten om de gedachtes en het gedrag van mensen te beïnvloeden. In de huidige,
pluriforme samenleving dienen musea bewust te zijn van deze verantwoordelijkheid. Zoals Willem Frijhoff stelde spelen zij namelijk een grote rol in het creëren van identiteit en dienen ze zichzelf de vraag te stellen welke identiteit zij willen uitdragen. De musea die ik in mijn
onderzoek behandel zullen dus stil moeten staan bij de vraag hoeveel aandacht zij besteden aan het christendom en in welke context zij deze plaatsen. Beide musea stellen zelf dat zij het christendom binnen de moderne samenleving willen laten zien. De praktijk wijst uit dat met name het Catharijneconvent voornamelijk de geschiedenis van het christendom wil vertellen en het presenteert zich dan ook als ‘hoeder van het christelijk erfgoed’. Het Bijbels Museum heeft in eerdere tentoonstellingen al een vergelijkend perspectief tussen de drie monotheïstische religies gehanteerd. Het Bijbels Museum schept dan ook de verwachting dat het zeer geschikt is als multireligieus platform. Feest! is hier echter nog in ontwikkeling en het museum zal er nog een eigen invulling aan moeten geven. Het is goed waarneembaar, dat beide musea een balans aan het zoeken zijn tussen deze ‘moderne leefwereld’ en de traditie. Frijhoff spreekt over een nieuw type musea, die zich zowel als kunstmuseum als historisch museum profileert. Dit zie ik sterk terugkomen bij het Catharijneconvent, maar ook het Bijbels Museum combineert geschiedenis met de huidige samenleving. Hij stelt tevens, dat deze musea zich meer gaan richten op
persoonlijke ervaringen en verhalen. Het Bijbels Museum laat zich bijvoorbeeld leiden door verhalen over wat de Bijbel voor mensen betekent en betekend heeft. Frijhoff stelt, dat juist dit type museum de ruimte biedt om een pluriform verhaal te vertellen.
Er zijn meer verschillen aan te wijzen. Allereerst is het mij door de twee interviews duidelijk geworden, dat het Catharijneconvent het brein achter Feest! is. Anite Haverkamp heeft aan de wieg gestaan van het project en is verantwoordelijk voor het educatiemateriaal. Het is duidelijk zichtbaar, dat het museum goed heeft nagedacht over wat het wil laten zien, wat het wil vertellen en hoe de tentoonstelling binnen de rest van het museum past. Het interview met Hanna Holwerda verduidelijkte, dat het Bijbels Museum voornamelijk een uitvoerende kracht is en zich vooral focust op contact onderhouden met Amsterdamse scholen. Het ontbreekt hier aan een eigen identiteit binnen Feest! en aan een kritische reflectie. In lijn met het Catharijneconvent heeft het museum gekozen voor een focus op het christendom, terwijl het zich beter leent om een vergelijkend perspectief te laten zien.
Een andere vraag die ik mij stelde is hoe de verhouding tussen ideaal en noodzaak ligt. Hoe groot is de invloed van de politiek op het ‘multiculturele’ beleid van musea? Er kan nu worden geconcludeerd, dat Feest! vooral voortkomt uit idealen. Het Catharijneconvent startte dit project voordat de politiek dit een ‘hot topic’ maakte. Het museum voelde zelf de behoefte om een educatieve tentoonstelling te ontwikkelen, die aansloot bij de leefwereld van de bezoeker, met veelal minder kennis over de religieuze feesten dan vroeger. Het project wordt ook niet direct gefinancierd door de overheid, maar door verschillende stichtingen en fondsen. Ondanks dat ik ervan overtuigd ben dat het project voortkomt uit idealen, vind ik dat dit in een bredere context dient te worden geplaatst, namelijk in de context van de ‘New Museology’. Ik verwees al naar Frijhoff, die stelt dat er een nieuwe beweging waarneembaar was waarin meerdere musea zich gingen heroriënteren om zo beter aan te sluiten op de huidige leefwereld. Feest! sluit aan op deze beweging en kan niet geheel los worden gezien van de ontwikkelingen, die hebben
plaatsgevonden in de museumwereld.
Om terug te komen op de hoofdvraag: in hoeverre is Feest! een multiculturele
tentoonstelling? Het educatieproject in zijn geheel, met aanvullend lesmateriaal, heeft een sterk multireligieus karakter. Als er enkel wordt gekeken naar de tentoonstelling dan functioneert het nog niet optimaal als een ‘multireligieus platform’. De tentoonstelling, op beide locaties (zonder de andere locaties in het land daarbij te betrekken), richt zich teveel op het christendom om als contact zone te dienen. Dan rest er nog de vraag of de musea die ik hier behandel geschikt zijn om te functioneren als een contact zone? Beide musea hebben een geheel andere identiteit. Het
Catharijneconvent profileert zich als hoeder van het christelijk erfgoed, wat goed zichtbaar en
voelbaar is in het museum. Voor dit museum is het lastiger om een multireligieuze
bezoeker de behoefte heeft aan een vergelijkende blik, iets wat bereikt kan worden door meer interactieve mogelijkheden voor volwassen aan te bieden en door een randprogrammering, dat zich richt op interreligieus contact. Datzelfde geldt voor het Bijbels Museum, maar ik ben ervan overtuigd dat dit museum zich beter leent om in de tentoonstelling zelf meer aandacht te schenken aan andere religieuze tradities. Het museum heeft zich hierin eerder bewezen en het museum heeft een minder dominante identiteit dan het Catharijneconvent. De stad Amsterdam biedt daarnaast genoeg mogelijkheden om samenwerkingsverbanden aan te gaan met andere musea en maatschappelijk-religieuze instellingen. Zeker een vergelijking tussen de drie monotheïstische religies tast de identiteit van het Bijbels Museum niet aan. Feest! is dus geen multireligieuze tentoonstelling, maar kan zich hiertoe wel ontwikkelen. Daarnaast is het Bijbels
Museum hier naar mijn mening meer geschikt voor dan het Catharijneconvent. Feest! in het Bijbels Museum kan dus ontwikkeld worden tot een platform waar ideeën, emoties, discussies,
Literatuurlijst
Agenda Cultuur 2017-2020 en verder. Raad voor Cultuur. Den Haag 2016.Alexopaulos, Georgios. ‘Living Religious Heritage and Challenges to Museum Ethics: Reflections from the Monastic Community Mount Athos’. Journal of Conservation and Museum Studies 11/1 (2013).
Baumann, Gerd. The Multicultural Riddle: Rethinking National, Ethnic, and Religious Identities. New York 1999.
Bennett, Tony. The Birth of the Museum: History, Theory, Politics. Londen 1995.
Berns, Steph. ‘Sacred Entanglements: studying interactions between visitors, objects and religion in the museum’. Diss. University of Kent 2015.
Boast, Robin. ‘Neocolonial Collaboration: Museum as Contact Zone Revisited. Museum Anthropology 34/1
(2011): 56-70.
Bouquet, Mary. Museums: A Visual Anthropology. Londen 2012.
Brooks, Mary. ‘Seeing the sacred conflicting priorities in defining, interpreting, and conserving western sacred artifacts’. Material Religion 8/1 (2012): 10-28.
Buggeln, Gretchen. ‘Museum space and the experience of the sacred’. Material Religion 8/1 (2012): 30-50. Charman, Karan. ‘Education for a ‘New Museology’. International Journal of Inclusive Education 7/10 (2013): 1067-1077.
Cultuur beweegt: de betekenis van cultuur in een veranderende samenleving. Brief van minister Jet
Bussemaker. Den Haag 2013.
Cultuur in beeld 2012. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Den Haag 2012. Cultuur in Beeld 2015. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Den Haag 2015.
Edelstein, Marilyn. ‘Multiculturalisms Past, Present and Future’. College English 68/1 (2005): 14-41. Ettema, Iris. ‘Moderne Wicca: betovering in een moderne wereld. Zingeving en positionering van Wicca’s in een nieuw tijdperk’. Religie, diversiteit en de post-seculiere samenleving. Universiteit van Amsterdam. 27 januari 2016.
Feest! in de stad. Opdrachtenboekje voor de groep 6/7/8 van de basisschool. Bijbels Museum Amsterdam
2013.
Feest! Weet wat je viert: Handleiding voor groep 6/7/8 van de basisschool. Museum Catharijneconvent,
Bijbels Museum en Ons’ Lieve Heer op Solder 2013.
Frijhoff, Willem. ‘Ordelijk geheugen: het museum als geheugen van de gemeenschap’. Publicatie naar aanleiding van gelijknamige lezing op 19 mei 1922 in Venlo.
Haverkamp, Anite. Interview. 20 mei 2016.
Heijnen. Wilke. ‘The New Professional: Underdog or Expert? New Museology in the 21st Century’.
Holwerda, Hanna. Interview. 2 juni 2016.
Hout, Guus van den, e.a.. Feest! Weet wat je viert. Zwolle 2012.
Kaplan, Flora (ed.). Museums and the making of “ourselves”. The Role of Objects in National Identity. Londen 1994.
King, Edith. ‘Using Museums for More Effective Teaching of Ethnic Relations’. Teaching Sociology 20/2 (1992): 114-120.
Lord, Gail Dexter en Ngaire Blankenberg. Cities, Museums and Soft Power. Washington 2015.
MacDonald, Sharon en Gordon Fyfe (ed.). Theorizing Museums: Representing Identity and Diversity in a
Changing World. New York 1996.
McCall, Vikki en Clive Gray. ‘Museums and the new museology: theory, practice, and organisational change’. Museum Managment and Curatorship 29/1 (2014): 1-17.
McClellan, Andrew. The Art Museum: from Boullée to Bilbao. Los Angeles 2008.
Meer dan kwaliteit: een nieuwe visie op cultuurbeleid. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Den Haag 2011.
Musea voor morgen. Advies commissie Asscher-Vonk. Den Haag 2012.
Paine, Crispin. ‘Introduction museums and material religion’. Material Religion 8/1 (2012): 4-8.
Pang, Ching Lin, Joachim Bauer, Anja Dauschek, Paul van de Laar, Lieve Willekens en Leen Beyers. ‘Urban Diversity and a Working Meeting in Antwerp’. Faro 7/4 (2014): 32-39.
Pratt, Mary Louise. ‘Arts of the Contact Zone’. Profession (1991): 33-40.
‘Religous Dynamics and Cultural Diversity: Research Report 2012’. Universiteit van Amsterdam 2012. Religieuze feesten in Nederland. Lezing door Anite Haverkamp. Museum Catharijneconvent Utrecht op 9 juni 2016.
Ribbens, Kees. ‘De vaderlandse canon voorbij? Een multiculturele historische cultuur in wording’.
Tijdschrift voor geschiedenis 117/4 (2004): 500-521.
Ruimte voor cultuur. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Den Haag 2015.
Shatanawi, Mirjam. ‘Engaging Islam: Working with Muslim Communities in a Multicultural Society’.
Curator: The Museum Journal 55/1 (2012): 65-79.
Schreurs, Dimphy. Vragenlijst als toevoeging op het interview met Haverkamp. 7 juni 2016. Shorto, Russell . Amsterdam: A History of the World’s Most Liberal City. New York 2013.
Slagen in cultuur. Raad voor Cultuur. Den Haag 2012.
Vergo, Peter ed. The New Museology. London 1989. Websites
Basisonderwijs. <www.catharijneconvent.nl>. Bezoek ons. Kinderen en onderwijs. Basisonderwijs. <https://www.catharijneconvent.nl/bezoek-ons/kinderen-onderwijs/basis-onderwijs/>. Versie 25 mei 2016.
Basisonderwijs . <www.cathatrijneconvent.nl>. Met je klas op museumbezoek.
<https://www.catharijneconvent.nl/bezoek-ons/kinderen-onderwijs/basis-onderwijs/>. Versie 29 mei 2016.
Bijbels Museum. <www.bijbelsmuseum.nl>. Over het Museum. <http://www.bijbelsmuseum.nl/bijbels- museum>. Versie 18 juni 2016.
Feest! in de stad. <www.facebook.com>. Feest: in de stad. <https://www.facebook.com/feestindestad/>. Versie 21 juni 2016.
Feest! in de stad: permanente familietentoonstelling. <www.bijbelsmuseum.nl>. Feest in de stad! <http://www.bijbelsmuseum.nl/feest-de-stad>. Versie 20 juni 2016.
Feest! Weet wat je viert.< www.catharijneconvent.nl>. Basisonderwijs. Feest! Weet wat je viert.
<https://www.catharijneconvent.nl/bezoek-ons/kinderen-onderwijs/basis-onderwijs/feest-weet-wat-je- viert/>. Versie 31 mei 2016.
Geschiedenis en actualiteit van een stukje heilige grond. <www.trouw.nl>. Dossier. Archief.
<http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/2777489/2002/05/01/Geschiedenis-en- actualiteit-van-een-stukje-heilige-grond.dhtml>. Versie 1 augustus 2016.
Missie en doelstellingen. <www.cathatrijneconvent.nl>. De organisatie. Missie en doelstellingen. <https://www.catharijneconvent.nl/de-organisatie/missie-en-doelstellingen/>. Versie 29 mei 2016. Museum Catharijneconvent start landelijk educatieproject Feest!. <nieuwwij.nl>. Blog op nieuwwij: verbindt de verschillen. <http://www.nieuwwij.nl/nieuws/museum-catharijneconvent-start-landelijk- educatieproject-feest/>. Versie 31 mei 2016.
Onderliggende Stichtingen: Herkomst van de Collectie. <www.catharijneconvent.nl>. De Organisatie. Onderliggende Stichtingen. <https://www.catharijneconvent.nl/de-organisatie/onderliggende- stichtingen/>. Versie 1 augustus 2016.
Over de organisatie.<www.bijbelsmuseum.nl>. Organisatie. <http://www.bijbelsmuseum.nl/over-de- organisatie>. Versie 18 juni 2016.
Over ons. <www.nieuwwij.nl>. Over nieuwwij.nl. <http://www.nieuwwij.nl/over-nieuwwij/>.Versie 4 juni 2016.
Rijksoverheid. <www.rijksoverheid.nl>. Onderwerpen. Kunst en cultuur.
<https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/kunst-en-cultuur/inhoud/kunst-en-cultuurbeleid>. Versie 3 juni 2016 .
Rijksoverheid.< www.rijksoverheid.nl>. Onderwerpen. Kunst- en cultuur. Nieuws.
<https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2014/12/01/the-art-of-impact>. Versie 3 juni 2016.
Sint Maarten heet je van harte welkom.<http://sintmaartenutrecht.nl/>.
Wat vieren we en hoe doen we dat? <www.openluchtmuseum.nl>. Ontdek het museum. Activiteiten. Feest! in Nederland.<http://www.openluchtmuseum.nl/ontdek-het-museum/activiteiten/feest-in- nederland/>. Versie 12 juni 2016.
Lijst met afbeeldingen
Afbeelding voorpagina: logo afkomstig van www.feestweetwatjeviert.nl.1. De ‘Snackmuur’. Museum Catharijneconvent. www.catharijneconvent.nl.
2. Leerlingen aan het werk in het Bijbels Museum. Bijbels Museum. www.bijbelsmuseum.nl. 3. Lessenreeks omtrent Feest! Weet wat je viert. www.feestwatjeviert.nl
4. Knutselopdracht bij de lessenreeks Feest! Weet wat je viert. www.feestwatjeviert.nl 5. Filmpjes afkomstig van www.feestweetwatjeviert.nl, aansluitend op de lesstof. www.feestweetwatjeviert.nl.
6. Lijst met feestdagen afkomstig van www.feestweetwatjeviert.nl: christelijk, joods, islamitisch, hindoeïstisch en boeddhistisch. www.feestwatjeviert.nl.