De belevingswaarde van het slagveld van Lafelt

Slagvelden op zich zijn niet waarneembaar in het landschap. Het zijn plaatsen waar er ooit een historische gebeurtenis plaatsvond. Om een slagveld ter plaatse te kunnen beleven, is er een zekere kennis met betrekking tot de veldslag noodzakelijk. Deze kennis kan reeds aanwezig zijn bij de bezoekers of kan ter plaatse worden opgedaan indien het slagveld op de één of andere manier publiekelijk ontsloten is.

Wel zijn er een aantal punten die een redelijk overzicht kunnen geven zoals de hoogten van Herderen van waaruit de Fransen de ontwikkelingen van de strijd volgden. De hedendaagse bezoeker heeft daar echter weinig boodschap aan omdat alleen iemand met de nodige streekkennis zich voldoende kan oriënteren en enkele kenmerkende kerktorens zal kunnen herkennen. Ook door het gewijzigde wegennetwerk is de toegankelijkheid van het landschap geen evidentie.

Anderzijds zijn de dorpen die een belangrijke rol speelden in de slag vandaag nog steeds als afzonderlijke entiteiten herkenbaar ook al heeft bebouwing zeer veel doen

veranderen. Sommige zichtlijnen zijn daardoor verloren gegaan. Het interpretatiepunt aan het Iers Kruis maakt van de hellingen in het landschap en de kerktorens die van daaruit te zien zijn handig gebruik om het landschap en het verloop van de strijd vanuit dat punt te duiden. Meteen is hiermee aangetoond dat er voldoende elementen aanwezig zijn om de waarneembaarheid te duiden.

Interpretatie van de slag bij Lafelt aan het Iers Kruis.

Op het slagveld van Lafelt werd in 1964 het Iers Kruis opgericht door de toenmalige Ierse ambassadeur. Het herinnert aan de soldaten van de Irish Brigade, een onderdeel van het Franse leger, die sneuvelden in de slag bij Lafelt in 1747. In 1997 werd naar aanleiding van de tweehonderd vijftigste verjaardag het verhaal van de slag bij Lafelt van onder het stof gehaald. Het programma omvatte onder meer een openluchttoneel te Lafelt, een tentoonstelling in Alden Biesen en een herdenkingstocht naar de Sieberg. Ook in 2008 werd er een tentoonstelling te Alden Biesen georganiseerd, met ditmaal als thema ‘Het oorlogsleed in het Land van Loon van Alva tot Napoleon.’ In 2013 werd er naar aanleiding van Open Monumenten Dag een tentoonstelling waar recente vondsten van de slag werden belicht. Momenteel gaan er stemmen op voor een permanente tentoonstelling rond de slag bij Lafelt.

Dergelijke elementen tonen aan dat het slagveld van Lafelt lokaal op heel wat interesse kan rekenen. Het valt echter af te wachten of deze veldslag ondanks zijn Europese dimensies bovenregionale aandacht kan krijgen. Veel zal afhangen van de toekomstige werking rond het slagveld, zowel op het wetenschappelijk vlak als op het vlak van interpretatie.

10. Conclusies

De belangrijkste doelstelling van voorliggende studie was om na te gaan in hoeverre artefacten die zijn verzameld buiten de context van een systematisch opgezet wetenschappelijk onderzoek kunnen bijdragen tot een beter begrip van wat er tijdens de Slag bij Lafelt van 1747 op het terrein is gebeurd. Er werd met andere woorden gepeild naar de archeologische waarde van de verzamelde artefacten.

We hebben gezien dat het opzetten van een dergelijke studie niet evident is. Van alle mensen waarvan we hebben kunnen achterhalen dat ze op het slagveld met metaaldetectors actief zijn geweest, zijn slechts drie privécollecties onderzocht kunnen worden. De resultaten van dergelijk onderzoek blijven onder de verwachtingen. De voorwerpen bevinden zich vaak in een zeer slechte staat waardoor het onderzoek zich noodgedwongen beperkt tot het bepalen van het kailber voor de musketkogels. We hebben ook kunnen zien dat vondsten van materiaal in ijzer zeer bepekt waren, ook al zijn ze tijdens de slag massaal gebruikt. De belangrijkste tekortkoming echter is het ontbreken van de locatie van de vondsten. De enige uitzondering daarop is de collectie Stulens. Hoewel de verwachtingen aanvankelijk hoog waren, moeten we ook hier besluiten dat de uiteindelijke bruikbaarheid zijn waarde heeft, maar vrij beperkt blijft. De voornaamste reden is dat er geen randgegevens zijn die ons toelaten om de densiteit van de vondsten te duiden waardoor de correlatie met gebeurtenissen tijdens de slag verloren gaat. Hieruit volgt dat we kunnen besluiten dat detectie door amateurs op slagvelden desastreuze gevolgen heeft voor het wetenschappelijk onderzoek.

Toch heeft de studie aanleiding gegeven tot een gedegen achtergrondanalyse van de slag die verder wetenschappelijk onderzoek mogelijk maakt. Van grote waarde is de historische landschapsreconstructie die ons inzicht heeft verschaft in de evoluties in het landgebruik, het wegennet en de bewoningsstructuur. De historische analyse van de geschreven bronnen en van de iconografie heeft toegelaten een zeer nauwkeurig overzicht te geven van wat er tijdens de slag is gebeurd. De hoeveelheid materiaal is bovendien zo groot dat er ruimte is voor verder onderzoek op dit vlak.

Op basis van het historisch onderzoek, de landschapsreconstructie en de analyse van de vondsten zijn we tenslotte kunnen komen tot zeer gerichte aanbevelingen die verder beheer en onderzoek richting kunnen geven. Dit is ongetwijfeld een van de grootste verdiensten van deze studie. We zijn er in geslaagd om niet alleen 'bufferzones' aan te duiden, maar we hebben deze kunnen vertalen naar een afbakening op kadasterniveau. Dit laat toe om een archeologische zone af te bakenen.

Heel wat mogelijkheden voor verder onderzoek zijn mogelijk en wenselijk. Wij hopen dat deze studie daar toe kan bijdragen.

11. Literatuurlijst

Blackmore, H.,1961, 'British Military Flintlock Arms from 1740' in British Military Firearms

1650-1850, Barrie & Jenkins.

Boudriot, J., 1997, Armes a Feu Francaises Modeles Reglementaires (vols for 1717-1830), oorspronkelijk gepubliceerd in 1963 en herdrukt bij Editions Portail, Paris.

Chandler, D. (1990) The Art of Warfare in the Age of Marlborough. Staplehurst, Spellmount.

Claes S., Frederickx E. & Gullentops F. 2001: Toelichtingen bij de geologische kaart van

België. Vlaams gewest. Kaartblad 34. Tongeren, Brussel.

Daenen, J., 1997, De slag van Lafelt om Maastricht. Stichting Historische Reeks Maastricht.

Deville T., Simons R., Berk B., De Nutte G., 2014, Bonderstraat te Lafelt, Condor Rapporten 109, Martenslinde.

De Vriendt, B., Carman, J., Derde, W., 2011, De inventarisatie van slagvelden van vóór

WOI in Vlaanderen. Begeleidend rapport. Studie in opdracht van het Vlaams Instituut

Onroerend Erfgoed.

De Coene, K., Ongena, T., Stragier, F., Verust, S., W. & De Maeyer, P., 2012, Ferraris, the legend. The Cartographic Journal, vol. 49 (1), pp. 30-42.

Fiorato, V., 2000, Blood Red Roses. The archaeology of a mass grave from the battle of

Towton AD 1461, Oxford.

Foard G., 1995, Naseby: The Decisive Campaign, Whitstable, Pryor publications.

Foard, G., 2012, Battlefield Archaeology of the English Civil War, BAR British Series 570. Foard, G., Janway, R., Wilson, A., 2012, The Scientific study and conservation of battlefield

artefact assemblages, University of Bradford.

Foard G., Partida T., Vandeburie J., De Vriendt B., Urmel L., Derde W., 2012, Een

archeologische evaluatie en waardering van het slagveld van Oudenaarde 1708,

Oudenaarde. Studie in opdracht van het agentschap Onroerend Erfgoed. Hamilton, M., 1980, Colonial Frontier Guns. Chaldron, The Fur Press.

Hughes, P. (1997) Firepower: weapons effectiveness on the battlefield, 1630-1850. Staplehurst, Spellmount.

McConnell, D., 1988, British Smooth-bore Artillery: A Technological Study to Support

Identification, Acquisition, Restoration, Reproduction, and Interpretation of Artillery at National Historic Parks in Canada. National Historic Parks and Sites. Environment Canada.

Parks.

Partida, T., In preparation, 'Drawing the Lines: A GIS Study of Enclosure and Landscape in

Northamptonshire', PhD, University of Huddersfield.

Rost, A., 2007, Characteristics of ancient battlefields: the battle of Varus (AD9). In Scott, D. 2007. Fields of Conflict: battlefield archaeology from the Roman empire to the Korean War (2 VOL). Westport Conn.: Praeger 50-57.

Sivilich, D. M., 2007, 'What the Musket Ball Can Tell: Monmouth Battlefield State Park', in Douglas Scott, Lawrence Babits, and Charles Haecker (eds.), Fields of Conflict: Battlefield

Archaeology from the Roman Empire to the Korean War; Westport, Praeger Security

International

van Nimwegen O., 1997., 'Kanonnen en Houwitsers. De Staatse veldartillerie in de eerste helft van de achttiende eeuw', Armamentaria, vol. 32, p. 50-66.