7. Beantwoording van de onderzoeksvraag, discussie en aanbevelingen
7.2 Discussie en aanbevelingen
Het empirische deel van dit onderzoek beperkt zich tot drie gemeenten met een ander aantal inwoners met een verschillende bevolkingssamenstelling en een andere culturele infrastructuur. De beantwoording van de onderzoeksvraag is daarom geen algemeen geldende conclusie voor alle gemeenten. Hierbij moet vermeld worden dat Rotterdam nog midden in de zoektocht naar
vernieuwing zit waardoor de besproken instrumenten nog geen compleet beeld geven. Ondanks de beperkte omvang geeft het onderzoek interessante inzichten over ontwikkelingen in de
gemeentelijke cultuurbeleidspraktijk: over de bestaande en nieuwe instrumenten waarmee gemeenten vernieuwing (kunnen) stimuleren, over redenen waarom ze vernieuwing beogen en
70
over redenen waarom ze hiervoor nieuwe manieren zoeken. Het beeld dat uit dit onderzoek naar voren komt, is dat gemeenten (te) weinig aandacht hebben gegeven (en konden geven) aan nieuwe makers en initiatieven en dat subsidie, met name meerjarige subsidie aan instellingen, niet
vanzelfsprekend leidt tot vernieuwing. Gevestigde instellingen hebben mogelijk te veel macht gekregen van gemeenten (waaronder bijvoorbeeld ook gevestigde makers als
toneelgezelschappen). Hiermee maakten gemeenten een ‘veilige’ keuze en gingen ervanuit dat de instellingen met hun kwaliteit de beweging in het veld konden garanderen en ook een rol konden spelen in de vernieuwing en ontwikkeling van nieuwe culturele spelers. Dit is echter niet
gebleken, door een samenspel van hierboven aangegeven factoren. De gemeenten moeten
mogelijk meer risico’s nemen en ook makers zelf ondersteunen, want individuen zorgen (volgens sommigen) voor vernieuwing in het hele culturele veld. Meer inzichten zijn verwerkt in de aanbevelingen hieronder.
Onderzoek bij meer gemeenten zou kunnen uitwijzen of sommige bevindingen uit dit onderzoek representatief zijn. Ook zou verder onderzoek gedaan kunnen worden naar de effecten van de beleidsveranderingen die de drie gemeenten hebben ingezet en hoe culturele vernieuwing gemeten kan worden. Daarbij kan mogelijk onderzocht worden wat de beste manieren zijn om vernieuwing te stimuleren en nieuwe inflexibiliteit te voorkomen, want dat ligt altijd op de loer. In de huidige stadia van de beleidsveranderingen van Rotterdam, Maastricht en ’s-Hertogenbosch valt hier nog niet veel over te zeggen. Het theorie-onderzoek en de interviews met gemeenten reiken wel punten aan waar over nagedacht kan worden als een gemeente vernieuwing wil stimuleren. Alle drie de gemeenten hebben namelijk naar het veld geluisterd en soms zelf ook onderzoek gedaan naar de best passende instrumenten voor hun gemeente. De instrumenten kunnen waarschijnlijk niet zomaar overgenomen worden, maar er kunnen wel aspecten uit meegenomen worden. Punten van aandacht voor gemeenten die vernieuwing willen stimuleren:
Zorg structureel voor een ruime flexibiliteit in het budget om innovatieve projecten te kunnen stimuleren en nieuwe makers en initiatieven een kans te geven om zich te ontwikkelen. Makers zijn belangrijk voor een innovatief klimaat.
Bied zekerheid aan culturele instellingen/organisaties, maar zorg hierbij voor een zekere mate van flexibiliteit in de structurele subsidiëring. Verplicht jezelf als gemeente
bijvoorbeeld om in de structurele subsidies aan culturele instellingen substantieel budget te verplaatsen, telkens weer. Zo verzeker je doorstroming in de structurele subsidies en worden instellingen meer uitgedaagd om te vernieuwen. Structureel subsidiëren zonder
71 hier een (flexibel) element aan toe te voegen, is geen garantie voor vernieuwing bij
instellingen.
Ondersteun nieuwe projecten met een financiële impuls, maar niet met het volledige projectbedrag. Zo kunnen ook financiële middelen buiten het gemeentelijk budget worden aangetrokken en is er meer kans op een doorstart en dus duurzame vernieuwing.
Mochten er fondsen worden ingericht, richt ze dan niet disciplinair in. Daarmee zouden vernieuwende initiatieven buiten de boot vallen doordat zij vaker interdisciplinair werken. Pas het financieringssysteem en de aanvraagmogelijkheden steeds aan, passend bij de
ontwikkelingen, en bied verschillende vormen van aanvragen aan (dus niet alleen papieren). Verschillende organisaties, kunstenaars en kunstvormen vragen namelijk om een andere aanpak.
Wees flexibel in de voorwaarden van subsidies voor nieuwe spelers (zo wordt hen vrijheid geboden) en maak het aanvraag proces niet te ingewikkeld, anders is de drempel voor veel nieuwe spelers te hoog.
Verstrek duidelijke informatie over de subsidiemogelijkheden.
Heb als gemeente een laagdrempelige en open houding tegenover het culturele veld en geef het culturele veld vertrouwen en neem ze serieus.
Gun initiatieven en kunstenaars de tijd om zich te ontwikkelen.
Stimuleer samenwerking in het culturele veld, vooral tussen uitersten die elkaar niet zo snel zouden vinden.
Creëer of stimuleer een innovatief klimaat, met onder andere een goede infrastructuur voor talentontwikkeling.
72
Literatuurlijst
Abbing, H. (1993). Een economie van de kunsten: beschouwingen over kunst en kunstbeleid (2e druk). Groningen: Historische uitgeverij.
Abbing, H. (2002). Why are artists poor? The exceptional economy of the arts. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Abbing, H. (2009). Van hoge naar nieuwe kunst. Groningen: Historische uitgeverij. Algemene Rekenkamer. (2015). Bezuiniging op cultuur: Realisatie en effect. Den Haag: Algemene Rekenkamer. Geraadpleegd op 22 mei 2018, van
https://www.rekenkamer.nl/publicaties/rapporten/2015/02/12/bezuiniging-op-cultuur Amabile, T.M. (1979). Effects of External Evaluation on Artistic Creativity. Journal of
Personality and Social Psychology, 37(2), 221-233.
Amabile, T.M. & Pratt, M.G. (2016).The dynamic componential model of creativity and innovation in organizations: Making progress, making meaning. Research in Organizational
Behavior, 36, 157–183.
Bakhshi, H. & Throsby, D. (2010). Culture of innovation: an economic analysis of innovation in
arts and culture organisations, London: NESTA. Geraadpleegd op 24 april 2018, van
https://media.nesta.org.uk/documents/culture_of_innovation.pdf
Bakhshi, H. (2015). De nieuwe financieringskunst: zorgen dat geld meer oplevert voor de
kunstensector (bewerkte vertaling vanNesta (2014) The new art of finance. Making money work harder for the arts). In E. Schrijvers, A.-G. Keizer & G. Engbersen (Red.), Cultuur herwaarderen (p. 137-161). Den Haag/Amsterdam: Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid
/Amsterdam University Press. Geraadpleegd op 2 mei 2018, van
https://www.wrr.nl/publicaties/verkenningen/2015/03/05/cultuur-herwaarderen
Barisic, J. (2016). Woord kunst. In M. Smolenaars (Eindred.), KROOST: Rotterdamse
cultuurvernieuwers (p. 45-52). Rotterdam: Rotterdam Festivals/Rotterdam viert de stad!.
Geraadpleegd op 24 mei 2018, van
https://issuu.com/rotterdamviertdestad/docs/kroost_mag_issuu/4
Boomkens, R. (2013). Barbaarse tijden? Democratie vraagt om een overheid die het afwijkende geluid de ruimte biedt. Boekman, 94, 84-89.
Bots, P. (2017). Kwaliteit en de waarden van cultuur: een begripsverkenning. Boekman, 113, 4-7. Bots, P. & Bartelse, J. (2018). Een kompas voor cultuurbeleid. Boekman, 114, 4-7.
Bovens, M., ’t Hart, P., Van Twist, M., Van den Berg, C., Van der Steen, M. & Tummers, L. (2017). Openbaar bestuur, beleid, organisatie en politiek (9e herziene druk). Deventer: Wolters Kluwer.
73 Bruggert, A.-M., Kok, J. & Prent, A. (2014). Lokaal cultuurbeleid in een nieuwe context. In M. Koesoemo Joedo (Red.), Cultureel ondernemen: Nieuw rendement voor gemeenten en
instellingen. Den Haag/Amsterdam: Vereniging van Nederlandse Gemeenten/ Cultuur-
Ondernemen. Geraadpleegd op 17 mei 2018, van https://www.cultuur- ondernemen.nl/product/publicatie-cultureel-ondernemen
Burgmans, H.A. (2011). Elsevier subsidie almanak: handleiding bij subsidie- en fondswerving (derde editie). Amsterdam: Reed Business.
Bussemaker, J. (2013). Cultuur beweegt. De Betekenis van cultuur in een veranderende
samenleving. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Geraadpleegd op 4
mei 2018, van https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2013/06/11/cultuur- beweegt-de-betekenis-van-cultuur-in-een-veranderende-samenleving
Bussemaker, J. (2016, 20 september). Besluiten culturele basisinfrastructuur periode 2017-2020. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.Geraadpleegd op 16 april 2018, van https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2016/09/20/kamerbrief-over-besluiten- culturele-basisinfrastructuur-periode-2017-2020
Castañer, X. & Campos, L. (2002). The determinants of artistic innovation: bringing in the role of organisations. Journal of Cultural Economics, 26, 29-52.
Centrum voor Beeldende Kunsten Rotterdam. (z.d.). Regeling Ontwikkeling- en
Onderzoekssubsidies.Geraadpleegd op 14 juni 2018, van
https://www.rotterdamsekunstenaars.nl/nl/toekenningen/o-o-subsidies
Commissie Cultuurprofijt. (2008). Meer draagvlak voor cultuur. Amsterdam: Commissie Cultuurprofijt. Geraadpleegd op 10 mei 2018, van https://www.kunsten92.nl/wp-
content/uploads/2011/07/271_Eindrapport-cie-CCP-meer-draagvlak-voor-cultuur.pdf Cowen, T. (1998). In praise of commercial culture. Cambridge: Harvard University Press. Cremers, R. (2018, 18 april).Gemeente Rotterdam gaat bijdragen aan crowdfundingcampagnes op voordekunst. Amsterdam: Voordekunst. Geraadpleegd op 14 juni 2018, van
https://www.voordekunst.nl/blog/matchfunding-rotterdam
Cultuurscouts. (z.d.). Over de Cultuurscouts. Geraadpleegd op 14 juni 2018, van http://cultuurscouts.com/
De Grauwe, P. (1990). De Nachtwaker in het donker: Over Kunst en Economie. Tielt: Lannoo. De Pauw, W. (2007). Absoluut Modern: Cultuur en beleid in Vlaanderen. Brussel: VUBPRESS. Den Ouden, W., Jacobs, M.J. & Verheij, N. (2004). Subsidierecht. Deventer: Kluwer.
De Stad Amersfoort. (2018, 4 april). Nieuwe projectsubsidie moet culturele klimaat stimuleren. Geraadpleegd op 23 juni 2018, van http://destadamersfoort.nl/lokaal/nieuwe-projectsubsidie-moet- culturele-klimaat-stimuleren-420224
Elshout, D. J. (2016). De moderne museumwereld in Nederland: Sociale dynamiek in beleid,
erfgoed, markt, wetenschap en media (Proefschrift, Universiteit van Amsterdam). Amsterdam:
74
Faems, D. (2015). Het organiseren van exploitatieve en exploratieve innovatie binnen en tussen bedrijven. Gedrag en Organisatie, 28(2), 174-191.
Florida, R. (2002). The Rise of the Creative Class:And How it's Transforming Work, Life, Community and Everyday Life. New York: Basic Books.
Frey, B.S. (1999). State support and creativity in the arts: Some new considirations. Journal of
Cultural Economics, 23, 71-85.
Gemeente Deventer. (2017, januari). Aanpak cultuurbeleid 2017-2020. Geraadpleegd op 10 april 2018, van https://deventer.raadsinformatie.nl/document/5023327/2/2017-02-
01_36_Aanpak_cultuurbeleid_2017-2020_jan_2017
Gemeente ’s-Hertogenbosch. (2015, 15 december). Raadsvoorstel: Kaders nieuw
financieringssysteem cultuur. Geraadpleegd op 28 mei 2018, van https://s- hertogenbosch.raadsinformatie.nl/document/2685769/1/document
Gemeente ’s-Hertogenbosch. (2016, 10 mei). Raadsvoorstel: Nadere uitwerking
financieringssysteem cultuur. Geraadpleegd op 28 mei 2018, van https://s-
hertogenbosch.raadsinformatie.nl/document/3265313/2/type%3Dpdf
Gemeente ’s-Hertogenbosch. (2017, 24 oktober). Raadsinformatiebrief: Evaluatie nieuw
cultuursysteem – tussenrapportage. Geraadpleegd op 28 mei 2018, van https://s-
hertogenbosch.raadsinformatie.nl/document/5778586/1/RIB_Evaluatie_nieuw_cultuursysteem_- _tussenrapportage
Gemeente Maastricht. (2014a, 17 juni). Raadsvoorstel: Kaderbrief 2014. Geraadpleegd op 28 mei 2018, van https://maastricht.raadsinformatie.nl/document/1391694/1/document
Gemeente Maastricht. (2014b, 17 juni). Raadsvoorstel: Kaderbrief 2014.
Bijlage 9: Voorstel voor bezuinigingen en innovatie Kunst en Cultuur. Geraadpleegd op 28 mei
2018, van https://maastricht.raadsinformatie.nl/document/1391695/1/document
Gemeente Maastricht. (2015a, 23 april). Raadsinformatiebrief: vernieuwing cultuurbeleid. Bijlage
1: Collegenota. Geraadpleegd op 28 mei 2018, van
https://maastricht.raadsinformatie.nl/document/4454753/1/vernieuwing_cultuurbeleid__Weth__D amsma
Gemeente Maastricht. (2015b, 31 maart). Cultuur, een rol van betekenis: Startnotitie
Cultuuragenda 2017-2020. Geraadpleegd op 28 mei 2018, van
https://maastricht.raadsinformatie.nl/document/2468064/1/document
Gemeente Maastricht. (2016a, 8 maart). Raadsvoorstel: Innovatieagenda kunst en cultuur. Geraadpleegd op 28 mei 2018, van
https://maastricht.raadsinformatie.nl/document/3120819/1/document
Gemeente Maastricht. (2016b, 8 maart). Raadsvoorstel: Innovatieagenda kunst en cultuur. Bijlage
2: Voorstellen innovatieagenda kunst en cultuur: ruimte voor experiment. Geraadpleegd op 28 mei
75 Gemeente Maastricht. (2016c, 6 juni). Raadsinformatiebrief: Subsidieregeling Innovatieagenda
cultuur. Geraadpleegd op 28 mei 2018, van
https://maastricht.raadsinformatie.nl/document/4455095/1/Raadsinformatiebrief__Subsidieregelin
g_Innovatieagenda_Cultuur__2016_19269__06-06-2016
Gemeente Maastricht. (2016d, 8 september). Raadsinformatiebrief: Cultuurmakelaar
innovatieagenda cultuur. Geraadpleegd op 28 mei 2018, van
https://maastricht.raadsinformatie.nl/document/4455200/1/RIB_-
_Cultuurmakelaar_Innovatieagenda_Cultuur_-_2016_29917_-_09-09-2016
Gemeente Maastricht. (2017, 31 januari). Raadsinformatiebrief: Eerste rapportage
Innovatieagenda Cultuur. Geraadpleegd op 28 mei 2018, van
https://maastricht.raadsinformatie.nl/document/4941461/1/RIB%20-
%20Eerste%20rapportage%20innovatieagenda%20cultuur%20-%20Weth_%20Damsma%20-
%202017-03497
Gemeente Maastricht. (2018, 20 februari). Raadsinformatiebrief: Tweede rapportage
Innovatieagenda Cultuur. Geraadpleegd op 28 mei 2018, van
https://maastricht.raadsinformatie.nl/document/6213636/1/RIB%20-
%20Tweede%20rapportage%20innovatieagenda%20cultuur%20-%20Wethouder%20Jongen%20-
%202018-05711%20-%2020-02-2018
Gemeente Maastricht (z.d.). Subsidieregeling innovatieagenda cultuur 2016-2018. Geraadpleegd op 12 juni 2018, van
https://www.gemeentemaastricht.nl/fileadmin/files/GeMa/Doc/05_BenO/Cultuur/Subsidieregeling _Innovatieagenda_Cultuur_Maastricht_2016-2018.pdf
Gemeente Nijmegen. (2018, 16 januari). Raadsinformatiebrief: Subsidieregeling
Cultuurinitiatieven Nijmegen 2018. Geraadpleegd op 25 juni 2018, van
https://nijmegen.raadsinformatie.nl/document/6095998/1/R20180131IS_d11_CollegeB%26W_Su bsidieregeling_Cultuurinitiatieven_Nijmegen_2018
Gemeente Rotterdam. (2015, november). Reikwijdte & Armslag: Beleidskader Cultuurplan 2017-
2020. Geraadpleegd op 28 mei, van https://www.rotterdam.nl/vrije-tijd/cultuurplan-2017-
2020/ROT_A4-Beleidskader-Cultuurplan-2017-2020_PROEF.pdf
Gemeente Rotterdam. (2016, september). Reikwijdte & Armslag: Cultuurplan 2017-2020. Geraadpleegd op 28 mei, van
https://rotterdam.raadsinformatie.nl/document/4279781/1/type%3Dpdf
Gemeente Rotterdam. (2018, januari). Cultuurverkenning Rotterdam 2017. Geraadpleegd op 28 mei, van https://rotterdam.raadsinformatie.nl/document/6161727/2/s18bb001091_1_33541_tds Gemeente Rotterdam. (z.d.-a) Subsidie Snelloket. Geraadpleegd op 14 juni 2018, van
https://www.rotterdam.nl/loket/subsidie-snelloket/
Gemeente Rotterdam. (z.d.-b). Cultuurplan 2017-2020.Geraadpleegd op 14 juni 2018, van https://www.rotterdam.nl/vrije-tijd/cultuurplan-2017-2020
Gielen, P., Elkhuizen, S., Van den Hoogen, Q.L., Lijster, T. & Otte, H. (2014). De waarde van
76
Geraadpleegd op 5 mei 2018, van
https://www.rug.nl/cultuuronderwijs/bibliotheek/beleid/pdf/rapport-de-waarde-van-cultuur.pdf Grampp, W.D. (1989). Pricing the priceless: Art, Artists, and Economics. New York: Basis Books.
Heilbrun, J. & Gray, C.M. (1993). The economic of art and culture: An Amarican perspective. Cambridge: Cambridge University Press.
Hoefnagel, F. (2009). Een nieuwe toekomst voor het cultuurbeleid. Den Haag: Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Geraadpleegd op 18 april 2018, van
https://www.wrr.nl/publicaties/publicaties/2009/02/17/een-nieuwe-toekomst-voor-het- cultuurbeleid
Hoelscher, M. (2010). Measuring Creativity and Innovation. In H. Anheier & Y.R. Isar (Reds.),
Cultural expression, creativity & innovation (p. 317-328). Los Angeles: Sage publications.
Hoogerwerf, A. & Herweijer, M. (2008). Overheidsbeleid: een inleiding in de beleidswetenschap. Alphen aan de Rijn: Kluwer.
Idema, J. & Van den Berg, S. (2011). Matchmaker tussen cultuur en publiek: De cultuurinstelling
van de 21e eeuw. KOERSKUNST. Geraadpleegd op 17 mei 2018, van
http://johanidema.net/matchmaker-tussen-cultuur-en-publiek/
Innovatie. (2018). In Van Dale. Geraadpleegd op 8 mei 2018, van https://www.vandale.nl/gratis- woordenboek/nederlands/betekenis/innovatie#.Wwkjge6FMkI
Jaaniste, L. (2009). Placing the creative sector in innovation: The full gamut. Innovation:
Management Policy & Practice, 11(2), 215–229.
Jelinčić, D.A. (2017). Innovations in culture and development: The culturinno effect in public
policy. Cham, Switserland: Palgrave Macmillan
Johannessen, J.-A., Olsen, B., Lumpkin, G.T. (2001). Innovation as newness: What is new, how new, and new to whom?. European Journal of Innovation Management, 4(1), 20-31.
Jongelen, S. (2009). ‘De gemeenten zijn de belangrijkste actoren van cultureel Nederland’.
Boekman, 78, 37-41.
Kunsten ’92. (2016). Cultuuragenda voor de toekomst. Amsterdam: Kunsten ’92.Geraadpleegd op 17 mei 2018, van
https://www.kunsten92.nl/wp-content/uploads/2016/01/CULTUURAGENDA-VOOR-DE-
TOEKOMST-2.pdf
Langenberg, P. (2016, 20 december). Brief aan de leden van de Raadscommissie ZOCS: Toezegging Stadsfonds. Rotterdam: Gemeente Rotterdam. Geraadpleegd op 28 mei 2018, van https://rotterdam.raadsinformatie.nl/document/5244508/2/16bb10691
Langenberg, P. (2017a, 21 februari). Brief aan de commissie ZOCS: Alternatieve financieringsvormen. Rotterdam: Gemeente Rotterdam. Geraadpleegd op 28 mei, van
https://rotterdam.raadsinformatie.nl/document/5134679/2/17bb1370_Wethoudersbrief_Langenber g_over_Alternatieve_financieringsvormen
77 Langenberg, P. (2017b, 16 februari). Brief aan de voorzitter van RRKC: Alternatieve
financieringsvormen. Rotterdam: Gemeente Rotterdam.Geraadpleegd op 28 mei, van
https://rotterdam.raadsinformatie.nl/document/5134680/2/17bb1378_bijlage_Brief_aan_voorzitter
_RRKC_inzake_alternatieve_financieringsvormen
Langenberg, P. (2017c, 13 juli). Brief aan de voorzitter van RRKC: Advies alternatieve financiering. Rotterdam: Gemeente Rotterdam. Geraadpleegd op 28 mei 2018, van https://rotterdam.raadsinformatie.nl/document/5567340/1/17bb6530
Marlet, G. (2008). Cultuur in de stad. Boekman, 77, 83-88. Marlet, G. (2009). Cultuur in de stad (2). Boekman, 78, 86-92.
McMaster, B. (2008). Supporting excellence in the arts: From measurement to judgement. London: Department for culture, media and sport. Geraadpleegd op 24 april 2018, van
http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/+/http:/www.culture.gov.uk/images/publications/suppor tingexcellenceinthearts.pdf
Miles, I. & Green, L. (2008). Hidden innovation in the Creative Industries. London: NESTA. Geraadpleegd op 14 mei 2018, van
https://media.nesta.org.uk/documents/hidden_innovation_creative_industries_report.pdf
Mohamud, M. (2016). ‘Deze sleutelgeneratie is bezig met het fundament onder de instituten van morgen’. In M. Smolenaars (Eindred.), KROOST: Rotterdamse cultuurvernieuwers (p. 14-19). Rotterdam: Rotterdam Festivals/Rotterdam viert de stad!. Geraadpleegd op 24 mei 2018, van https://issuu.com/rotterdamviertdestad/docs/kroost_mag_issuu/4
Nijstad, B.A., Baas, M. & Gevers, J. (2015). Creativiteit en innovatie: introductie op het thema.
Gedrag en Organisatie, 28(2), 67-76.
Oomes, M., Bosman, E. & Langerak, N. (2014). Trends in de samenleving: ontwikkelingen op het
gebied van demografie, economie, media en informatie binnen het sociaal-culturele domein. Den
Haag: Sectorinstituut Openbare Bibliotheken.
Paling, K. (2011, 9 juli). Stijg tot hogere kunst met een doe-eens-gek-fonds. De Volkskrant. Paulus, P.B. & Nijstad, B.A. (Reds.) (2003). Group Creativity: Innovation Through
Collaboration. Oxford: Oxford University Press.
Peters, A., Schalk, J., Meijneken, D., Mensinga, C. & Voutz, H. (2012). Veranderingen in de
relatie tussen overheid en burger, een uitdaging voor onderzoekers: een verkenning van de VSO- netwerkgroep. Beleidsonderzoek Online. Geraadpleegd op 6 juli 2018, van
http://www.beleidsonderzoekonline.nl/tijdschrift/bso/2012/09/BELEIDSONDERZOEK-D-12- 00021.pdf
Pots, R. (2006). Cultuur, koningen en democraten: overheid & cultuur in Nederland (3e herziene geactualiseerde druk). Nijmegen: SUN.
Raad voor Cultuur. (2017, november). Cultuur voor stad land en regio. Den Haag: Raad voor Cultuur. Geraadpleegd op 26 april 2018, van http://toekomst-
78
Raad voor de financiële verhoudingen. (2014). Tussen betalen en bepalen: Publieke bekostiging
van maatschappelijk initiatief. Den Haag: Rfv. Geraadpleegd op 11 april 2018, van
https://www.binnenlandsbestuur.nl/Uploads/2014/11/Tussen-betalen-en-bepalen.pdf
Rebel/Kwink. (2016, 15 juni). Advies aanvullende verkenning Rotterdams StadsCultuurFonds. Rotterdam: Gemeente Rotterdam. Geraadpleegd op 28 mei, van
https://rotterdam.raadsinformatie.nl/document/5107477/1#search=%22Advies%20aanvullende%2
0verkenning%20%22
Rietzschel, E.F. (2015). De creatieve paradox van autonomie en structuur. Gedrag en Organisatie,
28(2), 118-133.
Rijken, D. (2008). Innovatie is transformatie. MMNieuws, 10(8), 3-4.
Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. (z.d.). Topsector Creatieve Industrie. Geraadpleegd op 14 mei 2018, van https://www.rvo.nl/onderwerpen/innovatief-ondernemen/topsectoren/topsector- creatieve-industrie
Rijksoverheid. (z.d.-a). Erfgoedwet. Geraadpleegd op 26 april 2018, van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/erfgoed/erfgoedwet
Rijksoverheid. (z.d.-b). Cultuurfondsen. Geraadpleegd op 26 april 2018, van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/kunst-en-cultuur/cultuurfondsen
Rodriguez, J.L. (2016). To sell or not to sell? An introduction to business models (innovation) for
arts and cultural organisations. Brussels: IETM.
Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur (2016, juni). Cultuurplanadvies 2017-2020. Rotterdam: RRKC. Geraadpleegd op 28 mei 2018, van
https://rotterdam.raadsinformatie.nl/document/4279784/1/type%3Dpdf
Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur (2017, 25 april). Advies behoeften alternatieve
financiering. Rotterdam: RRKC.Geraadpleegd op 28 mei 2018, van https://rotterdam.raadsinformatie.nl/document/5567338/1/17bb6529
Rutters, M.A. (2014). Wet op het specifiek cultuurbeleid. In B. de Groot, Q.L. van den Hoogen, B.J. Langenberg, T.A. Schiphof & W. Snijder (Reds.), Cultuurbeleid: digitaal handboek voor de
kunst- en cultuursector (p. 156-185). Amsterdam: Reed Business. Geraadpleegd op 6 april 2018,
van http://catalogus.boekman.nl/pub/handboekcultuurbeleid.pdf Schaap, L. (2015). Lokaal bestuur (7e druk). Dordrecht: Convoy.
Schrijvers, E., Keizer, A.-G. & Engbersen, G. (Red.) (2015). Cultuur herwaarderen. Den Haag/Amsterdam: Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid /Amsterdam University Press. Geraadpleegd op 2 mei 2018, van
https://www.wrr.nl/publicaties/verkenningen/2015/03/05/cultuur-herwaarderen
Schnabel, P (2013). Massacultuur en elitecultuur. De politieke dimensie van kunst. Boekman, 94, 12-21.
79 Smithuijsen, C. (Red.). (2007a). Cultuurbeleid in Nederland. Den Haag/Amsterdam: Ministerie van OCW/Boekmanstudies.
Smithuijsen, C. (2007b). Beperkte Dijkbewaking. de Helling, 4, 28-33.
Smithuijsen, C. (2013). Massa ontmoet elite: Informalisering van het culturele leven. Boekman,
92, 6-11.
Steinkraus, W.E. (1982). Artistic innovation. Journal of Aesthetics, 22(3), 257-260.
Stoneman, P. (2009). Soft innovation: Towards a more complete picture of innovative change. London: NESTA. Geraadpleegd op 14 mei 2018, van
https://media.nesta.org.uk/documents/soft_innovation_report.pdf
Subbotina, N. (2015). Innovation in Cultural Sector ‒ Definition and Typology. Zarządzanie w
Kulturze, 16(4), 379-388.
Taner, G. (2011). Amsterdam, kunst- en cultuurstad van wereldklasse. Amsterdam: Gemeente Amsterdam. Geraadpleegd op 18 april 2018, van
http://www.podiummozaiek.nl/assets/www.podiummozaiek.nl/downloads/Amsterdam,%20Kunst- %20en%20cultuurstad%20van%20wereldklasse.pdf
Van den Brink, J. & Den Ouden, W. (2016). De subsidie nieuwe stijl: publiek geld verplicht?.
Nederlands Juristenblad, 39, 2888-2897.
Van den Broek, A. (2013). Kunstminnend Nederland? Interesse en bezoek, drempels en
ervaringen. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
Van den Broek, A. (2014). Culturele activiteiten in 2012: bezoek, beoefening en steun. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
Van den Hoogen, Q.L. (2014). Het cultuurbeleid van gemeenten: uitgangspunten. In B. de Groot, Q.L. van den Hoogen, B.J. Langenberg, T.A. Schiphof, W. Snijder (Reds.), Cultuurbeleid:
digitaal handboek voor de kunst- en cultuursector (p. 340-369). Amsterdam: Reed Business.
Geraadpleegd op 6 april 2018, van http://catalogus.boekman.nl/pub/handboekcultuurbeleid.pdf Van der Ploeg, R. (1999). Cultuur als confrontatie. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Geraadpleegd op 16 mei 2018, van
https://dbnl.org/tekst/ploe014cult01_01/ploe014cult01_01.pdf
Van der Vlies, I.C. (2004). Autonomie en verplichtingen. In C. Smithuijsen & I.C. Van der Vlies (Reds.), Gepaste afstand: De ‘cultuurnotaprocedure’ tussen de kunst, het recht en het openbaar
bestuur (p. 29-50). Den Haag/Amsterdam: Elsevier Overheid/Boekmanstichting.
Van Engelshoven, I. (2018). Cultuur in een open samenleving. Den Haag: Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap.Geraadpleegd op 13 april 2018, van
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2018/03/12/cultuur-in-een-open-samenleving Van Lent, D. & Smallenburg, S. (2016, 18 januari). Ruimte voor experiment verdwijnt. NRC
Handelsblad. Geraadpleegd op 29 mei 2018, van https://www.nrc.nl/nieuws/2016/01/18/ruimte-
80
Van Schaik, M. (2016). Kloof of verkramping: Naar een herijking van kunstopvatting en cultuurbeleid. Boekman, 107, 36-41.
Voogd-oude Veldhuis, C.H.G. (2000). Subsidie verzorgd? De betekenis van onzekerheid in het
subsidie-instrument voor het management van instellingen met publieke taken (Proefschrift,
Rijksuniversiteit Groningen). Den Haag: Boom Juridische uitgevers.
Vuyk, K. (2010). The Arts as an Instrument? Notes on the Controversy Surrounding the Value of Art. International Journal of Cultural Policy, 16, 173-183.
Weers, R. (2016). Voorwoord. In M. Smolenaars (Eindred.) KROOST: Rotterdamse
cultuurvernieuwers (p.7). Rotterdam: Rotterdam Festivals/Rotterdam viert de stad!. Geraadpleegd
op 24 mei 2018, van https://issuu.com/rotterdamviertdestad/docs/kroost_mag_issuu/4 Wijn, C. (2003). Gemeentelijk cultuurbeleid: een handleiding. Den Haag: VNG uitgeverij.
Wijn, C. (2013). De culturele stad: een handboek voor beleidsmakers en zij die het willen worden. Nijmegen: VOC Uitgevers.
Wijnberg, N.M. (1995). Selection Processes and Appropriability in Art, Science and Technology.
Journal of Cultural Economics, 19, 221-235.
Winsemius, A. (1999). De overheid in spagaat: theorie en praktijk van het Nederlands kunstbeleid