10. Implementatieplan
10.4 Capacity building
capital’ (bedrijfskapitaal) ligt het accent op het maken van winsten op korte termijn en
snelle rendementen (snel terug verdienen van geïnvesteerd vermogen). Hier wordt verondersteld dat het leren en onderwijzen geen grote inspanning vereisen daar onder andere technologische ontwikkelingen veelal de plaatst van de leraar innemen en er slechts een beetje enthousiasme en passie van de lerende wordt verwacht in zijn leerproces. Bij
‘professional capital’ (professioneel kapitaal) ligt het accent ergens anders. Hier staat de
leraar (zowel als individu en als collectief) met zijn eigen professionalisering en de lerende in zijn leerproces centraal. Bij deze benadering doet het er wel toe wat en hoe de leraar investeert aan kennis, vaardigheden en ervaringen en welke leerresultaten uit deze investering voortvloeien. Professioneel kapitaal wordt verder onderverdeeld in ‘human
capital’ (menselijk kapitaal waarbij de talenten en kwaliteiten van individuen een
belangrijke rol spelen), ‘social capital’ (sociaal kapitaal waarbij de samenwerkende kracht van de groep centraal staat) en ‘decisional capital’ (besluitvormingskapitaal waarbij er na reflectie krachtige besluiten worden genomen met het oog op de bevordering van het leerproces van de lerende). Het effect van het investeringsaspect ligt voor Hargreaves & Fullan (2013) erin dat professioneel kapitaal gerealiseerd kan worden door investering in menselijk, sociaal en besluitvormingskapitaal.
10.4 Capacity building
Als lerarenopleider moet je willen investeren (delen met) in anderen om zodoende het effect van die investering te kunnen ervaren. Je moet als het ware als lerarenopleider altijd het groter plaatje van leren en onderwijzen in gedachten hebben en gewillig zijn om je eigen (professioneel) opgedane kennis, vaardigheden en ervaringen te delen met collega’s en andere belanghebbenden. Als je de tijd en moeite neemt om in deze strategie te investeren zal na verloop van tijd blijken hoe rendabel de investering is geweest. Je bent als het ware bezig de kring van kennis, vaardigheden en ervaringen te vermeerderen daar nu meer ‘koppen’ achter dezelfde gedachten, principes en methodes staan.
Bij de investering in menselijk, sociaal en besluitvormingskapitaal is het aan te raden dat de docenten een collectief vormen waarin zij op regelmatige basis bij elkaar komen om met elkaar te delen in kennis, vaardigheden en opgedane ervaringen. Hierbij kan gedacht worden aan het opzetten van een Professional Learning Community (PLC) waarin professionals met hun eigen kwaliteiten en talenten op een gestructureerde wijze bij elkaar komen om deze te delen met elkaar (peer learning). Er wordt dan van en met elkaar geleerd. De PLC is ook de juiste omgeving waar deze professionals als collectief discussiëren en overleggen over benaderingen, principes en methodes het onderwijs betreffende en adviezen geven, ideeën delen en uiteindelijk besluiten nemen over mogelijke innovaties en de implementatie daarvan.
109
Literatuurlijst
Alexander, P.A. (2006). Psychology in Learning and Instruction. Pearson, Merrill Prentice Hall: Upper Saddle River, New Jersey, Columbus, Ohio.
Alexander, P.A., & Murphy, P.K. (1999). Nurturing the seeds of transfer: a domain-specific perspective. International journal of educational research, 31, 561-576.
Anderson, J.R., Reder, L.M., & Simon H.A. (1996). Situated Learning and Education, Educational Researcher, 26, 18-21.
Baarda, D.B., & Goede, M.P.M. de (2006). Basisboek Methoden en Technieken. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwantitatief onderzoek (Vierde, geheel herziene druk). Houten/Groningen: Wolters-Noordhoff. Baarda, D.B., Goede, M.P.M., de & Teunissen, J. (2009). Basisboek Kwalitatief onderzoek. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek (Tweede, geheel herziene druk). Houten/Groningen: Wolters-Noordhoff.
Baarda, D.B., Goede, M.P.M., de & Dijkum, C.J., van (2007). Basisboek Statistiek met SPSS. Handleiding voor het verwerken en analyseren van en rapporteren over (onderzoeks)gegevens (Derde druk). Houten/Groningen: Wolters-Noordhoff.
Bandura, A. (1994). Self-Efficacy. Beschikbaar op:
http://www.westga.edu/~vickir/Healthcare/HC14%20FacititatingResiliency/Link%2010%20--%20Self-Efficacy.pdf (Bekeken op 4 september 2014).
Basisschool De Vallei. Natuurlijk leren. Beschikbaar op: http://www.natuurlijkleren.net/ (Bekeken op 2 mei 2012).
Bijkerk, L., & Heide van der, W. (2006). Het gaat steeds beter! Activerende werkvormen voor de opleidingspraktijk. Bohn Stafleu van Loghum. Houten.
Block, A. de, & Saveyn, J. (1995). Didactische werkvormen en leerstrategieën. Deurne, Antwerpen: Plantyn. Boekaerts, M., & Simons, P. (2003). Leren en instructie: psychologie van de leerling en het leerproces. (online). Beschikbaar op:
http://books.google.nl/books?id=KzuRNBQs5J4C&pg=PA40&lpg=PA40&dq=simons+heuristieken+en+algori tmen&source=bl&ots=qTSmJOg9dP&sig=KOO2wgIUYtwR13nxsPexUoXdbHg&hl=nl&sa=X&ei=NbYNVLTUCo STgwTq24KwCg&ved=0CDoQ6AEwAw#v=onepage&q=simons%20heuristieken%20en%20algoritmen&f=fal se (Bekeken op 9 mei 2012).
Bolhuis, S. (2004). Leerstrategieën, leren en verantwoordelijkheid. (oratie, oktober 2004). Beschikbaar op:
http://www.fontys.nl/lectoraten/leerstrategieen/lectoraat.297886.htm (Bekeken op 29 mei 2012).
Bolhuis, S. Hoe vindt leren in een beroepscontext plaats? (online). Beschikbaar op:
http://www.velon.nl/uploads/kennisbasis/lerenenlerenden/hoevindtlerenineenberoepscontextplaats.pdf
110
Bolhuis, S., Buitink, J., & Onstenk, J. (2010). Achtergronden van opleiden in de school voor PO en VO. Leren dor werken in de school. Interdisciplinaire Commissie Lerarenopleidingen (ICL) van de Vereniging van
Universiteiten (VSNU). Beschikbaar op:
http://www.universitairelerarenopleidingen.nl/docs/leren_door_werken_in_school.pdf (Bekeken op 8 maart
2014).
Bolhuis, S., Doornebos, D., Elvira, Q., & Kools, Q. (2008). Context-concept benadering. Symposium Velon 2008. Fontys Lerarenopleiding Tilburg. (online). Beschikbaar op:
http://www.velon.nl/uploads/congressen_workshops/downloads/s_bolhuis_context_concept_benadering.pd f (Bekeken op 8 maart 2014).
Bouman, D., & Heeswijk, G. (2008). Brugboek Bedrijfsadministratie (Tweede druk). Academic Service. Den Haag.
Bruning, L. (2010). CoCo in de tweede fase - Wisselwerking tussen concepten en contexten 1. Samenvatting. (online). Beschikbaar op: http://www.ecent.nl/servlet/supportBinaryFiles?referenceId=5&supportId=1390
(Bekeken op: 18 maart 2014).
Bruning, L., & Michels, B. (2010). Wisselwerking tussen concepten en contexten: een didactische uitwerking. Power point presentatie. SLO. Beschikbaar op:
www.betavak-nlt.nl/downloads/NLTconf2010/Concepten_en_contexten.ppt/ (Bekeken op 16 december
2014).
Bruning, L., & Michels, B. (2013). Concept-contextvenster. Zicht op de wisselwerking tussen concepten en contexten in het bèta-onderwijs. SLO. Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling. Enschede.
Beschikbaar op: www.slo.nl/downloads/2013/concept-contextvenster.pdf (Bekeken op 31 oktober 2013). Corte, E. de (1999). On the road to transfer. International Journal of Educational Research, 31, 7, 555-559. Darling-Hammond, L., & Bransford, J. (2005). Preparing teachers for a changing world; what teachers should learn and be able to do. Sponsored by the national academy of education. Jossey-Bass, A wiley Imprint. Dekeyser, L., & Baert, H. Projectonderwijs; leren en werken in groep (online).
Beschikbaar op:
http://books.google.com/books?id=cBTti9KS_cC&lpg=PA28&dq=het%20nut%20van%20projectonderwijs&
pg=PA29#v=onepage&q=het%20nut%20van%20projectonderwijs&f=false (Bekeken op 4 mei 2012).
Dreyfus, S. (2004). The Five-Stage Model of Adult Skill Acquisition. Beschikbaar op:
http://www.bumc.bu.edu/facdev-medicine/files/2012/03/Dreyfus-skill-level.pdf (Bekeken op 4 september
2014).
Ebbens, S., & Ettekoven, S. (2005). Actief leren. Bronnenboek. (Tiende druk). Houten/Groningen: Wolters-Noordhoff.
Ebbens, S., Ettekoven, S., & Rooijen, J. van (1996). Effectief leren in de klas. Basisvaardigheden voor docenten. Houten/Groningen: Wolters-Noordhoff.
111
Fogarty, R. (2009). Krachtig leren; Metacognitie en transfer. (Online). Beschikbaar op:
http://www.onderwijsmaakjesamen.nl/thema/inspirerend-onderwijs/krachtig-leren-metacognitie-en-transfer-fogarty/?output=pdf (Bekeken op 17 februari 2014).
Fuchs, H., & Vlimmeren, S. (2009). Boekhouden geboekstaafd. (Elfde druk). Houten/Groningen: Wolters-Noordhoff.
Geerligs, T., & van der Veen, T. (2008). Lesgeven en zelfstandig leren (Twaalfde druk). Koninklijke Van Gorcum, Assen.
Gast, I. (2012). Een analyse van de relatie tussen transformatief leiderschap, bevlogenheid, self-efficacy en de effectiviteit van de afdeling. Beschikbaar op:
http://essay.utwente.nl/61595/1/Gast,_I._-_s0163147_(verslag).pdf (Bekeken op 13 september 2014)
Hargreaves, A., & Fullan, M. (2013). The Power of Professional Capital. Beschikbaar op:
http://www.michaelfullan.ca/wp-content/uploads/2013/08/JSD-Power-of-Professional-Capital.pdf
(Bekeken op 4 september 2014).
Horssen, D., Visser, M., & Willemsen, R. (2013). Het effect van het gebruik van een stappenplan en het hanteren van feedbackmogelijkheden op het leren van verbanden, bij conceptmapping. Praktijkgericht Onderzoek Economie. Beschikbaar op:
http://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/263164/PGO%20Conceptmapping.pdf?sequence=1
(Bekeken op 6 september 2014).
Hout van, H. (2006). Vernieuwing in het Hoger Onderwijs: onderwijskundig handboek (online). Beschikbaar op:
http://books.google.com/books?id=Uk8x8i2EldYC&lpg=PA94&dq=verband%20tussen%20leerstrategieen% 20en%20leerresultaten&hl=nl&pg=PA94#v=onepage&q=verband%20tussen%20leerstrategieen%20en%20 leerresultaten&f=false (Bekeken op 18 juni 2012).
Johnson, D., & Johnson, R. (1999). Making Cooperative Learning Work. Beschikbaar op:
http://www.jstor.org/stable/1477225 (Bekeken op 4 september 2014).
Kleef van, W. (2014). Context versus conceptonderwijs. Power point. Beschikbaar op:
http://www.lweo.nl/wp.../Context-versus-conceptonderwijs-WIm-van-Kleef.docx (Bekeken op 17 december
2014).
Kneppers, H. C. (2007). Leren voor transfer. Een empirisch onderzoek naar de concept- en contextbenadering in het economieonderwijs. Beschikbaar op: http://dare.uva.nl/document/45255 (Bekeken op 29 mei 2012). Kneppers, H. C. (2009). Conceptgericht en contextgericht economieonderwijs. Landelijk Expertisecentrum Economie en Handel, Amsterdam. Beschikbaar op: http://dare.uva.nl/document/2/91873
(Bekeken op 29 oktober 2013).
Kneppers, H. C., & Lugt van der, R. (2012). Economie in context. Ill structured opdrachten voor VMBO-T. Landelijk Expertisecentrum Economie en Handel, Amsterdam. Beschikbaar op:
http://www.expertisecentrumeconomie.nl/wp-content/uploads/2013/01/Economie_in_Context_web.pdf
112
Kneppers, H., Boxtel van, B., & Hout-Wolters, B. (2009). De weg naar transfer: een concept– en contextbenadering voor het vak economie in het voortgezet Onderwijs. Beschikbaar op:
http://www.vorsite.nl/content/bestanden/ps_1_09_d_kneppers.pdf (Bekeken op 30 oktober 2013).
Kolb, D. A. (1984). Experiential learning: experience as the source of learning and development. New Jersey: Prentice Hall inc.
Koster, B. (2003). Lerarenopleiders stellen eisen aan zichzelf. Een beroepsprofiel voor lerarenopleiders. Velon Tijdschrift voor Lerarenopleiders. Beschikbaar op:
http://www.velon.nl/uploads/kennisbank/document_62.pdf (Bekeken op 1 november 2013).
Leermakers, S. (1996). De didactiek van leren en coachen: Richtlijnen voor de nieuwe les praktijk. Uitgeverij Intro, Baarn.
Leertheorieen op een rijtje. Beschikbaar op: www.jorkschellings.com/.../leertheorieen-op-een-ri...pdf.
(Bekeken op 2 mei 2012)
Loor, J., Tjeeuw A Jin, P., & Goeldjar, H. (2011). Handleiding Verdiepingsstage 2011-2012. Instituut voor de opleiding van leraren.
Marzano, R. J., Pickering, D. J. & Pollock, J. E. (2001). Classroom instruction that works: Research-based Strategies for Increasing Student Achievement. (online). Beschikbaar op:
https://books.google.nl/books?id=c25kDO0adxwC&printsec=frontcover&dq=what+works+in+classrooms&h l=nl&sa=X&ei=PqmMVNOTJKjGsQTyr4KYBQ&ved=0CCsQ6AEwAQ#v=onepage&q=what%20works%20in%2 0classrooms&f=false (Bekeken op 9 mei 2012).
Marzano, R. J. (2003). Classroom instruction that works: Translating Research into Action. (online). Beschikbaar op:
http://books.google.nl/books?id=MVyhsp10SIgC&lpg=PA80&dq=Marzano%2C%20R.J.%2C%20Classroom% 20instruction%20that%20works.&hl=nl&pg=PP4#v=onepage&q=Marzano,%20R.J.,%20Classroom%20instr
uction%20that%20works.&f=false (Bekeken op 9 mei 2012).
Marzano, R., & Miedema W. (2008). Leren in vijf dimensies. Moderne didactiek voor het voortgezet onderwijs (3e
ongewijzigde druk). Koninklijke Van Gorcum, Assen.
Marzano, R., & Miedema W. (2014). Leren in vijf dimensies. Moderne didactiek voor het primair onderwijs. Koninklijke Van Gorcum, Assen. Beschikbaar op:
http://www.vangorcum.nl/Bestanden/Marzano_Leren%20in%205%20dimensies%20PO_PREVIEW.pdf
(Bekeken op 6 sept 2014).
Masui, C. (2002). Leervaardigheid bevorderen in het hoger onderwijs. Een ontwerponderzoek bij eerstejaarsstudenten. (online). Beschikbaar op:
http://books.google.com/books?id=zYawqPHs9DAC&lpg=PA114&dq=decontextualiseren%20om%20te%20l
eren&pg=PA112#v=onepage&q=betekenisvol%20leren&f=false (Bekeken op 6 mei 2012).
Meijer, P. (2014). De docent: sterk in ontwikkeling. Nijmegen. Beschikbaar op:
113
A%2F%2Fwww.ru.nl%2Fpublish%2Fpages%2F723673%2Finaugurele_rede_paulien_meijer.pdf&ei=NfkUVO
PoIKmSsQS17YG4Dw&usg=AFQjCNHvJfL4abMV_TtvHKbYbCkTTe9MdA (Bekeken op 13 september 2014).
Miedema, W., & Stam, M. (2010). Leren van innoveren: Wat en hoe leren docenten van het innoveren van het eigen onderwijs? (2e ongewijzigde druk). Koninklijke Van Gorcum, Assen.
Miedema, W. (2011). Profiling problem solving in the classroom. Het ene probleem is het andere niet. Kennisclip 8. Beschikbaar op: http://ehva.scriptfactory.nl/master-innov/08-het-ene-probleem/ (Bekeken op 5
november 2011).
Onderwijsportaal (mei 2012). Vakdidiactiek van het boekhouden. (online). Beschikbaar op:
http://www.fons-vernooij.nl/vakdidactiek-bedrijfseconomie/KvP2-vakdidactiek-boekhouden.html (Bekeken
op 4 mei 2012).
Onstenk, J. (2009). De ui en de ijsberg: over de kwaliteit van leraren. Beschikbaar op:
http://www.edurama.be/system/files/VELOV%20-%20De%20ui%20en%20de%20ijsberg.pdf (Bekeken op
4 september 2014).
Oostdam, R., Peetsma, T., & Blok, H. (februari 2007). Het nieuwe leren in basisonderwijs en voortgezet
onderwijs nader beschouwd: een verkenningsnotitie voor het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (online). Beschikbaar op: www.jorkschellings.com/.../ocw-studie-nieuwe-ler.pdf. (Bekeken op 29 april 2012). Perkins, D., & Salomon, G. ( 1992). Transfer of Learning. International Encyclopedia of Education, Second Edition. Beschikbaar op: http://learnweb.harvard.edu/alps/thinking/docs/traencyn.htm
(Bekeken op 17 februari 2014).
Peters, L. W. H. (2012). Transfer-oriented learning in health education at secondary schools. Samenvatting. Beschikbaar op: http://dare.uva.nl/document/444365 (Bekeken op 8 maart 2014).
Programme for International Student Assessment (2000). Leren voor het leven. Welke aanpak hanteren leerlingen om te leren? Resultaten van PISA 2000. Samenvattend overzicht van bevindingen. (online). Beschikbaar op: www.lerenleren.nu.pdf. (Bekeken op 2 mei 2012).
Quant, P. (2005). Projectmatig werken; Hoe doe je dat? (online). Beschikbaar op:
http://books.google.com/books?id=7tWapujrl3kC&lpg=PA19&dq=projectmatig&pg=PP1#v=onepage&q=pro jectmatig&f=false. (Bekeken op 4 mei 2012).
Rijkers, T. (1999). Effectief lesgeven voor vakdocenten. Leergericht doceren en stimuleren (Eerste druk). Baarn; H. Nelissen B.V.
Roorda, G., & Streun van, A. 74 Criteria voor samenhangend (wiskunde) onderwijs – Een oriënterend onderzoek naar aanwijzingen voor samenhangend onderwijs. Rijksuniversiteit (pdf/Adobe Acrobat)(online). Beschikbaar
op:
http://www.google.com/search?ie=UTF-8&oe=UTF-8&sourceid=navclient&gfns=1&q=samenhangend+wiskundig+onderwijs (Bekeken op 8 maart 2012).
Schaap, H.(juni 2010). Persoonlijke werktheorieën van studenten: verbinden van theorie en praktijk. (online journal). Beschikbaar op: www.ecbo.nl. (Bekeken op 21 april 2012).
114
Simons, P. (1995). Metacognitie en leren leren. Weet hoe je leert: metacognitieve vaardigheden in de basisvorming. (online). Beschikbaar op:
http://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/6937/5812.pdf?sequence=2 (Bekeken op 2 mei 2012).
Simons, P. (1999). Krachtige leeromgevingen. (online). Beschikbaar op:
http://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/6897/5727.pdf?sequence=2. (Bekeken op 13 december 2014).
Simons, P. (2002). Competentieontwikkeling: van behaviorisme en cognitivisme naar sociaalconstructivisme. (online). Beschikbaar op: http://dspace.library.uu.nl/handle/1874/6831
(Bekeken op 2 mei 2012).
Simons, P., & Lodewijks, H. Het nieuwe leren. Over wegen die naar beter leren leiden. (online). Beschikbaar op:
home.tiscali.nl/robertjansimons/.../ (Bekeken op 6 mei 2012).
Smeijsters, H., & Sporken, S. Van taak tot competentie: 'leren-leren' voor het hoger beroepsonderwijs. (online). Beschikbaar op:
http://books.google.com/books?id=3_wb4uHyNlcC&lpg=PA101&dq=leerproces%20bij%20projectonderwijs
&pg=PA101#v=onepage&q=leerproces%20bij%20projectonderwijs&f=false (Bekeken op 8 mei 2012).
Snijders, H. (2013). Maat & Ritme in een nieuw didactische concept. Een innovatieve benadering van het vakonderdeel “Maat & Ritme” voor het muziekonderwijs op de pedagogische instituten. Beschikbaar op:
http://www.academia.edu/6250982/Maat_and_Ritme_in_een_nieuw_didactisch_concept (Bekeken op 15
november 2013).
Sol, I. (2013). De implementatie van de Concept-context Methode op een middelbare school. Universiteit Utrecht, Centrum voor Onderwijs en Leren. Beschikbaar op:
http://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/275615/De%20implementatie%20van%20de%20conc
ept-context%20methode%20op%20een%20middelbare%20school.pdf?sequence=1 (Bekeken op 31 oktober
2013).
Standaert, R., Troch, F., Peeters, I., & Stroobants, I. (2012). Leren en onderwijzen. Inleiding tot de algemene didactiek. (Zesde, herwerkte editie). Acco/Leuven.
Tartwijk van, J., Veen van, K., & Vermunt, J. Wat is er bekend over de effectiviteit van opleidingsprincipes en – methodieken? (online). Beschikbaar op: www.kennisbasislerarenopleiders.nl/.../Pedagogyvraag4theory.pdf (Bekeken op 25 april 2012).
Vanmaele, L. (2003). Leren schrijven van informatieve teksten. Een ontwerponderzoek bij beginners secundair onderwijs (online). Beschikbaar op:
http://books.google.com/books?id=DRe0iMv9EyIC&pg=PA63&dq=wat+is+conceptuele+verandering&hl=en
&ei=NTdYT-rkJI6TtwexyZHvDg&sa=X&oi=book_result&ct=book-thumbnail&resnum=4&ved=0CEcQ6wEwAw#v=onepage&q=wat%20is%20conceptuele%20verandering&f=f alse (Bekeken op 8 maart 2012).
Veen van der, T. (2002). Lesgeven en zelfstandig leren. (online). Beschikbaar op:
http://books.google.nl/books?id=TW90NFM4IAC&lpg=PP1&dq=les%20geven%20en%20zelfstandig%20ler en&hl=nl&pg=PR4#v=onepage&q=proces&f=false (Bekeken op 29 april 2012).
115
Verbiest, E. (2004). Samen wijs: bouwstenen voor professionele leergemeenschappen in scholen. (online). Beschikbaar op:
http://books.google.com/books?id=u4LUnL7QVfMC&lpg=PA27&dq=authentiek%20leren&pg=PA27#v=onep age&q=authentiek%20leren&f=false (Bekeken op 8 mei 2012).
Vlaamse onderwijsraad (2008). Competentie-ontwikkelend Onderwijs: een Verkenning. (online). Beschikbaar op:
http://books.google.com/books?id=aZ1TiTNiBOUC&lpg=PA155&dq=Authentiek%20leren%20tijdens%20he t%20leerproces&pg=PA156#v=onepage&q=Authentiek%20leren%20tijdens%20het%20leerproces&f=false
(Bekeken op 8 mei 2012).
Vlaeminck, H. Het gebruik van casuistiek in het sociaal werk. (online). Beschikbaar op:
http://books.google.com/books?id=_5-XK4NNcbUC&lpg=PA36&dq=wat%20is%20een%20casus%20binnen%20authentiek%20leren&pg=PA35#v=
onepage&q=wat%20is%20een%20casus%20binnen%20authentiek%20leren&f=false (Bekeken op 6 mei
2012).
Vlimmeren van, S., & Fuchs, H. (2009). Boekhouden geboekstaafd 1. (Elfde druk). Houten/Groningen: Noordhoff Uitgevers bv.
Vloor, J. (2013). Didactische werkvormen. Een onderzoek naar de invloeden van didactische werkvormen op de self regulation en de self efficacy van studenten. (Bekeken op 25 maart 2014).
Volman, M. (2006). Jongleren tussen traditie en toekomst. De rol van docenten in leergemeenschappen. (oratie, 2006). Beschikbaar op: http://www.onderwijsonstage.nl/user_files/delft/Oratie_Volman%28kl%29.pdf
(Bekeken op 30 mei 2012).
Volman, M., & Ten Dam, G. (2010). Verder met onderwijs. De onderwijsvisie VU in theorie en praktijk. Communities of learners; Waarom het concept een plek van het (hoger)onderwijs. Vrije Universiteit Amsterdam: Onderwijscentrum VU. (online). Beschikbaar op: www.kennisbasislerarenopleiders.nl/.../4-3-hoebev...pdf. (Bekeken op 4 mei 2012).
Volwassenenonderwijs (2012). Provincie Oost-Vlaanderen. Het perspectief. (online). Beschikbaar op:
http://www.hetperspectief.net/opleidingen.html (Bekeken op 8 maart 2012).
Werkgroep Docenten Onderwijszaken (DOZ) (1998). Didactisch vademecum. DOZ-boek 3. (Elfde druk, augustus 1998). HvU Press, Utrecht.
Wiggins, G., & McTighe, J. (2011). The understanding by design. Guide to creating high-quality units (Expanded 2nd Edition). Alexandria, Virginia USA.
Wortman, O. (2005). Samenwerkend leren en metavaardigheden in het projectonderwijs. (online). Beschikbaar
op: http://www.cop.hva.nl/download.php?id=2904 (Bekeken op 4 mei 2012).
YouVersion. Tehillim 111. Beschikbaar op: https://www.bible.com/bible/130/pro.2.ojb (Bekeken op 26 maart 2015).
116