Die regspleging aan die Kaap vanaf 1652 tot

Met die volksplanting aan die Kaap was die regering in Johan Anthoniszoon van Riebeeck (1619-1677) en sy Raad gesetel en alle regsake is deur hulle behartig.78 Die verordeninge van Van Riebeeck en sy Raad het op aangeleenthede van plaaslike belang betrekking gehad.79 Gedurende 1656 het die Raad te klein geword en is dit

76 1915:339. 77 Bodenstein 1915:339. 78

Visagie 1963:120-121,143 - Die vergaderings van die Raad het veertiendaags op Saterdae plaasgevind.

79

Bodenstein 1915:321; Visagie 1963:143-144 - Bekendmaking van hierdie verordeninge, of plakkate, het op vasgestelde plekke plaasgevind en gewoonlik in die teenwoordigheid van die

uitgebrei.80 Kommissaris Hendrik Adriaan van Rheede het na ’n besoek aan die Kaap in 1685 aan Simon van der Stel opdrag gegee dat die samestelling van die Raad van Justisie gereël moes word.81 Hierdie Raad sou voortaan uit die Kommandeur, as voorsitter, en nege lede bestaan. Die Fiskaal sou as aanklaer optree.82 Die Fiskaal was die toesighouer oor die finansies en die regswese en hy was slegs aan die Here XVII verantwoordbaar. 83 Die Fiskaal moes alle misdade ondersoek en die vervolging instel.84 Die magte van die Fiskaal was verreikend en hy kon selfs die Goewerneur aan die Here XVII rapporteer.85 In die uitvoering van sy pligte as Fiskaal was hy aan die Raad van Justisie onderworpe.86

Op 31 Januarie 1715 het die Raad van Justisie versoek dat hul toegelaat word om die Statute van Batavia en die Romeinse reg na te volg.87

Fiskaal en twee lede van die Raad van Justisie. In die buitedistrikte het die Landdros en sekere Heemraad-kommissarisse soms vanaf die preekstoel die afkondigings gemaak. Ordonnansie 21 van 1826 het hierdie gebruik tot ’n einde gebring.

80

Visagie 1963:120-121 – Die Raad sou voortaan uit die Kommandeur, Jan van Riebeeck, die sersant Jan van Harwarden en die boekhouer Roeloff de Man bestaan.

81

Visagie 1963:121-122 -Tot 1734 was die Goewerneur die voorsitter van die Raad.

82

Visagie 1963:122,126 - Net soos in Oos-Indië was die Fiskaalamp ’n bekende instelling aan die Kaap. In 1685 is die Independente Fiskaalamp ingestel. In 1689 is die eerste Fiskaal, ene Cornelis Joan Simons, aangestel.

83

Visagie 1963:126; De Vos 1992:235 - Die Fiskaal se bevoegdhede is gereël in terme van die 1570-wetgewing en instruksies van 1688 en 1785.

84

Visagie 1963:127.

85

Visagie 1963:127.

86

Visagie 1963:127 – Na vele klagtes is die Fiskaal in 1793 weer aan die Goewerneur ondergeskik gestel.

87

In die 1780s het die Here XVII die samestelling van die Raad van Justisie verander. Voortaan sou dit bestaan uit ’n president en ’n lid van die Politieke Raad en ses kompanjiedienare en ses burgerrade.88 Amptenaarvakatures is deur die Goewerneur en sy Raad aangevul, maar in die geval van ’n burgerraadvakature het die President van die Raad van Justisie en die sittende burgerrade twee burgers benoem waaruit die Goewerneur die aanstelling gedoen het.89 Hierdie lede moes sekere regterlike funksies verrig.90 Die Raad van Justisie was die hoogste siviele en kriminele hof aan die Kaap.91 Appèl kon na Oos-Indië en Batavia aangeteken word.92 Strafsake moes op die plek waar die misdaad begaan is, verhoor word.93 Die strafprosedure is deur die Ordonnansies van 5 en 9 Julie 1570 gereël, terwyl die Ordonnansie van 1 April 1580 in siviele prosedures gevolg is.94

In 1682 is daar oorgegaan tot die oprigting van die Collegie van

Commissarissen van de Cleijne Saaken wat uit twee amptenare en twee

burgers bestaan het.95 Op dieselfde stadium is die Kollege van Heemrade vir Stellenbosch gestig.96 In 1685 is ’n Landdros aangestel.97

88 Visagie 1963:123; De Vos 1992:235. 89 Visagie 1963:123. 90 Visagie 1963:123. 91 Visagie 1963:124; De Vos 1992:235. 92 Visagie 1963:124. 93 Visagie 1963:125. 94 Visagie 1963:125. 95 Visagie 1963:132. 96 Visagie 1963:133. 97 Visagie 1963:133.

Die landdros sou alle misdade in sy distrik voor die Raad van Justisie vervolg.98

In 1743 is vier Heemrade gestig en ’n Adjunk-Landdros, ondergeskik aan Stellenbosch, is aangestel.99 Botha100 definieer die term Heemraad as volg:

Heemraad from ‘heem’ meaning a homestead and which is connected with a German word meaning a hedge, and ‘raad’ meaning a councillor. The heemraden were members of the dyk court and other courts whose principal functions were to determine boundaries.

Die Landdros en die Heemrade sou op die eerste Maandag van elke maand byeenkom en die Landdros sou dan die voorsitter wees. Indien die Landdros en Heemrade nie kon ooreenkom in hul uitspraak nie, sou hul die hulp van die bekwaamste ingesetenes of ’n afgetrede heemraad inroep.101 Geen regsverteenwoordigers kon namens die partye optree nie, behalwe in geval van siekte of ander gegronde redes.102

Die Heemrade kon getuienis afneem indien daar periculum in mora was of die getuies verhinder is om betyds te verskyn.103 Die Heemrade is

98

Visagie 1963:133.

99

Visagie 1963:133; Botha 1921:408 - Die heemraad is reeds in 1682 gestig.

100 1921:407. 101 Visagie 1963:134; Zeffertt ea 2003:5. 102 Visagie 1963:135. 103 Visagie 1963:135.

verbied om te kruisondervra.104 Die Heemrade sou die Landdros en sekretaris by post mortem-ondersoeke bystaan en was ook by magte om ondersoek na die plek waar die misdaad gepleeg is in te stel. Hul was voorts verplig om hul bevindinge aan die hof voor te hou.105 Die prosedure in die hof was foribus clausis.106 Daar was hoegenaamd geen uitspraak of opsomming in die moderne sin van die woord nie. Die hof se gronde vir ‘n bevinding is eenvoudig nie bekend gemaak nie.107 Die redes vir die Raad van Justisie se beslissings is nie geopenbaar nie, maar dit kan tog aanvaar word dat die lede die regsbronne in hul besit, soos die Corpus Iuris Civilis en ander werke, geraadpleeg het.108