L'enseignement du droit civil à l'université d'Orléans du début de la guerre de Cent ans (1337) au siège de la ville (1428)
Duynstee, M.C.I.M.
Citation
Duynstee, M. C. I. M. (2010, May 27). L'enseignement du droit civil à l'université d'Orléans du début de la guerre de Cent ans (1337) au siège de la ville (1428). Studien zur europäischen Rechtsgeschichte. Klostermann, Frankfurt am Main. Retrieved from https://hdl.handle.net/1887/16198
Version: Not Applicable (or Unknown)
License: Licence agreement concerning inclusion of doctoral thesis in the Institutional Repository of the University of Leiden
Downloaded from: https://hdl.handle.net/1887/16198
Annexe IV
Bertrand Chabrol, Lectura feudorum, Proemium
1. ± Ms. Salins-les-Bains, Biblioth que municipale 32, fol. 8r±12r
(voir supra, p. 141, la note 125 et s.)
In nomine Domini incipiunt constituciones feudorum (fol. 8r) Et primo de illis qui feudum dare possunt et qualiter acquiratur et retineatur.
Rubrica.
Numquid ista rubrica continuatur? Videtur quod non, quia continuacio debet fieri ad coniuncta. Ergo non est hic continuacio quia ista materia non habet materiam coniunctam, ar. l. Ceptam ff. de usuca.1et l. fi. e. ti.2et ff. de le. io. l. Si seruus plurium § fi.3et de testa. l. Heredes palam § Set si notam4. Quid dicendum? Aliqui sic continuant : uisum est de nona collacione, ideo uidendum est de decima. Vel sic : uisum est supra de alienacione et emphiteu- si5; unde sicut emphiteute competit utilis accio in rem, l. i. in fi. ff. si ager uecti.6, sic constat quod uassallus et feudatarius habent, ut infra de contro.
inter uassal. et a. c. i. § i.7, ideo etc.
Alii sic : uisum est supra de successoribus ab intestato8, sic9et in x. coll., set quia sicut sunt de iure ciuili romanorum successores, sic de iure feudorum, ar.
infra an agna. uel filius c. i.10et in isto capitulo i. § Hic autem notandum11, uiso igitur de illis sequitur de istis. Et has omnes continuaciones ponit Jo. de feritate. Tamen credo quod hic non potest poni continuacio proprie quia debet
1 D. 41,3,40 2 D. 41,3,49 3 D. 30,50,3
4 D. 28,1,21,1 in medio 5 cf. Coll. IX,3 (= Nov. 120) 6 D. 6,3,1,1
7 LF 2,43un.
8 cf. Coll. IX,1 (= Nov. 118) 9 sic] ms. : supra
10 LF 2,45un.
11 LF 1,1,2
fieri ad coniuncta, ut in l. ii. ff. de sta. ho.12 et C. de ue. iure enu. l. ii. § Quartus13, modo hic materia separata est totaliter ab aliis, ideo etc.
Item continuacio Jo.14 non ualet quia fit ad mediata et debet fieri ad immediata, ut in l. i. § Ait pretor ff. de postul.15. Vnde si uelis continuare, dic sic : uisum est supra de sanctissimis episcopis16, modo tales possunt dare feudum, ut hic in principio ; ideo merito sequitur rubrica Qui feudum dare possunt.
Hoc uiso prius queritur quid sit feudum. Ja.17dicit : «feudum est concessio rei pro homagio facta», ut in c. Ex diligenti Extra de symonia18. Et dico notabiliter «pro homagio» ad differenciam illius qui accipit in emphiteusim, qui non tenetur propter homagium set propter pensionem, Inst. loca. § Adeo19.
Set numquid ista diffinicio sit bona? Jo. de feritate quod non. Primo quia non est concessio, nam concessio est factum quod factum est indiuiduum, ut in l. Stipulaciones non diuiduntur ff. de uerbo. ob.20, set feuda sunt diuidua, ut in authentica de prohi. feu. alie. per Fre. § Preterea21, nisi nobilia ; ergo feudum non est concessio. Item dicendo «concessio rei» non bene dicit quia diffinicio debet specialem et expressam mencionem facere diffiniti, ut l. Vsucapio ff. de usucapi.22et l. i. Dolum [fol. 8v] de dolo23. Vnde quando dicit «concessio rei»
loquitur generaliter, ut l. i. in fi. ff. si certum petatur24, ut intelligatur de quacumque re et tamen in rebus spiritualibus non consistit feudum, ut in c. Si ex diligenti allegato25; ergo non est uerum dictum. Item nec in omnibus rebus temporalibus, ut infra de feudi cog. c. ii.26. Item dicendo «pro homagio» non bene dicit quia aliquando feudum et non pro homagio, in c. Nulla infra per quos fi. inuesti.27; pro hoc infra que sit prima causa bene. a. § i.28.
12 D. 1,5,2 13 C. 1,17,2,5 14 Jo.] ms. : Ja.
15 D. 3,1,1,8
16 Coll. IX,15 (= Nov. 123) 17 sc. Jacobus de Belvisio 18 X 5,3,17
19 Inst. 3,24,3 20 D. 45,1,72 21 LF 2,54(55),4 22 D. 41,3,3 23 D. 4,3,1,2 24 D. 12,1,1 in fine 25 X 5,3,17 26 LF 2,1,1 27 LF 2,3,3 28 LF 2,24,1
Quid dicendum? Ja. de bello uisu dicit aliter. «Feudum», dicit ipse, «est concessio rei facta cum translacione dominii utilis ± cum infra de contro. feu.
inter uassal. et ali. c. i. §29 ± ad utendum fruendum», ut in c. fi. que causa feu. a.30. «Exhibicione etc.» : nam uassallus debet seruicium pro feudo exhibere, ut infra de uas. qui contra constitucio. Lotha. in fi.31et infra que sit prima causa bene. amic. in § Set nec alia iustior32. Et dico «honesti» quia si esset turpe non obligaretur, ut in l. Generaliter ff. de uerbo. ob.33. Istud non placet Jo. de fe. improbando prima membra ut in precedenti.
Item quando dicit «utilis dominii» non placet quia non uidi legem de utili dominio, ergo etc., ar. l. Si uero negocium § De uiro ff. solu. matri.34et in Aut.
De trien. et semis. § Consideremus coll. iii.35. Hoc tenent Innocen.36, Hosti.37, dominus meus38, quod non est dare dominium utile quia maxime tunc illud haberet emphiteota, modo ipse non est dominus, in l. Male agitur C. de prescripci. xxx. uel xl. annorum39et in l. Cum notissimi in fi.40. Ergo non est dare dominium utile.
Item et hic probatur quia dominium non est nisi appropriacio rei per occupacionem que nullius in bonis est, ut in l. i. in principio ff. de acqui.
posses.41, modo quod est unius domini alius habere non potest.
Set contra opponitur quia propriam quis habet accionem, in c. fi. infra42de contro. inter uas. et dominum43, modo hic nichil aliud est habere quam utile dominium, ergo etc. Item pro hoc § fi. infra de prohi. feudi aliena. per Fre.44. Quid dicendum? Dominus meus tenet quod non est dare dominium utile ; nec obstat est dare utilem accionem, ergo est dare dominium utile ; negatur consequencia, nam superficiarius non est dominus. Et tamen est racio diuersitatis. Et est racio quia dominium est appropriacio etc., et quod meum est proprium non potest esse proprium alterius re in eadem statu permanente
29 LF 2,43un.
30 non inveni 31 LF 2,38un. in fine 32 LF 2,24,6 in medio 33 D. 45,1,26 34 D. 24,3,64,9
35 Coll. III,5,5 (= Nov. 18,5) 36 sc. Innocentius IV
37 sc. Hostiensis ; cf. infra, Annexe VI, p. 331, la note 30
38 sc. Johannes Nicoti ; cf. infra, Annexe VI, p. 331, apr s la note 30 39 C. 7,39,2,1
40 C. 7,39,7,7 41 D. 41,2,1pr. (et § 1) 42 infra] ms. : extra 43 LF 2,43un.
44 LF 2,54(55),6
nec hoc potest facere imperator, ar. l. Si ut certo ff. commod.45; set bene datur utilis accio cum hoc bene dictet equitas quod quis, supposito quod non sit dominus racione iuris, quod habeat utilem accionem per quam rem poterit consequi si ab ipsa cadat ; pro hoc § fi. Inst. ad l. acqui.46et l. fi. de eo per quem factum est ff.47.
Quid dicendum? Satis credo quod de utili accione, ar. l. Quociens ff. de prescriptis uerbis48. Set utrum uassallus sit dominus uerus, dico quod non est nisi fructuarius, ar. § fi. infra qui. cau. feudum amic.49; ergo non est dominus directo. Set an sit dominus utilis et an sit dare dominium utile dicam infra de contro. inter uas. et alium in c. i.50.
[fol. 9r] Qualiter ergo diffinitur feudum? Jo. de feritate dicit quod feudum est rei beneficium, temporalis, immobilis uel pro immobili habite, cum ususfructus translacione et exhibicione alicuius seruicii honesti. «Beneffi- cium» : quia nos beat51, id est nobis prodest, ut in l. Bonorum ff. de uerbo.
sig.52. «Temporalis» : quia non constituitur in rebus ecclesiasticis, ut in c. Ex diligenti allegato53. «Immobilis uel pro immobili habite» : ut infra de feu.
cogni. c. ii.54. «Cum translacione ususfructus» : ut in c. i. § fi. infra qui. cau.
feu. a.55. «Exhibicio alicuius seruicii» : a recipiente dandi uel heredibus masculis uel feminis si hoc fuerit actum. Pro uerbo «honesti» facit l.
Generaliter ff. de uerbo. ob.56. Pro alio : infra qui de uas. qui contra constitucio. Lo. feu. ali. §57et qui. mo. feu. a.58et de succes. feudi § Filia59 et de feu. femine c. i.60.
Quid dicendum? An illa diffinicio sit bona? Hosti. in suma61 dicit quod Jaco.62fecit differenciam inter feudum et benefficium, et tamen unum et idem
45 D. 13,6,5,15 46 Inst. 4,3,16 47 D. 2,10,3 48 D. 19,5,21 49 LF 2,23un. in fine
50 infra ad LF 2,43un. ; sed vide imprimis ad LF 2,54(55),6 (infra Annexe VI, p.
330 et s.) 51 beat] ms. : habeat 52 D. 50,16,49 53 X 5,3,17 54 LF 2,1,1
55 LF 2,23un. in fine 56 D. 45,1,26 57 LF 2,38un.
58 LF 1,5
59 LF 1,8,1 in medio 60 LF 2,30un.
61 Hostiensis, Summa, tit. de feudis (X 3,20) 62 sc. Jacobus Balduini
sunt, ut dicit dominus meus. Quid est benefficium? Dicit Ja.63 quod est
«begniuola accio gaudium tribuens capienti [. . .]», ut infra qui. cau. feu.
amic. c. i. in § Primis64, et probatur. Primo dicit «gaudium» : nam qui capit gaudium habet et emolumentum, ff. de uerbo. sig. l. Bonorum65. Dicitur esse
«capiensque tribuendo66± infra per quos fi. inuesti. feu. c. Nulla67et que sit prima causa benifi. amic. c. i.68± prona etc.» : quia sponte fecit nam potest feudum dimictere, eciam non seruire, ut infra de uassal. qui contra constitucio.
Lo. ali. c. i. circa finem69.
Modo queritur utrum sit differencia inter feudum et beneficium70? Dicit Hosti. quod non et idem hic dominus meus, licet postea se corrigat ; et pro hoc infra de benefi. fe. c. i.71, quia in nigro tractatur de feudo72 femine licet in titulo tractatur de benefficio femine in rubro, cum § Set alia infra que fu. prima causa bene. amic.73eodem modo arguendo.
Nunc si queritur quid est feudum, dic ut dicit dominus meus ut diffinitur in dicto § In primis allegato74.
Quid dicendum? Numquid hec diffinicio sit bona? Dicit dominus meus in alio passu : «benefficium est magis extensiuum quam feudum, nam dico quod in dicto § In primis75diffinitur benefficium, tamen potest competere speciei, scilicet feudo». Credo quod sit unum et idem benefficium, quia uerba debent intelligi secundum materiam subiectam, ut l. Si uno anno ff. locati76et ff. de condic. et demon. l. Quibus § Dominus testamento77; modo illud loquitur in materia feudorum, ergo de feudo loquitur ; pro hoc c. i. § Set nec infra que sit prima causa bene. amic.78, supposito quod rubrica sit signum tractandorum in nigro. Ideo credo quod dominus meus bene diffinit et dico79 quod est
63 sc. Jacobus de Belvisio 64 LF 2,23un. in fine 65 D. 50,16,49
66 capiensque tribuendo] ms. : capiens scilicet tribuendo 67 LF 2,3,3
68 LF 2,24pr.
69 LF 2,38un. in fine
70 in margine : Videtur utrum sit differencia inter feudum et beneficium 71 LF 2,30un. in medio
72 de feudo] ms. : de benefficio 73 LF 2,24,6 in medio 74 LF 2,23un. in fine 75 LF 2,23un. in fine 76 D. 19,2,15,4 77 D. 35,1,40,3 78 LF 2,24,6 in medio
79 in margine : Vide diffinicionem feudi secundum dominum Bertrandum [sc.
Bertrandus Caprioli]
begniuola80 accio tribuens ergo gaudium capienti81; pro hoc facit quia
«honore et amore etc.», ut infra de feu. da. in uicem l. commisso.82.
«Capiens tribuendo [. . .]» : quia debet prestare seruicium, ut in c. i. infra qui. cau. feu. a.83; et pro hoc infra de capi. qui curi. [fol. 9v] uendi.84et infra per quos fit inuesti. c. fi.85. Et «in id quod fecit etc.» expone ut dixi in diffinicione Jaco. Et hanc credo esse ueram et quod nulla est alia differencia inter benefficium et feudum.
Set unde dicitur feudum? A fide seu fidelitate, ut in c. Nulla infra per quos fi.
inuesti.86et infra de nouo fi. for. c. i.87; pro hoc infra qualiter do. proprie.
priue. c.88.
Set contra uidetur quod non dicatur a fidelitate quia aliquod feudum inuenitur quod sine fidelitate prestatur, ut in c. i. infra que sit prima causa benefi. a.89et infra quomodo do. proprie. feu. priue. c. i. in fi.90et per quos fi.
inuesti. c. fi.91. Dicit dominus meus quod feudum de sui natura est rectum et simplex ; dicitur a fidelitate et debet pro ipso prestari fidelitas nisi in contrarium paciscatur ; pro hoc l. i. ff. mand.92iuncta l. Naturalis § fi. ff. de prescriptis uerbis93, l. Pascici ff. de pactis94.
Item ad idem contrarium : quia in contractibus bone fidei requiritur bona fides, ut l. Bonam C. de acc. et ob.95, l. i. ff. de consti. pec.96, ergo contractus per hoc deberent dici feuda. «Dico», dicit ipse, «quod in feudis97requiritur uberior bona fides quam in aliis quia propter fidelitatem conceditur, ut infra de forma fideli.98et infra de no. fide. fir.99per totum et infra per quos fi. inuesti. § fi.100, set contractus non sunt inuenti principaliter propter bonam fidem, set 80 begniuola] ms. : begniuolencia
81 capienti] ms. : tribuenti 82 LF 1,26(27)
83 LF 2,23un.
84 LF 2,51 85 LF 2,3,3 86 LF 2,3,3 87 LF 2,7,1 88 LF 2,47un.
89 LF 2,24,1 90 LF 2,47un. in fine 91 LF 2,3,3
92 D. 17,1,1 93 D. 19,5,5,4 94 D. 2,14,31 95 C. 4,10,4 96 D. 13,5,1pr.
97 feudis] ms. : contractibus 98 LF 2,6un.
99 LF 2,7 100 LF 2,3,3
propter mercem habendam et rem, modo principalis causa debet inspici, l. Rei publice et l. Inter et l. Non uere ff. ex qui. cau. ma.101et de statu ho. l. Queritur hermofrodicum102; et pro predictis l. i. ff. de contrahen. empt.103». Credo hanc solucionem ueram et hanc approbat dominus meus per l. i. fi. ff. de condic. inde.104et l. plt. ff. de condic. ob cau.105, quia causa immediata debet inspici. Modo in feudo causa immediata est fidelitas, non in contractibus ; set consensus parcium est immediata causa ut unus rem habeat et alter precium, quod precium non uenit in feudo, ut c. i. infra de feu. da. in uicem l.
commissorie106.
Veniendo ad diuisionem feudorum scire debes quod aliud est feudum antiquum, aliud nouum. Antiquum est quod ab antiquo parente fuit quesi- tum, qui quidem parens fuit communis tocius agnacionis ; pro hoc infra de gradi. suc. in feu. § De hiis uero in prin.107. Et paternum feudum, large actendendo, dicitur feudum antiquum, infra de no. suc. in feu. c. i. circa prin.108; pro hoc c. i. infra de suc. feu.109. Nouum feudum est illud quod nouiter acquisitum est, c. i. infra quot. teste. sunt necessarii ad profi.
inuesti.110; pro hoc infra de gradi. suc. in feu. § Hiis uero uerbo Sin autem111. Est et alia distinccio : nam aliud est feudum paternum, aliud maternum.
Paternum stricte accipiendo est quod a patre quesitum, ut infra e. § Contrario Corraldus112et c. i. infra de suc. feu.113; parum facit set melius facit § Hiis uero allegatus supra114. Maternum feudum [fol. 10r] seu femineum est quod a femina quesitum est, ut infra de feu. fe. c. i.115et c. i. an mater uxor. in feu.
suc.116. Et inter ista est differencia quia in paterno succedunt filii, et filie si de hoc actum sit, aliter non, infra qui. cau. feu. amic. c. fi.117et de suc. feu. § Simili118, set in femineo succedunt filie eciam si non sit actum de filiabus, si 101 D. 4,6,36 ; D. 4,6,33 ; D. 4,6,42
102 D. 1,5,10 103 D. 18,1,1 104 D. 12,6,1 (?) 105 D. 12,5,8 106 LF 1,26(27,28)pr.
107 LF 2,11un. in medio 108 LF 2,50un. in principio 109 LF 1,8pr.
110 LF 2,32un.
111 LF 2,11un. in medio 112 LF 1,1,1 in medio 113 LF 1,8pr.
114 LF 2,11un. in medio 115 LF 2,30un.
116 LF 1,14(15)un.
117 LF 2,23un. in fine 118 LF 1,8,1 in medio
non sint filii, infra de benefficio femine c. i.119. Et est racio secundum dominum meum quia in habentibus cinbolum actum, ut in c. i. infra quemadmodum feu. ad filias perti.120.
Aliud est feudum cum fidelitate et aliud sine fidelitate. Feudum rectum et simplex est cum fidelitate et tamen per pactum potest remicti, ut c. Nulla infra per quos fiat inuesti.121, § i. infra que sit prima cau. benefi. amic.122et infra quando do. feu. proprie. priue. c. i.123.
Alia est distinccio : quia aliud est condicionale, aliud non. Feudum rectum et simplex est purum regulariter ; interdum tamen pacto apposito datur ad seruicium certum et ad certam condicionem, ut dicendo «si nauis ex asia uenerit». Set aliud ad seruicium certum. Infra qui. cau. feudum amic. § fi.124; pro hoc que sit inuesti. § fi.125c. i., et fi. § fi. de capi. qui cur. uendi.126.
Est et alia distinccio : aliud est feudum perpetuum, aliud temporale. Omne feudum rectum et simplex est perpetuum, quod transsit ad heredes masculos et feminas si de feminis actum sit, c. fi. infra qui. cau. feudum a.127. Casualiter tamen est temporale, qui. mo. feu. consti. c. i.128. Item feudum marchie, ducatus et comitatus ad heredes non transsit, infra de feu. marchi. duca. et comic. du.129, licet hoc sit usurpatum, scilicet quod succedant heredes in ipsis feudis, ut c. fi. de suc. alie.130. Item in feudo gardie et castaldie, infra de feudo gar.131.
Item est alia diuisio quia quedam habent naturam propriam proprii feudi, alia non. Primum est rectum et simplex feudum, quod sine culpa aufferri non potest et transsit ad heredes et ad alios quibus uassallus dedit in feudum ; pro hoc c. i. de natura feudi132, c. i. de feudo non habenti propriam naturam feu.133. Set feudum non habens propriam naturam proprii feudi est illud quod transsit ad uassallum et eius heredes et ad omnes quibus dedit simpliciter uel aliter uendidit, ut c. i. infra de feu. non habenti propriam naturam134; pro hoc 119 LF 2,30un.
120 LF 1,23(24)un.
121 LF 2,3,3 122 LF 2,24pr.
123 LF 2,47un. in fine 124 LF 2,23un. in fine 125 LF 2,2,2
126 LF 2,51pr. ; LF 2,51,6 127 LF 2,23un. in fine 128 LF 1,24(25)pr.
129 LF 1,13(14)pr.
130 LF 1,12(13),1 131 LF 1,2,1 132 LF 1,7pr.
133 LF 2,48un.
134 LF 2,48un.
infra qui. mo. feu. constitui c. i.135, quia non habet propriam naturam feudi quod est quesitum. Item est in feudo gardie et castaldie et camere et caneue, ut infra de feu. gar.136et de feu. cog. c. ii.137. Item est in feudo soldate, ut in c. fi.
quibus de. dux marchi. uel comi.138.
Alia est autem distinccio quia quoddam est nobile, aliud minus nobile et tercium est mediocriter nobile, quartum non nobile139. Nobile est quod a principe maioribus ualuassoribus datur. Illud autem quod maiores140ualuas- sores dant uocatur minus nobile. Quod datur ab istis ultimis uocatur non nobile141. Vnde de istis omnibus et quomodo uocandi sunt habes in titulo quis di. dux marchi.142; et dic ut ibi et infra ti. ibi143Sunt auctoritate et alii144, infra de feudo da. militis [fol. 10v] uassal. infra c. v.145.
Alia est autem distinccio quia quoddam est ecclesiasticum, aliud seculare.
Ecclesiasticum est quod datur a personis ecclesiasticis, ut infra c. i. in principio146. Seculare est quod datur a secularibus, ut infra e.147 et infra episcopum uel abbatem148. Et dicitur feudum ecclesiasticum quia persona ecclesiastica dat rem ecclesiasticam in feudum, secus si suam rem propriam daret, ut infra de clerico qui inuesti. fa. c. i.149; ar. pro hoc in Aut. De ecclesiasticis ti. § Interdicimus150.
Est et alia diuisio quia quoddam est diuisibile, aliud indiuisibile. Diuisibile est omne feudum rectum et simplex. Fallit in feudo marchie, ducatus et comitatus, infra de feu. deffent. militis § Omnes151 iuncto § Preterea de prohi. feudi alie. per Frede.152.
Item est et alia quia quoddam est quod transsit ad heredes omnes masculos et feminas, aliud ad feminas. Primum est omne feudum rectum et simplex, in ti.
135 LF 1,24(25)pr.
136 LF 1,2 137 LF 2,1,1
138 LF 2,10un. in fine
139 quartum non nobile] ms. : quartum nobile 140 maiores] in praem. ms.
141 nobile. Quod . . . non nobile] tercium deesse videtur propter homoiot. ; cf.
Jacobum de Belvisio h.l.
142 LF 2,10un.
143 ibi] ms. : ubi 144 LF 1,1pr. in medio 145 immo LF 1,16(17)un.
146 LF 1,1pr.
147 LF 1,1pr.
148 LF 1,6 149 LF 2,35un.
150 Coll. IX,6,13 (= Nov. 131,13) 151 LF 2,26,8
152 LF 2,54(55),4
io. § Hoc autem notandum153et infra de suc. feu. § Filios154. Fallit ubi fuit actum quod filia succedit, ut c. allegato155, quia tunc filia succedet. Et hoc est uerum quia tunc filia succedet si unus sit masculus filius relictus, eciam si postea moriatur, ut infra episcopum uel abbatem circa finem156; pro hoc de uas. qui sibi et heredibus suis masculis et feminis inuesti. acqui.157. Fallit quod filia succedet in casibus positis in c. isto infra quemadmodum ad filiam feudum pertinet158. Fallit eciam ubi feudum est femineum, ut infra de beneffi. feud. in c. i.159et de no. feu. suc. c. i. circa finem160. Item fallit in c. isto an ma. ux. in feudo succe.161.
Vltima est distinccio quia quoddam est feudum transitorium ad omnes tantum habentes eundem gradum, ut est feudum rectum et simplex, uel ad ipsos representatos, ut infra de suc. feudi c. i.162et infra isto ti. § Et quia163. Fallit in hiis qui secundum consuetudinem uiuunt francorum quia primogeniti succedunt in francia, normania, britanea et italia. Illud tamen lege non cauetur.
Set contra arguitur probando quod omne feudum transeat tantum ad primogenitum quia feudum ducatus, marchie et comitatus indiuisibile est, ergo pertinet ad primogenitum tantum, ut § Preterea infra de prohi. feu.
alie.164. Dico quod ad nullum transit tale feudum de iure, licet sit usurpatum contrarium, de feu. marchi. du. et comi. § fi.165.
Set qualiter constituitur feudum? Dicit Ja. quod per ultimam uoluntatem uel paccionibus uel stipulacionibus, ut l. iii. § i. ff. de ususfr.166et penultimo § Insti. de seruitutibus167. Secundo constituitur mera liberalitate facta inuesti- tura, ut in re propria cum fidelitate prestita, ut infra de beneffi. femine168et que sit prima causa beneffi. a. § i.169et qui. mo. feu. consti. po. c. i.170.
153 LF 1,1,2
154 LF 1,8,1 in medio 155 LF 1,8,1 in medio 156 LF 1,6,2
157 LF 2,17un.
158 LF 1,23(24)un.
159 LF 2,30un.
160 LF 2,50un. in fine 161 LF 1,14(15)un.
162 LF 1,8pr.
163 LF 1,1,1 164 LF 2,54(55),4 165 LF 1,13(14),2 166 D. 7,1,3pr.
167 Inst. 2,3,4 168 LF 2,30un.
169 LF 2,24pr.
170 LF 1,24(25)pr.
Set contra istud opponitur de c. i. qui. mo. feu. consti. po.171. Hanc oppinionem fecit dominus meus, ergo non paccionibus et stipulacionibus, ut l. ii. § i. C. ff. de ususfr.172. «Breuiter dico», dicit ipse, «quod Ja. bene dicit et intellexit, quia dicendo quod feudum proprie non constituitur nisi precedente inuestitura, ut c. i. infra qui. mo. feu. const. allegato173. [fol. 11r] Set dico quod paccionibus et stipulacionibus et in ultima uoluntate compellitur dominus constituere, ergo etc., sicut in ususfructu quia constituitur ususfruc- tus per pacienciam et tamen dicit textus quod paccionibus et stipulacionibus.
Intellige quod paccionibus compellitur uti frui, ut l. iii. ff. de ususfr.174». Et credo quod bene dicit. Et tamen dico quod per legatum constituitur seruitus ususfructus et alie seruitutes, quia per legatum quero mihi dominium igno- ranti, igitur et censetur mihi constitutus, ut l. Si partem ff. quemadmodum seruit. amic.175.
Set qualiter acquiritur feudum? Dicit Ja. successione et inuestitura uel eo quod habetur pro inuestitura, infra de feudi cogni. c. fi.176, de consue. rec. feu.
circa principium177; si de feu. deffuc. militis c. Si quis178pro Jac. Set contra quod non acquiratur successione, ut c. i. qui. mo. feu. consti.179, quia si non potest constitui aliter nec queri aliter potest etc.
Quid dicendum? Quidam dicunt quod uerum est ubi de nouo quererem, set secus est ubi uenit ex successsione parentum, quia ita loquitur c. Sciendum infra de feu. cog.180.
Quid dicendum? Istud non placet domino meo, quia oportet quod inter- ueniat inuestitura eciam quando queritur successione, infra quo tempore miles inuesti. pe. in principio181et que sit prima causa beneffi. amic. in principio182; pro hoc de prohi. feu. alie. per Frederi. § Item si quis183.
Quid dicendum? Dominus meus dicit quod feudum queritur inuestitura et successione nec obstat contrarium, «quia dico quod feudum acquiritur inuestitura et ipso iure quando aliter non habebitur feudum, uel quoad
171 LF 1,24(25)pr.
172 D. 7,1,3pr.
173 LF 1,24(25)pr.
174 D. 7,1,3pr.
175 D. 8,6,19,1 176 LF 2,1,1 177 LF 2,33pr.
178 LF 2,26,5 179 LF 1,24(25)pr.
180 LF 2,1,1 181 LF 1,21(22)pr.
182 LF 2,24pr.
183 LF 2,54(55),2
possessionem queritur successione. Simile quia legatum commutabiliter que- ritur ante adicionem184et post incommutabiliter, sic in proposito ; pro hoc l. Si tibi homo § Cum seruus ff. de le. io.185et l. Cum pater § Surdo et l. Legatum § i. de le. iio.186». Credo quod quoad istud bene dicit quod probo sic, quia ubi successit quis alteri possessionem non acquirit nisi apprehenderit, in l. Cum heredes ff. de acqui. pos.187et l. i. § Sceuola ff. si quis testa. li. esse ius. fu.188, modo possessio queritur per inuestituram, ut in c. i. quid sit inuesti.189, ergo etc. Item quod istud sit uerum probo per illud c. que fuit prima causa beneffi.
a.190 circa prin., § Preterea de prohi. feu. alie. per Frederi.191, ergo ante inuestituram habeat feudum quia aliter non potest carere, l. Nam et si ff. de iniusto rup. testamento et ii. tes.192.
Set que persone possunt accipere feudum? Qui uult potest accipere sibi uel alteri nisi sit error in persona, ut c. fi. infra per quos fit inuesti.193et l. Non ff.
de heredi. inst.194.
Set que persone possunt ipsum feudum dare? Breuiter dico quod antiquitus feudum potest quilibet dare, nouum autem non nisi habeat bonorum suorum administracionem legitimam, ut in c. i. per quos fi. inuesti.195 circa princi- pium. Ex hoc sequitur196 quod prelati ecclesiarum feudum alienare non possunt uel rem ecclesie in feudum dare nisi fuerit antiquitus consuetum dare in feudum, quia non habent legitimam administracionem, in c. i. in principio infra e.197et infra episcopum uel abbatem198. Quod «qui uult» potest stare, probatur per c. i. infra per quos fi. inuesti.199, nam et rusticus potest rem suam, si uelit, in feudum dare ; et pro hac consuetudine in antiqua200facit infra de [fol. 11v] feudi cog. c. i. in fi.201.
184 adicionem] ms. : amgem 185 D. 30,86,2
186 D. 31,77,3 ; D. 31,60,1 (?) 187 D. 41,2,23pr.
188 D. 47,4,1,15 189 LF 2,2pr. in principio 190 LF 2,24pr.
191 LF 2,54(55),2 192 D. 28,3,5 193 LF 2,3,1 194 D. 28,5,31 195 LF 2,3pr.
196 Ex hoc sequitur] ms. : ex hoc sequitur simile ex quomodo sequitur 197 LF 1,1pr. in principio
198 LF 1,6 199 LF 2,3pr.
200 in antiqua] ms. : in an 201 LF 2,1pr. in fine
Set que res possunt in feudum dari? Dico quod omnes res immobiles202et rebus immobilibus coherentes et que habentur pro immobilibus, ut infra de feu. cog. c. ii.203, in Aut. De non alie. aut permu. re. ecc. § Viuit enim coll.
ii.204.
Set qualiter feudum amictatur? Dic multis modis. Primo si deseratur sacramentum fidelitatis, ut infra de for. fideli. c. i.205et de no. fide. for.206. Item si aliquod delictum commisit propter quod cum domino manere non possit, ut infra an ille qui fratrem do. occi. feu. a.207. Item si feloniam contra dominum commictat, ut infra que sit prima causa beneffi. amic.208per totum illum ti.
Set apud quem cause feudales examinentur? «Non potest dari regulam», dicit Ja. Dic ut infra § fi. de prohi. feu. alie. per Frederi.209, de contro. feu.
apud aucto. termi. c. i.210.
Modo consequenter queritur an posita in isto libro sunt leges uel consue- tudines. Et uidetur quod sint consuetudines per primam rubricam in qua dicitur : «Incipiunt consuetudines feudi» secundum unam lecturam et istud supponit Jacobus. Item per rubricam «Hic finitur lex» infra211; pro hoc c. i.
infra de feu. alie.212circa medium. Item imperator solus legem condidit, in l. i.
C. de legi.213, modo posita in hoc libro imperator non fecit, saltem pro maiori parte, set Obertus de orto, infra de feudi cog.214in prin., c. i. infra qui. mo.
feu. a.215circa prin., ergo non sunt leges cum non poterat legem condere. Item leges fiunt cum sollempnitate, in l. Humanum C. de legi.216. Ista non fiunt sollempnitate set usu simpliciter, ergo etc., infra de feu. cog.217in principio.
Ja. et Jo. de feritate dicunt quod sunt leges quia placet principi quod incorporentur in iure ; pro hoc l. i. ff. de consti. prin.218. Aliqui dicunt quod
202 immobiles] ms. : ymo uiles 203 LF 2,1,1
204 Coll. II,1pr. in medio (= Nov. 7pr. in medio) 205 LF 2,6un.
206 LF 2,7 207 LF 2,37pr.
208 LF 2,24 209 LF 2,54(55),7 210 LF 2,16un.
211 LF 2,28 212 LF 1,12(13)pr.
213 C. 1,14,1 214 LF 2,1pr.
215 LF 2,23un.
216 C. 1,14(15),8 217 LF 2,1pr.
218 D. 1,4,1pr.
posita in isto libro per imperatorem sunt leges, ut infra c. i.219in prin. et de prohi. feu. alie. per Fre. et Lotha.220et de eo qui contra constitucionem Lotha.
feu. alie.221et de capitulo Corraldus222. Alia uero que facta sunt ab aliis quam ab imperatoribus non sunt leges set consuetudines. Vel dic quod pro lege obseruantur et sunt leges, quia placet imperatori quod sint pro legibus obseruate. Et hoc tenet dominus meus et hoc credo, quia redacte sunt in corpore iuris per l. Leges C. de legi.223, non obstat quando dicitur «Incipiunt consuetudines». Dico quod sic debet exponi : «Incipiunt consuetudines, id est que antiquitus fuerint consuetudines nunc incipiunt, que tamen non sunt nunc consuetudines» ; pro hoc C. de no. Codi. compo. constitucione unica § Hiisdem ita224iuncta l. fi. C. de necces. suis heredi. insti.225.
Nec obstat c. i. infra de feu. cog.226, quia dico quod triplici iure deciduntur questiones : aut iure romanorum aut iure legis lombardorum aut secundum regni consuetudinem, tunc ergo secundum consuetudinem. Dico quod non sunt leges romane uel lombardorum, set leges sunt feudorum, ut patet per predictum et non obstat. Ad aliud «solus princeps potest condere legem»
concedo. Et quando dicitur «princeps hic posita non fecit» dico quod sunt leges quia sunt ab ipso approbate. Et hoc est uerum quod sunt leges nisi [fol.
12r] esset aliqua consuetudo particularis, ar. § i. infra de feudi cog.227, quia tunc non esset generalis uel incorporata et ideo non est lex. Et credo quod bene dicit, ar. l. De quibus ff. de legi.228; pro hoc l. Ius ciuile ff. de iusti. et iure229et
§ Ex non scripto Inst. de iure natura. gen. et ciuili230; et pro opinione sua facit
§ Set neque in fi. l. ii. C. de ue. iure enu.231.
219 LF 1,1pr.
220 LF 2,54(55) ; LF 2,52 221 LF 2,38un.
222 LF 2,40 223 C. 1,14,3
224 C. Proem. I,2 in fine 225 C. 6,27,6
226 LF 2,1pr.
227 LF 2,1pr.
228 D. 1,3,32pr.
229 D. 1,1,6,1 230 Inst. 1,2,9 231 C. 1,17,1,6 in fine
De hiis qui feudum dare possunt232, 233rubrica
Dicit Jaco. quod pro tanto hic tractatur primo de hiis qui feudum dare possunt, quia feudum ab eis exorditur seu procedit et quia postea secuntur illi qui accipere possunt et retinere, ideo subicit de hiis etc.
Set quare primo dicit «De hiis qui feudum dare possunt»? Cum per § fi. Inst.
de iure natura. gen. et ci.234persone preponi debent, l. c. ii. § Post originem ff.
de orig. iuris235, nam inane est iura condere nisi primo uideretur de personis quia sunt nobiliores, ar. l. Si queramus ff. de testa.236et l. Iustissime ff. de edi.
edic.237.
Set quare dicit primo «De acquisicione» quam «De retencione»? Racio est quia beacius est dare quam recipere, ut xii. q. ii. ± alias xii. di. c. Cum princeps, ymo est xvi. q. i. c. Predictor238 ± , et notatur per glosam in rubrica ff.
commod.239. Idem dominus meus dicit. Racio sua est quia dans obligat sibi accipientem in tantum quod accipiens efficitur seruus dantis, ff. mand. l. Si uero non remunerandi § Inde Pap.240, ubi accipiens efficitur ipsius dantis obnoxius ; pro hoc l. Set si lege commissoria § Consuluit ff. de pe. here.241 iuncto242l. iii. C. de noua.243, ubi dans quodammodo facit seruum accipien- tem et obligat sibi tantum quod ista obligacio remicti non potest, in l. Qui excepcione in fi. et l. Si non sortem § Libertus ff. de condic. inde.244cum ibi notatis245; et pro hoc in Aut. Vt liber. de cetero in prin. coll. vi.246. Sic dicit dominus meus in istis predictis etc.
Quia de feudis tractaturi sumus247
Titulus iste diuiditur in tres partes. In prima parte dicitur de personis que feudum dare possunt. In secunda de acquisicione feudi. In tercia de natura
232 possunt] ms. : possum 233 LF 1,1
234 Inst. 1,2,12 235 D. 1,2,2,13 236 D. 28,1,4 237 D. 21,1,44pr.
238 immo C. 16 q. 1 c. 64
239 gl. Quia beatius ad rubricam D. 13,6 240 D. 17,1,12,8
241 D. 5,3,25,11 242 iuncto] ms. : inter 243 C. 8,41(42),3
244 D. 12,6,40,2 ; D. 12,6,26,12 245 notatis] ms. : notatur 246 Coll. VI,6 (= Nov. 78) 247 LF 1,1pr.
feudi. Prima pars est in principio, secunda est in § Et quia, tercia est in § Notandum. Prima pars248diuiditur in tres particulas. Prima se continuat ad sequencia. Secunda ostendit que persone ecclesiastice possunt dare feudum.
Tercia que seculares persone. Secunda est ibi «Feudum autem», tercia est ibi
«Marchio comes etc.». . . . . . .
2. ± Ms. Bruxelles, Biblioth que royale 11 565±11 566, fol. 87r
(voir supra, p. 141, la note 125 et s.)
Hic incipiunt scripta super decima collacione (fol. 87r) Incipiunt consuetudines feudorum (fol. 87r)
Hec rubrica non continuatur quia continuacio debet fieri ad coniuncta, in l. ii.
ff. de statu hominum249; pro hoc l. Si seruus plurium § fi. de le. i.250. Nonne hec materia est scripta? Trahitur ab aliis, igitur. Item hic tractat Ja. de beluisu251per modum summe de materia huius collacionis. Et querit primo quid sit feudum, secundo unde dicatur feudum, tercio tractat de diuisione feudorum, quarto qualiter constituatur, quinto qualiter queratur, vi. que persone possunt dare uel acquirere feudum, vii. que res possunt dari in feudum, viii. qualiter amittatur feudum, ix. apud quos cause feudales examinari debeant. De questionibus omnibus dic ut in summa quam columbi- nus glosator252 huius collacionis fecit super ista materia feudorum, quam sequitur hic Ja. in effectu.
Item queritur an iura predicta in ista collacione sint leges uel consuetudines.
Videtur quod sint consuetudines per rubricam in principio quando dicit
«Incipiunt consuetudines feudorum» ; et pro hoc item facit rubrica infra
«Hic finitur lex»253. Item solus imperator condidit legem, C. de leg. l. fi.254. Set ea que ponuntur in hac collacione non fecit imperator pro maiori parte set Obertus de orto, ut infra de feu. cog.255in principio, infra que fuit prima causa
248 Prima pars] ms. : ad prima pars 249 D. 1,5,2
250 D. 30,50,3
251 beluisu] ms. : uisu suprascriptum 252 sc. Jacobus Columbi
253 LF 2,28 254 C. 1,14,1 255 LF 2,1pr.
b.256 circa principium. Ja. tamen tenet quod sint leges quia de uoluntate principum sunt redacte257in corpore iuris ; pro hoc ar. ff. de constit. prin. l.
i.258. Idem tenet dominus meus et hoc credo. Non obstat quando dicitur hic
«Incipiunt consuetudines», quia debet exponi «id est que antiquitus consue- tudines fuerint nunc incipiunt» ; pro hoc C. de no. C. consti. l. unica § Hiisdem259 iuncta l. fi. C. de nec. ser. her. insti.260. Ad aliam racionem responde per l. ii. C. de uet. iure enu.261, ibi «Omnia nostra facimus».
Qui feudum dare possunt rubrica
Primo incipit tractare de personis, racio per § fi. Insti. de iure naturali262 apparet. Quare primo tractat de hiis qui possunt feudum dare quam de illis qui possunt accipere? Respondeo quia beacius est dare quam accipere, ut notatur ff. como.263super rubricam. Ja. de bel. uisu.
Quia de feudis. Sequitur textus . . .
3. ± Ms. Tours, Biblioth que municipale 663, fol. 1r
(d'apr s L. Delisle, Les professeurs de droit Orlans sous Charles V, dans : Biblioth que de l'Ecole des Chartes, 33 (1872), p. 319±324, la p. 319 ; voir supra, notamment p. 141, la note 125 et s.)
Inc. : Assit principio sancta Maria meo. Amen. ± Hic incipit lectura domini Bertrandi Capreoli super decima collatione. Et quando loquitur de domino suo, intelligitur de domino Johanne Nicoti. De hiis qui feudum dare possunt et qualiter etc. Numquid ista rubrica continuatur. Videtur quod non, quia continuacio debet fieri ad conjuncta . . .
256 LF 2,24
257 redacte] ms. : redacta 258 D. 1,4,1pr.
259 C. Proem. I,2 in fine 260 C. 6,27,6
261 C. 1,17,1,6 in fine 262 Inst. 1,2,12 263 D. 13,6
