Steenwijk, Gagelsweg 25 Gemeente Steenwijkerland (Ov.)
Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek
Steenwijk, Gagelsweg 25 Gemeente Steenwijkerland (Ov.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek
Een onderzoek in opdracht van Verhoeve Milieu bv
Steekproefrapport 2009-12/03 ISSN 1871-269X
projectleider: drs. J.M.G. Bongers (fysisch geograaf)
auteur: F.B. Postma MA (junior archeoloog) autorisatie: dr. J. Jelsma (register senior KNA archeoloog)
De Steekproef werkt volgens KNA 3.1.
Foto’s en tekeningen zijn gemaakt door de Steekproef bv, tenzij anders vermeld.
© De Steekproef bv, Zuidhorn, december 2009 Niets uit deze uitgave mag worden
vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder bronvermelding.
De Steekproef bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade
voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek.
De Steekproef bv
Archeologisch Onderzoeks- en Adviesbureau Hogeweg 3
9801 TG Zuidhorn
telefoon 050 - 5779784
fax 050 - 5779786
internet www.desteekproef.nl e-mail info@desteekproef.nl
kvk 02067214
Inhoud
Samenvatting
1. Inleiding...1
• 1.1 Aanleiding en doel (KNA 3.1 LS01)...1
• 1.2 Locatie en administratieve gegevens (KNA 3.1 LS01, LS02)...2
2. Bureauonderzoek...3
• 2.1 Bronnen...3
• 2.2 Fysische geografie (KNA 3.1 LS04)...4
• 2.3 Archeologie (KNA 3.1 LS04)...5
• 2.4 Historische geografie (KNA 3.1 LS03)...9
• 2.5 Archeologisch verwachtingsmodel (KNA 3.1 LS05)...11
3. Veldonderzoek...12
• 3.1 Plan van Aanpak veldonderzoek (KNA 3.1 VS01)...12
• 3.2 Resultaten veldwerk (KNA 3.1 VS02, VS03)...12
4. Conclusies en advies (KNA 3.1 VS07)...14
Appendix I: Archeologische periodes
Appendix II: Kaart met bekende archeologische waarden
Appendix III: Boorbeschrijvingen volgens Archeologische Standaard
Samenvatting
Op 8 december 2009 heeft op aan de Gagelsweg 25 te Steenwijk, gemeente Steenwijkerland, provincie Overijssel, een inventariserend archeologisch onderzoek plaatsgevonden. Aanleiding voor het onderzoek was de voorgenomen bouw van een sporthal. Doel van het onderzoek is vast te stellen of er in het plangebied archeologische waarden aanwezig zijn. Het onderzoek bestaat uit een bureau- en een veldonderzoek. Bij het bureauonderzoek zijn bronnen geraadpleegd op het gebied van fysische geografie, archeologie en historische geografie. Tijdens het veldonderzoek zijn in totaal zes boringen geplaatst om archeologische indicatoren op te sporen en om de gaafheid van de bodem te bepalen.
Het terrein ligt in de bebouwde kom van Steenwijk. In ARCHIS zijn in het verleden geen archeologische vondsten gemeld uit het
plangebied. Vondsten uit de omgeving dateren uit alle perioden. Er zijn tijdens het veldwerk geen archeologische vondsten gedaan. De bodem is binnen het plangebied van matige kwaliteit. Geadviseerd wordt geen nader archeologisch onderzoek te laten uitvoeren.
Figuur 1: Steenwijk, Gagelsweg 25: de ligging van het plangebied is met een rode lijn
1. Inleiding
1.1 Aanleiding en doel (KNA 3.1 LS01)
In opdracht van Verhoeve Milieu bv, vertegenwoordigd door de heer J.A. Kruse, is een terrein aan de Gagelsweg 25 te Steenwijk, gemeente Steenwijkerland (Overijssel), onderzocht op het voorkomen van
archeologische waarden (zie Figuur 1). De aanleiding voor het onderzoek is de geplande bouw van een sporthal, waarbij de bodem tot een diepte van circa 1,5 meter beneden het maaiveld zal worden uitgegraven.
Hierdoor zullen eventueel aanwezige archeologische grondsporen worden verstoord.
Het onderzoek bestaat uit een bureauonderzoek en een
inventariserend veldonderzoek middels grondboringen. Het doel van het bureauonderzoek is het opstellen van een archeologisch
verwachtingsmodel van het gebied aan de hand van beschikbare fysisch- geografische, archeologische en historisch-geografische informatie.
Tijdens het veldonderzoek is dit verwachtingsmodel getoetst. Het doel van het veldonderzoek is het vaststellen van de eventuele aanwezigheid van archeologische waarden in het plangebied. Hierbij wordt gekeken naar de bodemopbouw, de mate waarin deze intact is en naar het voorkomen van archeologische indicatoren, zoals aardewerk, metalen voorwerpen, bouwmateriaal, bewerkt vuursteen, bewerkt en verbrand bot en houtskool.
Figuur 2: Steenwijk, Gagelsweg 25: foto van het plangebied. Het gebouw links is het bestaande zwembad De Waterwyck.
1.2 Locatie en administratieve gegevens (KNA 3.1 LS01, LS02)
Plangebied Gagelsweg 25 te Steenwijk, gemeente Steenwijkerland, ligt direct ten zuiden van het spoor en ten westen van de Gagelsweg (zie Figuur 1). Het terrein is circa 0,2 hectare groot en grenst aan de oostzijde van het bestaande zwembad De Waterwyck. Ten tijde van het veldwerk was het plangebied in gebruik als parkeerterrein (zie Figuur 2). Voor een overzicht van de administratieve gegevens wordt verwezen naar Tabel 1.
Tabel 1: Steenwijk, Gagelsweg 25: administratieve gegevens van het onderzoek.
Soort Onderzoek Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek (IVO) - verkennende fase
Provincie Overijssel
Gemeente Steenwijkerland
Plaats Steenwijk
Locatie / Projectnaam Gagels 25
Kaartblad 16G
Coördinaten hoekpunten onderzoekslocatie
NW - 205,211 / 533,728 NO - 205,259 / 533,716 ZO - 205,250 / 533,678
ZW- 205,210 / 533,688 W - 205,204 / 533,702
Status terrein (AMK-nr);
ARCHIS-nrs
-
Bevoegde overheid Gemeente Steenwijkerland (adviseur namens bevoegd gezag: regio-archeologe drs. M. Nieuwenhuis / Het Oversticht)
Opdrachtgever de heer J. Kruse
ARCHIS CIS-code 38220
ISSNnr. 1871-269X
Steekproef projectcode 2009-12/03
Oppervlakte ca. 0,2 hectare
NAP hoogte maaiveld ongeveer 1,7 meter +NAP Maximale diepte onderzoek 210 cm onder het maaiveld Uitvoering veldwerk 8 december 2009
Beheer en plaats documentatie De Steekproef bv / Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed / Het Oversticht / E-depot / DINO-loket (boorgegevens)
2
2. Bureauonderzoek 2.1 Bronnen
Tijdens het bureauonderzoek is de bestaande relevante kennis van de onderzoekslocatie verzameld. Daartoe zijn de in Tabel 2 weergegeven bronnen geraadpleegd. Aan de hand van het bureauonderzoek is een archeologisch verwachtingsmodel opgesteld.
Tabel 2: Steenwijk, Gagelsweg 25: gebruikte bronnen en kaarten.
Actueel Hoogtebestand Nederland (www.ahn.nl)
ANWB, 2004. Topografische Atlas Overijssel 1:25000. ANWB bv, Den Haag, k. 5.
Centraal Archeologisch Archief (CAA) en Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) [ARCHIS].
Het Oversticht, 2001. Cultuurhistorische @tlas Overijssel, gemeente Steenwijkerland. Het Oversticht, Zwolle.
Geomorfologische Kaart Alterra [ARCHIS]
Indicatieve Kaart Archeologisch Waarden (IKAW) [ARCHIS]
Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA) versie 3.1. College voor de Archeologische Kwaliteit (www.sikb.nl).
Stichting voor Bodemkartering, 1988. Bodemkaart van Nederland 1:50000. Blad 16 Oost Steenwijk. StiBoKa, Wageningen.
Sueur, C. & R. Schrijvers 2006. Archeologische Verwachtingen- en Beleidskaart voor het Grondgebied van Steenwijkerland. Een Aanzet tot het Ontwikkelen van Ruimtelijk Archeologiebeleid. Vestigia rapport nr. V337, Amersfoort.
Sueur, C. & C. Verschoor, 2007. Bureauonderzoek Loopbrug station Steenwijk. Vestigia V454.
12 Provinciën 2006/2007. Atlas van Topografische Kaarten. Nederland 1955-1965. Uitgeverij 12 Provinciën, Landsmeer, k. 72.
Uitgeverij Nieuwland, 2005. Grote Historische Topografische Atlas ±1905. Overijssel 1 : 25 000. Uitgeverij Nieuwland, Tilburg, 220.
Tulp, C. 2009. Steenwijk, Oostwijkstraat, Gemeente Steenwijk (Ov.). Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek. De Steekproef bv, Zuidhorn. (Steekproefrapport 2009-03/14)
Versfelt, H.J. & M. Schroor, 2005. De Atlas van Huguenin: Militair-topografische Kaarten van Noord-Nederland 1819- 1829. Heveskes Uitgevers, Groningen/Veendam, k. 54.
Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1990.Grote Historische Atlas van Nederland deel 3: Oost-Nederland 1830-1855, schaal 1:50000. Wolters-Noordhoff, Groningen, k. 12.
www.watwaswaar.nl
2.2 Fysische geografie (KNA 3.1 LS04)
Op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) is te zien dat Steenwijk aan de voet van een stuwwal is gelegen. Ten westen en zuidwesten
hiervan is een beekdal dat deze zandrug en het hoger gelegen Steenwijkerwold doorsnijdt.
Wegens de ligging binnen de bebouwde kom van Steenwijk is het plangebied niet gekarteerd op de geomorfologische kaart en de
bodemkaart. Steenwijk ligt geomorfologisch gezien deels op een hoge heuvelrug en een terrein met welvingen (classificatie geomorfologische kaart respectievelijk 11B6 en 3L6). Ten westen van Steenwijk liggen vlakten (2M6 en 2M14).
Ten oosten van Steenwijk, op de stuwwal, bestaat de bodem uit zandgrond. Hier heeft zich een veldpodzolbodem gevormd in leemarm en zwak lemig fijn zand (Hn21 met grondwatertrap VI: gemiddeld hoogste grondwaterstand tussen 40 en 80 cm en gemiddeld laagste
grondwaterstand meer dan 120 cm onder het maaiveld). Ten zuidoosten bevindt zich een hoge zwarte enkeerdgrond met lemig fijn zand (zEZ23x met grondwatertrap V; een keileempakket begint tussen 40 en 120 cm onder het maaiveld en heeft een dikte van minimaal 20 cm).
Ten westen en noorden van Steenwijk liggen madeveengronden met zeggeveen, rietzeggeveen of broekveen (zie Figuur 3). Deels gaan deze veengronden over in zand op minder dan 120 cm diepte, maar hier heeft zich geen humuspodzol in het zand gevormd (classificatie bodemkaart faVc en aVz met grondwatertrappen V en II: gemiddeld hoogste
grondwaterstand minder dan 40 cm en gemiddeld laagste grondwaterstand respectievelijk meer dan 120 cm en tussen 50 en 80 cm onder het
maaiveld).
4
Figuur 3
Steenwijk, Gagelsweg 25:
uitsnede uit de bodemkaart (verschaald). De ligging van het plangebied is met een rode ovaal weergegeven.
2.3 Archeologie (KNA 3.1 LS04)
In het plangebied zijn in het verleden geen meldingen gedaan van vondsten of archeologische terreinen aan het Centraal Archeologisch Archief (CAA) en het Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Wel zijn verschillende vondsten en twee monumenten bekend in de omgeving van het plangebied.
Ongeveer een halve kilometer ten zuiden van het plangebied bevindt zich een terrein van hoge archeologische waarde [CMA-nummer 9439].
Op het terrein zijn nederzettingsresten uit de steentijd (het mesolithicum en het midden-neolithicum) en de Romeinse tijd gevonden. Het gaat om mesolithisch en neolithisch bewerkt vuursteen en onversierd
trechterbekeraardewerk. De vondsten uit de Romeinse tijd bestaan uit inheems-Romeins aardewerk [CAA-nummers respectievelijk 12381 en 12400].
Ongeveer 700 meter ten westen van het plangebied bevindt zich de historische kern van Steenwijk met de vestingwerken [CMA-nummer 13959]. Binnen de historische kern zijn vondsten gedaan van onder andere scherven aardewerk en muurrestanten, daterende vanaf de late
middeleeuwen [CAA-nummers 12371 en 13785]. Tijdens de
herstelwerkzaamheden van de stadswallen in 1999 heeft de Werkgroep Archeologie Steenwijk en Omstreken (WAS) archeologische
begeleidingen uitgevoerd [CAA-nummers 43928 en 43929]. Hierbij zijn funderingen aangetroffen evenals een oude straat onder de stadswal. Een latere begeleiding uit 2005 heeft vondsten uit de nieuwe tijd opgeleverd [CAA-nummer 405360]. Melding 27235 betreft de in 1974 uitgevoerde opgraving van de St. Clemenskerk waarbij funderingen van eerdere fasen van de kerk zijn gevonden. De opgraving is uitgevoerd door Halbertsma van de voormalige Rijksdienst voor het Oudheidkundig
Bodemonderzoek (tegenwoordig de RCE). Ten zuidwesten van de historische kern zijn zeven meldingen bekend die aan de hand van de coördinaten niet nauwkeurig zijn te plaatsen, maar hoogstwaarschijnlijk ook binnen de vesting vallen. De meldingen betreffen voornamelijk scherven aardewerk uit de late middeleeuwen tot en met nieuwe tijd [CAA-nummers 12409, 12410, 13670, 45390, 45391 en 45392]. De zevende melding is de vondst van een vuurstenen bijl uit de steentijd [CAA-
nummer 12394].
Ruim 400 meter ten zuiden van het plangebied is met behulp van
een metaaldetector een zilveren denarius (een type munt) gevonden van Antoninus Pius [CAA-nummer 22207]. Deze is gedateerd rond
139 n.Chr. Ongeveer 690 meter ten westen van het plangebied is de vondst gemeld van een stenen bijl van het type Flint-Rechteckbeil, die uit de periode midden-neolithicum tot en met bronstijd dateert [CAA-
nummer 13644]. Bijna 800 meter ten zuidwesten van het plangebied is een gouden aureus (een type munt) gevonden met daarop Faustina II [CAA- nummer 23105]. Deze munt dateert uit het midden van de Romeinse tijd.
Ongeveer 70 meter ten zuidoosten hiervan is een bronzen beeldje van een leeuw gevonden dat uit de late middeleeuwen tot nieuwe tijd dateert [CAA-nummer 22233].
Bijna een kilometer ten noordoosten van het plangebied zijn een complete situla (aardewerk) uit het midden van de Romeinse tijd en tien scherven aardewerk uit de vroege middeleeuwen aangetroffen [CAA- nummer 12389]. Ruim een kilometer ten noordwesten is in ARCHIS de vondst van een stenen bijl van het type Flint-Ovalbeil uit het neolithicum gemeld [CAA-nummer 12396].
Twee vondsten in de omgeving van het plangebied zijn
administratief geplaatst. Dit houdt in dat de exacte vindplaats niet bekend is. Het gaat om een stenen hamerbijl uit de vroege tot midden-bronstijd en bewerkt vuursteen uit de periode midden-mesolithicum tot en met midden-bronstijd [CAA-nummers respectievelijk 12397 en 12385].
Voor meer details wordt verwezen naar Tabel 3 en Appendix II.
In ARCHIS zijn binnen een straal van een kilometer rondom het plangebied twee eerder uitgevoerde onderzoeken bekend. Een terrein ongeveer 760 meter ten zuidwesten van het plangebied werd in 2009 door De Steekproef onderzocht door middel van grondboringen [OM-nummer 38778]. De bodem bleek grotendeels te zijn verstoord. Er werden geen archeologische indicatoren waargenomen (Tulp 2009).
Ongeveer 950 meter ten noordwesten van het huidige plangebied liggen vier kleine terreinen (bij elkaar 20 m2) waarvoor door Vestigia in 2007 een archeologisch bureauonderzoek is uitgevoerd [OM-nummer 23886]. Een deel van de onderzochte locaties had volgens de IKAW een hoge verwachting voor archeologische waarden in verband met de nabijheid van de Steenwijker Aa. Hoewel de aanwezigheid van archeologische resten niet is uit te sluiten, is de bodem binnen de plangebieden vermoedelijk grotendeels verstoord (Sueur &
Verschoor 2007, 12).
6
Tabel 3: Steenwijk, Gagelsweg 25: overzicht van de ARCHIS-meldingen (voor de dateringen en de ligging wordt verwezen naar Appendix I en II).
ARCHIS-nrs RD-coördinaten Omschrijving Datering
CMA
9439/16G-002 205,353/532,833 vindplaats mesolithisch en neolithisch vuursteen vindplaats inheems-Romeins aardewerk
mesolithicum – midden-neolithicum Romeinse tijd 13959/16G-A08 204,205/533,517 Stadskern van Steenwijk; stadsrechten 1327 of tussen
1255 en 1295; voor het eerst genoemd rond 1141; in 1523 is veel verwoest tijdens de Gelderse oorlog; in 1591-1592 werd de stad opnieuw versterkt; rond 1621 met aarden wallen omgeven.
late middeleeuwen
CAA
12371/16GN-1 204,100/533,550 restant stadsmuur of poort, aangetroffen tijdens rioolwerkzaamheden
late middeleeuwen B - nieuwe tijd A
12381/16GN-11 205,300/532,800 transversaalspits, 2 trapezia, onbekende hoeveelheid bewerkt vuursteen en onbekend aantal scherven trechterbekeraardewerl
mesolithicum - neolithicum
12385/16GN-16 205,000/533,000 bewerkt vuursteen: trapezium en 2 spitsen midden mesolithicum - midden bronstijd B 12389/16GN-19 205,850/534,400 complete situla (aardewerk) midden Romeinse tijd 12394/16GN-24 204,000/533,000 vuurstenen bijl gevonden in veen (Flint-Ovalbeil) neolithicum
12396/16GN-27 204,100/534,300 vuurstenen bijl (Flint-Ovalbeil) midden tot laat- neolithicum
12397/16GN-28 205,000/533,000 stenen hamerbijl (Arbeitsaxt) bronstijd vroeg-midden 12400/16GN-31 205,440/532,950 onbekende hoeveelheid inheems-Romeinse
aardewerkscherven
Romeinse tijd
12409/16GN-40 204,000/533,000 kan steengoed (Siegburgs) late middeleeuwen B - nieuwe tijd A
12410/16GN-41 204,000/533,000 kan steengoed (baardman op hals) nieuwe tijd A 13644/16GN-47 204,520/533,790 stenen bijl (Fels-Rechteckbeil) midden neolithicum -
bronstijd 13670/16GN-49 204,000/533,000 onbekend aantal scherven aardewerk: roodbakkend
geglazuurd, kogelpot, Pingsdorf, proto-steengoed, steengoed
late middeleeuwen
13785/16GN-50 204,040/533,620 onbekend aantal bekers van steengoed (Siegburgs en ander); schrijflei van leisteen, ijzeren mes, vensterglas, houten schaal en bord, stenen kogel, vevanger van aardewerk, pispot
late middeleeuwen B
22207/16GN-54 205,200/533,250 zilveren denarius (munt) van Antoninus Pius midden Romeinse tijd 22233/16GN-56 204,750/533,050 1 bronzen beeld van leeuw late middeleeuwen B -
nieuwe tijd A 23105/16GN-61 204,700/533,100 1 gouden munt, aureus met Faustina II midden Romeinse tijd 27235/16GN-46 204,080/533,640 opgraving in 1974 door het ROB van de St.
Clementskerk; hierbij zijn een tiental stenen bouwfasen op sporen van een houten voorganger gevonden.
Funderingen van tufsteen, veldkeien, baksteen;
paalgaten
vroege middeleeuwen D - lage middeleeuwen B
43928/16GN-74 204,020/533,360 archeologische begeleiding 1999: resten Meierink- hoeve en blokhuis;
5 scherven steengoed (Siegburgs)
middeleeuwen laat B
43929/16GN-75 204,300/533,360 archeologische begeleiding 1999: keienbestrating 14e late middeleeuwen B
of begin 15e eeuw; 20 scherven aardewerk (o.a.
Siegburgs)
45390/16GN-76 204,000/533,000 1 kan steengoed, gevonden in gracht late middeleeuwen B - nieuwe tijd C 45391/16GN-76 204,000/533,000 1 kan steengoed, gevonden in de Aa late middeleeuwen B -
nieuwe tijd 45392/16GN-76 204,000/533,000 vondsten uit kuil in bouwput (vnl. 13e eeuw). Onbekend
aantal scherven aardewerk: Pingsdorf, proto- steengoed, kogelpot, roodbakkend geglazuurd
late middeleeuwen B
405360/16GN-83 203,975/533,487 archeologische begeleiding 2005: keldervloer, rondgemetselde put, 2 afvalkuilen met aardewerk, baksteenpuin, slakmateriaal
nieuwe tijd
Behalve de databestanden van de RCE zijn ook de cultuurhistorische @tlas van de gemeente en de Archeologische Verwachtingen- en Beleidskaart voor het Grondgebied van Steenwijkerland geraadpleegd (zie Figuur 4). Behalve de ARCHIS-meldingen met als achtergrond de Indicatieve Kaart voor Archeologische Waarden (IKAW) staan hierop ook onder andere de historische objecten, aandachtsgebieden en vondstmeldingen van amateur- archeologen.
De vondstmeldingen van de amateur-archeologen zijn allemaal stukken bewerkt vuursteen [nummers 14, 17, 18 en 19]. De met blauwe lijnen en arcering aangegeven aandachtsgebieden zijn de 10e eeuwse nederzetting Westwijk [nummer A13]; de Olde Wheeme, een kerk uit Oostwijk [A14]; de St. Clemenskerk met een oudste vermelding uit 1109 [A15]; de 11e eeuwse nederzettingen Oostwijk [A16] en Middelwijk [A17].
Drie van de historische objecten die zijn weergegeven binnen de historische kern van Steenwijk (blauwe kruisjes met zwarte nummers) zijn kerkgebouwen uit de negentiende eeuw [nrs. 46, 49 en 50].
Nummer 47 is de Lieve Vrouwekerk uit 1477 en nummer 45 is de
St. Clemenskerk die uit de veertiende tot en met zestiende eeuw dateert.
Nummer 67 is de locatie van een molen uit de zeventiende eeuw (weergegeven op de historische kaart van Blaeu). Nummer 48, gelegen binnen aandachtsgebied A15 is de Molenwal (deze behoort tot de vestingwerken).
De cultuurhistorische @tlas laat zien dat het plangebied in het kampenlandschap van Steenwijk ligt. Binnen een kampenlandschap werden op de hoge delen eenmansessen (akkerkampen) aangelegd en werden de lagere delen, bestaand uit woeste grond of grasland, gebruikt om het vee te weiden. Rondom de essen bevonden zich hagen of
houtwallen om de gewassen tegen het vee te beschermen.
8
Figuur 4. Steenwijk, Gagelsweg 25. Uitsnede (bewerkt) van de Archeologische Waarden- en Verwachtingskaart voor Bewoningskernen en Buitengebied [Vestigia 2006, Kaartbijlage 6]. De ligging van het plangebied is met een groene lijn en pijl weergegeven.
2.4 Historische geografie (KNA 3.1 LS03)
In de historische atlassen (zie Figuur 5) is te zien dat de situatie op het terrein in 1995 overeen komt met de huidige situatie. Tien jaar eerder, in 1985, was de situatie anders. Binnen het plangebied lijkt sprake te zijn geweest van bebouwing. Ook was er een park met waterpartijen. De huidige bebouwing ten oosten en westen van het plangebied bestond nog niet. Halverwege de twintigste eeuw was binnen het plangebied nog geen bebouwing. Wel is het park met de waterpartijen (hier als één geheel
weergegeven) al aanwezig. Langs de oostelijke zijde van het plangebied is een (destijds nog aan te leggen) weg weergegeven. In het begin van de twintigste eeuw bestond het terrein net als het omringende gebied uit grasland. Ten noorden van het plangebied is de spoorlijn al te zien. Op oudere kaarten ontbreekt deze.
Figuur 5: Steenwijk, Gagelsweg 25: details van historische kaarten [verschaald, het noorden is telkens boven]. Linksboven een detail uit 1995 en rechtsboven uit 1985; midden links een uitsnede uit de kaart van 1955-65 en daarnaast uit circa 1905. De uitsnede linksonder laat de situatie zien van 1830-1855 en
rechtsonder toont de situatie in 1819-1829. De ligging van het plangebied is met een rode lijn aangegeven.
10
2.5 Archeologisch verwachtingsmodel (KNA 3.1 LS05)
Wegens de ligging binnen de bebouwde kern van Steenwijk is het
onderzoeksgebied als niet gekarteerd weergegeven op de IKAW. Uit het plangebied zelf zijn geen archeologische vondsten bekend. Het terrein was tot halverwege de twintigste eeuw onbebouwd. Er zijn inmiddels verdwenen waterpartijen en bomen en struiken geweest. In recente tijd was het plangebied een parkeerterrein.
Gezien de ligging van de historische kern van Steenwijk op een afstand van 700 meter kunnen archeologische indicatoren aanwezig zijn uit de late middeleeuwen en nieuwe tijd, zoals scherven aardewerk, stenen kogels, houtskool, scherven vensterglas en resten van bouwmaterialen.
Het plangebied is gelegen nabij een stuwwal. Hogere delen binnen een terrein (zandkoppen of zandruggen) waren van oudsher in trek voor bewoning. In de omgeving en ook binnen de vesting zelf zijn meldingen bekend van fragmenten bewerkt vuursteen uit de steentijd en stenen bijlen uit de periode neolithicum tot en met bronstijd. Dit houdt in dat het gebied in de omgeving van Steenwijk in ieder geval al sinds het neolithicum bewoond is geweest. Ook uit latere perioden zijn vondsten bekend, namelijk uit de metaaltijden, de Romeinse tijd en de reeds genoemde middeleeuwen en nieuwe tijd. Vondsten uit de eerdere perioden (zoals de steentijd en metaaltijden) zijn daarom eveneens te verwachten binnen het plangebied.
Archeologische indicatoren voor de steentijd kunnen bestaan uit bijvoorbeeld scherven aardewerk, bewerkt en of verbrand (vuur)steen, voorwerpen van steen, houtskool-concentraties of haardplaatsen.
Indicatoren voor menselijke activiteiten in de metaaltijden en Romeinse tijd kunnen behalve eerder genoemde indicatoren bijvoorbeeld ook bestaan uit metalen voorwerpen en resten van metaalbewerking. Omdat de conserveringsomstandigheden voor hout of onverbrand bot in
zandgrond ongunstig zijn, worden vondsten van deze materialen binnen het plangebied niet verwacht.
Dwars door het plangebied liggen verschillende leidingen (informatie van KLIC). Ter plaatse hiervan zal de bodem zijn verstoord. Andere verstoringen zullen te maken hebben met oude verkavelingen (gedempte perceelssloten), agrarische activiteiten (bijv. ploegen of egalisatie), de voormalige waterpartijen en bebouwing (funderingen), boomwortels en mogelijk de weg langs de oostzijde van het plangebied.
3. Veldonderzoek
3.1 Plan van Aanpak veldonderzoek (KNA 3.1 VS01)
Voor het inventariserende booronderzoek is voor de eerste meter gebruik gemaakt van een edelmanboor met een diameter van zeven centimeter.
Vanaf een meter is gebruik gemaakt van een steekguts met een doorsnede van twee centimeter. Tijdens de verkennende fase van het onderzoek is bepaald in welke mate de bodem intact is en wat de kans is op
archeologische lagen en/of grondsporen. In deze fase is het vereiste minimum van zes boringen per plangebied kleiner dan een hectare, in dit geval 0,2 hectare, uitgevoerd (zie Figuur 6). De boordichtheid is hierdoor dertig boringen per hectare. Vanwege de slechte bodemkwaliteit was een karterende fase in het onderzoek niet nodig.
Van de opgeboorde grond zijn de diepte, lithologie en kleur (m.b.v.
Munsell) bepaald alsmede alle overige bijzonderheden. De diepte van de boringen varieert van 130 tot 210 cm onder het maaiveld. Van alle
boringen zijn de RD-coördinaten bepaald met behulp van GPS. Vanwege de bestaande bebouwing en bestrating was het uitzetten van een
regelmatig boorgrid niet mogelijk. De boringen zijn daarom zoveel mogelijk over het terrein verspreid. De hoogten van de boorlocaties zijn in het veld met een waterpas ingemeten en aan het NAP gerelateerd met behulp van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). Voor de NAP-hoogtes en de RD-coördinaten van de afzonderlijke boorpunten wordt verwezen naar de boorstaten en boorbeschrijvingen in Appendix III. Wegens de vele bestrating was het uitvoeren van een veldkartering op het terrein niet mogelijk (zie Figuur 2).
Tijdens het veldonderzoek is het verwachtingsmodel zoals geformuleerd in paragraaf 2.5 getoetst.
3.2 Resultaten veldwerk (KNA 3.1 VS02, VS03)
Het veldwerk vond plaats op 8 december 2009. De beschrijvingen van de boringen zijn weergegeven in de boorstaten. Deze zijn bijgevoegd (zie Appendix III).
Bij twee van de zes boringen (nrs 2 en 6) is de top van het
pleistocene zand intact aangetroffen en afgedekt door een eveneens intacte laag veen en ruim een meter opgebracht zand. Het pleistocene zand
betreft zwak tot matig siltig, matig fijn dekzand. Er is niet of nauwelijks bodemvorming in opgetreden, laat staan podzolering. Blijkbaar is het terrein onvoldoende (lang) droog geweest in het verleden. Daardoor lijkt
12
het geen aantrekkelijke vestigingsplek te zijn geweest voor mensen tijdens de prehistorie.
Bij de overige vier boringen (1, 3, 4 en 5) is geen intacte veenlaag meer aanwezig. De bodem is er verstoord tot in het pleistocene zand.
Eventuele archeologische grondsporen in het zand zullen daardoor zijn aangetast. Aanwijzingen voor sporen zijn er niet aangezien geen
archeologische indicatoren zijn gevonden zoals houtskool, bewerkt vuursteen of scherven aardewerk. Alleen in de opgebrachte grond is enig baksteen aanwezig, maar dat is hoogstwaarschijnlijk samen met de grond van elders aangevoerd.
Figuur 6: Steenwijk, Gagelsweg 25: situatietekening met de boorlocaties. De
genummerde punten geven de uitgevoerde boringen weer. De begrenzing van het onderzochte terrein is met een onderbroken gele lijn aangegeven
(RD-coördinaten NW-205211/533728; NO-205259/533716;
ZO-205250/533678; ZW-205210/533688; W-205204/533702.
4. Conclusies en advies(KNA 3.1 VS07)
Uit het circa 0,2 hectare grote plangebied aan de Gagelsweg 25 te Steenwijk zijn geen meldingen bekend van archeologische vondsten of terreinen. Het terrein ligt ongeveer 700 meter van de vestingwerken van Steenwijk, waarbinnen vondsten zijn gedaan uit de late middeleeuwen tot en met nieuwe tijd, maar ook uit de steentijd. Het gebied bevindt zich aan de voet van een stuwwal.
Onder de verstoorde en opgebrachte lagen bestaat de bodem uit dekzand waarop in het noordelijke deel van het plangebied nog een restant veen aanwezig is. In het zand heeft geen bodemvorming plaatsgevonden. Sporen van een podzolprofiel zijn dan ook niet
aangetroffen. Podzolering kan alleen optreden wanneer lange tijd sprake is van relatief droge omstandigheden. Het ontbreken van een
podzolprofiel en de aanwezigheid van veen duiden erop dat het plangebied in het verleden gedurende lange perioden te nat is geweest voor menselijke bewoning.
Uit het veldonderzoek blijkt dat de kwaliteit van de bodem matig is.
Slechts in twee van de zes boringen is de top van het pleistocene dekzand intact. Eventueel aanwezige grondsporen zullen sterk zijn aangetast.
Tijdens het veldwerk zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen.
Voorafgaand aan het veldwerk is een archeologisch
verwachtingsmodel opgesteld. De resultaten van het veldwerk voldoen hier deels aan.
Advies
Op basis van de bovenstaande resultaten concluderen wij dat de kans op onverstoorde archeologische grondsporen in het plangebied klein is. De bodem is grotendeels verstoord tot in de top van het pleistocene zand. Er zijn geen eenduidige archeologische indicatoren aangetroffen uit de steentijd of latere perioden. Beperkende of beschermende maatregelen zijn dan ook niet wetenschappelijk te verdedigen. Archeologisch vervolgonderzoek is niet nodig.
Wij wijzen erop dat indien er bij de uitvoering onverhoopt toch archeologische grondsporen worden aangetroffen en/of vondsten worden gedaan, deze conform de Monumentenwet 1988 artikel 53 & 54 direct dienen te worden gemeld bij zowel de gemeente Steenwijkerland als bij de Regio-archeoloog / Het Oversticht.
14
Appendix I
Steenwijk, Gagels 25 Archeologische periodes
paleolithicum
paleolithicum vroeg: tot 300.000 BP paleolithicum midden: 300.000 - 35.000 BP paleolithicum laat: 35.000 BP - 8.800 vC paleolithicum laat A: 35.000 - 18.000 BP paleolithicum laat B: 18.000 BP - 8.800 vC mesolithicum:
mesolithicum vroeg: 8.800 - 7.100 vC mesolithicum midden: 7.100 - 6.450 vC mesolithicum laat: 6.450 - 4.900 vC neolithicum:
neolithicum vroeg: 5.300 - 4.200 vC neolithicum vroeg A: 5.300 - 4.900 vC neolithicum vroeg B: 4.900 - 4.200 vC neolithicum midden: 4.200 - 2.850 vC neolithicum midden A: 4.200 - 3.400 vC neolithicum midden B: 3.400 - 2.850 vC neolithicum laat: 2.850 - 2.000 vC neolithicum laat A: 2.850 - 2.450 vC neolithicum laat B: 2.450 - 2.000 vC bronstijd:
bronstijd vroeg: 2.000 - 1.800 vC bronstijd midden: 1.800 - 1.100 vC bronstijd midden A: 1.800 - 1.500 vC
ijzertijd:
ijzertijd vroeg: 800 - 500 vC ijzertijd midden: 500 - 250 vC ijzertijd laat: 250 - 12 vC romeinse tijd:
romeinse tijd vroeg: 12 vC - 70 nC romeinse tijd vroeg A: 12 vC - 25 nC romeinse tijd vroeg B: 25 - 70 nC romeinse tijd midden: 70 - 270 nC romeinse tijd midden A: 70 - 150 nC romeinse tijd midden B: 150 - 270 nC romeinse tijd laat: 270 - 450 nC romeinse tijd laat A: 270 - 350 nC romeinse tijd laat B: 350 - 450 nC middeleeuwen:
middeleeuwen vroeg: 450 - 1.050 nC middeleeuwen vroeg A: 450 - 525 nC middeleeuwen vroeg B: 525 - 725 nC middeleeuwen vroeg C: 725 - 900 nC middeleeuwen vroeg D: 900 - 1.050 nC middeleeuwen laat: 1.050 - 1.500 nC middeleeuwen laat A: 1.050 - 1.250 nC middeleeuwen laat B: 1.250 - 1.500 nC nieuwe tijd:
Appendix III
Steenwijk, Gagels 25
Steenwijk - Gagelsweg 25
(cm) 220
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
-20
-40
-60
(cm) 220
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
-20
-40
-60
01
02
03
04
05 06
Steenwijk - Gagelsweg 25
01
X-coordinaat (m) : 205232
Y-coordinaat (m) : 533679
Maaiveld (cm) : 157
Lithologie
Diepte (cm)
Grondsoort
Omschrijving
Archeologische indicatoren 0 - 70 zand zwak siltig, 10YR3/2, Zand: matig fijn, bouwvoor, vergraven, Opm.: met brokken geel zand
70 - 100 zand zwak siltig, 10YR7/6, Zand: matig fijn, vergraven
100 - 200 zand matig siltig, 2,5Y2/3, C-horizont, Opm.: dekzand, op 150 cm stenen
02
X-coordinaat (m) : 205246
Y-coordinaat (m) : 533713
Maaiveld (cm) : 179
Lithologie
Diepte (cm)
Grondsoort
Omschrijving
Archeologische indicatoren 0 - 30 zand zwak siltig, 10YR3/2, bouwvoor, opgebrachte grond
30 - 110 zand zwak siltig, Zand: matig fijn, opgebrachte grond spoor baksteen
110 - 130 veen sterk zandig, 10YR3/2
130 - 140 veen zwak zandig, 10YR2/2, Veen: sterk amorf 140 - 170 zand zwak siltig, 10YR5/4, Zand: matig fijn, C-horizont
03
X-coordinaat (m) : 205259
Y-coordinaat (m) : 533701
Maaiveld (cm) : 158
Lithologie
Diepte (cm)
Grondsoort
Omschrijving
Archeologische indicatoren 0 - 30 zand zwak siltig, 10YR3/2, Zand: matig fijn, bouwvoor
30 - 75 zand zwak siltig, 2,5Y5/3, opgebrachte grond
75 - 130 zand zwak siltig, 10YR3/2, Zand: matig fijn spoor baksteen
130 - 145 zand zwak siltig, 2,5Y2/3, Zand: matig fijn, C-horizont 145 - 146 leem zwak zandig, 10YR4/2
146 - 170 zand zwak siltig, 2,5Y2/3, Zand: matig fijn, C-horizont
04
X-coordinaat (m) : 205253
Y-coordinaat (m) : 533675
Maaiveld (cm) : 129
Lithologie
Diepte (cm)
Grondsoort
Omschrijving
Archeologische indicatoren 0 - 65 zand zwak siltig, 10YR3/2, Zand: matig fijn, bouwvoor
65 - 150 zand zwak siltig, 10YR6/6, Zand: matig fijn, C-horizont
05
X-coordinaat (m) : 205207
Y-coordinaat (m) : 533677
Maaiveld (cm) : 183
Lithologie
Steenwijk - Gagelsweg 25
2 / 2 Diepte (cm)
Grondsoort
Omschrijving
Archeologische indicatoren 0 - 5 Opm.: stoeptegel
5 - 40 zand zwak siltig, 2,5Y6/3, Opm.: bestratingszand
40 - 185 zand zwak siltig, 10YR5/3, Zand: matig fijn, opgebrachte grond 185 - 210 zand matig siltig, 10YR6/6, Zand: matig fijn, C-horizont
06
X-coordinaat (m) : 205217
Y-coordinaat (m) : 533709
Maaiveld (cm) : 189
Lithologie
Diepte (cm)
Grondsoort
Omschrijving
Archeologische indicatoren 0 - 5 Opm.: stoeptegel
5 - 15 zand zwak siltig, 2,5Y6/3, Zand: matig fijn, Opm.: bestratingszand 15 - 70 zand zwak siltig, 10YR3/2, Zand: matig fijn
70 - 130 zand zwak siltig, 2,5Y5/3, Zand: matig fijn, opgebrachte grond 130 - 157 veen sterk zandig, 10YR3/21
157 - 168 veen zwak zandig, 10YR2/2 168 - 173 leem zwak zandig, 10YR4/4
173 - 190 zand zwak siltig, 10YR5/4, Zand: matig fijn, C-horizont
