Kertas Kasil P,n,litian
INTERAKSI SOSlAL DI SARH , ACEH BESAR
Suatu Kasus Studi Antara Drang Jawa dan Drang Ac,b
DI ' h ADHAN
ABDUllAK
PUSA T LATIHAN FENELIT IAN ILMU· tLMU SOS!Al t..CEH
1975
an p.n~lit1 . . pad. Pusat Latihan Penelit!a. Ilmu-Ilnu 50.1&1. Aceb.
sel.1h tabua 1975. Panelitiu 1.pa.n}Ç~ J-g berlanpv.a« ".laaa ki- ra-kir. li . . bul aB 41 Saree, Ac.h ae~kr. talah meaberikaa kee •• p.t- an untuk .eA~pulkan •• ta • • eacari k.t.~ri-kat~~ri . . . c1r1-cl- ri t!ntuk lIa&i.~lUldn~ k.hr,or! Àari .ata, JUf telah tliloallP'llku, ke.uliian Dellb.n.ln~bandlnr;k:a,. _tara kategori Jan&" •• tu. 4 •• ~ ka-
te~ori ,.an, laia, ... 4&1 . . batae-uatas tertentu .ic.ba cen«aaall- sa lil . . . engabetrakalkenn,.., llntuk kemUdiaJl . . ~p.ai kep.liI. peaar1k . . ketdllpuIa.a.. Di6ku,d -die1cua! •• DI;:IIlI SS6aaA pee.rt. pe •• I! t i
C,.. ..
&berjualah 12 er . . !) •• rt. k •• .ultasi à.R~ Dir.ktur lilaft T ...
Aa-
l! Ut~ telah . . . gkiakaa .nt~k l~bih ••• carahkaa penel1tl . . ia!
kapau saaaraa ,. . .
«
ae..,ajara,.a.Ku:eluruhaa isi laperan iai 4ibap ke 4a1 . . a.pat b.~ ...
Bapaa pert ... entpak . . b.eid pentlabuluan. B.,1 ... k.lllaa ••• paa!
ti.iskripel una ••• ,.arak~t Sare.: Orant; Jawa 4an or . . , A.Cea. Baéu ketlca aà&1ah ••• ge •• i lat.rakel &os1.1 41 Sar •• , ya1t. t •• tan, I1nr;kar . . -liAckar . . hub\l.n~ a •• ial
«all
Iftas.l.h-masal.h interakel 8.sialaya. B_ct_ ke •• pat, •• rupakan haei_ tt"rakhir, .4al.;;tk . . np- n.! keeimpulaa-keeimp.laR yan& •• pat àitar1k •• r1 haMil pen.1itiaa l.p . . ~ ters.but.Sel . . . klra-kir. lt.. bulaa hi.up berskaa •• ~arak~t Sar •• , berpul. berbicara • • el·a~ak-.n aPA yan,.- :rIc-C'ek. T;t.h.k .... lle1alui pel.
cunjln~, ~ikap _aa tinik~h 1aku m~rek~. _an se1 ••• ilu pula bu«!
i1
h",ik oranj~ bllnyak tiiteri-.a. sehinf,"p rasa-ral5aJlya tak terbaya1 -ka-.
untuk ttapat ciibd.a.B kembfl.l i. Waliiupun 8i:'mikian, wajiOrlah kiranya.
kalau ~èa keGe~P8tan in1 ueapan teri.a kaaih perta.a-taaa tiisa.- p.a1kan kepaèa BClpak Dr. Alfh .. dan. B.pAk: Dr. t...aee C.stles, lllasin<- Ilada,r; Direktur lIan Tenap Ahli UtaEa Pt1sat L.tihaJl Pe_eli tiG 11- mu-Ilmu Sosial, Aceh, .t.s keseèi ••• beliau beràua untuk . . . beri- kan bi~bin~ àaa pen~ahaa èari .tulli iDi.
Ucapan hrillla ka61h jap èisaltp8ikan kepMtla Panitia Proç-aa LatihaJl Penelitiu 11.u-Ilmu Sosia.l .U Jakarta. )'Illlg telah berk.- aan lIIe.berUc.aa kes •• patan kepau sq. utuk turut eerta Iii ulaa procralt tersebut;
.aft
kepaèa Sapak Orh. Hohè. Roesli Joe.oet, Kepa- 1. Din ... PetenakaJt Propuai D.erab Istiaew. Aceh., ,.anc telall Der- MUrah hati .ntuk .emperkeaaakaa S.)'. aen~~ tasilitas peA~ink~ selaa. prneli t i e iai berlanp1lA~. Kepatl. teaan-te'" aee . . . pesert. peneliti, 1an~ tel.ft beree.i • • ~.b.rikaA kritikaa at.U Sa- r . . terb.a.ap stuti! sa)'. ini, j .. p ti.alt lupa .!:lucapkan bllJlJak terl-
~ kaGih. Kepa.a seluruh aasyarakat s.re., .en~~ si apa s.,.a sela- Ma 1n1 ber&a-1l1 lienpn. akrab, •• :n.~
ui
tiisaJlpa1k .. ft s.c.1 . . . . a.n teri-fIlQ bsih ataa sepla. kemuraha.a h«tl untuk aemp~rlihatkan sikap per-
SOlha.bat;mn,.a; muèah-QU.ahan kehictupan..i Saree akan .enja.i
ä."-
kin rukun. u.sya Allah.
H1
... . . . . .. .. .. .. .. . . . . . . . ... . . .. . . . . . . .. .. . ... . ..
...•... . ...••
l' r.N'l /. f'JJ~ T)AN
...
~... .
Or ' .. ,' .Tm'n., Oro.UlC Aceh
...•
. . . .... •... .. .•.••.•...•••••
...
... ...
lDteraksi Inter.::..ksi
5o<;ial Dah.o Soeh.l DalaJI
Perkawine C&&pllraa •••••
"",ta Pencaharian Kift • • • InterckBi Sosial Dala. Kesatuon HUup $eta.pat ...
lnterakoi Sosial 4an Hasalah-M..tsala.hnJ3 ••.•••••
...
CATATAN HALAMAN ••••.•••••••••••••••••••••••••••••••••
Jtll>u~ .. rA..KAJlJl . . . ... . . ... .
D~TA1< I~TruJt ... .
iv
y
1
10 16
20 20
23
24
26
42
45
,
\
, ,
{ I I
"
,
""
,
' ,,
---:---l \
\r -,
"" ,
1.'
1/
i~1 t
J"
,,
,.. J
I
IJ
~ll(jv
L __ _
~ 1':
,~~
"'t' l
'<
:;:
"\
,
"-
"
"-"
,
,
-
,
....,
"
"
,
"
---
I
~J
~
"-_., ,
" .
, -
. '
....
--- -
~.
I \
, ,
~
"
, ,
, '
"
i
,
\
,
, ..
,eraa~ tid&~ pUaS denb~n ke. a.n krhidupan di àaerahnya aendiri llÏ.an bllYaJtr-an har.pan dart kecunpdnGln yanc: IiIIkan tl1perlia- pat di dacrah la in Ilenapakan salah atu faktor "anC kerapk.ali r.lendorong aan IIlCnari.k pencluiluk ciari tlaerah y"n~ S9tu untuk pin- dah k~ _aerab ,anr 1ain. Perpinilahan ter$ebut asakalanya akan _1- terima lienoan baik ol~h pen4uiuk sete.pat y~nc telah laaa bertem- pat ti!"st;al 41 daerah 1tu. Aknn tetapi tillak jaran~ terjalli, 'b.i.ah- wa ke4ataD~n mereka aiteriaa ~.n~n 6ikRp yan~ tiilak beraaha- bat , 1ebih-l .. bih kalau Cl! Ilalall kalan(&n maGyarakat Retellpat
tu.-
buh aan berkeMbanc pra8ancka terhailap p.r~ peD.atan~ tent anC 8i- kap atau sitat-eitat terteDtu ,anc tiilak cocok. Sikap atau aitat- oiiot tertentu 1aJt~ tiilak cocok teroebut ~iasan,.a bersu.ber paila perbeilaan 11.1 .ala-! cakaJlan, perbeilUJl ke8~ .. patan 41 cia.la- bi.an~
biilan~ kehiilupan tertentu, p8rbeilaan •• at keb1asa&D dan tata BU- aila, perbe4iaan bah ••• , pt"rbe4.oaJl aliran pol1tik, perbellaan aca-
1110., otaU perbellau lator belakan~ kebuda,yo;aan.
Ztudi inl berintikan kepaia OUatu dlskripsi .an ar.allea tentanr. intcrakGi 6061.1 antarQ oran~ Jawa aan oTanc Aceft. Laz1m- nya 1nterakoi soaial yan~ lIeaikian ~.pat t~rwuju. _alam ber\acai bp.ntuk, ~epeTti mi~alnya ào1 . . bentuk kerja e . . a, persa1nr.aD, per- tikalan, atQU akomo4o~1. lnter8kai sosial ialan bentuk k~rj~ sa- na tcr11hat, kal.u or8n~oT~nr. peroranran atau ,olonc&n-~lon,aD di elAlR~ r!IDsyorukat salin". lII"mpunyai k!,pcntinf"a.Jl ber~8,"1I, ,-anc ht'llIlRk. ri1capu.l f;ec~rl'l berf.l8.t:I.,-::;um~ puIn. Int-raki;! 908ia1 ciolaa
1
2
b~ntuk persain~ .un.cul, jika aatara oran,-oranC ptr.rue- .tau r;olonp.a-co1onp.a 111 .a1p _liYarak.t. ..aiPJI U.ale .tIa aakS\l4 Ilntuk sa.linC aenp.ac.. at.u saliDr. aeblntkaa kekera&&&.
berusaha . . tuk ae.capa1 kepent1ncaa-kepentlncaa tertent. ".ncaa
cara-cara yan, tertentu pul •• àteraka-l sosial ial..- ~eatuk per- tik_i ... tiahul, ~U. antllra oraac-or ... ~ peror_p,a .tau ploft(- ... -pl.opa lIii 4uaJI . . . ,.arakat beru.alla .eac.pa! kepeatlnpJl aasu('-:u.a1.aC •• a. a.a car ... aenaatuc plhak lw.1.a ti.npa Mr •• p i MCU . . e . . . Iaterak51 _.lal ial . . beatult ak.~Ual terj •
.u.
kal._ aatara eranc:-oran& pereranpa at.a ~lon~ . . lil ialo •• - .,.arakat - )'aac
pa'"
_laa1. aal,1nC .ersaiapa at ... aali.a& _er- t1ka1aa .. aal.1n, •• Ml8«laa \Ultllk ller •• akaa peraa1Dpa . t •• pertl- kaiaa 41 antar. aereka, 8ehi.n~p •• reka kellhataa.a.;ra aeajatl:l 'oer-_.ik
kea.ali.s.jaalah peaelltlaa at.. karaaCkft a.aceaai kehi •• paa
orue Ja",a telalt penalt. tllha.allk..
pa". ..._
:Jan, lal", .a.1k••• « ••
al kehl~paa .raac Ja"'a .1 .aeraà mereka se •• iri (.1 pa- l •• Jaw; J.wa TeDpk lia.D. J.wa T1.Jnar) Gv,JMa aea.:e - t keh1"pa.a.rue
Jawa ti! .aerab-liaerah laiJl. Pellelit1aa .en~D.ai kehiöp-&.D or . . , J.wa ti! pulau Jawa, aatara 1.in eiaalnya penel1tian
Hop . . i at.Ua so.aial .... kekuasaan . i Java ( Palaier, 1960), pene11tian .en,.-enai Risti_ kekerabatan ti .... kellll1.6yaraktJtan oran, Java (Geertz, H., 1961), pene11ti8ll .en~ftal perubr.han !!I.eial
"an ne4ernisaei ekoDo.l 41 HojDkute, Java (Geertz, C., 1963) _aD pea.eli t i u .eDf.na! hu"\lDpJl a.silll tii Mej.kuto (J.,., 1969). P.- nel1tlan .ea;enai kebitiupaa oraftc J • .,a 41 4.erah-4aerah I.in .1-
luar pulau J.~., antara lain misalnya pe.~litian aenceaai ke~u"k
an ekonoml rUn ti. sial oran, Jawa
.i
Surinallle (Tuw! Ismael.1955).penellU . . MenCeaai •• &]'arakat traa81dçaa apeJltaJl 41 ".rab Wq SekamponC. ~pon, (la.pto Ut.mo. 1958).
Akaa tetapi, eejauh Janc t1.pat iik~tahu1. pelloli ti . . aeap.
nai kehilhlp . . . ran« Java ti1 t1aerah Aeeb. belua •
...,.û
411akakaa.Kalaulah tiàak akaa 4ikatakaa bel . . perllah i1te11t1, keeual1 ae-
bua.h !tlilranp.a menpllai ko.tak kelnul-.ya&ll aDtara eru," Ja"' . . . ora.a, Aeeh til Sare. (s.eyatll.., 1974).
s..a.
it_, .darik kirllll1a untuk lliipelajari aOllpaai ut.raks! ••• 1al aatara .raDe: Java Uaoran, .leen, terut . . . . en~ad. pen..aha.a-penl.~ apak&à 7U' ter- jaü Ul~ eiltap . . . pel. t1ndcah l.aktt aereka. Sel.t.
it_,
trua- fatwa.! •• 81al . . . tr __ teraaei keauu,. . . . apakah ,.anC aeu..c ter- ja.i, 1anC "or4aaarkan pertt •• anpa-pertillbul"aa k •• par.tt! 4aa tOGr1tt6 kal1hat . . . , . akaa ae . . t1aàkaa iaterakel B • • ial teree"t.Penelitiaa lapaacaa anttk st •• ! ia1 ~erlaa~, ael . . . kira-kira lt.a .u1aa ,. . . , ter"~ci ke 4a.1a11 t1,. tahapu. peae11 t1aa. Peae11- tian lapanpa tabap pert . . . erlanpwl"4[ tiöl;ri 1 J.pril_:n Mei
19'15.
pelleliti_ lapanpa talaap keft. uri 2;' Juni-9 ApStllB 1975. . . . peDel! tiaJll 1.panpA tallap ketip. lIari 25 4P.8ttls-4 Okt •• er 1915.
Ruan,
linckap lI.erah peaelitiaaa:a _i.at.si 111 Sar •••Saree aerupalcaD aalah eatu kelN1c1aaa èal . . wilfQ'ah ~caent . .
Seul.1aeu, Aceh Besar. Letalm:7a aer\.taaaa iea.pn uerab kûa.patea l.
Plà1e, aellputi taerah selu . . kira-kira 31.500 hektar, à1 aata. à -
ter t i ... elah tenepra Bantla Ac.h, lDuk,ta Pr.p1D.ei Daerah utille- wa .\ceb.
atu tip. \uall
YIlI'Wle-
kop!, t i p auab kella1 teut1l, liaa ~ ke4ai&a1&
terliapat k . . plek Balai Peterw-k.· - Sek.laà Peteraakaa X ....cah
At... (S.okea) UIl Sekolah P o . _ t I:ehe_ (SPI:) - 7 - ' ~or.'"
t i ~wah peDP.va . . .
DI.Da.
Poteraak.oa Pr.p1.ul D ... rah I.U.o_ Ac.1a MD Bala1 P.ai\1taa DiDa. Xehllteaa ... . 1 aea.lab _arat terupat .e-Mlah peliklt..n1t . . . pH k • .,.I1a:ba, 4aJl 111 •• \elu U •• r laDt ter- iapat ka.plek Pere... Diaae Fertaal . . .
Pau nl4JQ"a, sea.lu. tahaa 1968 •
.sar ••
Jle.rupaltaa . . ~.m-
..E!!!.l (u..p.n.c) àl.a. wUqah ~e_)daaJl Gu.a. •• c !Sir . . , ~ . . . taa SeQ- l1 ..
eu..
Letalaqa JlUlC relatit jaab terplaa.k •• apa pa._t I ! . t i • • •Gom"",
Bir ... pertoUaIwl pe .... ftk 70DI •• lIakia ••• iaojc.t jaalah-4
"
,1968, 1anc .elipu.ti 2 tip. ltuah
pc.".."
ya1tu Gu:penc: Saree Ac_h,Guponl Sl&kauaai UIl Ga!p!n, SIIkurulla. Da.l.s.a vaktu JUC: tlUlt la- aa tiharapkaJl &kaa. tlisahkaA •• _uab C8!p!D' l q i , yait1l a..p!!1 Sa- ka.II.aDnlr, lane . e l _ iJû .erupakaD. aalah a.tu junnc (leren,> 1Ia·
rl Gulpen, Sukau..!.
Pda talnul 1975 U Sar •• torupat •• jualah 1.31~ ... c peII- miuk, 7anc ter~aci at . . 912 eraDe Jav. tlan 402 eran:: Aceh. Xe
4..-
S1...,. SPE aejualah
Z7
.ranC. leaiaaa penyebal"alltealpat
tillepl .e-reka terllhat pa" ta)el 1.
~AlIEL 1
SUSUIIAII PEIfDI1roI SAGE BERDASARLU/ TDlPA'r TINGGAL DAlI SUIIJ BAIIGSA.
1m
. . • ... c . . . _ _ Julah • • _ · lep>la leluarp • • _ _ _ _ . _ . . . Jul.aIo
ca:·_· Pon"'_ --
a..p.C
Ja ... k.~ Ja..,.
Ac.1a
1. -- 87 210 469 1106
la. Suk."",lUllur
6} 1 2'+7 ,
,
2.
~lia46 2 192 13
}. Sare. Aceh
1 :>4
~240
J • • 1.11.
191 81 912 402
ww • • _ • • • - _ _ _ - _ _ - _ _ _ _ " " ' _ _ _ _ _ _ c _ _ _
stJMBER I D1n._ ~eru.arkaa Dattar Ilep.-ter Penlluftk Desa. clart llaeinc-ae.aiA, p!J)!ac. tuc,pl
16
April1975.
Ke àalaII ta-ltel
1n1 ••lu. ter.aBUk Sis",.
Saaka. 4aD SisvaSPX.
I ...
... ::
'.
" , ..
.
~1Ji\:.:·:.\K:
rJrl:
0.1: 247 Ci,: 3
_. -'
..~~, ',' ei· ;.:":~ ...
I ' ..
~: .:.:.; .".'.SA.\JAH
~
::.\.o.~!:
(','.: ]t.C ,',J : L.
::' 1
I I
I I
,~
SU:.;.
CJ:
! Kt"':'T.:....i:::: •• :!:
o ~
El
~
1 16
I
.r, ~
'"
Sckolah Dasar
~leG:id Pe~e.r
Fo!i.:<.li::ik
?')S ?oli5i
KCilFLEK 3':"L;.1 P'S'TERHAY.:Jt S,\~EE
('\ '
..
~
_ ~(.,~,".. "1
... l..o.' 1 ~ ... T0J .-.. : 1.,..:-,
, ,', : 11
4':lat"
re ~kar.lr-ur.= L I
~~a:; :-.uta:. ?.a.ya 3a..'\èa~cch-~:c .. ian
c: ::
0 ... = C~;\~~G ~.~~~ OI~,..J·.G .tC .... :.I
- - - ---_..::..=:..._ -.! '
~Ij
, I
':C' ; . .o.r t:..:·rn~::.,." i)I:!.~S i0:WJ":. ::.':i;
.;a .. o:u-: ?OL.; KE·!tirc::::;,;': S,..?::Z
-
\,
r " -.
01
" .. .1. ••
"
_ c.. -
-- "
Darl taltel 1 terlihat .&hwa keban,akaa eran, Java
tiDacal
41 Suk~ia, Suk . . . kw\lr àen Sakatlau.i. Oran, Aceb usuD.1a tiaCPl ti Sar.a Aceh 4aD Suka4.ua1. Keiua pi_pa pe.ftiuk 1..a1. à l . . _
.utaa aebarl-bar! loa 4iJ.kenal. .... acai Kaqarakat Sar, ... Dar1 ta- _el 1" jap
upat
tiketahlti,auva
tiap keluarp. Ja.,. rata-rata ter41ri .tas ~.6 eranc, tlap telu&r&B Aceh rata-rata terllllri at ..5.0
eranc.lluil perM
tan_
jualaà pen4 ... 1IIt ~.~.rapa tolom e.~.11lD;f • . . . perUhatkaa. ~at._ jualah pa,,4uRlts..re.
pa'" tab .... 1961 Hk- .... ok 317 ... ,. paK taIIIIa 1965 . . ~ ... ok601< .ru, ...
pa'" t _1971 . . ~ ... ok 965
er.,.
Dar! ... ta ia! terUhat ~ah_ •• jok tahaa 1961 - 1975 telah terja41 pertaüahu. jaalah pea4uRlt _~ ... akm
Gr . . " at.u rata-rata 71.2 .raa, tlap tabaa. Kal •• ülllasarkaa kepalla perhitaacao hAp ~er~Wlp. tiack&t perl< . . ~__ jawaà pad._
41
.s..r..
urld....r ."tar 10,']1: per tahu.. J'akter ))ea1 •• û 7_' .ta._ u.rl pert_Nluul pee_alt
70-,
relatittiaccl
tera •• "t • •,.1.11.
à -taaP7a eejWll..a1l ...
c
4ari u.ratl laiJl _t.t: .enetap ü ...Penftftk JaaC pertaaa kali 'tert •• pat tuUa! 41 Sar •• aUl.ah ereJSC keh. Tet.pi _ t t kapaa w.ntuk pert ... kali, .areka U.Il~
41 sana ~.l . . 41ketaha!
""pa
paoU. Dar! ~eka. (pcniaeplaa) TaDe a.as1h ter •• patpa'" ...,.
ial aellllnjûkalt, h.hwa Saree t.leh peraab 4iliiaai .r&D~ aHaelljak 8.~el_ er&llC BelMcl • • erkuasa ti Aceà.. Ber-janddt~a va.Ü k.1era pa4a tahu. 18&0 tel ah lIelQ'elta._kaa 8.~.c1&1l
It.sar . . ri pe.41iu1û •• Ilinccal 4u.ia. ..4anskan 7aaC t14ak 41t.larl '-'a1tah terse""t ltenl6aha .eayelaaatk:u tiri 4.enp.n perp ._PAP1 ke äaerab-"erah laia, .eperti
Law ••
enc ( Pl41. ), S1.reh àaDLa.
Pa- nahLe_cah
(Aeeh B.aar). Solao. le~!h k=ene Up pulab tahua Bere.tUak tlitl1aa1 .ranl. ruaah-naah penwà.k tI:.t..a""obku el.b wanC Be- laD. .... Rara lr. _ _ 1aD, ,,&ih. talaaa 1911. Sar . . aa.l.ai .1~ . . &U ke.H11 oleh ,.lapaa
vue
penut_c tlar1t...,.. ••
c. JaaC 4a.bIll. ~erual. Car1_. 7-'
tialai . . . _ pe . . . _ .... _ pet . . . Ilekaa .... rall per- savabaa . . . ~ •• _ _ _ ... _ air •• rt. IcuOV . . -lnlb ... pea1a,pl- . . _ _ Ia.pa_ ... pakaa . . ja.l.ah lNkti 7U' _-'<1aqpat
ü p " h a . . h p ! 1oaIloa kejiu u t û _ c e _ i kehiàpaa _ _ .!Ia. Üs.re ••
P . . _ _ ja1 . . rqa
"'tar".
( e e _ , 11 . . . . Ac.li) - Me . . . 7"'" MrlaD_, . . jak tallu 1921 - 1930 . . . _~_k...
Ir.._ .aaarpa'. t . -
19'5 telall _ i k peaàftlr. Url 4aAtrallealr.it&n7. u-
tak piaUll ke
Bare..
Ilnpa u.tItiu._.lr1.
~._aIl ~a1IaI7. DH-. _ Wü1ataa . .
t.ra
11 .... Ac . . . tieli . . . jak ta-. 196' •.-lat
pa1a.. t_,
Ir. _ _ _ , Acoll Url ~pate. PUio . . . 1Cü. Acob Ilesar.p..u.UbG ... , .I .... Ir._ ... tul< pert-. ir.a1i terjaii pa- . . _ "opaa,.
t . -
1~',7aita
·7""& torjJ.ri . t ... 7"~ ti- j.ükaa ... ba (pek.rj. pakaa) • • ( _ h _ _ tak ae&71apku k1lllu-lal.
peri.be • s . . . U'aD&: .1 . . . ,. . . , ö . .t_&kaa
brl Iu.al. S1.IIpaaa (Acob Tt.ar) . . .Setoa7 ..
(AIl.b llarat) " n _ t _ _ . . . ""7"r-oa- 7""" utak ".per1 . . . " ... J_paa, 7'" tiacpl.i
Seuliaa . . .a..tI.a.
Aeeh. Terja4in1a reYolua1 H s1al . . tar. 1ll . . . lIIaJl p i e p a ale.hlan, (perut1_ Tj . . . ak) 7 - ' ~.rpa_t Ü I.al.. (PiU.) pe- .. taIala 1~5-1946 t.laIl aelÛllaal.lr.aa Ir.oe . . . pa" er ... , •• va.h1Dcp .erek.a p1a4ab ke l4II T _ l tIaD
m..
(Ac.b. J:teaar). keeaall àatu k.1uarca ,.aDC tetap ~ertahaD.Peltiatlahaa van, tl.wa k. San.
,.aa. ,
_J"i1kuba7a .Ul..aD.pa'" . -
_ Aeren Belan . . pertau. tlo Acr.ai .8elaak ketlua. rait. yanC ter-
_ari atas merek. ,.anc: hiiup terlunta-lunta - 4al . . kea ... 1a1da, lapar tian peDJ'akltan - 41 be.erapa. tellpat 81 ti.erab Aceb. Pe.a4ah-
aD terse.ut tiilakukan karen. eereka 41khawatirkaa &kan aenja41 . . ta- u t . _ _ à, j1ka. hlaJuia kelÛall IleD4arat lii uerah Acek.'
kali, .. ila iaerah Sare. ,. . . ,
sa.v
it. tiUk beaQk tliltlarkaa.ecit1l
aaja, taapa lIIilNl.afutk . . . x..chU:
Ot.pal. kaape.,>
Sar •• _ r . . . . - . . -eraac Ja.a Illa.rl t_pat l.ia _Wk . . . t1llcpl d.
s..ree.
Dal . . tabaa.~ ... Se •• 1 1 _ (Aceh S •• ar) , P . - c Tijl (PiUe), .... Lbok &<_
(Aceh Ut ... ).
nar1k .ac:1 cr.nC Java «ari te.pat laiA untuk p1ntlah ke Bere ••
DUihat kepau uerab ~ •• aak. eraJl" Ja .... ,.0C Q.tu,
••• elUil tahall 1962 lr.e.aA1Ûd .eraeal Uri B~ •• ICreY. Ua Bella- raD.1" (Ja •• Te.~) I ee4_&kan 7&111 4.tu, eajak t.hDJt terse_u t u..ua-
"
Dy • • eT . . al àarl Pen.r. ... Bea •• "oae t i . Su.ra.~. (Java T1n.r). Pa.
pu.a alla jtp. 4.1 . . t u . mer.ka, ,.atb e8 • • 11p keluarca, ,.aac ke. •••
11 ke Ja"' ...
10 Mata pencahari8ll Mw.p aart se~aci8ll ter_e6ar penftèû Sare.
aUl.a,h 'Iertaai. Aka.D. tetapi,
s."aciu.
aari eru&: Ja ... a Janc: tel.ah ae- netap à1 sana aejak se_.lw. tabAa 1962 'Iekerja ee.acai petucas Dinaa Pekerjaan Oaua UIl se ••cai
pe.ap.nc, setiaackan a ....paa.
II&rl eralle Aceh JanC eenetap eejak tabDa terae"ut '1ek.rja .... acai peiacanc ....... a.pi &W'-
Cru, Java
au ..
ar . . pertaaa ,.anc: terl1hat ài 4al.. penpaat_ terbaiap kehinpu er . . ,J.".
a.alah lm'lupa _sial 7&1lC: akrü _bra lr;,t{l- Tin 4:eJlpll plencaa On liD,xuap,allJ'a, .... t a.a.Dtb"' . . . . &at " P ". . . taa CaD 1c.&eà1 . . , •• re.pa 1ane ku.t kepac. ke.à . . . 1 .... t ....
keh1àpaa 7anc nku., •• laraa ua teater . . , !'ajia 'M1t.rja CaD )dhP e ....
ftw1a.
Asal _Rl lanc _ _ , per .... •• .,8naa1. t tellpat tiAuaJ,
:rue
"er.ettatall, )*r . . . ahaaa, per •• -aan . . . . t-l.tl . . . t, . . ntpakM 8_
.. ...,.0
iart
takter--fakter 7all« llea4er.nc: terjaÜA)"a.ltm.caa
,.anC altralt u.tan. .e _ _ . . . . & Ja • • Sepertl telû lil_"utkaa III . . . . ~.,erue Java 7&11.& tiaCPl lIli
s.re. pa"
Mdl.~ • • • raaal. Ur1 Ja"a Ife- nph . . . J.~ Tt-r 1aD&: tliutancltu V U l . klan .... k. Suatera Uta- ra (UIl keb) ae_api lnlli kea.trak unt\&k ü-pekerjakaa 41 perke~uaaaperkeèwlaa, .1 •• va seear. "er.-~ • .DPA •• Ilc&n kapal, aebiD.cp. antara ,.anc . . . raDe 4enpll 7aD.C la1aa7a eal.ia,. .eaanu.a., ae.ap.1 tUlP!
eekap!l. (eauliara "kapal.). Perjuancan ,.anc .erat .encba"'pi a..u:- _elakar .... pelQ'ak1t. aert. perlakuaD 7aDC kej . . 1iar1 aanlllur--.niUr 41 perke"un8ll, eikap yaa.C tililak ~ersaha."at 4an t14ak . . . perlibatk . . 1.a-kaalhaJl iar1 penwllü .eteapat, aecar • • eranpur-an..-,r •• ru.ah
jup. ber4.aaarkan per~e"" 1II •• rab ual .areka t i Jav. - ,. . . 1' 11ft- 1Q'.~ar 1* .... tip "",pen,
< _ _ •
~....
SIIk . . . l1al ... -nia~.ur:aD. kecellllenl!lpa antuk .ea.r;auiakaa pear;klutau.eaa 111 Ilalalll pe-
~
.. cIt ..
(aeaaiwk •• ) aaaüwara . . . keteprak. OrIl.8' Ja",& 7aJlC tiD,,-cal
è1 Sa'k··akftr, ~ • • • raal 4ari Ja.a Ti_rt aen . . . ttup;.a .!laDC Ioû.1tu.a
lullru,. Orue Java "anI'tinccal
41 Suka.'lia, ke- DllIQ'akaa lteraMl IIlarl Java 'renp)a, ltellp • • anckaa kullt1&l. . . . 5 ...~. penck:m. . . _ ,.anc . . . iki . . k.lra.rq. Ilenja41 salall aah. 'Ul.IRlr
hap ter.~. tNltu.npa eal.iaC keterp.ntanpa . . tar. erul' Ja..,a
aa,
,.ut.
àalLua Ja . . Ipk.. Wût1l llolaDl' . . rek.. iai lIIIeacaa kelt ia- aaaa. untuk. .e1"k-.1IJMl ".apa kelLlarp . t •• .aeen ... n' (\I.rt_) ke- r1laah tetancca. 1lIltû aaia eek1 ( • .-.e . . peraaiDaa karw) .t ••DCO.rel kHenc (beraaah tuah). BU • • 4a tetanep. laJl& Mnupat keN1upB <-.61Dah), aaJdt at._ aeainapl, .ereka
"tan,
aenpa-junc1Qa ut1lk aelihat
.t._
a ••• erika .. mtaltan"u (tet-.l.1Ulc wat),.u.
tetancca aeree:a1lcan perkawtn· •• ;Ja .t •• ~lahlrka.a. _reu . . tIlDe 1lntû 1kut aer . . ikaDJ'a tle.pa .ttlek_elett (ne-"1. ke.en, at . . . . ia cek1). Bila terja41 persella1haa, aereka .ence.a "n:e-12 leaaikan lienpn .emintaku bAntuan i.ri oranC-oranc Ua antult
kuat. Ak.,n tet.pl, keöe41 . . . aereka antllk ~ekerj . . _
ua
"ûerjaJa !Fan&: rel.tir lta1k. Ha_unpa k.rja -... ,.anC .. a1k.1 kalaD, . .
,
petaait
wan,
Ja"., terlibat Illar! keaellli_ aereka 1Ult\lk salill&:telenc-.eaeleac lil &al.. pekerjaaa pertaaiaa - alaala1_ pekerjaaa
t_c ua -rIl1 . .
ctut
paai. Beat_ Je.rja . . . . 7aBC . . . 1k1aa ü., .... tmja,... (pt ... , ra1_cl. 8elMrapa petui lI ... prjÛ&JI ... t. pelter- jaaa lteraaa ___ .ecar. ltercllir. Bi • ...,.. Eaj.,_ tultuk a.lÛa-
"ea.tlIk kerja . . . . ,...C tetap .1f.~.. Daaar perlU tunpa ,.aIl&,
.1-
paka1 ltukaal.b lUd tuah .t.a l-..ya ltekerja, tetapi . . . . t ... -
t.
atas ~aar aeti.uw...
C1r1 1aia 1anl k.ropkal1 t.rllhat U Ul.aII k.h1 .... paa aran, Java, aà.l.al, aiicap beraat 4aa •• pa.a aaat1Ul. Sikap b.eraat 4aa
tue-
kah lalm JanC •• paa t.lah .ul.a.1 tiajarkaa •• jak . . ak . . . ih "er."
4i ial_ tindt;unpa ruaab. tancp eru, tua,. •• Anale ,.ana: . . . lb ... - la. b.rurur 41 .tae ll.aa tahu.a iianIPP unan,
J.... 6
("elua Java) tlan pa . . llereka ".1u 4ikenakaa •• suata uo . . . . hukuaan apapwa terha4. p pelul'pZ'an pra81p.pr1asip etika eranc Java.7 S1k.ap ur- .at 4an . . pan aantua .rane Java terlihat pa" aet1ap ke •• ~t . . :~
_._-
pa4a waktll bertellU .1 perjalanaa, pa .... vaktu hen4.ak .asuk ke A- ftah .raDl; IuD., patl:a ... aktu ~erlalll 41 .uk • • ralle ,.anC a.iana: 4\l- àk ataJl beriiri, "ablcaa pa ... vakt;_ aeneriaa ejekaa .t •• hin_ .. - r i oranc: I.in.
Pa4a ,,&ktu. \erteJla. 111 perjalanaa aerek. saline aene&'lr • • 1- aal..J:l:ra 4enpB aenaa,..akan iari ... t •• hea4&k ke uaa. 'fecaraa see&c" 1 tll cillaklûcan .leb erde
,.aD,
le.lh av. •• terha"p erUle ,.allC le.ih tua uslan,-a, atau. .leb erane ,.anc le.ih reDiah terha-up
eranC ,.anC lebibtincel
at.tt •••• i.al.aya, .tut .leh eran, pe- rel!pUaJl terbaup erane laltl-1ald.. Pert&llJ"_ se •• c . . itu hanyalah sekeàar baaa-~ •• i . . ja, a •••• Wa. tl4lû: 41lakU._ -.kali 4.1~.anc tlUk: . . paa. Saline tepr-tletlel'lr Jue 4Mikhn .e . . . . hk ..
-ad.
seerde pellut .. , ant1lk \erp..a.l aecara «kr.à lienc;u. er . . , Ja •....
Sal. ... pert . . . ,.an, Illucapku eleb eeeranc
t _ ,. .. ,
aka.a ...-.k ke l'Ul«h eraae la1D., aUl.ah btl.._wa haakau4A1.t
aa:ra u-tUI 'enp.a. IMrenUhkaa iiri), Jane tij.va'" .leb yatle P'lD7a naaal&
•• ncaB .capaa
..a,,.
(-.ri ailakaa). 811& hen4ak \erlalu 41 .uka eree ,.atLC" 8eUn&: h.uk .tau \ertl1ri, aaka llcap.. aat.-aattlJl.1a ,.aDe keluar tlari .uutD3'a a4alah!!.!!.
(penia1), J&DIS jup. tUja-va~ .eapn
.onJC!.
Pa •• vaktu \er.lcara _ereka saacat .eruaaha ant.x tl&ak ae- IQ'UlC(lUl& peraaaaa
.rue
laia Janc: 4tajalr: •• r_lcua. Untlilk aeau.- jukk:an .ah",. ::ran« "1mak.-ucikaa ajalah .ran, A.ceh.isaln,..,
mere-ka lIIel17.i~utk . . . rane kit. A.ceh, iaD untllk aenWljukkaD iiriny. 8 •• - iiri, .ereka .enye\utkan kitp. Kep. •• aetiap t.-u J&nC èatanC .er- kunjm5 ke ntaalul:Ta, \iall&l1Y& aka.n tl1auCUhi 'eDpll .. inlUId. Ber.l-
14
cara lIenpn
taMI.,
aereka bersikap merenUhUn,
aeakiplQl ,. . . , 41-in (pihak ketipJ. Mereka GenaI1~ 'beroel_re ti.opa Dau .Tua: titlak
penpruh On t14ak terlalu aeDUJIllC&" ketenteraap jlwa . r e u . Me-
reka .eruaaha bersikap t14ak aeraea terh1na ae&klpan 41h1Aa
(~ril.,).
Kereka .erae41a untuk .en,alab karena ,.alda akan .e.~~leb ke.enancaa Ic.lak
4ikettUlli . . bart (vani Dl!lab luhur wek.aane).
ApÜl1l..a terja4..1 pereel1elhaa ,.an, lliap.at aeaju.n.s kepa4a perkelIJd- .... aereka ekaD. berusaha lIen,] akt.n_la 4enpa
aerkat.t
"It.napa Jd-ta
ban. aerteu&kar, kura kaR .üaa lavaa aa:ta".D Der1 eUt.ap .... tlndcah l.û:1l araDe Java ter11hat k.e1nebaa
. . . _ Itea ...
1bdND_
\aJQ'aIt _ _ aata . . roka _tak _ j ....Itaa keiDcbu ter •• \ut. P.ràohu oituul· pel1t11t . . . per_U . .
. . . 1atnllltaa kee~ . t •• ketl4ak .,.... • . . .
pa" ..
r.Ka, tetaplu.-
.eajai!
priza;r!.
aekolah &i.ik sia, er_rpae.ap.
"11" . . iJ.prlz&i.
terjoa1.a..
kit lUC aenccan&l'l h · . · · . 4_ k ••• bat . . . u.a1a, ~rt. s •• ap1
pern:tataaa. teriaa kaalb kepa •• ~ual ,.anC' telah .el!l'lerikaa huil ke- patia Ull\l.81a. Perj ••• haD kerapkall .14asark.an kepau IUlsehat erane na ,.anc lÜ.anccap aeacetahai u.nt1ut .... ~ailc: ke .... cal •• _ _ i-tateri .... riuarI<o.a perhitllapa harl p ... kelo.h1r~.
Saat pert . . . kali . . tane .toaetap
.1
Sar •• t \IJDllIDl1a lIer.u Ul ... koa""" .101dJ1. 1III ... pa p.r . . uUr... ,. ... , tiperl1hatJcaa .leh arpe Java Jue telah le\lh 1... aeaetap.l Sara • • e8Uàabku aereka . . nupatkaat.-pat
tlnual Ua pekerj_. Orde Java 7_,;:tinccol ti
Sar ••
aUlall pekerj .. -pekerj .. 7--' roj1o. . . .ta'a11
1le11C'"heup! ~en.p.i ketRÛltaa. . . . taatu,. ... Mea.aMlt .ereka, t!1ka, aa- l u "xerja
"pat
~G . .taadtaa
pellJ'akit. kar . . . kerincat ti.ak ke- luar. 1>1Ul.aa
keluarp. J.",. terllhat • •1lIlcaa
àerja . . . .ut.k ....
u::releea1kan eesuatu pek:erjaaa, . . h1nua ... t nllt 41t .... l pnlh.-
c1an
kerja 7"'" jelae ... tara laki-laki ... per . . ,... loo1l1nko.n lakl-laki ~ .... k.rj .. rolatl! l .... ik ... ~ak 41 ... o.n4ind<aa 4enco.a k •• l ... nko.n pe~.Di _pine rajia .ekerja, IIZ'aIl' Java jap beaat, •• b.inep
.... c1aB
ütrl peniapatan a.rek.upat
4isiaihkaJl _t1lk a •••• l1 per- hilU&.ll, 1teII • • U üat-alat perleackapaa l"UIah taDe . . Ua aea.anp.&ruaah 7&11, 1 .... lb "'aik.
!te ...
i ... in"';lI&Itaa 41 v ... c .. 4alab .... t tere.la ial.d panUnPil .rane Ja"'., karena seakan-akan tiUk per_nah 4.Uqu1 tI.apA •• ik tiir'laahnJ'a •• IUUr!.
""'puIl
sfkap ra.jin aekerja tIaD. he ... t .anpak . . takt.r ut .... ,.anc aeaunckiAkaa eereD eeuja.i plenpa au,.arakat ,.anc t . . pU:JQr& rel.atlt Ie.lh aerha.l14.i
àalaakehiiupan .konoei 41
Saree.16
Oranc Aceh
Oran, Aceh "anc tinual .1 Saree kelibatallDJ'a . . . . aa.ja 4e- np,n oran&: Aceh :rant: een411ami kewld.man la.i.J:ulJ'a.1 claerab &..cetl1
bekerja utult kepentlnpa ~raaaa. kerapkali .er . . . tiUlr: pua.e: u -
.eDjua.
ta..,
kecual.1 t _:ras c
k!DaS1l. 411UlUJlC ke n.aall. Di .... - ... kpi _ . . . btirahat (_el.pook . . 1.lah) •• ba_ia Hkorja. Direka ~ t .... ali Ju naaah apa.u... . h s.~t. ,.anc: perl.u tikerja- kan lIi1 NDa. Laki-lald 1anc rel.tir .aD1~ aenCp.·ku waktu IUd&,""
zqa llieJlCRJl lterk:tüipQl. aersalla keluarp. .1 n1JUlh U.&Dgap lül-l.akl
that
DI!!
ureueac laon" artinya keaanja-aanjaaa •• nca- pere~.aeabata..l eekeeti INl1cld.a 8ikap raaah taaah
u.n
bU"UD~ ÜJ'a • .n-tara aeaaaa an~t. keluarca.
e
Di ial&a keluarca Aceh pea •• liaa kerja antara laki-laki 4 . . pereepuan rel&tif le.t11 jelas terlihat. titaaniin"' . . lieD.", pea.-
c1aa
k~rj. 4i 4alaJI keluarp. .1 .... a. Lazimnya, pekerjae ,.anc •• ha-Z"\lBD1& i.1.kerjakaa perellpuan tUak altan lliikerjakan .leh lakt-lakt,
4 •• 1Id"" pula •• \alilal.7a. Di 4alaa kehUup&ll •• har1-hari u.polalTa kaRa pereepuan rel.tit l.~ih &1\.& •• ncan ~er\Bca1 . . c . . pekerjaaa .1bantiaCkaa 'on~ k •• 1bukaD \ekorja kaua laki-1ak1.Pekerjaan-pe-
kerj_ yanl .erh.juaa .ntuk aenliapatku pencbaeilaa - ~ias&a7. pe-
kerjaaa yanC 4.aikiaa r.lati~ _aQ1ak aeaerlukaD kekuat.. ~ ke.e- raDiaD - laz~a U k e r j _ .leh lUi-lak1. Se'anCkaa pek.rj .... - perkerj . . . yU& .ertajUAll ant.k le.lh menpllbanc;kaa ha.aU ,.anc: te-
l&h 41perupet . . h1Dcp .... ja41 1.\1h \erDilai Ua 1.\1h HraeIaoa
kecnn··~. - .1~ pekerjaaa J«ne: ••• 1klan ~lperlukaa ket~
. . . k.tel1t1u 7UC relati! 1.\1h ha,ralt - lu;~a likorjaltu .leh per . . pua.
Bac1_ tert.eMr tar1
peJlu,.t...
)'&, reut1t tihk • ..,.ak jWllaha:ta, «1per . . ··k ... ~tu::. .
eaû1 ba.rat 1r. . . 1, . . aakia tiDcc1 penupetea aItu _ _ ia h .... Ua . . . aith 1teruek& r _ ken.uaa1n7a_ Uotu:: .",.1qat .pacara-v.pacara TG, 4i •• leReprUaa- -ra - aepertl keaiar!, ke.ati . . . tau perkawiaaa - .1...-:_ a.rekacenlienlD, antu aeDC,-altu kekq . . . laDe .... (tia-a.n..,), •• per- ti Ileajual. savah/ke . . . . teraak
.ta.
perhi-.-.Di ü.laa ... perti.ka1 . . , .ranc Aceh rel.til _tlah tercu.-
ph ".si..a1a .... .areka ealiD~ .e.perlibatkaa e1ltap seti.
0"-,. •.
Rv.llunca:a peraaball.tllJl kerapkall 4.1uk1lr lIerUs.arkan keseti .... _ese- .raRe untuk .e.lle1& ke»eatlncaa temannya, ya1ta aepert1 7&ag ~
taka:D. .leb pepatab 1an, _erikutJ .e!J'. t . . . .
,uwe.
!!laltl aiwau.,!!.- UDZ. taJIe\ll'akaa van, t. aelUlalee, art~a: _Ua benUk kav1a carilah y&nl' senh (ae4erajat), 1111. hemiak lIertemaa carUah 1-C18
berseài. menut.pl kea1~... AkaD tetap1 .1kap se ti. kawaa terae •• t jaraJll' 41 teINt lIii ~al..u kep.at . . -kec1atan ptelte r.,._C utuk ke- poataP'" .... r _ .
Erat hu..UJl~ 4enpD sika, , ..
me
telah üaen.tlt . . . ;ra.1t1l8üta, eaa;aa .. erkerj ... 1llltuk Ilepenthp.a .er _ _ • •
'.'u
.:Uta~keenepaaa untü t1p1.llpb. .leb .ranK lah. 8e"ap.i aac . . al ...
po ... HUk p i l " terha"'p _iapia fel'llU 1"'~ ... P.rt1ltaiaa yan, seakaa-akan seapja 1I.1eari-ca.r1, ce:et .. ceret&ll IÜ. jal..aa at . .
tl1 t.apat-tdpat :ran, auclah tlUihat uaa, .Ula.b cara
,Uc
lad ..tllpakal tultuk lteD.j.tuhku. JCep.ala M&ka, JanC aenpaku at.tas ke-
peciapiaaa
ro ...
U 1aa~ tertinui ü Ulaa ..."arû:.ts..r. ••
Dol .. ba..."pa lIaAlaJo iahrû:a1 _ l a l '.apa _
loaa_
•• ...". ltar..,&kal1
_ t . . Ut "'pat üpb.hku ' . . pa po .. plaa- n aejarall 7u.c peraall .1_1 • 181& .. jak lIa8a Ulml- ,-..a.C t.lah C1l-ka,
jaü •• rWw, . . le),11d ",&ka w&kt.u yanc: lIUll&kiD muib ii,1Dpt oleb aranC-0ranCpa'"
u.aaui,
UA a ••a1kn,..
tilpanàu.C •• ~.p.1 ra.n&kalaa anal1_ ,.ans: .aliBi .erkai t . . 4aD saline eUaDC __BJ'1-
lane u.ri suatu .ikap ,.an&: .e.perll~tka.a 8eaac . . kerin.uaa akaa kejqaan aa.aa lUlpu*lr:etakat . . . kehi.aaa lteaiAcp.lku. traüei sert. keceslaaan aen,ba4api lla.Ba k1al.9
B.rsemiJlya peruaan keri.D.~ àan kehi~aan yanl' .e.iklu llUDr;kin •• pe.t tiicari 4enca.R jeliU1 ae.pel. jari aejarab pau.nC""6Cl'"
rutn:a kej.,. .... -.rang Aceh. Dal ... easa-maaa KejA1aan.ftYa. ke.uliqa- . . Aceh ee.perlihatkaa ciri-ciri " dy, .... t aaa:t.llatif lil. ter ...
seke111incnya. 10 PenaklukaB 7anC eilih
aereantl
a.cara.eruntun.
6e-jak akhir abatl ke-19 8a1Spai lIlenpn pert~nphaD üa. ke-20, eleh \anC"'"
sa asin, 4an sulat \anpa laU. terhaup lteJtuaa.ean t.rail ö. Ac.hl te- lab •• lee.hk·. altat ~1. ke •• ~... Aceh.
Dal..
kea4aaa tlAaklQ'a untuk ti4ak: 4.ir&8llld. unBUr-u.a.8llr ke.u4.,. . . . asin,. eert . . . . ac ...
I I
•• ae.pertahaakan kelNrlll ... unnr-tmBlU' keDuQ.yaltll aeDUrf.
Pera.6~ ke-rintiOlall
'aD
keM ... el"anc .\ceh terse.ut Je.tlan&-aiellall . . . ). ka ....
c-I<a ....
C Ulu )entul< per ... ke4aerahall ( _ 1 0 -IN). ka .... C-kd ... ' Ulu hntDk pera_ ba.U .... ).rpeli tik (pel1- t1ki_) ... ka ....
c-I<a4aJlc
û l _ hntDk per ... k ••• U . . . _erap- .... Latar belakanC penU41ken keqall&all - A_r.üm -
iar1 hci-!NT,.1lAKSI SOSlAL DI SAREE
s.1ah a.tu cara 7a.D.r u pat '1pak.! un.tuk lIen«PII_arku iater- akei aesial antara .ranl!: Java lIlaD .rane Aceh 41 Sar •• , aialah 'eapa jalu lleelt.t..,l ruanC l1nej<ap peraasala/tann;1. kepen l1l1c1<araa-l1l1c- karU bD._lUlpJl s •• lal ,.ane tertenta. ~er'.8arkaa t.juan-tu.1uu. •• si- al
1ue
tertenh. pul ... Hu_uncan_lnt~uncu Bosta! i.al. . ....,.arakat
Sa- ree, .er'aaarku tllj1l8.D. seeialrlya. eiapat tllltetlalc:an aellja.ü lt._era,.jeala, aatara laia Jm..1Ulpa a.eia! ,.anc ilel!lentb.&kaa Ir:e_t~ kebi- '1lpaa kekera.at . . , !m~caa .,.sial ,.aD~ .eaentinlkaa kent1lhan et..- n_l, àD. hultUJlf\:_ s8s1&1 )'anC .e9.entlDcka». keltlltuhaa ke_tu . . hi- up sete.pat. Di Ulo .asyarakat Saree, hultunpa-hulnmpll Nsial tersent eeltell.&.l'1Q'a aalin, pen~e.penp.nah1. aehinaa . . . t 1:11.- Ut .... tuk 4iperlihatltaa k e t o _
-cooai
tuj ... 1ahJ' •• lIeelti-paIl èeaikian, lterU:u.t hi akaa l1keINkllk·· au.tu
ca-..
ara.a .enpaai 1incltar&ll-linct<aran Imltun_ . . . lal 4&10 ••• tak perkawln&ll cupoor- an, mat. pencabari_ hiliup Ua. ke6&tuan Mhp aet •• pat yanl' ter .... - pat t i èal..a ...,.-arakats.r..,
aatara .ranc Ja",.'aD
eranC Aceh.later_ei Bestal Dal.1! Perk.v1naa
c..J)!lr".
Dal . . ~atal5-.. ata:J tertentll. perka .... inaD c_pu.raJl a.".Zlar1I1.
"'pat IIcllper.uliah ten.ruju4n,.. hIl~unpD ,.anc akra~ antara eraDe Java ia.a. ctra.J1e A.eeh. l:etapl perkav1n.aJl yang 4em1klan 11a81h jarec terj.-
4i 41
s..reo.
Dar1 •• b_aIe 278 kel"arp :ran~pan ...
inl tin&-I*l
i i Saree, 4ikptahui ai. semDilan keluarca,.aD ;
me1an~sualkaaperka .... inanay. l:ter41asarkalt p~rkawinaJl cllllpUl'aIl. Perkaw1.na:rl. caapuraa terse_ut ke~llI1yake.a bc-rlangc.une antara laki-lak! Aceh iaIl perempuaa
,
,
Java clan utINJIUl,Ya telah terjatli ... jak eebelUl! _eren tlna;al .11 Sa- re •• ,.anc tertliri .tae para pene:1UZl.Ul &D.c;kata..D. ~erseD.j .. t. (tatera .... pel1aiJ.
Kecentlerunean kntuk k.v1n 'en~ colencan aentliri terllbat,
"la1k
pa"
vanc Ja.". _apQapau.
erane Aceb.ou...
petlupa VIUlCJan. lakl-1aki Aceb. aalae ~ekerj . . .
".r •••
enpluarkaD - C , •• - iaDck-.n per_paan .\eeb kuran« cekatan.al.. ..Dj-ca
keteratur-. . Qn keàersihu. raaah tUlP. .. erta kurenC uapa lleft'orenc suui- ray. untuk aekerja keras. Seu.c . . ajekan serin, IUIUJI.Û" erue Ja- ya terhadap lakt-lak! Java laDe kuranl ~t .ekerja: "IalaD tlCak . . . aekerja kvu kaw1.nl.ah tienpa per8'8pU&D Ac.h".MaekawiD (Itahar) 7aJ1C relatit tiDccl 7aJ1'; 4i11iat_ p e r _ Ac.h. j~p ... poIwl salah eata faktor 70e
weachM ••
t terja'1aJ'a perkavi.nu c_paraa aatara lald-lül Java ÛZl pe~ Aceh.Se"la11.ka1a
t paCaora,
~.hau .... c..
pr&8aD.&ka 7&DCINDe-
hoa~.t kelan-..can perbviDaa _ _ aa t.realnlt. lIè ... t ... _ _ vane A.c:eh. perewpa.u. JalM. lnlraDC setia kepatl. RaId, ti4ak i1k.ta- hui asal Ul!I1llnt.. çen.el"W2~ UIltuk .enptur tiDckab 1alcu auaa1 ...
perp.al . . laki-lakl Java ter •• ta •• PanUDpa. praaancka t •• tane ke- titak setiun pereapUan Ja"a ... p i ieterl 'Ûl1atakaa 1IIa.laa u . _ - pa ,.anc: Hr1kut: tueuka".Jl DJ!! iDen, Java, wat. kaz& 4itinem
lakoe~ taJlleukaven JlEOIl iDonl Ac.h. !laD' baJla ~areh cit .et1l"lmeh
t&l18P.. artin1'.' kal.u kavin 1II • .npll perUipaaa Java, jtlta suUll.
kqa per&i . . niDl'pliaa 1S1Iamb,.-a (aaklJU~aJ ~er •• '1a lIIie.jak per-
ei
ole~ lok1-1ak1 laial; kaviD •• npn pere"PuaJI Aç.h 70J1~ t i . . teruruaban1-
ruaah t&D.t:p..Perk."inaD. yanF ieleal Ul.aa panUnpJl orue Aceh .tlalah per-
22
kavina.a yan.: berlangsunc iengan &Olon~a sen.iri. "Ilit ... aatara seoranc la1d-laki "ceh tlenpn aeoranC pere_puan Acah, a.part! 1uI terair.t 41 ~a1ik unckapan kata-kat.
yane
berikut:.u, •••
1t. le.le .1 t, lnon" !.non,. .\ceb, mak5U4nya: oranc: •• lWl lIerasa ke1Q'uc.
Asal. u.nl .taa. keturuua te~ aa1ah 8.tU unau.r "ang 4.1- pertiJIbanckaB oranC kah Ul..a.c hulnmr,aJl .c.ncan perjoàohaa. OranC J .... 7'""C tinepl ij.
s.r ...
t sulit 41k.tahui aaal-llSlÜ _ 1.-tar ~ol.k . . C kehiàpoa 101uh1lr11:f.
pau ....
laIIp . . . llaàII_-&-
va Aalt. UA Java lontrak. Java. Aa11 sulit ticari, ...
paa
,.aDC ltanyu terhpat aUl.ah Jawa X_trek. Derajat .rallC .1 .... A8li 4apat"ipers . . . kam
""pa
4eraja4 Vane keb, tlantlikatákaa
.iva . . . (a8- tleraja4) 12 antuk perjotlohu. Ak.u. tet.pi.orde
Ja . .I . t r .
1.~i1lperkavinaa 1aDi tlUk aiw&4aa tlan tercolonC renllab.
Slfat rajia .ekerja ian heeat sert. ti&ak jelaaa7a ~.ac1- all kerja lUltara l.a.k:l-1akl UJt perellpuan ':1 àal. . . keluarca Jawa_
sehiuj'p ka4anC-kau.nl lakt-lakt aelaklllcan pekerj .... a.pert! IDen~
uikUt air. a.netel, meB.carl ka,-. api, a •• oera1.hkan halaaan ruaa1I.
l p keluorp. Aceb=) iitare1rka.n oranC Aceh. Nh",. pereapuan Ja",.
tiiak suka ~ekerja ~aD cen ••
rune
untuk memperku . . auaml(!nOD! peu
cuu
lakoe). Ke~1.aa&a:a oralll' J.v. untuk .ertru..pal.ers.aaa
keluarppa •• vaktu-waktu luanCt oleb orane Aeeh ~1tarairk . . . ahwa per&apl ••
orue Java ter •• taa lil .&lalt liAckwlpll keluarp.a,. • • -.ja. Panlla.ncaa ::ranC 4e.Ucian kiraIl1'a lIerupakan f'akt.r penchu'il.t.a.c1 perkaviAaa campuraa 111 Sare ••
lDteraka1 &o.1al
Do1oaKata Poncabar1.. Hl •• p.
Da.aar kehi"pu aeslal -elteaoai )te1l4uOJr:
Sar..
.à.lah .erta-ni. lealiaaa t~ ,.anC
.u.u
cuP" •••• eri kewnsld .... utllk.ena-
naa pa"i. japal. ket.la UA 'ilellp;...n,. Preeee p~&l 41 UJ.u.1-
eba,
pertaniaa 6aliA, • • perllhatkaA perc . . pW"aa. kebaàJ . . . aa.tara era.nc: Ja..,.u.n
.rul' 4c.~. Si.tt.. p.a.aQ . . . a patli 41_"ah - alat-
alat pr •• ukal pertan1 . . . 1st1l&ll-1etilah 1an" öpull:u petaai-
"leh iikatakaa aeapkl&tl cara •• rtaai ar . . , Ac.h. Si.-Ua pe . . . . jqu", ll:etola Ua ~e.9<Ua", "l.~ 4111:atakan ~.rlan_" •• n&1J<utl cara .ertaai ar ... , J ." ••
S10tia per ... - qarat pell10rahaa Ua qarat peàqar-
.. - japna,
kotela . . . ~ ••a:n"a,
"le~ .1II:atakan ~orlaa_" . b •.... ar
salin" percq . . . .
peN07&1 antar. petani. !!!!.I! (po . . . " per- antar.) Ua. p8nj.ü. tu.pa .elibat per . . . nktt. ~upa. Pataal.1-
~ .onjual ha.il t ... aereka ••• erapa baz:i - aàkalmqa ••• u- laa - ae.elUII ti •• ea.t.aya teap . . a ter8.~\lt "'pat d.aa~il haaillqa.
Pene.tv.an harp. petud ltia.AD7a IIl"'arkaa kepau jualah haal1D7a.
tet.pi lterll.eark.au Iu.. areal
taa...
AU. lt.lterapa . . eu uklu'aaJaD&: ài&WWtaa u.t1lk .elleataku 1" ... areal
tanaaaa.
Taiba:!!=.
"en, (O,lto x ~ HZ), rente (~x ~ HZ), petalt (~x 50 HZ),hek-
~ (100 x 100 HZ). tJntult peajualaa haaU tanaaaa. ukuran yaDl" 1 ••
d .. tlicunakaa .~alah petak. Ua t1lk .engetabui ~tu haail hit •• ••
24
,.anl àilleli,!!!.E. halQ'a .enu.s.arkan kap"'... .oaGter (c.nteh) ,.anC .1 .... U aecara ... aranpa IlIari petak. yang hen.ale lii •• 1:Ûl1a. I.e- .-np:iIlaa •• pat 418U:pu laaa ,.anc rel.tir xecU, tlàk lealh à.rl
tip. hari, aerupakaa aalah aan alaBaJl menppa peaJual·.w7a 4i1.akw.- kan cI.apA cu- ieaikian (sea.lu ha.U .. ,.. tipetikJ.
r . . pat p'"I:erahQ torpJltunc kepa'" porj0Dj1an :ran, tolall.
li1aetujû •• reu. - . . tar .. petani u
.!!!I!. -
ae.elUlll:Jl7&, .pû:ü• .rane
tersp ...
t 41serahkd 41 ke.ua petani.tau ...
1 pasars..r •••
Pe- neAtuaD te.pet peay.rahan ini pentiDc, karena akan. èerJmnnpa ....DpJl
.nettos anckut
DaraD& ke pasar. Italau peD.1"8rahaJl 4ilalntkan 41- ,.._ . aaka
e"'oe ..,,,,,,t itt..,,,,,,,, ""taai. P .... hart-h.r! tert . .
- tu_I. . ...
araac MpDp.IlIQ'a ke s..reu.auen . . . Paiallc ~ljl(Pitie). Ir.. Snl.1ae . . Ua Stàrelt. (Aeeh Beaar), ua k. B ... J..ceh.
P ••• aJ'ar . . harp lazieqa .ara .1teriaa oleb petaa.1 apaaU. ~c
t.lah terjual el.h!!!!.e.' Den"",
iaikian. ltu~lU\_ . . t .... potaai UIl.ce •• rlaD.cnac ••
:riasaritaa aieU.lj_-ere.1t.
Mellb&t kelQ'ataaa ial, setiap .raDe . . . eDU!l1a
.1 ...
--.ja .ea- j . t i _ p at •• penJual. . . . 11 taD"··· ja&'IDC. ketelaua •• ndcuu "
kar.Da
ti • •
lIHIerluk . . . . Ul, . . laia kejujuru utuk .~.~ar bar- canJ'a. Altaa tetapl •••• rapa orane Java Ult..rane
qeh 1.ltlll nka"ekerja ee.api p8DpAdatt
aaru,
lee pa.sar $are., kar . . . pen&b •• l1-all Iq. rel.til le.lh tUlP, rata-rata a.hari lII.rek. opat ."pero- leb peniapataa se •• aar kira-k.ira
lp.
(50,-Int_raks1 5081&1 Dal . . KeaatuaD
Hi.up
Beteapat.Interak&i soaia! antar. oran, J ...
aan
oran. Aceh à1 Sare.jup. . . pat .Uihat .1 .al . . keaatuan hi.u.p setempat, aeperU 41-
• ran& A.ceh. K.4u1lll1lltaJl se~.p.i khat1" 11.0 1 . . . aj1" "era'"
pa"
el"aIl& A.ceh, 6.lIiaDckU k.lllluÀkaD
""&pi
aekretar1 . . . . ~il..al. . e r . "patia orane Java. Opacara &ka4 DiJtah til1akQn.ku ~11 •• pa. 1 . . . 11-
jlti, 6elaku pecava1 pencat.t ~1kah, 4encaa à1aakaikan "ereaaa .leb eranc J • ..,. clan eranlS .leeh. Akaa tetapi.
pau _pacar.
kea4url utw.)[perkawinaD, ke . . tian, . t u ADatu., palla u.ue:;ra ~a tihailri .lela.
Sahua YaJlg
«1 ...
UD 4.1 h l _ percaltapaa •• hart-hari . . tar.an, 6e~aciaJ1 "Ite8ar àari a.reka salin& _e.ahaJll Ua upat . . . percuna- kan
àeDcan "aik,
"aU:: ~ahua J .. va aaa.pD \ahaea Ac.la.. lahk.. ö.a-
l . . percakapaa .ehart-bart pa . . . t.c--a.iD. ple.npa kerapIta.U.
ter4en~ 1at1~1.tilah tarteat. 1aaE .eäeDArW1a peaaka1aa ~.r-
asal ... 1 1.tilah ",lonpn l~ ••
j\U\lah .urU. Selt.lah Dasar jal ... bal ia1 Doleh IIIftatakaa IleBcilmti paraanà1DpIl jualah peaiu4o.k . . . tar. eraD, Ja.a
u.n
orant A.ceh.13 Tempat lIIIutuk .ereka eelama .elajar 1III1teatukan ae4.a1k1aa rupa sehinC-ca tiàak aenndtinkm terj.4i.a1a penplo.pok . . aAtar. aaak Java UIl a-
26
maainc_ HaslnC-1Ul8111C 1Q1oDpll lZIf'nyerahkan anale-anale: lIerek. ke t e .
pat pencajl . . ,.len~a Beailr!.
Tellpat t1nepl ,.an~ '-ertlek_tu a."eaarJQ'& "pat .~talt.aa lm."upa kerja . . . 1 antara aereka. s.pertl 41 i&1 . . kec1at . . p-
t e , I"07-C- Taaall a.web ,.anc terl.tak 41 41al . . aatu kMplek ia . . rab persavahaa se"e11aTDY& ••
pat
aenacld..nk.. .ereka uttak aal.1nC"ekerja&.U& .epert! aevaktu ••••• raihkaa tali air atau. . . tak aea- ee,h p.Jl~aJ1
_.:ai
terhalllap tans •• " •• reka. N~ hal 1a1 . . . t ja- rans: iih-.1 d Sar • • • • • unp.n kerjaIS'"
haa,Ja ter.at.. t i ialaa lindmnpn ce1enpa aereka .... 1nc-.aau:.Iaterakri s.&lal 4aD. Kaaal.b-Maaal eImZ_.
Maaa' .,. ut.rakel . . sial d. Sar.a pa" àaa~ • • WÛ . . . . _ lab bD..&Ilpa . . . 1al . . tar. eran.g Java ....
erue
Ac.h, ,.aD&, t1U.tar-""lak.nct
el.h pan4aDpa Ua .1kap p ...&k ••
p .... 4aD_ Ua.~pruan<a
eree keh t.ràa"'~ er_" Ja.a _.~ _Uh-.lal terlihat •• jakl1&li&...
per.ll ... oreka hi'uJI "r... 4i ...P.ne~ .CI.~.ca.
.. pa'"
vut_ aenpjl. ka'da.'· . . . , Javatiliak .erpuaea pa4a .. ul . . Raaallihaa, )( ... t ••••• vane Java ..a. ...
kan ke.a.èurl •• asan tlU:ertu •• &&je . . . aeap ae.,... ke~h.··.
erus Java .np.eap t"ekek aelQ'd. . . . cara per . . puaa Ja..,. ~er . . -
cl,
.erupakaa ae~.ci" tlarl fakt.r ,,&!lll aea,-•• aWtaa kese!ljanpa hD.-~unp.a s.eial 4.1 . . tua
.er.ka.
Ucapaal'lt.ac . . . eran" Java pali •. vaktu lDent;aji ~er ... ("aren) patla. aalaa-ttalaa ~1ll . . llaaaibart. JaD&" terasa. j eep]. patla peluleagar-
all
.rane
Aceh, •• ni.a~alkanc . . .
h.an . . . . ereka liiper8allaltaa 4 ••caa
Ciaa lIUl.lah (Cina ,.an:: .aru aasuk .&Ula lel . . ). Menupat ejeltu 4e-
.1k1aa. .raDe Java aeml.abkan 41T!
iar! k~c1.taaiar.lh
terse.ut.Apa.il. terlibat orllllC Jawa JaDe: aakan pa •• a1anC har! _ul . . a..a4- baa., .areka üpersaNkau àeD.pll 1 ••• u
:rall«
ceRku.n
aesar pera.bQ'a.A4aD7a .eaaJ . . . aaap aeJQ'AJl
pa"
.etiap ken.uri.rane
J • ..,a,....t.-
aulltu. aJleppaIL
pa"
.rane .\ceb.ah".
kentluri tersebut àlpenu1tak- kaa .ap. arvah, à.a el.eh kueaa 1 tu •• reka eD.&Pll .eJlchatir~. Ie- tika aelibat laId-lakl Ja",a aenc1"p rek_ aeD:7&D .tau per •• pQU. Ja- wa •• rauc1. ae-reka lle&per11hatkaa UJ1&kah lakv. aeperti eraDe heaMkSeperti tel.ah àiae'inatku,
pa'" ...
Jepa.aC .raDe koh ...Ii.aa.c
erall' Java ••• ap1 lteka. ka.li k_trak ,.aDe tijaükan ~aba.letika terjd1 periaU,.. Tj . . . reka 41takut-takut1 4 ... U r _
hart.
kek~a.aJ1Jl,1 •• ~ keh1.hl~. pa.a ... l_pa'. 1H.ap.1 •• _ ndl pau perk:e.ua.aa Bel.aD.tia, -.ka 4a.laa.&.8.-...
Acre_i B.l . . . .Pertua
Un Apo.aai ~l8D'aI.à.
aeHk. 41sanpika.a ke •• tia&U1akepa" perjuancaa
.e~rtab·akpDke.er4ekaan 10..00.851&.
Sikap utia menpl.ah
'aJl
j1llll.ah orant; J • ..,. )"anC relatit.e-
l u ~a.DJak pau . . . . itu, kiraJl.,J'& .erupakaa f.uter
,,-.0.,
aell~at ... 1tia.lÜ..IQ'.a perti.ka10 .tau ketepnplt ••• 1al antar& .ranS Ja . . . . .
• ranC A.c.)a • .\kan tet.pi, 4eDp.Il aeaakla. ~ert . . . . ll lte;yakJtya jualah Mreka tl1
sana.,
e1lcap eelli • • ea.ealah terseltut aecar • • eranCSQr-&DC'-a. oran, Java.
Menchatil.ap1 pantlanpa 4u a1kap prasanOca erane: A.ceb, teruta- . . tlalaa eeal-eeal ke.~aD, ~e"er.pa .ran~ Ja",. perp belajar pa- ... pesantrea 41 areat;-Greng (Pi.ie). Pada tahua 1963 .ran, Jawa 11\1.-
28 la!
~.pertecuh peraatuan meTeKa èencan menj •• i penc1katPartai Na-
ei.nu Inieneau (PHI). Oranc Java 1an, tl41ak.erse.i.
aenjaöDe-
pt.
PKl UA tetap .ersaha •• t ".Jlpll.rane
Aceb, èla1aibkaa 4.ari lin&karu. . . . pa e.sial .ereka. Mellhat keJQ'ataaa W. ,.a1b. !kut aertUQ'a .:taal Ja" • • eaj.'ieuet.
PtfI. keH.a7akaa Url pa'" N".I keil -.._~ ....p.a
41rl ""JaU pe"&ikut aUr .... pel1Uk Partd S,a- rikat 1.1 . . In'.ne.ia (PSU). PaO. _ _ ltu, "efta. partal ters."ut" l . b 4.1katokaa . . ""pak . . pertd ~""r; k1Iat pe,,~a 41
s.reo.
Partd ~allr; laill • • eprti NaIo.4.tul 1ll ... (~1I) 4aa Partd
1:_.
la-4.oneela (PC:). peraab jup. _ic __ ke •• aackaa 41 ... tet.,! ~.t
...
I q . tiUk .erhaaU aeai •• ulltan penpr1Ül :rUl'; cüv.p •• rart!.
Hal
1ai utara laia terl1lo.at tlarl baail Poa1l1bu U . . talma l m . 7dt • . -perti tortera
pa4a ta~.l 2.Dar1 ta.el 2 terse.ut terlihat
.ah".
Gel_.-x....-,..
(Gelltar)NrhaaU, MOera ~p aeQak1 -" •• , ••• per.leh saara ,...C ter~ak
j,,",1ob"1" (66.~) U
s.reo.
Partd P.l1Uk ~ ... la1.a. ~ ... ~ j-ca ~.~buil •• lOper.leh j.-lalt ... 7'" .pIt ~aIQ'aIr. • • 4alab PSU, ~dtu 6e • • ear ~.~ 4a.ri jumlah 8\lara selun.lutJ'a; ketnuU.aJl iiikutl .leb P ... l (".~) 4aD NU
(1."").
Serikut...,a1.&1. "dt. PI
Porti."","-
.at PHI . . . IPD:.hM.:1. _.pa
.en~p1llkaD j.alah e.ara. t i ~&vah1%
tlari jum1a1o. _ _ .elUMÛlJl]'a. Se4aD&kaa partd ltatel..1k 4aa Par- kintio tiUk . . . :.-releh 4ukuDp.a. &alD& • • kali.Per)e4aan a11ran politik ke11batannya semakiR .e.pele~ar ke- aenjaDp.D. hu)unp.D eoeial ü . . tar • • ereka Ua ltaian~kaclaD& lIumju- rws kepatia ketecaaeaa
5081&1,
8eprti ketika aD,cet.PH1
pa«a ta- bun 1964 lIlenp~akaJl rapat lUIllm .. e~aII"ut ke4at&npn Mr. Ali Saatro-T, BEL 2
IlASIL PDlILlHAN UIIl1M DI SAREE.
5
JULI 1971Part&! JlIIIà.h Soar. Untak
•
- - .. _ .. -
•. •
DPII DPII 'no. I DPJ '!'k. I l
1.
CIolkar308 m :505
Z.
PSU119
121U3
}.
Parma.81 20 20 224.
NU7 7 6
5. PI Perti
" ..
"
6. Mar ••
1 2-
7.
PIII 1 18.
IKI 1-
9.
htel:1.k-
10.
Parkin4...JU81.h
461 461
&.ta~er: I.aD.tor lCeeaaah.D Beull.eu_, Aceb Besar.
aaij_,._, e •• ran~ tekM PHI eer . . " Ja."..) 41pukull .rane A.ceh (anc - pt. PSII). Pe.,..le_id le.lh l_jut jul pert1ka1u 1111
.it.·
up
s ••
ran, Ac:eh Ct.oh PSU):rane
iit1liuh 1ku.t .ertaD.CJWlcjawû terbaàap pertikai . . terse.ut.Pa" waktu terja41 kerlouhaA pelltik 41 In4on •• i. aki.at pe- rist!",. Geraluul Tip.ptlub Se.,te •• er (~30-S) patia tahwa 1965 •••• e-