2 Timotheüs. Strijd de goede strijd! Raymond Hausoul

(1)

2 Timotheüs 2 Timotheüs

Strijd de goede strijd!

Raymond Hausoul

(2)

2 TIMOTHEÜS

Strijd de goede strijd!

(3)

Versie: 20.05 (januari 2021).

Dr. Raymond R. Hausoul

Vind de nieuwste materialen op https://raymondhausoul.be.

## 82-23527-143220 ##

No part of this publication may be reproduced or be shared in any form without permission in writing from the autor.

(4)

2 Timotheüs

Strijd de goede strijd!

Raymond R. Hausoul

(5)

1 Inleiding...9

1.1 Verval en gevangenschap...9

1.2 Plaats en datering...20

1.2.1 Tweede gevangenschap in Rome (±67nC)...20

1.2.2 Een gevangenschap in Korinthe...21

1.2.3 Alternatieve plaatsen...22

1.3 Indeling...22

2 Groetwoord (1:1-2)...23

3 Paulus’ herinneringen (1:3-5)...27

4 Wakker het vuur aan! (1:6-14)...33

4.1 Oproep aan Timotheüs (1:6-11)...33

4.2 Paulus’ voorbeeld (1:12-14)...42

4.3 Onesiforus’ voorbeeld (1:15-18)...44

5 Oproep aan Timotheüs (2:1-13)...51

6 Timotheüs en de tegenstanders (2:14-26)...57

7 Jannes en Jambres op de preekstoel (3:1-9)...61

8 Bemoediging (3:10-4:8)...65

9 Slotwoord (4:9-22)...71

Literatuurlijst...79

(6)

Over de auteur

Dr. Raymond R. Hausoul (1979) is predikant in Ieper en spreekt regelmatig in andere kerken. Als spreker en docent is hij met verschillende organisaties verbonden. Zijn academisch onderzoek richt zich op de thematiek van de nieuwe schepping, het koninkrijk van God en de vernieuwing door Gods Geest. Raymond is gehuwd met Belinda en beiden genieten van hun twee zonen, Adriël en Ilja.

https://raymondhausoul.be

(7)

Afkortingen van Bijbelboeken Gn Genesis

Ex Exodus

Lv Leviticus Nm Numeri Dt Deuteronomium Jz Jozua

Re Rechters

Rt Rut

1Sm 1 Samuël 2Sm 2 Samuël 1Kn 1 Koningen 2Kn 2 Koningen 1Kr 1 Kronieken 2Kr 2 Kronieken

Ea Ezra

Ne Nehemia

Es Ester

Jb Job

Ps Psalmen

Sp Spreuken

Pr Prediker Hl Hooglied

Js Jesaja Jr Jeremia Kl Klaagliederen Ez Ezechiël

Dn Daniël

Hs Hosea

Jl Joel

Am Amos

Ob Obadja

Jn Jona

Mi Micha

Na Nahum

Hk Habakuk

Sf Sefanja

Hg Haggaï

Zc Zacharia

Ml Maleachi

Mt Matteüs

Mc Marcus

Lc Lucas

Jh Johannes Hd Handelingen

Rm Romeinen

1Ko 1 Korintiërs 2Ko 2 Korintiërs Gl Galaten Ef Efeze Fp Filippenzen Ko Kolossenzen 1Ts 1 Tessalonicenzen 2Ts 2 Tessalonicenzen 1Tm 1 Timoteüs 2Tm 2 Timoteüs Tt Titus Fm Filemon

Hb Hebreeën

Jk Jakobus 1Pt 1 Petrus 2Pt 2 Petrus 1Jh 1 Johannes 2Jh 2 Johannes 3Jh 3 Johannes Jd Judas Op Openbaring Andere werken

Tob Tobit Jud Judit

TEs Ester (Grieks) 1Mak 1 Makkabeeën

2Mak 2 Makkabeeën Wijs Wijsheid Sir Sirach Bar Baruch

BJr Brief van Jeremia TDn Daniël (Grieks) Man Manasse

Bijbelvertalingen

BGT Bijbel in Gewone Taal (2014) GNB Groot Nieuws Bijbel (1996) HB Het Boek (1997)

HSV Herziene Statenvertaling (2010) LXX Griekse Septuaginta (250–50vC) NB Herziene Naardense Bijbel (2014)

NBG Nieuwe Vertaling (1951) NBV Nieuwe Bijbelvertaling (2004) SV Statenvertaling (1977) TE Telosvertaling (1982) Vg Latijnse Vulgaat (390–405nC) WV Willibrordvertaling (1995)

Bij de hoofdstuk- en versindeling is gekozen voor de indeling van de NBV, aangezien deze brede ondersteuning vindt in wetenschappelijke uitgaven van de Hebreeuwse (BHS) en Griekse tekst (NA28). Waar geen Bijbelboek genoemd wordt, gaat het steeds om het boek dat eerder in de context is vermeld. Verder wordt de Godsnaam getrouw weergeven met ‘Jahweh’ en niet eigenhandig door HERE of iets dergelijks vervangen.

(8)

2 T I M O T H E Ü S INLEIDING

9

1 Inleiding

‘Deze brief geeft ons inzicht in het hart van de

‘Deze brief geeft ons inzicht in het hart van de apostel’

apostel’

1.1 Verval en gevangenschap

Ben je vaak ontmoedigd door gebeurtenissen? Neem dan deze brief erbij als je het even helemaal hebt gehad. Op een prachtige manier helpt de apostel Paulus hierin zijn vriend en pupil Timotheüs om nieuwe kracht te vinden. Dat de brief ook aan anderen in de meervoudsvorm is gericht doet hiervan niets af (vgl. 4:22). Het was te verwachten dat de brieven van de apostel ook gerust voor de hele gemeente in Efeze mocht worden voorgelezen. Paulus had niets voor anderen te verbergen. Toch richt hij zich primair in deze brief aan Timotheüs. Wat dat betreft is het een persoonlijke brief van hart-tot-hart tussen twee mannen Gods, die tezamen een lange weg aflegden als dienaars in Gods koninkrijk. Samen beleefden ze de grote zegentochten die het evangelie met zich meebracht, tijdens de verkondiging ervan op aarde. Toch stelde beiden vast dat de tijden veranderden.

Toen Timotheüs deze brief ontving, stelde hij zichzelf al diep in zijn hart de vraag welke houding hij moest aannemen in een tijd waarin de christelijke gemeente in verval raakte. Paulus had hem op zijn laatste reis als gemeentewerker achtergelaten in Efeze. Timotheüs stond daar voor een grote taak. Hij diende de gemeente op te bouwen, oudsten te zoeken en dwaalleer te weerleggen. In zijn ogen leek de zaak dikwijls verloren.

Mensen die eerst meewerkten in de gemeente, verlieten haar. Hij vroeg zich twijfelend af waarom zijn werk niet het gewenste resultaat boekte.

Waarom moeide hij zich elke dag weer opnieuw af voor Gods koninkrijk?

Hij stond vroeg op en ging laat in bed. Hij had urenlange gesprekken met mensen en toch bleek dat zij niet begrepen waarom het in Gods koninkrijk werkelijk ging. Zijn onderwijs en herderschap leek de mensen niet te grijpen. Achter andere absurde gedachten en droomkastelen renden de mensen wel aan. Paulus zat ondertussen al gevangen. Al dit soort dingen

(9)

ontmoedigde Timotheüs. Moest hij de boel opgeven? Wat moest zijn houding zijn tegenover al dit kwaad?

Paulus komt zijn pupil in dit schrijven tegemoet. Hij beseft dat Timotheüs bemoediging en ondersteuning nodig heeft. In dit schrijven geeft hij Timotheüs vandaar aanwijzingen hoe hij moet omgaan met de negatieve invloeden en verkeerde leringen, die in de kerk de kop opsteekt.

In zijn vriendschap met Timotheüs, spreekt hij eerlijk tegen hem.

Voor beide mannen Gods rees de vraag van de psalmist op: ‘Wat kan een rechtvaardige anders doen, als de grond onder alles wegzinkt?’

(Ps11:3). Speciale aandacht wijdt Paulus aan deze vraag in dit schrijven.

Wat moet een gelovige die trouw wil zijn aan God doen in situaties waarin rondom hem de begintijd van kracht en bloei wegebt? Is het mogelijk om er medeoorzaak van te zijn dat juist het vuur voor God terugkeert in de gemeente. Paulus lijkt er in deze tweede brief aan Timotheüs op te wijzen dat het onmogelijk is om zomaar nu de klok terug te draaien en de bloeitijd van de eerste christenen te beleven. Wat gebeurd is, laat zich niet ongedaan maken. Tegelijk beseft hij ook dat hetgeen gebeurt zich niet laat goedpraten. De verordeningen en eisen die de Heer Jezus aan zijn discipelen stelt, blijven ongewijzigd. God wil niet dat wij water bij de wijn doen en de dingen zo beginnen te regelen als het ons het meest praktisch voorkomt.¹

Ook voor Paulus waren er donkere tijden aangebroken tijdens dit kerkelijke verval. Uiteindelijk zal dit de laatste brief zijn die wij van Paulus in het Nieuwe Testament bezitten. Met deze laatste brief schreef hij zijn geestelijke testament. Het testament van een ter dood veroordeelde. Johannes Calvijn schreef vanuit dat kader dat de brief niet geschreven was met inkt, maar met bloed.² We kunnen ons levendig voorstellen hoe de apostel geketend in een donkere vochtige kerker op zijn vonnis wacht dat de rechter over hem gaat vellen. Onesiforus moest de apostel ijverig in Rome zoeken om hem te kunnen vinden (2Tm1:17). De apostel droeg boeien als een misdadiger (2:9) en leed onder eenzaamheid, verveling en kou (4:9-13). Het vooronderzoek van zijn gevangenschap had al plaatsgevonden (4:16-17).

1 Medema 1981, 17.

2 Calvin 2007.

(10)

2 T I M O T H E Ü S VERVALENGEVANGENSCHAP

11

Paulus Paulus

Inleiding Inleiding

Paulus is geen onbekende voor hen die vertrouwt zijn met het Nieuwe Testament.

We vinden een veelheid aan brieven van hem hierin terug. Hij is de man die de We vinden een veelheid aan brieven van hem hierin terug. Hij is de man die de kerkgeschiedenis beschouwt als de held van de geestelijke vrijheid. Hij is de grotere kerkgeschiedenis beschouwt als de held van de geestelijke vrijheid. Hij is de grotere predikant dan Johannes Chrysostomus was, de grotere zendeling dan Franciscus predikant dan Johannes Chrysostomus was, de grotere zendeling dan Franciscus Xaverius was, de grotere reformator dan Maarten Luther was en de groter theoloog Xaverius was, de grotere reformator dan Maarten Luther was en de groter theoloog dan Thomas van Aquino was.

dan Thomas van Aquino was.

In dit kader richten we ons primair tot de gegevens van het Nieuwe Testament en In dit kader richten we ons primair tot de gegevens van het Nieuwe Testament en secundair tot de kerkgeschiedenis. Vanaf William Ramsay is er al vaker vastgesteld secundair tot de kerkgeschiedenis. Vanaf William Ramsay is er al vaker vastgesteld dat Hd bijvoorbeeld heel zorgvuldig omgaat met allerlei historische en geografische dat Hd bijvoorbeeld heel zorgvuldig omgaat met allerlei historische en geografische details.

details.³³ We handhaven de traditie dat Paulus dertien of veertien brieven geschreven We handhaven de traditie dat Paulus dertien of veertien brieven geschreven heeft. Een biografie over het leven van deze Godsman is onmogelijk vanuit het heeft. Een biografie over het leven van deze Godsman is onmogelijk vanuit het Nieuwe Testament. We kunnen enkel in fragmenten spreken. Dat is ook op zich Nieuwe Testament. We kunnen enkel in fragmenten spreken. Dat is ook op zich logisch, want de bijbel wil ons geen biografie geven van Paulus, maar van Jezus logisch, want de bijbel wil ons geen biografie geven van Paulus, maar van Jezus Christus.

Christus.

Van geboorte tot wedergeboorte Van geboorte tot wedergeboorte

Paulus van Tarsus Paulus van Tarsus

Rond het begon van de jaartelling zag Paulus het levenslicht. Zijn ouders noemden Rond het begon van de jaartelling zag Paulus het levenslicht. Zijn ouders noemden hem Saulus, naar Saul, de eerste koning uit de stam Benjamin (Hd9:4). De betekenis hem Saulus, naar Saul, de eerste koning uit de stam Benjamin (Hd9:4). De betekenis van deze naam is ‘gevraagd’. Hadden zijn ouders langere tijd gesmeekt voor een van deze naam is ‘gevraagd’. Hadden zijn ouders langere tijd gesmeekt voor een zoon? Het valt in elk geval op dat de naam Saul niet meer in de Bijbel voorkomt na de zoon? Het valt in elk geval op dat de naam Saul niet meer in de Bijbel voorkomt na de dood van koning Saul (vgl. Gn36:37-38; 46:10; Ex6:15; Nm26:13).

dood van koning Saul (vgl. Gn36:37-38; 46:10; Ex6:15; Nm26:13).⁴⁴ Later noemt de Later noemt de apostel zich niet meer Saulus maar Paulus (Hd13:9). De redenen daarvoor blijven tot apostel zich niet meer Saulus maar Paulus (Hd13:9). De redenen daarvoor blijven tot vandaag onduidelijk.

vandaag onduidelijk.

Paulus’ familie hoorde bij de stam Benjamin (Rm11:1; Fp3:5). We vernemen verder Paulus’ familie hoorde bij de stam Benjamin (Rm11:1; Fp3:5). We vernemen verder niet over deze familie, behalve dat Paulus nog een zus in Jeruzalem had (Hd23:16).

niet over deze familie, behalve dat Paulus nog een zus in Jeruzalem had (Hd23:16).

Volgens de kerkvader Hiëronymus (340-420) leefden het gezin in Gush Halav Volgens de kerkvader Hiëronymus (340-420) leefden het gezin in Gush Halav ((GischalaGischala), aan de westkant van het huidige plaats Safed in Galilea. Toen de), aan de westkant van het huidige plaats Safed in Galilea. Toen de Romeinen deze plaats veroverden, vluchtten zijn ouders naar Tarsus, de hoofdstad Romeinen deze plaats veroverden, vluchtten zijn ouders naar Tarsus, de hoofdstad van Cilicië (Zuid-Turkije). Tarsus was een belangrijk centrum voor de wereldhandel van Cilicië (Zuid-Turkije). Tarsus was een belangrijk centrum voor de wereldhandel en bakermat van beroemde wijsgeren en natuurkundigen. In de tijd van de en bakermat van beroemde wijsgeren en natuurkundigen. In de tijd van de Makkabeeën werden de joden in de stad gekenmerkt door een hoog Makkabeeën werden de joden in de stad gekenmerkt door een hoog nationaliteitsgevoel en een grote religieuze ijver (2Makk4:30). Als de uitspraak van nationaliteitsgevoel en een grote religieuze ijver (2Makk4:30). Als de uitspraak van Hieronymus zou kloppen, zou dat een ander licht werpen op Paulus’ uitspraak dat hij Hieronymus zou kloppen, zou dat een ander licht werpen op Paulus’ uitspraak dat hij een Hebreeër van Hebreeën is (Fp3:5). Nadeel is echter dat Hiëronymus zijn eigen een Hebreeër van Hebreeën is (Fp3:5). Nadeel is echter dat Hiëronymus zijn eigen traditie later ontkent in het commentaar dat hij schrijft op de brief aan Filemon.

traditie later ontkent in het commentaar dat hij schrijft op de brief aan Filemon.⁵⁵

3 Ramsay 1907.

4 Vgl. Josephus 1996–1998, XX.9.4; 1992a, II.17.4.

5 Farrar 1898, 9.

(11)

Daardoor blijft elk gegeven over Paulus’ achtergrond in het duister. Dat is ook het Daardoor blijft elk gegeven over Paulus’ achtergrond in het duister. Dat is ook het geval met Paulus’ uiterlijk. In de latere

geval met Paulus’ uiterlijk. In de latere Handelingen van PaulusHandelingen van Paulus beschrijft Onesiforus, beschrijft Onesiforus, een inwoner van Iconium hoe de apostel eruit zag:

een inwoner van Iconium hoe de apostel eruit zag:⁶⁶ ‘En hij zag Paulus naderen. Hij ‘En hij zag Paulus naderen. Hij was een man van klein postuur. Had een kaal hoofd, kromme benen, een verdere was een man van klein postuur. Had een kaal hoofd, kromme benen, een verdere goede lichamelijke staat en met wenkbrauwen die tot aan de neus liepen en er een goede lichamelijke staat en met wenkbrauwen die tot aan de neus liepen en er een lichte hoek mee vormden.’ De juistheid van deze gegevens zijn echter niet te lichte hoek mee vormden.’ De juistheid van deze gegevens zijn echter niet te bewijzen. Door de uitvoerige beschrijving en het historische bezoek van Paulus aan bewijzen. Door de uitvoerige beschrijving en het historische bezoek van Paulus aan Iconium acht William Ramsey de kans groot dat de gegevens wel kloppen.

Iconium acht William Ramsey de kans groot dat de gegevens wel kloppen.⁷⁷ Romeins burgerrecht

Romeins burgerrecht

Paulus bezat een Romeins burgerrecht (Hd16:37) dat hij te danken had aan zijn Paulus bezat een Romeins burgerrecht (Hd16:37) dat hij te danken had aan zijn ouders die een belangrijke sociale positie hadden verworven (Hd22:28). Volgens ouders die een belangrijke sociale positie hadden verworven (Hd22:28). Volgens Hiëronymus waren zijn ouders tijdens de Romeinse oorlog in Judea gevangen naar Hiëronymus waren zijn ouders tijdens de Romeinse oorlog in Judea gevangen naar Tarsus gebracht.

Tarsus gebracht.⁸⁸ Doordat ze als slaaf werkten voor een Romein ontvingen ze later Doordat ze als slaaf werkten voor een Romein ontvingen ze later hun vrijheid en het Romeins burgerrecht. Dat was bijzonders. Maar vijf procent van hun vrijheid en het Romeins burgerrecht. Dat was bijzonders. Maar vijf procent van de bevolking had een Romeins burgerrecht.

de bevolking had een Romeins burgerrecht.⁹⁹

Het burgerrecht had verschillende juridische voordelen.

Het burgerrecht had verschillende juridische voordelen.¹⁰¹⁰ Het was een beloning voor Het was een beloning voor diensten bewezen aan de staat en werd soms verleend uit gunst of tegen betaling.

diensten bewezen aan de staat en werd soms verleend uit gunst of tegen betaling.¹¹¹¹ Wilde men het kopen kostte het een fortuin. Het gaf het privilege dat men als een Wilde men het kopen kostte het een fortuin. Het gaf het privilege dat men als een Romein behandeld diende te worden. Ook was men niet verplicht tot het leger Romein behandeld diende te worden. Ook was men niet verplicht tot het leger (

(muneris publici vacatiomuneris publici vacatio), mocht men geen onterende lijfstraffen (zweepslagen,), mocht men geen onterende lijfstraffen (zweepslagen, geseling enz.) of een onterende doodstraf (kruisiging) ondergaan en kon men niet in geseling enz.) of een onterende doodstraf (kruisiging) ondergaan en kon men niet in de boeien worden geslagen voordat zijn schuld bij rechterlijk vonnis was de boeien worden geslagen voordat zijn schuld bij rechterlijk vonnis was geconstateerd (vgl. Hd16:37; 22:25vv.).

geconstateerd (vgl. Hd16:37; 22:25vv.).¹²¹² Schending van dit recht werd als Schending van dit recht werd als majesteitsschennis bestraft waarvoor een beroep kon worden gedaan op de keizer majesteitsschennis bestraft waarvoor een beroep kon worden gedaan op de keizer ((provocatioprovocatio). Paulus deed dat voordat de rechtszaak was geopend (). Paulus deed dat voordat de rechtszaak was geopend (Hd25:11;Hd25:11;

26:32).

26:32).¹³¹³

Paulus de student en arbeider Paulus de student en arbeider

Net zoals zijn voorvaderen werd Paulus farizeeër (Hd23:6):

Net zoals zijn voorvaderen werd Paulus farizeeër (Hd23:6):¹⁴¹⁴ ‘Een man dient niet zijn ‘Een man dient niet zijn beroep te veranderen, nog het beroep van zijn vader.’ Waarschijnlijk leerde hij al met beroep te veranderen, nog het beroep van zijn vader.’ Waarschijnlijk leerde hij al met vijf jaar Hebreeuws in

vijf jaar Hebreeuws in Bet SeferBet Sefer (de school) of (de school) of Bet MidraschBet Midrasch (het leerhuis) in de (het leerhuis) in de synagoge van Tarsis. Hij kreeg lezingen uit de Hebreeuwse- en Griekse Thora.

synagoge van Tarsis. Hij kreeg lezingen uit de Hebreeuwse- en Griekse Thora.

Grieks werd als handelstaal in Tarsis gesproken, waardoor Paulus ermee opgroeide.

In zijn jonge jaren werd hij onderwezen door rabbi Gamaliël (Hd22:3; 25-52nC), de In zijn jonge jaren werd hij onderwezen door rabbi Gamaliël (Hd22:3; 25-52nC), de kleinzoon van de beroemde Hillel

kleinzoon van de beroemde Hillel..¹⁵¹⁵ Doordat Gamaliël een van Paulus’ leraren was, Doordat Gamaliël een van Paulus’ leraren was, dachten uitleggers dat Paulus net als Gamaliël bij de school van Hillel hoorde. Tom dachten uitleggers dat Paulus net als Gamaliël bij de school van Hillel hoorde. Tom Wright wijst dat af:

Wright wijst dat af:¹⁶¹⁶ ‘Saulus mag dan veel van Gamaliël geleerde hebben, hij deelde ‘Saulus mag dan veel van Gamaliël geleerde hebben, hij deelde

6 Handelingen van Paulus 3:3.

7 Ramsay 1953, 35–52.

8 Hiëronymus, De Viris Illustribus – On Illustrious Men, 5.

9 Stegemann 1987.

10 Reasoner 1993, 140–141; Sherwin-White 1973; 1963.

11 Josephus 1992b, 76.

12 Riehm 1890.

13 Garnsey 1966.

14 Neusner 2011a, 16b.

15 Midrasj Aboth 1.16; Sotah 9.15.

16 Wright 1998, 32.

(12)

13

zijn standpunten niet.’ Hillel had zich twee generaties tevoren immers ingezet in de zijn standpunten niet.’ Hillel had zich twee generaties tevoren immers ingezet in de strijd voor een liberale, barmhartige, humane uitleg van de Thora, tegenover de strijd voor een liberale, barmhartige, humane uitleg van de Thora, tegenover de conservatieve Sjammai. Ook Gamaliël dacht tolerant. Zo zou hij nooit hebben conservatieve Sjammai. Ook Gamaliël dacht tolerant. Zo zou hij nooit hebben ingestemd met de steniging van Stefanus. Gamaliël had duizend leerlingen, ingestemd met de steniging van Stefanus. Gamaliël had duizend leerlingen, vijfhonderd leerde hij de wet en vijfhonderd de Griekse wijsheid.

vijfhonderd leerde hij de wet en vijfhonderd de Griekse wijsheid.¹⁷¹⁷ Wellicht heeft Wellicht heeft Paulus zijn bekendheid met Griekse dichters door Gamaliël geleerd (Hd22:3). Hij Paulus zijn bekendheid met Griekse dichters door Gamaliël geleerd (Hd22:3). Hij genoot zo in de academie te Jeruzalem met vele honderden anderen een studie tot genoot zo in de academie te Jeruzalem met vele honderden anderen een studie tot Schriftgeleerde.

Schriftgeleerde.

Om naast zij studie geld te verdienen werkte Paulus als tentenmaker (Hd18:3). Een Om naast zij studie geld te verdienen werkte Paulus als tentenmaker (Hd18:3). Een farizeeër diende namelijk een beroep te hebben. In Paulus’ tijd trokken veel farizeeër diende namelijk een beroep te hebben. In Paulus’ tijd trokken veel farizeeërs zo door Israël en huwden ze later. Of Paulus gehuwd was kunnen we niet farizeeërs zo door Israël en huwden ze later. Of Paulus gehuwd was kunnen we niet met zekerheid zeggen (zie comm. 1Ko7:8). In zijn beroep was Paulus een maker van met zekerheid zeggen (zie comm. 1Ko7:8). In zijn beroep was Paulus een maker van tapijten, tenten en kledingsstukken. Hij werkte wellicht met leer, zoals gebruikelijk was tapijten, tenten en kledingsstukken. Hij werkte wellicht met leer, zoals gebruikelijk was in Tarsus. Deze tapijten werden gebruikt voor tenten, gordijnen en als behang.

in Tarsus. Deze tapijten werden gebruikt voor tenten, gordijnen en als behang.

Misschien dat hij vandaar zijn persoonlijke onderschrift schreef met ruwe Misschien dat hij vandaar zijn persoonlijke onderschrift schreef met ruwe werkmanshanden (Gl6:11).

werkmanshanden (Gl6:11).

Paulus, van vervolger tot aanbidder Paulus, van vervolger tot aanbidder

Saulus de beste leerling van Gamaliël (Gl1:14, Fp3:4-6). Hij viel op door zijn ijver voor Saulus de beste leerling van Gamaliël (Gl1:14, Fp3:4-6). Hij viel op door zijn ijver voor de traditie. In Jeruzalem zal hij vernomen hebben van de sekte die was ontstaan de traditie. In Jeruzalem zal hij vernomen hebben van de sekte die was ontstaan door Jezus van Nazareth. Het eerste wordt hij genoemd bij de dood van Stefanus door Jezus van Nazareth. Het eerste wordt hij genoemd bij de dood van Stefanus (Hd7:58).

(Hd7:58). De ijverige farizeeër schepte behagen in deze strafvoltrekking, die volgensDe ijverige farizeeër schepte behagen in deze strafvoltrekking, die volgens de wet van Mozes plaatsvond. Hoe anders zou hij later daarover denken.

de wet van Mozes plaatsvond. Hoe anders zou hij later daarover denken. DezeDeze gebeurtenis vormt zijn startpunt van vreselijke vervolging van de christenen (Hd8:1- gebeurtenis vormt zijn startpunt van vreselijke vervolging van de christenen (Hd8:1- 3). Hij werpt zich in de strijd, ondanks de waarschuwing van zijn leermeester (Hd5:34- 3). Hij werpt zich in de strijd, ondanks de waarschuwing van zijn leermeester (Hd5:34- 40). Saulus breidt zijn acties zelfs uit tot buiten Jeruzalem: ‘In alle synagogen trachtte 40). Saulus breidt zijn acties zelfs uit tot buiten Jeruzalem: ‘In alle synagogen trachtte ik hen dikwijls door toepassing van straffen tot lastering te dwingen, en in tomeloze ik hen dikwijls door toepassing van straffen tot lastering te dwingen, en in tomeloze woede tegen hen heb ik hen vervolgd, tot zelfs in de buitenlandse steden’ (Hd26:11).

woede tegen hen heb ik hen vervolgd, tot zelfs in de buitenlandse steden’ (Hd26:11).

Een van de buitenlandse steden waar Saulus christenen wilde oppakken was Een van de buitenlandse steden waar Saulus christenen wilde oppakken was Damascus. Dit was de hoofdstad van Syrië die op een gunstig knooppunt lag, waar Damascus. Dit was de hoofdstad van Syrië die op een gunstig knooppunt lag, waar vele mogelijkheden voor een snelle verspreiding waren. Maar op de weg daarna toe vele mogelijkheden voor een snelle verspreiding waren. Maar op de weg daarna toe wordt hij ergens in het gebied dat tegenwoordig de Golan heet, geconfronteerd met wordt hij ergens in het gebied dat tegenwoordig de Golan heet, geconfronteerd met Jezus (Hd9:4). De vervolger wordt geroepen om een aanbidder te worden. Binnen Jezus (Hd9:4). De vervolger wordt geroepen om een aanbidder te worden. Binnen enkele dagen verandert Saulus van een vechter tegen Christus in een prediker van enkele dagen verandert Saulus van een vechter tegen Christus in een prediker van Christus! Paulus werd een farizeeër voor God (Hd23:6). Hij veranderde van theologie Christus! Paulus werd een farizeeër voor God (Hd23:6). Hij veranderde van theologie en verwierp de valse bril van het judaïsme. Daardoor werd daardoor meer en verwierp de valse bril van het judaïsme. Daardoor werd daardoor meer

‘afgezonderd’ voor God dan ooit van tevoren het geval was geweest. G

‘afgezonderd’ voor God dan ooit van tevoren het geval was geweest. Godvrezendeodvrezende farizeeërs zoals Nicodemus (Jh3) waren hem daarin voorgegaan (Hd15:5).

farizeeërs zoals Nicodemus (Jh3) waren hem daarin voorgegaan (Hd15:5).

De zendingsreizen De zendingsreizen

‘Onbekende’ zendingsreizen

Via Ananias kreeg Paulus te horen dat hij ‘een uitverkoren werktuig is om Jezus’

naam te dragen voor volken en koningen en kinderen van Israël’ (Hd9:15-16). Vrijwel naam te dragen voor volken en koningen en kinderen van Israël’ (Hd9:15-16). Vrijwel direct begint hij met de uitvoering ervan. In Damascus verkondigt hij het evangelie.

direct begint hij met de uitvoering ervan. In Damascus verkondigt hij het evangelie.

Een paar dagen later wordt er een moordplan tegen hem beraamd en moet hij Een paar dagen later wordt er een moordplan tegen hem beraamd en moet hij

17 Neusner 2011b, 83a.

(13)

vluchten. De stadhouder van de koning Aretas IV in Damascus, bezet de stad om vluchten. De stadhouder van de koning Aretas IV in Damascus, bezet de stad om Paulus te vangen (2Ko11:32). Via Jeruzalem – waar hij opnieuw een visioen van de Paulus te vangen (2Ko11:32). Via Jeruzalem – waar hij opnieuw een visioen van de Heer krijgt (Hd22:17-21; Gl1:15) – komt hij in zijn geboortestad Tarsus (Hd9:19b-30).

Heer krijgt (Hd22:17-21; Gl1:15) – komt hij in zijn geboortestad Tarsus (Hd9:19b-30).

Vanuit Tarsus onderneemt Paulus tenminste twee reizen die in Hd niet worden Vanuit Tarsus onderneemt Paulus tenminste twee reizen die in Hd niet worden genoemd. Een reconstructie levert het volgende op: Paulus vlucht vanuit Damascus genoemd. Een reconstructie levert het volgende op: Paulus vlucht vanuit Damascus naar Jeruzalem waar hij de apostelen ontmoet. Daarnaar gaat hij verder naar Tarsus naar Jeruzalem waar hij de apostelen ontmoet. Daarnaar gaat hij verder naar Tarsus (Hd9:26-30). Vanuit Tarsus gaat hij naar Arabië (Gl1:16-17). Tegelijkertijd gaat Petrus (Hd9:26-30). Vanuit Tarsus gaat hij naar Arabië (Gl1:16-17). Tegelijkertijd gaat Petrus naar Cornelius. Beide apostelen zijn door directe openbaring van God overgegaan tot naar Cornelius. Beide apostelen zijn door directe openbaring van God overgegaan tot het dopen van onbesneden gelovigen (Hd10-11). Paulus gaat na drie jaar terug naar het dopen van onbesneden gelovigen (Hd10-11). Paulus gaat na drie jaar terug naar Damascus, maar wordt opnieuw bedreigd door de stadhouder (Gl1:17; 2Ko11:32-33).

Damascus, maar wordt opnieuw bedreigd door de stadhouder (Gl1:17; 2Ko11:32-33).

Hij vlucht naar Jeruzalem en bezoekt Petrus (Gl1:18-19). Hij gaat naar Syrië en Hij vlucht naar Jeruzalem en bezoekt Petrus (Gl1:18-19). Hij gaat naar Syrië en Cilicië en verkondigd daar het evangelie (Hd11:19; Gl1:21). In Antiochië wordt er door Cilicië en verkondigd daar het evangelie (Hd11:19; Gl1:21). In Antiochië wordt er door Jeruzalem een beroep gedaan op Paulus. Barnabas zoekt hem en vindt hem in Syrië Jeruzalem een beroep gedaan op Paulus. Barnabas zoekt hem en vindt hem in Syrië of Cilicië (Hd11:25).

of Cilicië (Hd11:25).

Eerste zendingsreis (46-47nC) Eerste zendingsreis (46-47nC)

Vanuit Antiochië gaat Paulus met Barnabas op ‘eerste zendingsreis’ naar Cyprus en Vanuit Antiochië gaat Paulus met Barnabas op ‘eerste zendingsreis’ naar Cyprus en zuid-Turkije om het evangelie te verkondigen. Het evangelie wordt daarbij het eerst zuid-Turkije om het evangelie te verkondigen. Het evangelie wordt daarbij het eerst verkondigd in de synagogen. Joden en heidenen komen tot geloof. God heeft ‘ook verkondigd in de synagogen. Joden en heidenen komen tot geloof. God heeft ‘ook voor de heidenen een deur van het geloof geopend’ (Hd14:27). Op verschillende voor de heidenen een deur van het geloof geopend’ (Hd14:27). Op verschillende plaatsen ontstaan gemeenten. In de gemeente van Galatië komen dwalingen binnen plaatsen ontstaan gemeenten. In de gemeente van Galatië komen dwalingen binnen die Paulus’ weerlegt in Gl. We vernemen van totaal zeven plaatsen die door de die Paulus’ weerlegt in Gl. We vernemen van totaal zeven plaatsen die door de apostel worden bezocht op zijn eerste reis: Seleuchië (Hd13:4), Cyprus (vs4-12), apostel worden bezocht op zijn eerste reis: Seleuchië (Hd13:4), Cyprus (vs4-12), Perge (vs13), Antiochië (vs14-21), Iconium (14:1-7), Lystre (vs8-20) en Derbe (vs20- Perge (vs13), Antiochië (vs14-21), Iconium (14:1-7), Lystre (vs8-20) en Derbe (vs20- 21). Aan het einde van de reis gaat de apostel langs de ontstane gemeenten.

21). Aan het einde van de reis gaat de apostel langs de ontstane gemeenten.

Tweede zendingsreis (49-52vC) Tweede zendingsreis (49-52vC)

De tweede zendingsreis verloopt grilliger dan de eerste. Er is geen plan van aanpak.

Paulus trekt met Silas langs de ontstane gemeenten. We vernemen van zeven Paulus trekt met Silas langs de ontstane gemeenten. We vernemen van zeven provincies die worden bezocht: Syrië en Cilicië (Hd15:41), Galatië en Mysië (16:1-10), provincies die worden bezocht: Syrië en Cilicië (Hd15:41), Galatië en Mysië (16:1-10), Macedonië (16:11-17:14), Achaja (17:15-18:17) en Antiochië (18:18). De Geest leidt Macedonië (16:11-17:14), Achaja (17:15-18:17) en Antiochië (18:18). De Geest leidt de apostel en zijn medewerkers naar Macedonië en Achaje (Hd16:6-10). Via Filippi, de apostel en zijn medewerkers naar Macedonië en Achaje (Hd16:6-10). Via Filippi, Tessalonika en Athene komt Paulus in Korinthe waar hij anderhalf jaar verblijft Tessalonika en Athene komt Paulus in Korinthe waar hij anderhalf jaar verblijft (Hd18:9-10). Hij schrijft de twee brieven aan Tessalonika.

(Hd18:9-10). Hij schrijft de twee brieven aan Tessalonika.

Derde zendingsreis (53-57nC) Derde zendingsreis (53-57nC)

Paulus gaat vanuit Korinthe naar Jeruzalem en doet een tussenstop in Efeze Paulus gaat vanuit Korinthe naar Jeruzalem en doet een tussenstop in Efeze (Hd18:19-21). Hij moest doorreizen omdat hij ‘onder een gelofte’ staat. Hij reist naar (Hd18:19-21). Hij moest doorreizen omdat hij ‘onder een gelofte’ staat. Hij reist naar Caesarea en Antiochië (Hd18:22). Vandaar keert hij over land langs de ontstane Caesarea en Antiochië (Hd18:22). Vandaar keert hij over land langs de ontstane gemeenten, terug naar Efeze (vs23). In Efeze blijft hij drie volle jaren (Hd20:31). Hij is gemeenten, terug naar Efeze (vs23). In Efeze blijft hij drie volle jaren (Hd20:31). Hij is twee jaar in de stad en schrijft 1Ko. Daarna reist hij van Efeze naar Korinthe en Kreta twee jaar in de stad en schrijft 1Ko. Daarna reist hij van Efeze naar Korinthe en Kreta (Hd19:22-40; 2Ko12:14; 13:1). Terug in Efeze schrijft hij 1Tm en Tt en 2Ko.

(Hd19:22-40; 2Ko12:14; 13:1). Terug in Efeze schrijft hij 1Tm en Tt en 2Ko.

Door een opstand in Efeze vertrekt Paulus naar Macedonië richting Korinthe (Hd20:1- Door een opstand in Efeze vertrekt Paulus naar Macedonië richting Korinthe (Hd20:1- 2). Daar blijft hij drie maanden en schrijft hij Rm. Paulus ontmoet daarna de oudsten 2). Daar blijft hij drie maanden en schrijft hij Rm. Paulus ontmoet daarna de oudsten van Efeze (Hd20:13-38) en gaat met een collecte naar Jeruzalem. Ondanks van Efeze (Hd20:13-38) en gaat met een collecte naar Jeruzalem. Ondanks waarschuwingen trekt hij naar de heilige stad (Hd21:1-13; Rm15:30-31). Zo waarschuwingen trekt hij naar de heilige stad (Hd21:1-13; Rm15:30-31). Zo vernemen we zes gebieden die worden bezocht tijdens de derde zendingsreis:

vernemen we zes gebieden die worden bezocht tijdens de derde zendingsreis:

(14)

15

Galatië en Frygië (Hd18:23), Klein-Azië, Macedonië en Achaja (19:1-20:1), Jeruzalem Galatië en Frygië (Hd18:23), Klein-Azië, Macedonië en Achaja (19:1-20:1), Jeruzalem (Hd20:3-21:16).

(Hd20:3-21:16).

Gevangenschap en dood Gevangenschap en dood

Gevangen in Caesarea (57-59nC) Gevangen in Caesarea (57-59nC)

In Jeruzalem wordt Paulus opgepakt door de joden (Hd21:27-30). De Romeinen In Jeruzalem wordt Paulus opgepakt door de joden (Hd21:27-30). De Romeinen nemen hem in bescherming en voor een onderzoek. Wegens de oproer wordt hij nemen hem in bescherming en voor een onderzoek. Wegens de oproer wordt hij overgeplaatst naar Caesarea waar hij twee jaar zal vastzitten (Hd23:12,23-24). De overgeplaatst naar Caesarea waar hij twee jaar zal vastzitten (Hd23:12,23-24). De apostel wordt verhoord door Felix (Hd23:34-24:27), Festus (25:1-22) en Agrippa apostel wordt verhoord door Felix (Hd23:34-24:27), Festus (25:1-22) en Agrippa (Hd25:23-26:32). Vanuit Caesarea schrijft Paulus de drie ‘gevangenisbrieven’: Fp, Ko (Hd25:23-26:32). Vanuit Caesarea schrijft Paulus de drie ‘gevangenisbrieven’: Fp, Ko en Fm. Of hij vanuit deze plaats ook Ef schreef is onzeker. In deze en Fm. Of hij vanuit deze plaats ook Ef schreef is onzeker. In deze

‘gevangenisbrieven’ schrijft de apostel dat hij hoopt op vrijlating (Fp1:22-26; 2:24;

Fm1:22).

Gevangen in Rome (60-62nC) Gevangen in Rome (60-62nC)

Festus wil de joden een gunst bewijzen door Paulus naar Jeruzalem te zenden Festus wil de joden een gunst bewijzen door Paulus naar Jeruzalem te zenden (Hd25:1-2,9). De apostel weet dat dit zijn dood zou worden (Hd25:3,11). Hij gaat in (Hd25:1-2,9). De apostel weet dat dit zijn dood zou worden (Hd25:3,11). Hij gaat in hoger beroep en beroept zich op de keizer. Via een schipbreuk (Hd27) en een hoger beroep en beroept zich op de keizer. Via een schipbreuk (Hd27) en een tussenstop op Malta (Hd28:1-15) komt Paulus naar Rome.

tussenstop op Malta (Hd28:1-15) komt Paulus naar Rome.

Korte vrijlating Korte vrijlating

In twee gevangenisbrieven schreef Paulus dat hij hoopte op vrijlating (Fp1:22-26;

2:24; Fm1:22). Sommigen denken dat dit gebed daadwerkelijk werd verhoord.

2Tm4:13 geeft zo te kennen dat de apostel zijn mantel en boeken moest achterlaten 2Tm4:13 geeft zo te kennen dat de apostel zijn mantel en boeken moest achterlaten in Troas en 2Tm4:20 duidt erop dat de apostel ook nog Korinte en Milete bezocht. Na in Troas en 2Tm4:20 duidt erop dat de apostel ook nog Korinte en Milete bezocht. Na deze gebeurtenissen schreef Paulus 2Tm.

deze gebeurtenissen schreef Paulus 2Tm.

Gevangen in Rome (?-67nC) Gevangen in Rome (?-67nC)

In Rome is enkel Lucas bij Paulus (2Tm4:11). Andere medewerkers zijn afwezig.

Toch blijft de apostel het Koninkrijk van God prediken ‘zonder enige belemmering’

(Hd28:31). Volgens de traditie werd de apostel onder Nero met het zwaard onthoofd (Hd28:31). Volgens de traditie werd de apostel onder Nero met het zwaard onthoofd in het jaar 67/68n.Chr.

in het jaar 67/68n.Chr.¹⁸¹⁸

18 Eusebius, Kerkgeschiedenis II.25; III.1; Tertullianus, Het schrijven tegen de ketters 36.

(15)

Chronologie van Paulus’ leven Chronologie van Paulus’ leven

Tijd Gebeurtenis Passage en

brieven Overheden

1 Geboorte van Saulus 30 Sterven van Christus

32 Steniging van Stefanus Hd7 Keizer: Tiberius

(14-37n.Chr.)

32 Bekering van Paulus Hd9:1-19

33 Paulus gaat 3 jaar naar

Arabië Gl1:15-17 Stadhouder:

Aretas IV

Philopatris (9- 40n.Chr.)

35 Paulus gaat terug naar

Damascus Gl1:17 Keizer: Gaius

Caligula (37- 41n.Chr.) 35 Paulus vlucht naar

Jeruzalem waar hij 14 dagen blijft

Hd9:25-29;

2Ko11:32-33;

Gl1:18-20 35/36 Paulus in Cilicië en Syrië Hd9:30; 11:25;

13:1; Gl1:21;

2:11

36-44 Onbekend Keizer: Claudius

(41-54n.Chr.) 44-45 Paulus werkt samen met

Barnabas 1 jaar in Antiochië¹⁹

Hd11:25-26

45 Paulus naar Jeruzalem met Titus en Barnabas, Agabus verkondigt hongersnood.

45 Paulus ontmoet Jakobus, Petrus en Johannes 14 jaar na zijn bekering²⁰

Gl2:1-10

46 Hongersnood Prokurator:

Tiberius Julius Alexander (46-

19 Er zijn onderzoekers, die denken dat in Hd12:25 niet hetzelfde bezoek wordt bedoeld als in Hd11:29-30.

20 Contra: T. Zahn, Einleitung in das Neue Testament, Bnd.2 (Leipzig:Deichert, 1900), 630, die ervan uitgaat dat Paulus de tijdsaanduiding 14 jaar niet baseert op de tijdsafstand vanaf zijn bekering. Hieronymus gaat er in zijn geschrift De Viris Illustribus (§5) zelfs vanuit dat deze gebeurtenis pas plaats vond na de eerste zendingsreis.

(16)

17

brieven Overheden

48n.Chr.)²¹ 46 Terugkeer naar Antiochië Hd12:25

lente 46 -

zomer 47 Eerste zendingsreis (zeven steden)

Paulus in Seleuchie

(Hd13:4), Cyprus

(Hd13:4-12), Perge (Hd13:13), Antiochië (Hd13:14-21), Iconium (Hd14:1-7), Lystre (Hd14:8-20), Derbe (Hd14:20-21).

Hd13:2-14:28

47 zomer Terugkeer naar Antiochië Hd14:28

48 Jodenprobleem in

Antiochië en Galatië Gl1:6; 2:11-14 48 Paulus schrijft de brief aan

de Galaten²² Gl

48 Apostelconcilie te

Jeruzalem Hd15:1-29

48 herfst Terugkeer naar Antiochië Hd15:30-35 49 lente –

52 zomer Tweede zendingsreis (zeven provincies) Paulus in Syrië en Cilicie (Hd15:41), Galatie en Mysie (Hd16:1-10), Macedonië (Hd16:11- 17:14)²³, Achaja (Hd17:15- 18:17)²⁴, Antiochië (Hd18:18).

Hd15:39-18:6

49 De verdrijving van de Joden uit Rome²⁵ Hd18

50 Begin van de evangelisatie Hd16:10-18:6

21 F.F. Bruce, Zeitgeschichte des Neuen Testaments, Bnd.2 (Wuppertal:Brockhaus, 1976), 70.

22 Gebaseerd op de Zuid-Galatentheorie (zie: W.J. Ouweneel, De Vrijheid van de Geest, Bijbelstudies bij de Galatenbrief (Vaassen:Medema 1997)).

23 Filippi (Hd16:12-40), Tessalonica (Hd17:1-9), Berea (Hd17:10-14).

24 Athene (Hd15:15-34), Korinthe (Hd18:1-17).

25 Osorius, Geschiedenis over de heidenen 7.16.15, citeert in: Michaelis, Einleitung in das Neue Testament (Bern:Haller, 1954), 150.

(17)

brieven Overheden

in Europa (Filippi enz.) 50-51 Paulus’ verblijft 1,5 jaar in

Korinthe Hd18:1-11

50 lente Paulus schrijft 1

Tessalonicenzen 1Ts

51 Paulus schrijft 2

Tessalonicenzen 2Ts

51-52 Paulus voor Gallio Hd18:12-17 Gallio (51-

52n.Chr.) 52 Paulus vertrekt uit

Korinthe Hd18:18

52 Terugkeer in Antiochië Hd18:18-23 Apollos komt naar Efeze Hd18:24-28 53-57 Derde zendingsreis (zes

provincies)

Paulus in Galatie en Frygie (Hd18:23), Klein- Azië (Hd19:1-20:1), Macedonië en Achaja (Hd19:1-20:1), Jeruzalem (Hd20:3-21:16).

Hd18:23-21:16

53-56 Driejarig verblijf in Efeze Hd20:31

56 Eerste brief aan

Korinthiërs vanuit Efeze 1Ko16:5; 1Ko Nero (54- 68n.Chr.)

55 pinkstere n

Rondreis vanuit Efeze, bezoek aan Korinthe en Kreta

Hd19:22-40;

2Ko12:14; 13:1

55 zomer Eerste brief aan

Timotheüs en Titus? 1Tm+Tt 56 lente Terug in Efeze voor derde

jaar

56 Twee brief aan

Korinthiërs 2Ko

56 Vertrek uit Efeze naar Macedonië

56 winter 3 maanden in Hd20:1-2

(18)

19

brieven Overheden

Griekenland, bezoek aan Korinthe

56/57 Brief aan de Romeinen Rm 57 lente Terug naar Jeruzalem Hd20:3-38

57 Gevangenneming in

Jeruzalem Hd21:27-23:30

57-59 2-Jarig Gevangenschap in

Caesarea Hd23:31-26:32

58 Voor Felix (52-59n.C.) 58/59 Voor Festus (59-61n.C.)

59 Voor Agrippa

58-60 Brief aan Kolossers, Filemon en Filippi en misschien Efeze.

Ef?, Ko, Fp, Fm

60 Reis naar Rome en 2-

jarige gevangenschap Hd27:1-28:15 61 Eerste gevangenschap in

Rome Hd28:16-31

62 Vrijgesproken door Nero²⁶ 63-66 Vierde zendingsreis via

Rome naar Spanje²⁷ Rm15:24-29

67 Tweede brief aan

Timotheüs 2Tm

68 Paulus marteldood te Rome²⁸

Paulus een man van vriendschap Paulus een man van vriendschap²⁹²⁹

Paulus was geen ‘Einzelgänger’. Hij is geen onafhankelijke super-apostel met eigen Paulus was geen ‘Einzelgänger’. Hij is geen onafhankelijke super-apostel met eigen ideeën en een individuele planning. Er was een duidelijk relatie zichtbaar tussen hem ideeën en een individuele planning. Er was een duidelijk relatie zichtbaar tussen hem en de anderen. Hij was een man die in een team van feilbare mensen kon en de anderen. Hij was een man die in een team van feilbare mensen kon functioneren. Hij was zelfs vaak afhankelijk van andere mensen. Zodoende functioneren. Hij was zelfs vaak afhankelijk van andere mensen. Zodoende ontmoeten we diverse mensen waarmee Paulus omging zoals: Barnabas (Hd11:25- ontmoeten we diverse mensen waarmee Paulus omging zoals: Barnabas (Hd11:25- 30), Silvanus (15:22,32), Timotheüs (Rm16:21; 2Ko1:1; Ko1:1; 1Ts3:2; Fm1:1), 30), Silvanus (15:22,32), Timotheüs (Rm16:21; 2Ko1:1; Ko1:1; 1Ts3:2; Fm1:1),

26 Hiëronymus, De Viris Illustribus 5.

27 Zie Clement van Rome (30-100n.Chr.); Anthanasius, Brief aan Dracont 4.1; Cyril van Jeruzalem, Catechetical Lectures 17. We vinden geen vondsten hiervan terug in Spanje.

28 Eusebius, Kerkgeschiedenis II.22; Hiëronymus, De Viris Illustribus 5.

29 Zie uitvoeriger: Hausoul 2005.

(19)

Apollos (1Ko16:12), Titus (2Ko2:13; 8:23), Petrus, Jakobus, Tychicus (Ef6:21; Ko4:7), Apollos (1Ko16:12), Titus (2Ko2:13; 8:23), Petrus, Jakobus, Tychicus (Ef6:21; Ko4:7), Epafroditus (Fp2:25),

Epafroditus (Fp2:25), OnesimusOnesimus (Ko4:9; Fm1:16), Phoebe (Rm16:1), Prisca en Aquila (Ko4:9; Fm1:16), Phoebe (Rm16:1), Prisca en Aquila (Rm16:3), Urbanus (Rm16:9), Clement (Fp4:3), Aristarchus (Ko4:10-11), Marcus (Rm16:3), Urbanus (Rm16:9), Clement (Fp4:3), Aristarchus (Ko4:10-11), Marcus (Ko4:10-11), Justus (Ko4:10-11), Filemon (Fm1:1), Demas (Fm1:24), Lucas (Ko4:10-11), Justus (Ko4:10-11), Filemon (Fm1:1), Demas (Fm1:24), Lucas (Fm1:24), Apollos (1Ko3:9; 2Ko1:24), Archippus (Fm1:2), Epafras (Fm1:23; Ko1:7), (Fm1:24), Apollos (1Ko3:9; 2Ko1:24), Archippus (Fm1:2), Epafras (Fm1:23; Ko1:7), Andronicus en Junia (Rm16:7).

Andronicus en Junia (Rm16:7).

Paulus had een groot hart voor zijn medegelovigen. In Troas vond hij geen rust om Paulus had een groot hart voor zijn medegelovigen. In Troas vond hij geen rust om het evangelie te verkondigen omdat Titus niet aanwezig was (2Ko2:12-13). Later het evangelie te verkondigen omdat Titus niet aanwezig was (2Ko2:12-13). Later kreeg hij in Macedonië weer moed om verder te gaan door de komst van Titus en kreeg hij in Macedonië weer moed om verder te gaan door de komst van Titus en berichten vanuit Korinthe (2Ko7:6). Ook toen hij in Athene was, vroeg hij Silas en berichten vanuit Korinthe (2Ko7:6). Ook toen hij in Athene was, vroeg hij Silas en Timotheüs zo spoedig tot hem te komen (Hd17:15). Nadat beiden de apostel in Timotheüs zo spoedig tot hem te komen (Hd17:15). Nadat beiden de apostel in Korinthe hadden ontmoet, kon hij zich weer volledig richten tot de prediking. Ze Korinthe hadden ontmoet, kon hij zich weer volledig richten tot de prediking. Ze bemoedigden hem en gaven hem troost en nieuwe kracht om het evangelie verder te bemoedigden hem en gaven hem troost en nieuwe kracht om het evangelie verder te verkondigen (18:5).

verkondigen (18:5).

Een ander opvallend moment in Hd vormt Paulus’ ontmoeting met de Italiaanse Een ander opvallend moment in Hd vormt Paulus’ ontmoeting met de Italiaanse broeders

broeders en zusters (Hd28) en zusters (Hd28). In de havenplaats . In de havenplaats Puteoli Puteoli aan de baai van Napels teaan de baai van Napels te Italië bieden medegelovigen de apostel gastvrijheid (vs14). Vervolgens vertrekt hij in Italië bieden medegelovigen de apostel gastvrijheid (vs14). Vervolgens vertrekt hij in de richting van de keizerstad en komen medegelovigen hem tegemoet in de plaats de richting van de keizerstad en komen medegelovigen hem tegemoet in de plaats Forum Appii en het stadje Tres Tabernae

Forum Appii en het stadje Tres Tabernae (vs(vs15). 15). Deze gelovigen schamen zich nietDeze gelovigen schamen zich niet hun gevangen apostel te ontmoeten. En hun

hun gevangen apostel te ontmoeten. En hun liefde was niet beperkt om een afstandliefde was niet beperkt om een afstand van 45 tot 70 km voor de apostel af te leggen! Paulus had al lang de wens om de van 45 tot 70 km voor de apostel af te leggen! Paulus had al lang de wens om de gelovigen in Rome te bezoeken (Hd19:21). Nu werd zijn verlangen verhoord (Rm1:9- gelovigen in Rome te bezoeken (Hd19:21). Nu werd zijn verlangen verhoord (Rm1:9- 11; 15:23,32).

11; 15:23,32).

1.2 Plaats en datering

1.2.1 Tweede gevangenschap in Rome (±67nC)

Traditioneel is er gesteld dat Paulus deze brief kort voor zijn terechtstelling schreef (67nC).³⁰ Hij was in Rome voor een tweede keer onder arrest geplaatst in een sombere ondergrondse kerker waarin licht via een gat in het plafond viel.³¹ De beschrijvingen van zijn gevangenschap in 2 Timotheüs zijn namelijk minder comfortabel dan die in Handelingen 28.

Paulus lijdt kou en hoopt dat Timotheüs hem een jas meebrengt voordat de winter arriveert (2Tm4:13,21). Onderbouwing voor zulk een tweede gevangenschap in Rome vinden we in de vroege kerk. Zo schreef Clemens van Rome dat Paulus naar het uiterste westen vertrok na zijn eerste vrijlating uit Rome (vgl. Rm15:24,28).³² Deze vrijlating impliceert dat er aan de eerste gevangenschap van de apostel Paulus een einde kwam. De

30 Medema 1981, 16.

31 Hendriksen 1957, 234. Vgl. Towner 2006, 10–15; Mounce 2000, liv–lv; Knight 1992, 17–21.

32 Clemens van Rome 1981, 5:7.

(20)

2 T I M O T H E Ü S PLAATSENDATERING

21

kerkvader Eusebius spreekt eveneens over een tweede gevangenschap bij de apostel Paulus:

Na zijn verdediging werd Paulus gevangen naar Rome gezonden.

Aristarchus was zijn metgezel, die hij in zijn brieven ook ergens zijn medegevangene noemt. Lucas, die Handelingen schreef, laat zien dat Paulus twee jaar in Rome was, waar hij het evangelie in vrijheid verkondigde. Hier eindigt Lucas’ verhaal. Paulus zou later opnieuw naar Rome zijn gezonden, waar hij als martelaar stierf.³³

1.2.2 Een gevangenschap in Korinthe

Het is opvallend dat de personen en plaatsen in 2Tm4:9-21 passen bij de beschrijving die we van Paulus tegenkomen in Hd18-19:

(1) Tychikus is naar Efeze gezonden (2Tm4:12; Hd19:22) (2) In Korinthe laat Paulus Erastus achter (2Tm4:20; Hd19:22).

(3) In Miletus laat Paulus in de zomer Trophimus ziek achter (2Tm4:20; Hd20:1).

(4) In Troas laat Paulus zijn mantel achter (2Tm4:13; Hd20:1)

(5) Paulus vraagt Timotheüs om Marcus, de mantel, boeken en perkamenten mee te nemen (2Tm4:11,13).

(6) Paulus komt terug in Korinthe en gevangen (Hd20:3). Demas gaat Tessalonica, Krescens gaat naar Galatië, Titus naar Dalmatia (2Tm4:10).

(7) Enkel Lucas is als zendeling bij Paulus (2Tm4:11) samen met enkele anderen: Eubulus, Pudens, Linus, Claudia en ‘alle broeders’

(2Tm4:21).

De vermelding dat Onesiforus in Rome naar Paulus zocht, betekent dan dat hij in Rome van Paulus’ arrestatie vernam en vanaf die plaats naar hem begon te zoeken.³⁴

33 Eusebius van Caesarea 2000, II:22.7-8.

34 Mullins 1993, 202–203.

(21)

1.2.3 Alternatieve plaatsen

Een alternatieve optie is dat de apostel deze brief vanuit Caesarea schreef. De persoonlijke gegevens en plaatsnamen in 2 Timotheüs 4 zijn immers in relatie te brengen met gebeurtenissen in Handelingen 20-21.³⁵

1.3 Indeling

Er zijn twee woorden die kenmerkend zijn voor 2Tm, namelijk de woorden ‘maar jij’ of ‘jij dan’ (Gr. su de). Ze komen vier in de brief voor (2:1; 3:10,14; 4:5).³⁶

35 Dibelius and Conzelmann 1972, 126.

36 Remmers 1981, 44.

(22)

2 T I M O T H E Ü S GROETWOORD (1:1-2) 23

2 Groetwoord (1:1-2)

(1) Paulus, apostel van Christus Jezus door de wil van God, naar de belofte van het leven dat in Christus Jezus is, (2) aan Timotheüs, mijn geliefd kind: genade, barmhartigheid, vrede van God de Vader en van Christus Jezus, onze Heer.

|1|

Paulus, apostel van Christus Jezus door de wil van God, naar de belofte van het leven dat in Christus Jezus is,

Paulus was door de Heer Jezus uitverkoren om het evangelie aan de volken te brengen. Hij was de apostel van Christus, door de wil van God.

De belofte waarop de apostel wijst, kan verwijzen naar een persoonlijke belofte die hij ontving of de verkondiging van Christus’ belofte van leven door de bekering. Het Grieks laat beide mogelijkheden open.

|2|

aan Timotheüs, mijn geliefd kind: genade, barmhartigheid, vrede van God de Vader en van Christus Jezus, onze Heer.

Timotheüs was het geliefde kind van de apostel Paulus. Hij was zijn

‘geliefd kind en trouw aan de Heer’ (1Ko4:17). Samen groeiden ze elkaar nauw aan het hart in hun gemeenschappelijk werk voor Gods koninkrijk.

Jong en oud stonden naast elkaar als vader en zoon. Paulus kon vanuit die relatie dan ook terecht spreken over Timotheüs als zijn geliefd kind.

Paulus was de man die Timotheüs kort bij God had gebracht en die samen met hem in het evangelie had gediend. In hoeverre Timotheüs hierbij ook het evangelie via Paulus vernam, blijft onbekend.¹

Net als in 1Tm wenste hij hem ‘genade, barmhartigheid en vrede toe’

(vgl. 1Tm1:2).

Timotheüs Timotheüs

Paulus en Timotheüs Paulus en Timotheüs

Timotheüs (bet. ‘God vereerder’) was een trouwe medearbeider van Paulus (Fp2:21- Timotheüs (bet. ‘God vereerder’) was een trouwe medearbeider van Paulus (Fp2:21- 22). De apostel ontmoette hem, tijdens een reis, in Lystra (Hd16:1). Timotheüs 22). De apostel ontmoette hem, tijdens een reis, in Lystra (Hd16:1). Timotheüs

1 Medema 1981, 25–26.

(23)

woonde in deze stad.

woonde in deze stad.²² Hij was voor een stuk multicultureel, want hij woonde in het Hij was voor een stuk multicultureel, want hij woonde in het Romeinse rijk, zijn vader was van Griekse en zijn moeder was van Joodse afkomst Romeinse rijk, zijn vader was van Griekse en zijn moeder was van Joodse afkomst (Hd16:1). Toen Paulus hem ontmoette, liet hij Timotheüs besneden, omdat (Hd16:1). Toen Paulus hem ontmoette, liet hij Timotheüs besneden, omdat Timotheüs qua nationaliteit joods was (16:3). In de tijd van het Nieuwe Testament Timotheüs qua nationaliteit joods was (16:3). In de tijd van het Nieuwe Testament bepaalde de nationaliteit van de moeder namelijk de nationaliteit van het kind.

bepaalde de nationaliteit van de moeder namelijk de nationaliteit van het kind.³³ De De naam van zijn vader bleef even onbekend, als het antwoord op de vraag of naam van zijn vader bleef even onbekend, als het antwoord op de vraag of Timotheüs’ vader nog in leven was, toen de apostel Paulus hem in Lystra ontmoette.

Timotheüs’ vader nog in leven was, toen de apostel Paulus hem in Lystra ontmoette.

Wel noemt 2Tm de naam van zijn moeder: Eunice, en van zijn grootmoeder: Lois Wel noemt 2Tm de naam van zijn moeder: Eunice, en van zijn grootmoeder: Lois.. Beiden maakten zij

Beiden maakten zij Timotheüs vertrouwt met het Oude Testament (2Tm1:5; 3:15). OfTimotheüs vertrouwt met het Oude Testament (2Tm1:5; 3:15). Of Eunice en Lois Timotheüs tot Christus brachten is even onbekend als het antwoord Eunice en Lois Timotheüs tot Christus brachten is even onbekend als het antwoord op de vraag of zijn vader een gelovige was. John Scott denkt dat Timotheüs pas via op de vraag of zijn vader een gelovige was. John Scott denkt dat Timotheüs pas via Paulus tot geloof kwam.

Paulus tot geloof kwam.⁴⁴ Toch ontbreekt hiervoor de onderbouwing. Toch ontbreekt hiervoor de onderbouwing.⁵⁵ Het enige dat Het enige dat het Nieuwe Testament vermeldt, is dat Paulus zich ziet als de geestelijke vader van het Nieuwe Testament vermeldt, is dat Paulus zich ziet als de geestelijke vader van Timotheüs en hem typeert als mijn ‘oprechte zoon in het geloof’ en mijn ‘geliefde Timotheüs en hem typeert als mijn ‘oprechte zoon in het geloof’ en mijn ‘geliefde zoon’ (1Tm1:2; 2Tm1:2). Daarmee is in elk geval verduidelijkt dat Timotheüs zijn zoon’ (1Tm1:2; 2Tm1:2). Daarmee is in elk geval verduidelijkt dat Timotheüs zijn geestelijke vorming van Paulus ontving (Gl4:19) en dat Timotheüs de apostel diende, geestelijke vorming van Paulus ontving (Gl4:19) en dat Timotheüs de apostel diende, zoals een kind zijn vader dient (Fp2:22).

zoals een kind zijn vader dient (Fp2:22).

Timotheüs zette zich al vroeg in in Gods koninkrijk (1Tm1:18; 4:14; 2Tm4:5). Wat Timotheüs zette zich al vroeg in in Gods koninkrijk (1Tm1:18; 4:14; 2Tm4:5). Wat precies zijn bediening was is onbekend (vgl. 1Tm4:14). In elk geval werd hij er door precies zijn bediening was is onbekend (vgl. 1Tm4:14). In elk geval werd hij er door de oudsten in erkend door handoplegging (1Tm1:18; 2Tm1:6). Timotheüs bewees de oudsten in erkend door handoplegging (1Tm1:18; 2Tm1:6). Timotheüs bewees zich voor de gemeente van Christus zeer bruikbaar en werd hij een collega van zich voor de gemeente van Christus zeer bruikbaar en werd hij een collega van Paulus (Hd19:22; Rm16:21; 1Ko4:17; 16:10; 2Ko1:19; Fp2:19-22; 1Ts3:2,6). In zes Paulus (Hd19:22; Rm16:21; 1Ko4:17; 16:10; 2Ko1:19; Fp2:19-22; 1Ts3:2,6). In zes van Paulus’ brieven wordt zijn naam vermeld (2Ko1:1; Fp1:1; Ko1:1; 1Ts1:1; 2Ts1:1;

van Paulus’ brieven wordt zijn naam vermeld (2Ko1:1; Fp1:1; Ko1:1; 1Ts1:1; 2Ts1:1;

Fm1:1).

Verder vergezelde Timotheüs de apostel Paulus tijdens de tweede en derde Verder vergezelde Timotheüs de apostel Paulus tijdens de tweede en derde zendingsreis. Hier maakte hij diverse tussenstops in verschillende gemeenten. Aan zendingsreis. Hier maakte hij diverse tussenstops in verschillende gemeenten. Aan het eind van Paulus’ derde zendingsreis bleef Timotheüs in Efeze, terwijl de apostel het eind van Paulus’ derde zendingsreis bleef Timotheüs in Efeze, terwijl de apostel verder naar Jeruzalem reisde. Deze latere reis van Paulus naar Rome maakte verder naar Jeruzalem reisde. Deze latere reis van Paulus naar Rome maakte Timotheüs niet mee. Wel weten we dat hij in Rome Paulus nog eens bezocht (Fp1:1;

Timotheüs niet mee. Wel weten we dat hij in Rome Paulus nog eens bezocht (Fp1:1;

2:19; Ko1:1; Fm1:1). Volgens de Hebreeënbrief was hij tussendoor in gevangenschap 2:19; Ko1:1; Fm1:1). Volgens de Hebreeënbrief was hij tussendoor in gevangenschap geweest en weer vrijgelaten (Hb13:23).

geweest en weer vrijgelaten (Hb13:23).

Schrijver en gemeentewerker Schrijver en gemeentewerker

Door de samenwerking met Paulus, was Timotheüs betrokken bij het schrijven van Door de samenwerking met Paulus, was Timotheüs betrokken bij het schrijven van zes nieuwtestamentische brieven: aan Korinthe (2Ko1:1), Kolosse (Ko1:1), Filippie zes nieuwtestamentische brieven: aan Korinthe (2Ko1:1), Kolosse (Ko1:1), Filippie (Fp1:1), Tessalonika (1Ts1:1; 2Ts1:1), Filemon (Fm1:1). Daarnaast voltooide hij een (Fp1:1), Tessalonika (1Ts1:1; 2Ts1:1), Filemon (Fm1:1). Daarnaast voltooide hij een speciale dienst bij een vijftal gemeentes. In Berea werkte hij samen met Silas, nadat speciale dienst bij een vijftal gemeentes. In Berea werkte hij samen met Silas, nadat Paulus naar Athene vertrok (Hd17:14), in Tessalonika onderzocht hij, namens Paulus naar Athene vertrok (Hd17:14), in Tessalonika onderzocht hij, namens Paulus, hoe het met de gemeente ging (1Ts3:2), in Korinthe preekte hij, nadat Paulus Paulus, hoe het met de gemeente ging (1Ts3:2), in Korinthe preekte hij, nadat Paulus hem daartoe special uitzond (1Ko4:17; 16:10; 2Ko1:19), in Filippi werkte hij, nadat hem daartoe special uitzond (1Ko4:17; 16:10; 2Ko1:19), in Filippi werkte hij, nadat Paulus hem erheen zond (Fp2:19), in Efeze vervulde Timotheüs een ruimere taak in Paulus hem erheen zond (Fp2:19), in Efeze vervulde Timotheüs een ruimere taak in

2 Litfin 2000, 301.

3 Strack and Billerbeck 2009, II:741; Gillman 1999, 558.

4 Stott 1996, 24.

5 Medema 1981, 25.

(24)

2 T I M O T H E Ü S GROETWOORD (1:1-2) 25 opdracht van de apostel (1Tm1:3; 2Tm1:18). Volgens de kerkvader Eusebius, zou de opdracht van de apostel (1Tm1:3; 2Tm1:18). Volgens de kerkvader Eusebius, zou de jongeman daar later fungeren als voornaamste opzichter van de kerk.

jongeman daar later fungeren als voornaamste opzichter van de kerk.⁶⁶

Vragen

Waaraan kun je denken bij de uitspraak van Paulus dat er leven in Christus is?

6 Eusebius van Caesarea 2000, III.4.

(25)

3 Paulus’ herinneringen (1:3-5)

(3) Ik dank God, die ik van mijn voorouders af met een rein geweten dien, zoals ik je onophoudelijk in mijn gebeden in herinnering houd, nacht en dag, (4) verlangend je te zien als ik mij je tranen herinner, opdat ik met blijdschap vervuld word; (5) als ik mij in herinnering breng het ongeveinsd geloof in jou, dat eerst gewoond heeft in je grootmoeder Lois en in je moeder Eunice, en ik ben ervan overtuigd ook in jou.

Herdenken staat centraal in dit gedeelte vs3-6. Vier keer wijst de apostel daarop met verschillende woorden:

(a) Paulus herinnert zich blijvend aan Timotheüs (μνεία/mneia; vs3);

(b) Paulus herinnert zich de tranen van Timotheüs (μιμνῄσκομαι/

mimnēskomai; vs4);

(c) Paulus herinnert zich bewust aan Timotheüs’ ongeveinsde geloof (ὑπόμνησις/hypomnēsis; vs5)

(d) Paulus herinnert Timotheüs er persoonlijk aan om de genadegave die in hem is aan te wakkeren (ἀναμιμνῄσκω/anamimnēskō; vs6).

|3|

Ik dank God, die ik van mijn voorouders af met een rein geweten dien, zoals ik je onophoudelijk in mijn gebeden in herinnering houd, nacht en dag,

Vol dank begint de apostel zijn schrijven. Pas in vs5 blijkt waarop die dank is gericht: het ongeveinsde geloof in Timotheüs. Voordat de apostel tot die dankbare uitspraak komt, gaat hij eerst nog in zijn nevenzin in op de verschillende omstandigheden die hem tot die dankbaarheid brachten (vs3b-4). Paulus was dankbaar voor de vriendschap die hij met Timotheüs had. Hij stond naast hem bij het werk voor Christus’ gemeente en de uitbreiding van het evangelie. De apostel herinnert zich aan deze pupil bij dag en bij nacht.

Paulus’ wijst vervolgens erop dat hij God dient met een rein geweten.

Ondanks dat de apostel achter slot en grendel zat, stond hij met een rein geweten voor zijn Heer en Meester. Zijn geestelijk leven stond in relatie met dat van zijn voorvaderen die, net als hem, de God van Abraham, Izaak en Jakob dienden (vgl. Fp3:5). ‘Dienen’ (λατρεύω/latreuō) is hierbij als begrip vanouds verbonden met de eredienst voor Jahweh (vgl.

(26)

28

LXX:Ex23:25; Dt6:12; 10:12; Jz22:27).¹ Vanuit deze geschiedenis van Paulus is er een duidelijk parallel tussen hem en Timotheüs. Hun levens zijn met elkaar verbonden. Ook van Timotheüs’ voorouders kan is te zeggen dat zij God dienden (2Tm1:5). Wel kan de apostel niet zeggen dat ook zijn voorouders God dienden vanuit een rein geweten dat zich van geen kwaad bewust was. Bij Timotheüs’ voorouders lag dat anders, zij dienden God niet alleen vanuit een rein geweten dat zich van geen kwaad bewust was, maar waren ook oprechte gelovigen in Christus. Eunice en Loïs zouden dan een van de eersten buiten Israël zijn geweest die het evangelie vernamen en hun hart en leven aan de Heer gaven.

In dit alles geeft de apostel aan Timotheüs te kennen dat hij onophoudelijk in zijn gebeden aan hem denkt. Onophoudelijk bidden betekent hierin niet bidden zonder ophouden, non-stop bidden.² Ἀδιάλειπτος/adialeiptos wijst erop dat de apostel telkens als hij bidt, ook ervoor kiest om voor Timotheüs te bidden. Het maakt voor de apostel niets uit of dat in de nacht of overdag is – merk de Hebreeuwse tijdsvolgorde hierbij op. Bij de beschrijving van zijn dankbaarheid komt er wel er een krachtige oproep van de apostel naar voren om hetgeen te gedenken wat God in het leven van een ander doet. Ook later klinkt in deze brief de oproep om te gedenken of herinneren meermaals terug (2:8,14; 3:14).

Herinnering en traditie is vanuit dat oogpunt belangrijk. Hierbij gaat het niet om zinloze, stompzinnige, verschrikkelijke tradities of gewoontes die ingeroest zitten en die elk dorp of land kent. Het gaat om goede tradities, zoals elk gezin die thuis kent en die je overdraagt van geslacht op geslacht.

|4|

verlangend je te zien als ik mij je tranen herinner, opdat ik met blijdschap vervuld word;

Als Paulus Timotheüs herinnert in zijn gebeden, verlangt hij sterk ernaar om hem terug te zien. Een van de kenmerken die de apostel expliciet uit zijn gebedsherinneringen noemt, zijn de tranen van Timotheüs. Rolden er tranen over de wangen van Timotheüs toen Paulus afscheid van hem nam? Dat is goed mogelijk. De latere mededeling in deze brief, dat Trofimus in Milete ziek achterbleef (4:20) suggereert dat Paulus en Trofimus samen Timotheüs verlieten in Efeze, om verder te reizen.³ In elk geval toont deze herinnering als eerste de vriendschap tussen Paulus en Timotheüs boven kwam als de apostel aan deze jonge man dacht in zijn

1 Strathmann 1967, 58–61; Trench 1948, 171–174.

2 O’Brien and Thomas 1977, 56.

3 Medema 1981, 28.