Anne Behler

‘Getting Started With Graphic Novels: A Guide for the Beginner’ is een artikel uit The Alert Collector geschreven door gastcolumniste Anne Behler, bibliothecaresse van Pennsylvania State University. Het artikel is bedoeld als beginnend overzicht van de grafische roman als vorm met bijpassende

literatuurlijst voor bibliotheekmedewerkers die grafische romans aan de collectie toe willen voegen. ‘The resources presented in this column are meant to serve as a starting point for selectors working with graphic novels and will provide background information on the format aswell as recommended selection tools.’ (Behler 17) Behler geeft aan het begin van haar artikel ook een overzicht van relevante genres bestaande uit:

1. ‘Superhero’ met Kingdom Come van mark Waid genoemd als voorbeeld. 2. ‘Teen-interest’ met Ghost World van Daniel Clowes genoemd als voorbeeld.

3. ‘Satire’ met het werk van Robert Crumb als voorbeeld. 4. ‘Manga’ met Vagabond van Takehiko Inoue als voorbeeld. 5. ‘Nonfiction’, onderverdeeld in:

a. ‘True crime’ b. ‘History’ c. ‘Science’ d. ‘Biography’ e. ‘Memoir’

6. ‘Adaptations’ met Beowulf van Jerry Bingham als voorbeeld.

Hoe onofficieel en imperfect de indeling van Behler ook is (Ghost World bestempelen als teen-interest suggereert dat het boek enkel voor tieners bedoeld is in plaats van dat het een verhaal over tieners is) het is wel een onderverdeling van de titels die in veel boekhandels en bibliotheken allemaal simpelweg onder de noemer ‘grafische roman’ weggestopt zouden worden. Alleen al het feit dat hier een duidelijke lijn wordt getrokken tussen fictie en non-fictie is verfrissend (wederom: het is paradoxaal om een biografie als ‘roman’ te bestempelen, grafisch of niet) Misschien is de term ‘grafische roman’ eigenlijk te beperkend en kan een effectieve indeling gemaakt worden door in de NURcategoriën voor de grafische romans daaruit alleen de toevoeging ‘grafische’ te gebruiken. Je krijgt dan ‘Grafische literaire thriller’, ‘Grafische tuinboeken’ enzovoorts. Theoretisch gezien zou dit misschien kunnen werken, maar in de werkelijkheid houdt deze manier van indelen geen rekening met de onderlinge verhoudingen binnen de wereld van de grafische roman met de stripwereld. Hoe onderscheidt men een grafische roman van een stripboek en is dat onderscheid noodzakelijk? De indeling van Behler staat te ver af van het algemene lezerspubliek.

1.2.4 Bol.com

In de afgelopen jaren is bol.com uitgegroeid tot één van de meest populaire sites om online o.a. boeken te kopen. Het is ook één van de makkelijkste manieren om aan de meer ‘obscure titels’ die veel boekwinkels niet in huis hebben te komen, een omschrijving waar veel grafische romans onder vallen. Naast de standaard zoekfunctie categoriseert bol.com het aanbod ook. Bij wijze van

experiment probeerde ik de Nederlandse grafische roman/autobiografie Dansen op de Vulkaan van Floor de Goede te vinden zonder de zoekfunctie te gebruiken en enkel de verschillende categorieën aan te klikken, dit biedt me wat meer inzicht in zowel de indeling van stripboeken/grafische romans op bol.com als de weg die een eventuele nieuwsgierige beginneling moet afgaan om aan

In de eerste instantie deed ik een optimistische zoekpoging naar Dansen op de Vulkaan onderhet kopje ‘biografieën en memoires’ dat ik aantrof door eerst op ‘Nederlandse boeken’ en daarna op ‘Literatuur’ te klikken. Voorspelbaar genoeg bevond de grafische roman (en geen enkele soortgenoot) zich niet onder de 3730 artikelen ingedeeld als ‘biografieën en memoires’. Hierna begon ik aan een meer realistische zoekpoging die begon met het aanklikken van het kopje ‘stripboeken’ op de hoofdpagina voor ‘Nederlandse boeken’. Naast een lijst van de meest populaire stripreeksen (Suske & Wiske, Donald Duck pockets etc.) stonden de hoofdcategorieën voor stripboeken aangeduid. De lijst ging als volgt:

1. Avontuur 2. Humor 3. Historisch 4. Fantasy en sciencefiction 5. Detective en thrillers 6. Western 7. Erotiek

Dit is problematisch voor mij omdat Dansen op de Vulkaan in geen enkele van deze categorieën past (Dansen op de Vulkaan is een autobiografisch verhaal waarin Floor de Goede reflecteert op de relatie met zijn vriend Bas) Het blijkt dat er wel een categorie ‘Graphic novel’ bestaat op bol.com en ook één voor non-fictie, maar deze worden alleen zichtbaar wanneer men eerst onder de hierboven

genoemde indeling selecteert of ze op zoek zijn naar een paperback of hardcover. De derde categorie die dan in het lijstje aan de linkerkant van de pagina verschijnt is ‘Manga’.

De indeling van stripboeken op bol.com

Dansen op de Vulkaan is een paperback, dus ik klikte daarop. In de categorie paperback stripboeken bevonden zich 7275 artikelen variërend van Donald Duck Pockets tot Sin City van Frank Miller. Het bleek ook dat maar 22 van deze 7275 artikelen volgens de website behoorden tot de categorie ‘Graphic Novel’. Het kopje ‘Non-fictie’ telde 20 artikelen. Dansen op de Vulkaan had onder beide van deze kopjes ingedeeld kunnen staan, maar dit was niet het geval. Uiteindelijk vond ik Dansen op de Vulkaan door de 7275 paperbacks op alfabetische volgorde te rangschikken en door te klikken tot ik bij de D kwam.

Links: de lijst categorieën Nederlandse stripboeken op bol.com na het selecteren van ‘paperback’ of ‘hardcover’

Dansen op de Vulkaan was niet de enige opvallende afwezige in de categorieën ‘Graphic novel’ en ‘Non-fictie’. Zowel Nederlandse als buitenlandse bekende namen waaronder Michiel van de Pol (Scherpschutters), Typex (Rembrandt), Marjane Satrapi (Persepolis) ontbraken ondanks het feit dat hun boeken wel op de site aanwezig waren. Wat stond dan wel ingedeeld onder ‘Graphic novel’? Naast titels als Watchmen, De Maagd en de Neger van Judith Vanistendael en De Beatgeneration van Harvey Pekar waren in de categorie ‘Graphic novel’ ook ingedeeld:

 De eerste twee delen van het nieuwe “volwassen” Suske & Wiske verhaal Amoras.  De eerste drie delen van de victoriaanse horrorserie De Aantekeningen van Darwin.  Twee delen uit de Sin City reeks van Frank Miller.

De bovenstaande voorbeelden zijn allemaal wel paperbacks die als grafische roman zijn uitgebracht, maar hebben geen op zichzelf staande verhalen, ze maken deel uit van een grotere reeks die een langer verhaal vertelt. Dit brengt een interessant probleem aan het licht: kunnen we grafische romans die deel uitmaken van een reeks nog wel grafische romans noemen door het gebrek aan een concreet ‘einde’ aan het verhaal? Reeksen zoals A Song of Ice and Fire van George R.R. Martin en de Millenium trilogie van Stieg Larsson zouden hier de proza equivalent van zijn. Geen van beide staat op

bol.com ingedeeld onder het kopje literatuur omdat het genre-fictie betreft. Waarom is het dan dat reeksen als Preacher en Transmetropolitan, die respectievelijk duidelijk onder Horror en Science Fiction vallen, wel staan ingedeeld als ‘Graphic Novel’?

Omdat mijn onderzoek over de Nederlandse markt gaat betreft het bovenstaande alleen de indeling van Nederlandse stripboeken en grafische romans op bol.com, maar het is ter vergelijking van belang om ook een blik te werpen op de indeling van de vele Engelse grafische romans op deze site. Het verschil tussen de Engelse en Nederlandse indeling valt al vanaf de hoofdpagina van ‘Engelse boeken’ op: waar de Nederlandse pagina een kopje ‘Stripboeken’ heeft staat op de Engelse pagina een kopje ‘Comics & Graphic novels’. Deze ‘Comics & Graphic novels’ zijn weer onderverdeeld in elf categorieën:

1. Bundels (316)

2. Graphic Novels – algemeen (32)

3. Graphic Novels – crime & mystery (884) 4. Graphic Novels – erotica (366)

5. Graphic Novels – fantasy & horror (3776) 6. Graphic Novels – literair (967)

7. Graphic Novels – sciencefiction (1536) 8. Graphic Novels – superhelden (4383) 9. Manga (6048)

10. Strips & cartoons (1305)

11. Meer strips & graphic novels (20966)

Ten tijde van het schrijven van deze tekst staan er in totaal 25.480 nieuwe boeken en 1.389

tweedehands boeken in de categorie ‘Comics & Graphic novels’, dat zijn in totaal dus 26.896 artikelen waarvan 12.260 zijn ingedeeld in specifieke genres, dat wil zeggen: categorie 2 tot 8 in de

bovenstaande lijst.

Er is één element in het bijzonder waardoor de Engelse indeling opvalt in vergelijking met de Nederlandse: de Engelse indeling gaat uit van de grafische roman als de norm terwijl de Nederlandse indeling hem behandelt als afwijking. Door de woorden ‘Graphic Novels’ voor alle zeven genre- categorieën te zetten en de meer kindvriendelijk klinkende ‘Strips & cartoons’ allemaal in één categorie weg te werken wordt de indruk gewekt dat de artikelen binnen ‘Comics & Graphic novels’ hoofdzakelijk voor volwassenen bedoeld zijn. Dit heeft waarschijnlijk niet zozeer te maken met de technische definitie van wat een grafische roman is, maar vermoedelijk meer met het feit dat de term wordt gebruikt om het betreffende product een meer ‘volwassen’ imago te geven (de hele reden dat

Will Eisner de term in de eerste plaats gebruikte voor A Contract with God) Volgens de indeling van Engelse stripboeken op bol.com zijn stripboeken voor volwassenen, behalve wanneer ze voor kinderen zijn. Dit wil niet zeggen dat de indeling van het Nederlandse stripboek op bol.com

voortkomt uit een soort conservatief denkbeeld dat stripboeken nu eenmaal voor kinderen bedoeld zijn en dat dit nooit zal veranderen. Wellicht zit er op de afdeling Engels simpelweg een grotere kenner van de verscheidene vormen van stripverhalen? De Nederlandse indeling geeft vooral een slordige indruk doordat zo weinig artikelen van de duizenden paperback en hardcover stripboeken überhaupt waren ingedeeld.

Wat voor effect heeft deze indeling op de consument? Of het nu door onverschilligheid of beperkte culturele kennis komt, de onoverzichtelijke indeling van de Nederlandse stripboeken op bol.com zou potentiele nieuwkomers en geïnteresseerden af kunnen schrikken. Stel dat iemand om wat voor reden dan ook Dansen op de Vulkaan heeft gelezen en geïnteresseerd is geraakt in

soortgelijke boeken, dan zou hij of zij eerst buiten de website onderzoek moeten doen (op wikipedia bijvoorbeeld) zodat men naar een specifiek product kan zoeken op bol.com. Het is wel mogelijk om de grafische roman die men al heeft gelezen op te zoeken en via het kopje ‘anderen bekeken ook’ op de pagina aan soortgelijke artikelen te komen. Het laatste alternatief is dat de nieuweling letterlijk honderden webpagina’s met voornamelijk Donald Duck pockets en Guust Flater doorspit in een ijdele poging iets tegen te komen dat hem of haar interesseert. Maar het is waarschijnlijk het beste om aan te nemen dat de gemiddelde ‘casual’ lezer niet bereid is om dit soort moeite te doen voor een soort product dat hen nog redelijk onbekend is (websites als bol.com zijn immers groot geworden door onder andere in te spelen op de gemakzucht van hun klanten) Dit versterkt dus wederom het beeld dat stripboeken en grafische romans deel uitmaken van een gesloten wereldje waar enkel kenners deel van uit kunnen maken.

Het wordt ook duidelijk dat de grootte van het aanbod een directe verbintenis heeft met de behoefte om de producten nauwkeuriger in te delen. Het Engelse aanbod is immers bijna vier keer zo groot als het Nederlandse en de indeling daarvan is veel zorgvuldiger en uitgebreider. Ik heb eerder in dit hoofdstuk al aangegeven dat het alsmaar groeiende Nederlandse aanbod aan grafische romans vraagt om een meer uitgedachte indeling om cultureel overzichtelijke redenen, maar de huidige indeling op bol.com roept de vraag op of de motivatie voor vernieuwing niet ook praktisch moet zijn ten aanzien van de verkoop? Simpel gezegd: hoeveel groter moet het aanbod worden voordat er potentiele klanten verloren gaan bij de huidige indeling?

1.2.5 Amazon.com

Het is van belang om te noemen dat de indeling van Engelse grafische romans op bol.com veel in gemeen heeft met de indeling van ‘Comics & graphic novels op mede online-verkoper amazon.com, deze indeling ziet er als volgt uit:

1. Action and adventure manga 2. Art of comics and manga

3. Biographies and history graphic novels 4. Comic books

5. Comic strips

6. Fantasy graphic novels 7. Graphic novels

8. Media tie-in graphic novels 9. Romance manga

10. Science fiction graphic novels 11. Superheroes

Deze lijst gaat wederom uit van de grafische roman als de norm en de ‘comic’ of ‘strip’ als afwijking. Als men de culturele implicaties hiervan even ter zijde legt is het ook een erg logisch besluit wat marketing betreft: kinderen kunnen immers zelf geen aankopen doen op amazon of bol.com (met name amazon, waar een creditcard nog steeds het meest gebruikte betaalmiddel is)

Waar de indeling van Amazon in verschilt is dat veel minder de nadruk wordt gelegd op duidelijk gedefinieerde genres door het gebrek aan categorieën voor bijvoorbeeld horror, thriller en erotica. Het zou kunnen dat Amazon meer aan het inspelen is op momentele trends (de populariteit van manga is hen in ieder geval niet ontgaan) In tegenstelling tot bol.com hebben ze ook een aparte categorie aangemaakt voor biografieën waar, zoals al eerder is besproken, veel van de meest populaire grafische romans toe behoren. Twijfelachtig is de toevoeging van een categorie ‘Art of comics and Manga’ bedoeld voor boeken met pin-ups, concepttekeningen en/of interviews met de makers, geen verhalen dus. Hoewel deze artikelen technisch gezien waarschijnlijk eerder thuishoren bij de kunstboeken is het wat marketing betreft wel logisch dat ze onder de strips en grafische romans staan. Amazon staat erom bekend dat ze het koopgedrag van hun klanten goed observeren zodat ze erop in kunnen spelen en het valt aan te nemen dat de mensen die veel strips kochten ook tot de hoofddoelgroep voor deze artikelen behoorden. Het is eigenlijk niet onrealistisch om aan te nemen dat deze indeling volkomen is samengesteld op basis van het koopgedrag van de

De laatste opvallende categorie grafische romans op amazon.com die nog niet eerder is verschenen is ‘Media tie-in graphic novels’, dit betreft vooral stripbewerkingen of spin-off verhalen van bekende films, tv-series of boeken. Hoewel deze artikelen maar al te vaak bedoeld zijn als reclame voor het bron materiaal brengt het wel een interessant punt aan het licht: dat

stripbewerkingen een aparte categorie nodig hebben. Tot deze categorie zou dan ook bijvoorbeeld de stripversie van De Avonden behoren. De enige echt problematische categorieën op de lijst zijn de heel algemeen klinkende ‘Comic books’ en ‘Graphic novels’ die op het eerste gezicht voornamelijk

gescheiden lijken te worden door de culturele reputatie van de artikelen erin (Persepolis en Maus staan op de eerste pagina van ‘Graphic novels’ en 100 Bullets en Superior Spiderman staan op de eerste pagina van ‘Comic books’) maar door verder te klikken lijken beide categorieën toch vooral te bestaan uit superheldentitels en populaire series als The Walking Dead.