Zoals al eerder aangegeven210 kennen de geselecteerde overheden alle een alterna-tief traject voor de bezwaarprocedure. Of een alternaalterna-tief traject wordt aangebo-den, is in verreweg de meeste gevallen een beslissing van de gemeente/het UWV. Weliswaar kunnen burgers er zelf om vragen, maar dit gebeurt niet vaak (al was het maar omdat burgers vaak niet op de hoogte zijn van het bestaan van zo’n al-ternatief traject).
Het alternatieve traject heeft bij de verschillende bestuursorganen geleid tot een (aanzienlijke) reductie van het aantal door de commissie te behandelen be-zwaarzaken. De zaken die door de commissie worden behandeld zijn zaken waarin: geen alternatief traject is aangeboden;
het alternatieve traject niet heeft geleid tot verdere afhandeling buiten de be-zwaarschriftprocedure om;
een van de betrokkenen niet wenst mee te werken aan het alternatieve traject.
In de zaken waarbij bezwaarmakers zijn geïnterviewd is – voor zover is na te gaan – in een aantal gevallen wel sprake geweest van een aanbod voor een alternatief traject, maar is dat aanbod door bezwaarmakers afgeslagen, omdat het te vroeg kwam of omdat bezwaarmakers eerst de slaagkans van hun bezwaarschrift wilden verkennen voor zij het recht op een bezwaarprocedure wilden opgeven (38; 4; 5). In enkele gevallen is het aanbod wel geaccepteerd, maar heeft het alternatief tra-ject niet tot overeenstemming geleid. De ervaringen van bezwaarmakers met dit traject waren niet positief (13; 14; 15; 32).
Opvallend is dat in de overgebleven zaken regelmatig het geluid wordt gehoord dat er behoefte bestaat aan een alternatief traject, een andere aanpak. De wijze waarop men dit ingevuld wil zien verschilt echter (aanzienlijk):
mediation (5; 16);
om de tafel gaan zitten met de derde partij in de zaak en zoeken naar een oplos-sing (6);
om de tafel gaan zitten met de gemeente/het UWV (om te kijken naar alterna-tieve oplossingen/voor uitleg over de genomen beslissing; 7; 8; 9; 36; 18; 22); vorm van inspraak/vooraf contact (13; 38; 21).
Als voordelen van zo’n traject worden onder meer genoemd: het wegnemen van het achterkamertjesgevoel (4); bezwaarprocedure niet (meer) nodig (9);
snelheid (37);
het ‘juridische’ van de zaak afhalen (16); ‘de kou wordt uit de lucht gehaald’ (5)
op basis van mediation wordt duidelijk wat de kernpunten van de hoorzitting zullen zijn (5);
bij mediation kunnen de emotionele aspecten aan de orde komen (5).
11.4 Integraal oordeel
11.4.1 Algemeen
Over het eindoordeel van de geïnterviewden kunnen wij naar aanleiding van het kwalitatieve deelonderzoek geen definitieve uitspraken doen. Op het moment dat wij de bezwaarmakers spraken was er nog geen beslissing op het bezwaarschrift, en dus is ook het oordeel van de bezwaarmakers over de bezwaarschriftprocedure niet compleet. Wel kan – mede op basis van het kwantitatieve onderzoek – worden aangenomen dat de ervaringen in het voortraject en met de hoorzitting op het eindoordeel van invloed zullen zijn. In het navolgende beperken wij ons tot aspec-ten die blijkens de interviews in het kwalitatieve deelonderzoek belangrijk worden geacht, maar hiervoor nog niet ter sprake kwamen.
De vraag wat belangrijke punten van verbetering zouden kunnen zijn voor de bezwaarprocedure is overigens voor veel burgers moeilijk te beantwoorden, omdat het voor velen de eerste keer is dat men in aanraking komt met een bezwaarproce-dure. Verschillende van de genoemde verbeterpunten en storende elementen lig-gen buiten de bezwaarprocedure en zien dus op het besluitvormingstraject van het bestuursorgaan en ontevredenheid over de werkwijze van de organisatie.
11.4.2 Transparantie / begrijpelijkheid / juridische kennis
Een aantal geïnterviewden was van mening dat de stukken voor een leek niet te begrijpen zijn (31; 36; 37; 16), of in ieder geval teveel in ambtelijke taal zijn gesteld (4). De termen ‘doolhof aan formulieren’ vallen (16). Een aantal bezwaarmakers geeft uitdrukkelijk aan dat hier een onevenwichtigheid zit. Het bestuursorgaan is in het voordeel, doordat het meer juridische kennis bezit (14; 14), en dat is een probleem, omdat voor de bezwaarprocedure juist het juridische deel van belang is (4). De bezwaarmaker weet vaak niet welke argumenten gewicht in de schaal kun-nen leggen (en zou daarover eigenlijk tevoren geïnformeerd willen worden; 12; 29).
11.4.3 Ervaringen. Lessen voor de toekomst?
Evenals in het kwantitatieve onderzoek hebben wij inzicht proberen te verkrijgen in de vraag of en hoe opgedane ervaringen tijdens de bezwaarprocedure doorwer-ken in de keuze om verdere rechtsmiddelen in te zetten of in de toekomst opnieuw bezwaar te maken als daar aanleiding toe is. De kans bestaat dat bezwaarmakers door hun ervaringen in de procedure het vertrouwen in de overheid (verder) ver-liezen, of zo teleurgesteld raken dat zij een passieve houding gaan aannemen. 211 Door respondenten te interviewen voordat de beslissing op hun bezwaar is geno-men, wordt deze keuze niet gekleurd door de uitkomst. Met deze aanpak hebben we geprobeerd te achterhalen of de ervaring tijdens de zitting een reden vormt om al dan niet de stap naar de rechter te maken.De ervaring met de zitting blijkt niet of nauwelijks een zelfstandige overweging te zijn in de zin dat bezwaarmakers uit ontevredenheid over de zitting het ‘hogerop’ willen zoeken. Wel werken de erva-ringen met de zitting soms door in de inschatting van de kans op succes in een beroepsprocedure bij de rechter door bijstelling van het beeld dat men heeft van de eigen (rechts)positie.
De meerderheid van de ondervraagde bezwaarmakers heeft na afloop van de zit-ting geen idee hoe de commissie zal gaan adviseren. Van de bezwaarmakers die daar wel een beeld van hebben, zijn er maar weinigen die de kans groter dan 50% inschatten. Dit beeld heeft onder meer te maken met de gedachte die bij bezwaar-makers leeft dat er sprake is van een gelopen race of van een uitgemaakte zaak, waar het bezwaarschrift weinig meer aan kan veranderen. Ondanks deze weinig hoopvolle verwachtingen spreekt een aantal burgers wel uit dat ze in ieder geval tevreden zijn over het feit dat ze tijdens de hoorzitting tenminste hun argumenten duidelijk hebben kunnen maken.
Een enkeling zou met het verkregen inzicht niet opnieuw de keuze maken om een bezwaarschrift in te dienen. Het merendeel zou dit echter wel doen, zelfs als zij de kans op een voor hen gunstige beslissing op het bezwaar gering achten.
211 Vgl. de verwijzing in par. 10.2.3 naar Angelsaksische literatuur waarin wordt gesteld dat pro-cedures die lijken op onze bezwaarschriftprocedure ontmoedigend zouden kunnen werken, in de zin dat betrokkene de moed al zou kunnen verliezen voordat deze ‘echte’ rechtsbescherming kan vragen. Ison 1999, p. 21-41 en Sainsbury 1994, p. 287-307.
11.4.4 De factor tijd
Het kwantitatieve deelonderzoek liet zien dat de lange duur als een van de meest knellende aspecten van de bezwaarschriftprocedure werd ervaren. In het kwalita-tieve deelonderzoek kwamen klachten over lange duur opnieuw naar voren, maar minder prominent. Vijf bezwaarmakers noemden dit punt (14; 31; 32; 36; 29). Een geïnterviewde vond dat het bestuursorgaan erg traag was met afhandeling van correspondentie (34). Andersom ervaren de bezwaarmakers vaak een nogal sterke tijdsdruk. Het verkrijgen van de nodige documenten en informatie kost veel tijd (15), de voorbereidingstijd die de burger heeft wordt daarom wel eens als te kort beoordeeld (34; 37). Men noemt dit soms onevenwichtig: het bestuursorgaan heeft meer voorbereidingstijd dan de burger (4; 15).