1 Inleiding
1.1 Verval en gevangenschap
Ben je vaak ontmoedigd door gebeurtenissen? Neem dan deze brief erbij als je het even helemaal hebt gehad. Op een prachtige manier helpt de apostel Paulus hierin zijn vriend en pupil Timotheüs om nieuwe kracht te vinden. Dat de brief ook aan anderen in de meervoudsvorm is gericht doet hiervan niets af (vgl. 4:22). Het was te verwachten dat de brieven van de apostel ook gerust voor de hele gemeente in Efeze mocht worden voorgelezen. Paulus had niets voor anderen te verbergen. Toch richt hij zich primair in deze brief aan Timotheüs. Wat dat betreft is het een persoonlijke brief van hart-tot-hart tussen twee mannen Gods, die tezamen een lange weg aflegden als dienaars in Gods koninkrijk. Samen beleefden ze de grote zegentochten die het evangelie met zich meebracht, tijdens de verkondiging ervan op aarde. Toch stelde beiden vast dat de tijden veranderden.
Toen Timotheüs deze brief ontving, stelde hij zichzelf al diep in zijn hart de vraag welke houding hij moest aannemen in een tijd waarin de christelijke gemeente in verval raakte. Paulus had hem op zijn laatste reis als gemeentewerker achtergelaten in Efeze. Timotheüs stond daar voor een grote taak. Hij diende de gemeente op te bouwen, oudsten te zoeken en dwaalleer te weerleggen. In zijn ogen leek de zaak dikwijls verloren.
Mensen die eerst meewerkten in de gemeente, verlieten haar. Hij vroeg zich twijfelend af waarom zijn werk niet het gewenste resultaat boekte.
Waarom moeide hij zich elke dag weer opnieuw af voor Gods koninkrijk?
Hij stond vroeg op en ging laat in bed. Hij had urenlange gesprekken met mensen en toch bleek dat zij niet begrepen waarom het in Gods koninkrijk werkelijk ging. Zijn onderwijs en herderschap leek de mensen niet te grijpen. Achter andere absurde gedachten en droomkastelen renden de mensen wel aan. Paulus zat ondertussen al gevangen. Al dit soort dingen
ontmoedigde Timotheüs. Moest hij de boel opgeven? Wat moest zijn houding zijn tegenover al dit kwaad?
Paulus komt zijn pupil in dit schrijven tegemoet. Hij beseft dat Timotheüs bemoediging en ondersteuning nodig heeft. In dit schrijven geeft hij Timotheüs vandaar aanwijzingen hoe hij moet omgaan met de negatieve invloeden en verkeerde leringen, die in de kerk de kop opsteekt.
In zijn vriendschap met Timotheüs, spreekt hij eerlijk tegen hem.
Voor beide mannen Gods rees de vraag van de psalmist op: ‘Wat kan een rechtvaardige anders doen, als de grond onder alles wegzinkt?’
(Ps11:3). Speciale aandacht wijdt Paulus aan deze vraag in dit schrijven.
Wat moet een gelovige die trouw wil zijn aan God doen in situaties waarin rondom hem de begintijd van kracht en bloei wegebt? Is het mogelijk om er medeoorzaak van te zijn dat juist het vuur voor God terugkeert in de gemeente. Paulus lijkt er in deze tweede brief aan Timotheüs op te wijzen dat het onmogelijk is om zomaar nu de klok terug te draaien en de bloeitijd van de eerste christenen te beleven. Wat gebeurd is, laat zich niet ongedaan maken. Tegelijk beseft hij ook dat hetgeen gebeurt zich niet laat goedpraten. De verordeningen en eisen die de Heer Jezus aan zijn discipelen stelt, blijven ongewijzigd. God wil niet dat wij water bij de wijn doen en de dingen zo beginnen te regelen als het ons het meest praktisch voorkomt.1
Ook voor Paulus waren er donkere tijden aangebroken tijdens dit kerkelijke verval. Uiteindelijk zal dit de laatste brief zijn die wij van Paulus in het Nieuwe Testament bezitten. Met deze laatste brief schreef hij zijn geestelijke testament. Het testament van een ter dood veroordeelde. Johannes Calvijn schreef vanuit dat kader dat de brief niet geschreven was met inkt, maar met bloed.2 We kunnen ons levendig voorstellen hoe de apostel geketend in een donkere vochtige kerker op zijn vonnis wacht dat de rechter over hem gaat vellen. Onesiforus moest de apostel ijverig in Rome zoeken om hem te kunnen vinden (2Tm1:17). De apostel droeg boeien als een misdadiger (2:9) en leed onder eenzaamheid, verveling en kou (4:9-13). Het vooronderzoek van zijn gevangenschap had al plaatsgevonden (4:16-17).
1 Medema 1981, 17.
2 Calvin 2007.
2 T I M O T H E Ü S
Paulus is geen onbekende voor hen die vertrouwt zijn met het Nieuwe Testament.
Paulus is geen onbekende voor hen die vertrouwt zijn met het Nieuwe Testament.
We vinden een veelheid aan brieven van hem hierin terug. Hij is de man die de We vinden een veelheid aan brieven van hem hierin terug. Hij is de man die de kerkgeschiedenis beschouwt als de held van de geestelijke vrijheid. Hij is de grotere kerkgeschiedenis beschouwt als de held van de geestelijke vrijheid. Hij is de grotere predikant dan Johannes Chrysostomus was, de grotere zendeling dan Franciscus predikant dan Johannes Chrysostomus was, de grotere zendeling dan Franciscus Xaverius was, de grotere reformator dan Maarten Luther was en de groter theoloog Xaverius was, de grotere reformator dan Maarten Luther was en de groter theoloog dan Thomas van Aquino was.
dan Thomas van Aquino was.
In dit kader richten we ons primair tot de gegevens van het Nieuwe Testament en In dit kader richten we ons primair tot de gegevens van het Nieuwe Testament en secundair tot de kerkgeschiedenis. Vanaf William Ramsay is er al vaker vastgesteld secundair tot de kerkgeschiedenis. Vanaf William Ramsay is er al vaker vastgesteld dat Hd bijvoorbeeld heel zorgvuldig omgaat met allerlei historische en geografische dat Hd bijvoorbeeld heel zorgvuldig omgaat met allerlei historische en geografische details.
details.33 We handhaven de traditie dat Paulus dertien of veertien brieven geschreven We handhaven de traditie dat Paulus dertien of veertien brieven geschreven heeft. Een biografie over het leven van deze Godsman is onmogelijk vanuit het heeft. Een biografie over het leven van deze Godsman is onmogelijk vanuit het Nieuwe Testament. We kunnen enkel in fragmenten spreken. Dat is ook op zich Nieuwe Testament. We kunnen enkel in fragmenten spreken. Dat is ook op zich logisch, want de bijbel wil ons geen biografie geven van Paulus, maar van Jezus logisch, want de bijbel wil ons geen biografie geven van Paulus, maar van Jezus Christus.
Rond het begon van de jaartelling zag Paulus het levenslicht. Zijn ouders noemden Rond het begon van de jaartelling zag Paulus het levenslicht. Zijn ouders noemden hem Saulus, naar Saul, de eerste koning uit de stam Benjamin (Hd9:4). De betekenis hem Saulus, naar Saul, de eerste koning uit de stam Benjamin (Hd9:4). De betekenis van deze naam is ‘gevraagd’. Hadden zijn ouders langere tijd gesmeekt voor een van deze naam is ‘gevraagd’. Hadden zijn ouders langere tijd gesmeekt voor een zoon? Het valt in elk geval op dat de naam Saul niet meer in de Bijbel voorkomt na de zoon? Het valt in elk geval op dat de naam Saul niet meer in de Bijbel voorkomt na de dood van koning Saul (vgl. Gn36:37-38; 46:10; Ex6:15; Nm26:13).
dood van koning Saul (vgl. Gn36:37-38; 46:10; Ex6:15; Nm26:13).44 Later noemt de Later noemt de apostel zich niet meer Saulus maar Paulus (Hd13:9). De redenen daarvoor blijven tot apostel zich niet meer Saulus maar Paulus (Hd13:9). De redenen daarvoor blijven tot vandaag onduidelijk.
vandaag onduidelijk.
Paulus’ familie hoorde bij de stam Benjamin (Rm11:1; Fp3:5). We vernemen verder Paulus’ familie hoorde bij de stam Benjamin (Rm11:1; Fp3:5). We vernemen verder niet over deze familie, behalve dat Paulus nog een zus in Jeruzalem had (Hd23:16).
niet over deze familie, behalve dat Paulus nog een zus in Jeruzalem had (Hd23:16).
Volgens de kerkvader Hiëronymus (340-420) leefden het gezin in Gush Halav Volgens de kerkvader Hiëronymus (340-420) leefden het gezin in Gush Halav ((GischalaGischala), aan de westkant van het huidige plaats Safed in Galilea. Toen de), aan de westkant van het huidige plaats Safed in Galilea. Toen de Romeinen deze plaats veroverden, vluchtten zijn ouders naar Tarsus, de hoofdstad Romeinen deze plaats veroverden, vluchtten zijn ouders naar Tarsus, de hoofdstad van Cilicië (Zuid-Turkije). Tarsus was een belangrijk centrum voor de wereldhandel van Cilicië (Zuid-Turkije). Tarsus was een belangrijk centrum voor de wereldhandel en bakermat van beroemde wijsgeren en natuurkundigen. In de tijd van de en bakermat van beroemde wijsgeren en natuurkundigen. In de tijd van de Makkabeeën werden de joden in de stad gekenmerkt door een hoog Makkabeeën werden de joden in de stad gekenmerkt door een hoog nationaliteitsgevoel en een grote religieuze ijver (2Makk4:30). Als de uitspraak van nationaliteitsgevoel en een grote religieuze ijver (2Makk4:30). Als de uitspraak van Hieronymus zou kloppen, zou dat een ander licht werpen op Paulus’ uitspraak dat hij Hieronymus zou kloppen, zou dat een ander licht werpen op Paulus’ uitspraak dat hij een Hebreeër van Hebreeën is (Fp3:5). Nadeel is echter dat Hiëronymus zijn eigen een Hebreeër van Hebreeën is (Fp3:5). Nadeel is echter dat Hiëronymus zijn eigen traditie later ontkent in het commentaar dat hij schrijft op de brief aan Filemon.
traditie later ontkent in het commentaar dat hij schrijft op de brief aan Filemon.55
3 Ramsay 1907.
4 Vgl. Josephus 1996–1998, XX.9.4; 1992a, II.17.4.
5 Farrar 1898, 9.
Daardoor blijft elk gegeven over Paulus’ achtergrond in het duister. Dat is ook het Daardoor blijft elk gegeven over Paulus’ achtergrond in het duister. Dat is ook het geval met Paulus’ uiterlijk. In de latere
geval met Paulus’ uiterlijk. In de latere Handelingen van PaulusHandelingen van Paulus beschrijft Onesiforus, beschrijft Onesiforus, een inwoner van Iconium hoe de apostel eruit zag:
een inwoner van Iconium hoe de apostel eruit zag:66 ‘En hij zag Paulus naderen. Hij ‘En hij zag Paulus naderen. Hij was een man van klein postuur. Had een kaal hoofd, kromme benen, een verdere was een man van klein postuur. Had een kaal hoofd, kromme benen, een verdere goede lichamelijke staat en met wenkbrauwen die tot aan de neus liepen en er een goede lichamelijke staat en met wenkbrauwen die tot aan de neus liepen en er een lichte hoek mee vormden.’ De juistheid van deze gegevens zijn echter niet te lichte hoek mee vormden.’ De juistheid van deze gegevens zijn echter niet te bewijzen. Door de uitvoerige beschrijving en het historische bezoek van Paulus aan bewijzen. Door de uitvoerige beschrijving en het historische bezoek van Paulus aan Iconium acht William Ramsey de kans groot dat de gegevens wel kloppen.
Iconium acht William Ramsey de kans groot dat de gegevens wel kloppen.77 Romeins burgerrecht
Romeins burgerrecht
Paulus bezat een Romeins burgerrecht (Hd16:37) dat hij te danken had aan zijn Paulus bezat een Romeins burgerrecht (Hd16:37) dat hij te danken had aan zijn ouders die een belangrijke sociale positie hadden verworven (Hd22:28). Volgens ouders die een belangrijke sociale positie hadden verworven (Hd22:28). Volgens Hiëronymus waren zijn ouders tijdens de Romeinse oorlog in Judea gevangen naar Hiëronymus waren zijn ouders tijdens de Romeinse oorlog in Judea gevangen naar Tarsus gebracht.
Tarsus gebracht.88 Doordat ze als slaaf werkten voor een Romein ontvingen ze later Doordat ze als slaaf werkten voor een Romein ontvingen ze later hun vrijheid en het Romeins burgerrecht. Dat was bijzonders. Maar vijf procent van hun vrijheid en het Romeins burgerrecht. Dat was bijzonders. Maar vijf procent van de bevolking had een Romeins burgerrecht.
de bevolking had een Romeins burgerrecht.99
Het burgerrecht had verschillende juridische voordelen.
Het burgerrecht had verschillende juridische voordelen.1010 Het was een beloning voor Het was een beloning voor diensten bewezen aan de staat en werd soms verleend uit gunst of tegen betaling.
diensten bewezen aan de staat en werd soms verleend uit gunst of tegen betaling.1111 Wilde men het kopen kostte het een fortuin. Het gaf het privilege dat men als een Wilde men het kopen kostte het een fortuin. Het gaf het privilege dat men als een Romein behandeld diende te worden. Ook was men niet verplicht tot het leger Romein behandeld diende te worden. Ook was men niet verplicht tot het leger (
(muneris publici vacatiomuneris publici vacatio), mocht men geen onterende lijfstraffen (zweepslagen,), mocht men geen onterende lijfstraffen (zweepslagen, geseling enz.) of een onterende doodstraf (kruisiging) ondergaan en kon men niet in geseling enz.) of een onterende doodstraf (kruisiging) ondergaan en kon men niet in de boeien worden geslagen voordat zijn schuld bij rechterlijk vonnis was de boeien worden geslagen voordat zijn schuld bij rechterlijk vonnis was geconstateerd (vgl. Hd16:37; 22:25vv.).
geconstateerd (vgl. Hd16:37; 22:25vv.).1212 Schending van dit recht werd als Schending van dit recht werd als majesteitsschennis bestraft waarvoor een beroep kon worden gedaan op de keizer majesteitsschennis bestraft waarvoor een beroep kon worden gedaan op de keizer ((provocatioprovocatio). Paulus deed dat voordat de rechtszaak was geopend (). Paulus deed dat voordat de rechtszaak was geopend (Hd25:11;Hd25:11;
26:32).
26:32).1313
Paulus de student en arbeider Paulus de student en arbeider
Net zoals zijn voorvaderen werd Paulus farizeeër (Hd23:6):
Net zoals zijn voorvaderen werd Paulus farizeeër (Hd23:6):1414 ‘Een man dient niet zijn ‘Een man dient niet zijn beroep te veranderen, nog het beroep van zijn vader.’ Waarschijnlijk leerde hij al met beroep te veranderen, nog het beroep van zijn vader.’ Waarschijnlijk leerde hij al met vijf jaar Hebreeuws in
vijf jaar Hebreeuws in Bet SeferBet Sefer (de school) of (de school) of Bet MidraschBet Midrasch (het leerhuis) in de (het leerhuis) in de synagoge van Tarsis. Hij kreeg lezingen uit de Hebreeuwse- en Griekse Thora.
synagoge van Tarsis. Hij kreeg lezingen uit de Hebreeuwse- en Griekse Thora.
Grieks werd als handelstaal in Tarsis gesproken, waardoor Paulus ermee opgroeide.
Grieks werd als handelstaal in Tarsis gesproken, waardoor Paulus ermee opgroeide.
In zijn jonge jaren werd hij onderwezen door rabbi Gamaliël (Hd22:3; 25-52nC), de In zijn jonge jaren werd hij onderwezen door rabbi Gamaliël (Hd22:3; 25-52nC), de kleinzoon van de beroemde Hillel
kleinzoon van de beroemde Hillel..1515 Doordat Gamaliël een van Paulus’ leraren was, Doordat Gamaliël een van Paulus’ leraren was, dachten uitleggers dat Paulus net als Gamaliël bij de school van Hillel hoorde. Tom dachten uitleggers dat Paulus net als Gamaliël bij de school van Hillel hoorde. Tom Wright wijst dat af:
Wright wijst dat af:1616 ‘Saulus mag dan veel van Gamaliël geleerde hebben, hij deelde ‘Saulus mag dan veel van Gamaliël geleerde hebben, hij deelde
6 Handelingen van Paulus 3:3.
7 Ramsay 1953, 35–52.
8 Hiëronymus, De Viris Illustribus – On Illustrious Men, 5.
9 Stegemann 1987.
10 Reasoner 1993, 140–141; Sherwin-White 1973; 1963.
11 Josephus 1992b, 76.
2 T I M O T H E Ü S VERVALENGEVANGENSCHAP
13
zijn standpunten niet.’ Hillel had zich twee generaties tevoren immers ingezet in de zijn standpunten niet.’ Hillel had zich twee generaties tevoren immers ingezet in de strijd voor een liberale, barmhartige, humane uitleg van de Thora, tegenover de strijd voor een liberale, barmhartige, humane uitleg van de Thora, tegenover de conservatieve Sjammai. Ook Gamaliël dacht tolerant. Zo zou hij nooit hebben conservatieve Sjammai. Ook Gamaliël dacht tolerant. Zo zou hij nooit hebben ingestemd met de steniging van Stefanus. Gamaliël had duizend leerlingen, ingestemd met de steniging van Stefanus. Gamaliël had duizend leerlingen, vijfhonderd leerde hij de wet en vijfhonderd de Griekse wijsheid.
vijfhonderd leerde hij de wet en vijfhonderd de Griekse wijsheid.1717 Wellicht heeft Wellicht heeft Paulus zijn bekendheid met Griekse dichters door Gamaliël geleerd (Hd22:3). Hij Paulus zijn bekendheid met Griekse dichters door Gamaliël geleerd (Hd22:3). Hij genoot zo in de academie te Jeruzalem met vele honderden anderen een studie tot genoot zo in de academie te Jeruzalem met vele honderden anderen een studie tot Schriftgeleerde.
Schriftgeleerde.
Om naast zij studie geld te verdienen werkte Paulus als tentenmaker (Hd18:3). Een Om naast zij studie geld te verdienen werkte Paulus als tentenmaker (Hd18:3). Een farizeeër diende namelijk een beroep te hebben. In Paulus’ tijd trokken veel farizeeër diende namelijk een beroep te hebben. In Paulus’ tijd trokken veel farizeeërs zo door Israël en huwden ze later. Of Paulus gehuwd was kunnen we niet farizeeërs zo door Israël en huwden ze later. Of Paulus gehuwd was kunnen we niet met zekerheid zeggen (zie comm. 1Ko7:8). In zijn beroep was Paulus een maker van met zekerheid zeggen (zie comm. 1Ko7:8). In zijn beroep was Paulus een maker van tapijten, tenten en kledingsstukken. Hij werkte wellicht met leer, zoals gebruikelijk was tapijten, tenten en kledingsstukken. Hij werkte wellicht met leer, zoals gebruikelijk was in Tarsus. Deze tapijten werden gebruikt voor tenten, gordijnen en als behang.
Saulus de beste leerling van Gamaliël (Gl1:14, Fp3:4-6). Hij viel op door zijn ijver voor Saulus de beste leerling van Gamaliël (Gl1:14, Fp3:4-6). Hij viel op door zijn ijver voor de traditie. In Jeruzalem zal hij vernomen hebben van de sekte die was ontstaan de traditie. In Jeruzalem zal hij vernomen hebben van de sekte die was ontstaan door Jezus van Nazareth. Het eerste wordt hij genoemd bij de dood van Stefanus door Jezus van Nazareth. Het eerste wordt hij genoemd bij de dood van Stefanus (Hd7:58).
(Hd7:58). De ijverige farizeeër schepte behagen in deze strafvoltrekking, die volgensDe ijverige farizeeër schepte behagen in deze strafvoltrekking, die volgens de wet van Mozes plaatsvond. Hoe anders zou hij later daarover denken.
de wet van Mozes plaatsvond. Hoe anders zou hij later daarover denken. DezeDeze gebeurtenis vormt zijn startpunt van vreselijke vervolging van de christenen gebeurtenis vormt zijn startpunt van vreselijke vervolging van de christenen (Hd8:1-3). Hij werpt zich in de strijd, ondanks de waarschuwing van zijn leermeester 3). Hij werpt zich in de strijd, ondanks de waarschuwing van zijn leermeester (Hd5:34-40). Saulus breidt zijn acties zelfs uit tot buiten Jeruzalem: ‘In alle synagogen trachtte 40). Saulus breidt zijn acties zelfs uit tot buiten Jeruzalem: ‘In alle synagogen trachtte ik hen dikwijls door toepassing van straffen tot lastering te dwingen, en in tomeloze ik hen dikwijls door toepassing van straffen tot lastering te dwingen, en in tomeloze woede tegen hen heb ik hen vervolgd, tot zelfs in de buitenlandse steden’ (Hd26:11).
woede tegen hen heb ik hen vervolgd, tot zelfs in de buitenlandse steden’ (Hd26:11).
Een van de buitenlandse steden waar Saulus christenen wilde oppakken was Een van de buitenlandse steden waar Saulus christenen wilde oppakken was Damascus. Dit was de hoofdstad van Syrië die op een gunstig knooppunt lag, waar Damascus. Dit was de hoofdstad van Syrië die op een gunstig knooppunt lag, waar vele mogelijkheden voor een snelle verspreiding waren. Maar op de weg daarna toe vele mogelijkheden voor een snelle verspreiding waren. Maar op de weg daarna toe wordt hij ergens in het gebied dat tegenwoordig de Golan heet, geconfronteerd met wordt hij ergens in het gebied dat tegenwoordig de Golan heet, geconfronteerd met Jezus (Hd9:4). De vervolger wordt geroepen om een aanbidder te worden. Binnen Jezus (Hd9:4). De vervolger wordt geroepen om een aanbidder te worden. Binnen enkele dagen verandert Saulus van een vechter tegen Christus in een prediker van enkele dagen verandert Saulus van een vechter tegen Christus in een prediker van Christus! Paulus werd een farizeeër voor God (Hd23:6). Hij veranderde van theologie Christus! Paulus werd een farizeeër voor God (Hd23:6). Hij veranderde van theologie en verwierp de valse bril van het judaïsme. Daardoor werd daardoor meer en verwierp de valse bril van het judaïsme. Daardoor werd daardoor meer
‘afgezonderd’ voor God dan ooit van tevoren het geval was geweest. G
‘afgezonderd’ voor God dan ooit van tevoren het geval was geweest. Godvrezendeodvrezende farizeeërs zoals Nicodemus (Jh3) waren hem daarin voorgegaan (Hd15:5).
farizeeërs zoals Nicodemus (Jh3) waren hem daarin voorgegaan (Hd15:5).
De zendingsreizen De zendingsreizen
De zendingsreizen De zendingsreizen