De meeste grafische romans hebben één auteur, dit draagt bij aan de persoonlijke aard van het werk. Daarom kan het maken van een grafische roman met gemak enkele jaren in beslag nemen, vooral wanneer de auteur er niet fulltime aan kan werken. Eén van de redenen dat de comics boom vooral tot teleurstelling leidde was dat het aanbod (net als de vraag) de hoge verwachtingen simpelweg niet waar kon maken. Naast de grote drie bestond het aanbod vooral uit bundelingen van populaire verhaallijnen uit superhelden-strips en miniseries die probeerden het succes van Dark Knight Returns en Watchmen na te bootsen. Zou het kunnen dat de grafische roman enkel meer tijd nodig had om deze eerste verwachtingen waar te maken?
‘It's an embarrassment of riches. Now it's really possible for me not to know what's going on. There didn't used to be nearly as much. There's a lot that has come out just in the last 12 months that, if any one of them had come out five or seven years ago, would've been headline news. And now it's part of a river.’20
20 ‘The new golden age of comics; Medium now offers fans 'an embarrassment of riches,' says cartoonist Art Spiegelman’ The Vancouver Sun (British Columbia), February 14, 2013 SPECIAL SECTION; P. C3. Shawn Conner.
Zo zegt Art Spiegelman in het artikel The New Golden Age of Comics door Shawn Conner uit de Vancouver Sun van februari 2013. Hoewel er geen sprake kan zijn van een “boom” met bijpassende PR-hype zoals in de jaren tachtig blijkt het toch dat de grafische roman sinds 2000 stukje bij beetje grond begon te winnen binnen de mainstream cultuur. Er was opeens een groter aanbod over een grotere hoeveelheid onderwerpen aanwezig: van de volwassen kijk op tienernihilisme van Daniel Clowes in Ghost World tot het melancholische visuele structuralisme van Jimmy Corrigan: The Smartest Kid on Earth door Chris Ware tot de slopende werkelijkheid van waargebeurde verhalen als Persepolis van Marjane Satrapi en Safe Area Gorazde van Joe Sacco21.
Een reeks succesvolle recente filmadaptaties heeft ook een heel nieuw publiek aan de grafische roman voorgesteld. De films van Ghost World, Road to Perdition en Persepolis behaalden allemaal kritisch en commercieel succes. Het meest invloedrijk was waarschijnlijk V for Vendetta, een strip van Alan Moore die nog voor Watchmen dateert en in 2006 verfilmd werd. Het verhaal gaat over een gemaskerde vrijheidsvechter/terrorist genaamd V die in de nabije toekomst in opstand komt tegen een totalitaire regering in Engeland. Het masker dat V in zowel de film als de strip draagt is gemodelleerd naar Guy Fawkes, een revolutionair uit de Britse geschiedenis die op 5 November 1605 een poging deed het ‘House of Lords’ op te blazen. Dankzij de associatie met het personage V zou dit masker later dienen als symbool voor zowel de beruchte hackerorganisatie ‘Anonymous’ als de Occupy Wall Street-beweging. De associatie met kritisch geprezen films versterkt ook de culturele geloofwaardigheid van het bronmateriaal, het commentaar van iemand als Julie Burchill is
tegenwoordig veel moeilijker om serieus te nemen. Het is immers moeilijk om bijvoorbeeld Road to Perdition af te schrijven als een “stom stripboekje” wanneer deze dient als basis voor een kritisch geprezen Oscar-winnende film. En buiten cultureel kapitaal brengen de filmversies van bekende graphic novels ook bakken met geld binnen, zowel voor de filmmakers als de tekenaars en schrijvers van het bronmateriaal:
Once the shy and quiet cousin of the comic book, graphic novel sales have soared past those of comic books to become a full-blown literary phenomenon. With film adaptations of V For Vendetta, Sin City, A History of Violence and American Splendor having been big on the cultural radar, sales of the source material have been soaring. Graphic novels were a $75- million US industry in 2001; they more than tripled to $245 million last year.22
21 ‘Instead of limiting themselves to the superhero genre, many graphic novels are now concerned with conflicts often found in more accepted forms of literature.’ (55) Weiner, Stephen. Beyond Superheroes: Comics get Serious. ‘Library Journal’ Febuary, 2002.
22 ‘Phenomenon: Popularity of graphic novels gets boost from Hollywood’ Windsor Star (Ontario), March 27, 2006 Monday, ENTERTAINMENT; Pg. B3, Nick Lewis, CanWest News Service
Veel artikelen over het onderwerp vertonen sterke overeenkomsten met die uit de jaren tachtig. Omdat een groot deel van de pers niet genoeg over de geschiedenis van de grafische roman weet wordt er wederom gepraat over een plotseling moment waarin “het stripboek eindelijk volwassen werd”23 Dit lijkt vooral het geval in Nederland, koppen als ‘Strips zijn niet om te lachen’24 en ‘Geen praatjes maar plaatjes ; boek De grafische roman is de kinderschoenen voorbij’ 25geven inderdaad de indruk dat de Nederlandse pers vanaf 2000 in eenzelfde soort staat is als de Engelse en Amerikaanse eind jaren tachtig. Het verschil ligt er misschien in dat het ditmaal niet realistische superhelden zijn die de interesse wekken, maar verhalen als Blankets van Craig Thompson (in 2004 in het Nederlands uitgegeven onder de titel Dekens van Sneeuw door uitgeverij Oog & Blik) die over thema’s en onderwerpen gaan die door de meeste mensen nooit geassocieerd werden met strips.
Wat wel opvalt is hoe de grafische roman zijn geloofwaardigheid als cultureel object nog steeds moet zien te putten uit externe bronnen waarvan de filmbewerkingen één voorbeeld zijn. En hoe goed geschreven ook, het is niet duidelijk of verhalen als Blankets, Persepolis en Fun Home van Allison Bechdel wel dezelfde aandacht zouden krijgen als ze niet gebaseerd waren op waargebeurde evenementen. Het meest duidelijke voorbeeld hiervan is de “verstripte roman” of “literaire
verstripping” waarbij een striptekenaar een bekende proza roman verandert in een strip. Net als bij een filmbewerking kan een zogeheten stripbewerking zeker waarde hebben door het origineel op een nieuwe manier te interpreteren, zoals Joost Pollmann schrijft over Dick Matena’s verstripping van De Avonden van Gerard Reve in de Volkskrant van 25 November 2003:
Na de verfilming van Rudolf van den Berg uit 1989 kwam Matena met zijn eigen ode aan Reves naoorlogse monument, en de verdienste van die visualisering is dat hij het
onsmakelijke drama (Frits die aan zijn pink ruikt na hem in zijn navel te hebben geboord) nog exhibitionistischer maakt dan het al was. (Pollmann)
Dit neemt echter niet weg dat het een strip is die enkel onder de aandacht komt door zijn associatie met een algemeen aanvaard hoogstaand cultureel object. Misschien is deze manier van erkenning en aandacht verkrijgen enkel de volgende stap naar een meer algemene aanvaarding van het
beeldverhaal als medium, een voordeel van deze tijd waarin alle vormen van media in elkaar over lijken te stromen.
23 Zie naast het hierboven geciteerde artikel van Stephen Weiner ook: Kim, Anne. ‘Graphic Grown : Graphic Novel Titles for the New (Adult) Reader.’ Library Journal August, 2009.
24 ‘Strips zijn niet om te lachen ;Grafische roman van Craig Thompson is hit op Haarlemse Stripdagen’ de Volkskrant, 7 juni, 2004, Kunst; Pg. 11, Robert van Gijssel
25 Geen praatjes maar plaatjes ;boek De grafische roman is de kinderschoenen voorbij de Volkskrant, November 25, 2003, Kunst katern; Pg. 314, 986 words, DOOR JOOST POLLMANN
Uit al het bovenstaande kunnen we concluderen dat er een misverstand bestaat over hoe de grafische roman en de strip over het algemeen zich door de tijd heen hebben ontwikkeld. De
mainstream spreekt over de volwassenwording van een kinderlijk medium, maar dit was nooit echt het geval. De grafische roman is voortgekomen uit een wereld die, vooral wegens een problematisch imago, lange tijd alleen maar toegankelijk was voor een kleine groep mensen. Pas in de afgelopen tien tot twintig jaar is die gesloten wereld, met behulp van andere media, zichtbaarder geworden voor buitenstaanders. Misschien is de grafische roman dus niet het product van een
volwassenwording, maar van de openstelling van een eerder zeer gesloten wereld. Met de komst van het internet zijn de mogelijkheden voor nieuw talent om hun werk zichtbaar te maken dramatisch toegenomen, webcomics verschijnen in ontelbare hoeveelheden26, de eerste strips in app-vorm zijn ook al verschenen27 en de grafische roman staat aan kop van al deze veranderingen. In de volgende hoofdstukken zal ik doorgaan met een overzicht creëren van de huidige staat van de grafische roman op de Nederlandse markt.
26 Amerikaanse webcomic Penny Arcade is inmiddels uitgegroeid tot een multimedia-fenomeen met
bijbehorende videogames en een eigen jaarlijkse conventie, de Penny-Arcade Expo (ook wel PAX genoemd)