Integrated Reporting
Onderzoek naar de relatie tussen stakeholders
verwachtingen en integrated reporting
Masterafstudeerrapport MSc Accountancy
Rijksuniversiteit van Groningen
Faculteit Economie en Bedrijfskunde
Auteur: Neelam Sonie
Studentennummer: S2451395
E-mail: neelamsonie@hotmail.com
Voorwoord
Deze scriptie is geschreven ter afsluiting van de Master Accountancy & Controlling aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Mijn keuze voor het onderwerp “integrated reporting” is, omdat het een nieuwe vorm van verslaggeving is die financiële, mvo –en governance verslaggeving integreert. Ondernemingen publiceren integrated reports met als doel de economische, sociale en milieu prestaties te tonen aan stakeholders. Het doel van mijn scriptie is te onderzoeken of integrated reporting in de praktijk gebaseerd is op de verwachtingen van de stakeholders. Het onderzoek richt zich op de zichtbaarheid van het stakeholder engagement in het integrated report. Het schrijven van deze scriptie heb ik als leerzaam ervaren. Graag wil ik van deze gelegenheid gebruik maken om een aantal mensen te bedanken.
Graag wil ik mijn groepsgenoten bedanken voor de leerzame tijd en hun medewerking en daarbij in het bijzonder dhr. Dick de Waard voor zijn begeleiding en leerzame feedback gedurende mijn scriptie. Utrecht, maart 2014
Samenvatting
Recente ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat stakeholders niet alleen behoefte hebben aan een financiële verantwoording, maar ook aan maatschappelijke relevante (niet-financiële) informatie. Integrated reporting is een nieuwe vorm van verslaggeving die dit inzicht geeft door op een geïntegreerde wijze aan te geven hoe strategie, governance, zowel financiële als niet- financiële prestaties bijdragen aan de verantwoording aan de stakeholders van ondernemingen en aan de maatschappij. Een richtlijn voor integrated reporting ontbreekt op dit moment, maar er is een aanzet voor een raamwerk gedaan door de International Integrated Reporting Council (IIRC).
Volgens de Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (NBA) (2013) voldoet het traditionele jaarverslag niet meer, en zij zien in integrated reporting de oplossing om de informatieachterstand tussen de ondernemingen en stakeholders te overbruggen. De verwachting van integrated reporting is dat dit zich zal ontwikkelen tot de belangrijkste informatiebron over de waarde en activiteiten van de onderneming voor de stakeholders. In dit onderzoek wordt onderzocht of ondernemingen zich verantwoorden over de wijze waarop stakeholders worden betrokken bij de strategische beslissingen en hoe dit proces van stakeholder engagement wordt beschreven in het integrated report.
De centrale onderzoeksvraag luidt als volgt: Is integrated reporting gebaseerd op de verwachtingen van de stakeholders?
Aan de hand van literatuuronderzoek en theorieën is bepaald of in de praktijk integrated reporting gebaseerd is op de verwachtingen van de stakeholders. Het onderzoek is uitgevoerd aan de hand van de jaarverslagen (integrated reports) van 100 ondernemingen die deelnemen aan het IIRC Pilot Programme, waarbij na selectie het onderzoek met de jaarverslagen van 58 ondernemingen is uitgevoerd. De te onderzoeken verslagen zijn willekeurig verdeeld over acht personen (het onderzoek is uitgevoerd door acht personen die hun onderzoek hebben gefocust op integrated reporting), waarna iedere onderzoeker het collectieve datamodel heeft ingevuld, waarna dit datamodel door een ieder individueel gehanteerd is voor het eigen onderzoek.
Het grootste deel van de ondernemingen heeft het stakeholder engagement opgenomen in hun verslaggevingstrategie. Uit het onderzoek blijkt dat lengte van de paragraaf over het stakeholder engagement per integrated report gemiddeld 1,22% is van de totale omvang van het verslag. Tevens blijkt dat de stakeholder dialoog grotendeels is gehouden met als doel om informatie te verzamelen. Bovendien blijkt ook dat - indien er overleg met de stakeholders heeft plaatsgevonden - dit proces niet wordt beschreven in de betreffende paragraaf en ook is niet zichtbaar beschreven of de input van stakeholders mee is genomen in de besluitvorming.
Uit het onderzoek blijkt dat ondernemingen meerdere malen per jaar communiceren met hun
stakeholders, voornamelijk met hun klanten en werknemers. Tevens blijkt dat deze communicatie met hun stakeholders vooral via bijeenkomsten plaatsvindt. De aard van de communicatie met de
stakeholders heeft een inventariserend karakter. Hieruit blijkt dat bij de stakeholders dialogen, problemen worden geïnventariseerd maar nog weinig sprake is van gezamenlijke probleemoplossing. Uit het onderzoek blijkt dat in de onderzochte integrated reports nog onvoldoende wordt beschreven of deze zijn gebaseerd op de verwachtingen van de stakeholders.
De volgende beperkingen zijn relevant voor dit onderzoek. Het datamodel is ingevuld door acht personen volgens hun eigen interpretatie. Dit kan de betrouwbaarheid van het onderzoek in gevaar brengen. Tevens is een beperking in dit onderzoek dat alleen integrated reports zijn meegenomen die zijn opgesteld door ondernemingen die deelnemen aan het IIRC Pilot Programme.
Tenslotte is de algemeenheid van het onderzoek een beperking. Er wordt niet dieper ingegaan op een specifieke stakeholder, maar er wordt gekeken naar alle stakeholders. Uit vervolgonderzoek zal blijken of er resultaten en verbanden van dit onderzoek ook gelden voor ondernemingen buiten het IIRC Pilot Programme.
Inhoudsopgave
TITELPAGINA ... 1 VOORWOORD ... 2 SAMENVATTING ... 3 INHOUDSOPGAVE ... 5 1. INLEIDING ... 7 1.1 Introductie 7 1.2 Maatschappelijke relevantie 8 1.2.1 Ter afsluiting 101.3 Doel van het onderzoek 10
1.4 Onderzoeksvragen 11
1.5 Opzet van het verslag 11
2. THEORETISCH KADER ... 12
2.1 Integrated reporting 12
2.2 Het stakeholder engagement 14
2.2.1 Enkele relevante publicaties 14
2.2.2 ISO 26000 15 2.2.3 AccountAbility 15 2.2.4 GRI 16 2.2.5 Ter afsluiting 16 2.3 Relevante theorieën 17 2.3.1 Agency theorie 17 2.3.1.1 Ter afsluiting 17 2.3.2 Stakeholders theorie 18 2.3.2.1 Ter afsluiting 19 3. METHODOLOGIE ... 20 3.1 Methodologie 20
3.2 Selectie van ondernemingen 20
3.3 Het datamodel 22
3.3.1 Afhankelijke variabelen 22
3.4 Beperkingen onderzoek 24
4. ONDERZOEKSANALYSE ... 25
4.1 Lengte van het stakeholder engagement 25
4.2 Deelname stakeholder dialoog 26
4.3 Doel van de stakeholder dialoog 26
4.4 Vorm van communicatie met stakeholders 27
4.5 Frequentie communicatie met stakeholders 27
4.6 Onderwerpen 28
4.7 Overleg en afhandeling 29
4.8 Aard van communicatie 30
5. CONCLUSIE ... 31
5.1 Theoretische en wetenschappelijke relevantie 31
5.1.1 Het stakeholder engagement 31
5.1.2 Agency theorie 31
5.1.3 Stakeholders theorie 32
5.2 Onderzoeksconclusie 32
5.3 Mogelijkheden tot vervolgonderzoek 33
6. REFERENTIES ... 34 7. BIJLAGEN ... 36
7.1 Lengte van het stakeholder engagement 36
7.2 Deelname stakeholder dialoog 37
7.3 Doel van de stakeholder dialoog 38
7.4 Vorm van communicatie met stakeholders 39
7.5 Frequentie communicatie met stakeholders 40
7.6 Onderwerpen 41
7.7 Overleg en afhandeling 43
7.8 Aard van communicatie 44
1. Inleiding
1.1
Introductie
Dit onderzoek richt zich op de relatie tussen stakeholders verwachtingen en integrated reporting. De doelstelling van integrated reporting vindt zijn oorsprong in het besef dat meerdere factoren de waarde van een onderneming bepalen. Deze factoren zijn van financiële maar ook van niet-financiële aard. Volgens Admiraal (2010) staat niet-financiële informatie volop in de belangstelling. Het succes van ondernemingen wordt niet alleen meer bepaald door de financiële resultaten. Gebruikers van jaarrekeningen willen ook andere informatie ontvangen.
Walllage (2011) beschrijft de traditionele financiële verslaggeving als een balans, resultatenrekening, toelichtingen en een directieverslag en het is in de vorm van zowel verantwoording als
besluitvormingsinformatie. Financiële verslaggeving is langzaam maar zeker geïnstitutionaliseerd. Tot de jaren zeventig was in Nederland goed koopmansgebruik de algemeen aanvaarde norm, vandaag de dag moet worden voldaan aan gedetailleerde en complexe normen die zijn vastgelegd in wet- en regelgeving (2 BW titel 9) en standaarden als de International Financial Reporting Standards (IFRS) van de International Accounting Standards Board (IASB). De complexiteit van deze normen vloeit enerzijds voort uit het streven om marktpartijen relevante informatie te verschaffen en anderzijds om een vergelijking tussen ondernemingen mogelijk te maken.
Guthrie et al. (2007) stellen dat de recente jaarrekeningschandalen, zoals Enron, Worldcom en Ansett ertoe hebben geleid dat in toenemende mate aandacht wordt besteed aan de tekortkomingen van traditionele verslaggeving. De recente ontwikkelingen, zoals de vraag uit de maatschappij om een andere verantwoording dan alleen een financiële verantwoording, het belang van waardecreatie om een concurrentievoordeel te creëren, het belang van een duurzame ontwikkeling en maatschappelijk verantwoord ondernemen, hebben geleid tot kritiek op het onvolledige beeld dat het traditionele verslaggeving betreffende de waarde en activiteiten van een onderneming geeft. Dit pleit voor de noodzaak van een uitgebreide rapportage die de kaders van financiële en niet-financiële rapportage integreert.
Volgens Eimers & Ten Klooster (2010) was er oorspronkelijk alleen behoefte aan een oordeel over uitsluitend financiële gegevens, maar nu verbreedt deze informatiebehoefte zich naar maatschappelijk relevante informatie die niet altijd in geldwaarde is uit te drukken. Integrated reporting geeft dit inzicht door op een geïntegreerde wijze aan te geven hoe strategie, governance, prestaties (financieel –en niet financieel) bijdragen aan duurzame waardecreatie voor de onderneming, haar stakeholders en de maatschappij.
Robert G. Eccles and Michael P. Krzus definieerde in hun boek “One Report” (2010) integrated reporting als:
“A single report that combines the financial and narrative information found in a company’s annual report with the non-financial (such as environmental, social, and governance issues) and narrative information found in a company’s ‘Corporate Social Responsibility’ or ‘Sustainability’ report.”
1.2
Maatschappelijke relevantie
Integrated reporting is een nieuwe vorm van verslaggeving die financiële, mvo1 en governance verslaggeving integreert. Een richtlijn voor integrated reporting ontbreekt op dit moment. Een eerste aanzet voor een richtlijn voor integrated reporting is gedaan door de International Integrated
Reporting Council (IIRC) met de publicatie van het principle-based Framework Integrated Reporting in april 2013. De IIRC is opgericht door vertegenwoordigers van de Prince of Wales Accounting for Sustainability (A4S), International Federation of Accountants (IFAC) en de Global Reporting Initiatieve (GRI).
Volgens Knoops (2010) is verslaggeving van ondernemingen tegenwoordig aanzienlijk uitgebreid. De omvang van de verslaggevingregels nam toe en ook de financiële jaarverslagen, halfjaarberichten en kwartaalberichten van ondernemingen zijn omvangrijker dan in het verleden. Daar komt nog bij dat steeds meer ondernemingen naast een financieel jaarverslag ook een maatschappelijk verslag uitbrengen. Dergelijke informatievoorziening is nog pril en veel minder geïnstitutionaliseerd dan het verschaffen van financiële informatie.
Dassen (2011) stelt dat de nieuwe verwachtingen bij stakeholders ten aanzien van de manier waarop ondernemingen zaken doen en de verantwoording die zij daarover afleggen, geleid heeft tot meer maatschappelijk verantwoord en duurzaam ondernemen. In integrated reporting wordt duurzaamheid niet langer als een add-on behandeld, maar als een integraal onderdeel van de ondernemingsstrategie en de -operaties.
Volgens NBA (2013) ontstaat bij de gebruikers van de jaarverslagen een relevanter beeld van de onderneming door over strategie, governance en prestaties (financieel en niet-financieel) helder te communiceren en op een geïntegreerde wijze verslag te doen. Stakeholders vinden het prettig als er meer inzicht en toekomstgerichte informatie wordt verschaft. Voor de onderneming betekent dit mogelijk lagere kapitaallasten, meer afzet en een betere reputatie. De NBA ziet integrated reporting als een belangrijke (inter)nationale ontwikkeling om de relevantie van bedrijfsinformatie voor stakeholders te verhogen. Het moet de informatieachterstand tussen de ondernemingen en de stakeholders overbruggen.
De IIRC (2013a en 2013b) stelt dat het framework is gemaakt met de opdracht om een wereldwijd geaccepteerde Framework Integrated Reporting te ontwikkelen dat belangrijke handreiking zal zijn voor de verslaggeving over ondernemingsstrategie, governance, prestaties en vooruitzichten in een duidelijk, beknopte en vergelijkbaar formaat. De te ontwikkelen richtlijn zal corporate reporting ondersteunen en weerspiegelt de ontwikkelingen in de financiële -en niet-financiële verslaggeving. Het IIRC framework sluit aan bij de GRI Richtlijnen en is een reactie op de verslaggevingtendens waarbij ondernemingen steeds uitvoeriger rapporteren over hun activiteiten.
Terwijl de maatschappelijke druk op bedrijven toeneemt, wees Freeman (1984) als een van de eersten op belangrijke strategische elementen in de relatie die ondernemingen hebben met stakeholders.
1 MVO = Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen
Volgens KMPG (2010) bracht in 2008 tachtig procent van de Fortune tweehonderdvijftig
ondernemingen een duurzaamheidverslag uit (1999: 35 procent). In deze verslagen ligt de focus op sociale en milieuaspecten van het ondernemen.
Managers van ondernemingen werden zich meer bewust van de maatschappij waarin hun ondernemingen opereerden en van de impact van de bedrijfsvoering.
De relaties met de stakeholders moesten verbeterd worden. Hoe ondernemingen omgaan met de belangen van de diverse stakeholders is een belangrijk onderwerp. Daarbij kan gedacht worden aan thema’s als milieumanagement, bedrijfsethiek en maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Volgens Freeman (1984) speelt de dialoog tussen ondernemingen en de stakeholders een belangrijke rol bij het bepalen van de balans tussen de economische -en sociale doelen.
Jones (1995) onderzocht dat ondernemingen die met hun stakeholders omgaan op basis van wederzijds vertrouwen en wederzijdse samenwerking via betrokkenheid, participatie en
verantwoording een duidelijk concurrentievoordeel hebben ten opzichte van andere ondernemingen die hun stakeholders niet raadplegen.
Volgens Mitchell, Angle & Wood (1997) dient een onderneming helder in het vizier te krijgen welke stakeholders er daadwerkelijk toe doen, eruit springen, en waarom. Het gaat in hun theorie om stakeholderidentificatie en communicatie om het onderkennen van de target-stakeholders. De stakeholders en hun belangen dienen geïdentificeerd en gespecificeerd te worden om vervolgens als onderneming te kunnen kiezen welke relatie met welke stakeholder ontwikkeld dient te worden. Volgens NBA (2013) is de belangstelling voor integrated reporting als nieuwe vorm van verslaggeving in de laatste twee jaar sterk toegenomen. Voornamelijk door mondiale vraagstukken als klimaat, ethiek, mensenrechten en schaarste als de impact daarvan op de strategie en risico’s van
ondernemingen, is de behoefte van gebruikers van bedrijfsinformatie steeds meer verschoven van financiële naar niet-financiële informatie. Vervolgens moet de onderneming in de verslaggeving expliciet identificeren en duidelijk uitleggen op welke wijze is omgegaan met redelijke verwachtingen en belangen van de stakeholders.
NBA (2013) ziet integrated reporting als dé oplossing om de informatieachterstand tussen de
ondernemingen en stakeholders te overbruggen. Naar hun mening voldoet het traditionele jaarverslag niet meer. Voor de waarde van een onderneming worden immateriële factoren, als merk, reputatie én duurzaamheid steeds belangrijker, componenten die niet tot uitdrukking komen in de balanswaarde zoals die in de huidige financiële verslaggeving staat. Integrated reporting geeft dit inzicht wel door op een geïntegreerde wijze aan te geven hoe strategie, governance en prestaties (financieel en niet-financieel) bijdragen aan duurzame waardecreatie voor de onderneming, haar stakeholders en de maatschappij. Door hierover helder te communiceren en op geïntegreerde wijze verslag te doen, ontstaat bij de gebruikers een relevanter beeld van de onderneming. Voor de onderneming zelf betekent dit mogelijk lagere kapitaallasten, meer afzet en een betere reputatie.
Volgens NBA (2013) is nog niet iedereen overtuigd van het nut van integrated reporting, ook een deel van de investeerders niet. De terughoudendheid zit hem vooral in het feit dat ondernemingen bezorgd zijn voor de stapeling van informatie en de toenemende transparantie en de gevolgen die dat heeft voor bijvoorbeeld de concurrentiepositie, de aansprakelijkheid en de kosten.
Volgens Freeman (1984) bestaat: “De maatschappelijke functie van ondernemingen enerzijds uit het leveren van een economische toegevoegde waarde en anderzijds uit het bijdragen aan het sociaal maatschappelijk welzijn.”
1.2.1
Ter afsluiting
Als gevolg van recente schandalen is er meer vraag naar financiële –en vooral ook niet-financiële informatie. Integrated reporting is een nieuwe verslaggevingsvorm die de strategie, governance en prestaties (financieel en niet-financieel) integreert. Door helder hierover te communiceren en op een geïntegreerde wijze verslag te doen, ontstaat bij de stakeholders een (toekomst) beeld van de onderneming en wordt er meer essentiële informatie verschaft aan de stakeholders.
De maatschappelijke druk om maatschappelijk verantwoord te ondernemen neemt toe.
Ondernemingen worden meer bewust van de stakeholders en gaan steeds meer een dialoog aan met de relevante stakeholders met betrekking tot het in kaart brengen van de belangen van de
stakeholders en het verantwoorden van de bedrijfsprestaties.
1.3
Doel van het onderzoek
PwC (2012a) stelt dat integrated reporting in opmars is. Internationale beursgenoteerde
ondernemingen rapporteren grotendeels al een integrated report dan wel een duurzaamheidverslag. Veel ondernemingen zien in dat zij niet alleen een financiële verantwoording moeten afleggen aan de maatschappij, maar dat de maatschappij tegenwoordig een meer integrale verantwoording verwacht van ondernemingen.
Het doel van het onderzoek is om te onderzoeken of integrated reporting gebaseerd is op de verwachtingen van de stakeholders. Er zal worden besproken wat integrated reporting inhoudt en voor wie het is bedoeld en er zal voornamelijk gekeken worden naar de wijze waarop aandacht is besteed aan het stakeholder engagement in integrated reporting.
In het verslag zal worden onderzocht of ondernemingen zich verantwoorden over de wijze waarop stakeholders worden betrokken bij de strategische beslissingen en hoe dit proces van stakeholder engagement in het integrated report wordt beschreven.
Het onderzoek richt zich op het IIRC pilot programma waaraan honderd internationale beursgenoteerde ondernemingen meewerken. In de (geïntegreerde) jaarverslagen van deze ondernemingen wordt onderzocht of zij in overeenstemming zijn met het Framework Integrated Reporting en informatie opnemen betreffende de stakeholder dialoog.
Er is al onderzoek gedaan naar de doelstellingen van maatschappelijke verslaggeving als zowel de stakeholders betrokkenheid. Er is tot op heden nog geen onderzoek verricht of integrated reporting daadwerkelijk gebaseerd is op de verwachtingen van de stakeholders. Overbrugt integrated reporting de informatieachterstand tussen de ondernemingen en stakeholders? Heeft integrated reporting zich ontwikkeld tot de belangrijkste informatiebron voor stakeholders?
Volgens AFM (2013) is: ”De verwachting is dat voor stakeholders integrated reporting zich ontwikkelt tot de belangrijkste informatiebron over het reilen en zeilen van de onderneming.”
1.4
Onderzoeksvragen
In de inleiding is besproken wat de achterliggende gedachte is betreffende integrated reporting. Volgens de IIRC (2013b) willen stakeholders tegenwoordig van ondernemingen niet alleen een verantwoording over financiële prestaties, maar ook verantwoording over andere keuzes die ondernemingen maken, zoals arbeidsomstandigheden van medewerkers, milieubeleid en
bescherming van mensenrechten. Stakeholders beoordelen ondernemingen in toenemende mate op hun maatschappelijke rol. Ondernemingen vinden dat stakeholdersparticipatie en hun betrokkenheid een belangrijk onderdeel is van de maatschappelijke ontwikkeling van de onderneming.
Ondernemingen publiceren hun integrated report aan hun stakeholders met als doel hun
economische, sociale en/of milieu prestaties te tonen. Zij krijgen hiermee de mogelijkheid om hun processen, producten en strategische keuzes en de problemen waarmee zij worden geconfronteerd te tonen en uit te leggen. Ik wil gaan onderzoeken of ondernemingen de verwachtingen van stakeholders meenemen bij de inrichting van hun integrated report.
De centrale onderzoeksvraag luidt als volgt:
Is integrated reporting gebaseerd op de verwachtingen van de stakeholders?
Met behulp van deze deelvragen wil ik de centrale onderzoeksvraag beantwoorden: 1. Wat houdt integrated reporting in?
2. Wat houdt het stakeholder engagement in?
3. Houden ondernemingen rekening met de stakeholders belangen in de inhoud van integrated report?
4. Wordt het proces van de stakeholder dialoog beschreven in het integrated report?
1.5
Opzet van het verslag
In dit verslag wordt in hoofdstuk twee ingegaan op de beschrijving van integrated reporting aan de hand van literatuur en eerdere publicaties en wordt het theoretische kader van dit onderzoek beschreven. Tevens wordt in dit hoofdstuk aan de hand van het GRIG4 het stakeholder engagement beschreven. Hoofdstuk drie gaat in op de methodologie, waarin beschreven wordt op welke wijze de data is verzameld, geselecteerd en op welke wijze de data is verklaard en gebruikt. In hoofdstuk vier worden de onderzoeksresultaten geanalyseerd en samengevat. In hoofdstuk vijf worden conclusies getrokken aan de hand van de onderzoeksresultaten en wordt tevens de centrale onderzoeksvraag beantwoord.
2. Theoretisch kader
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de inhoud van integrated reporting en het stakeholder
engagement. Tevens wordt de relatie tussen theorieën en de centrale onderzoeksvraag beschreven. Paragraaf 2.1 beschrijft hoe integrated reporting is ontstaan en wat het inhoudt. In paragraaf 2.2 komt het stakeholder engagement aan de orde, gevolgd door de theorieën die relevante zijn bij dit
onderzoek (paragraaf 2.3).
2.1
Integrated reporting
In hoofdstuk 1 is al kort ingegaan op de term “Integrated reporting”. Er zijn verschillende definities in omloop van wat integrated reporting betekent en wat de impact van het integrated report is. King III (King Code of Governance Principles for South Africa) definieert integrated reporting als volgt:
Het International Integrated Reporting Council (IIRC, 2010) definieert integrated reporting als volgt:
Volgens GRI (2012) is er veel veranderd sinds de huidige traditionele verslaggeving werd ontworpen. De manier van zaken doen, hoe het waarde creëert en de context waarin ondernemingen opereren zijn veranderd. Er wordt tegenwoordig steeds meer aandacht besteed aan trends zoals:
- Globalisering.
- Toenemende beleidsactiviteiten in de wereld vanwege financiële crisis. - Hogere verwachtingen rondom transparantie en verantwoording. - Bevolkingsgroei.
- Milieuproblematiek.
- Huidige en toekomstige schaarste van hulpbronnen.
GRI (2012) stelt dat de komst van integrated reporting een nieuwe vorm van corporate reporting. Het is gebouwd op de fundamenten van de tekortkomingen van traditionele verslaggeving, governance, remuneratie en duurzaamheidverslaggeving en weerspiegelt op een manier hun onderlinge
afhankelijkheid. In 2009 was King III uitgebracht en werd aan ondernemingen aanbevolen om geïntegreerde verslagen te publiceren. In 2010 voldeden Zuid-Afrikaanse beursgenoteerde
ondernemingen bij hun verslaggeving aan het framework van King III. Zuid-Afrika is het eerste land dat rapportage-eisen rondom integrated reporting bij wet heeft geregeld. Dit leidde in mei 2010 tot de oprichting van het Integrated Reporting Committee of South Africa, met het doel om richtlijnen te ontwikkelen betreffende het opstellen van integrated reporting.
“Integrated Reporting demonstrates the linkages between an organisation’s strategy, governance and financial performance and the social, environmental and economic context within which it operates. By reinforcing these connections, Integrated Reporting can help business to take more sustainable decisions and enable investors and other stakeholders to understand how an
organisation is really performing”.
“Integrated reporting means a holistic and integrated representation of the company’s performance in terms of both it’s finance and it’s sustainability.”
In augustus 2010 hebben Prince’s Accounting for Sustainability Project (A4S), Global Reporting Initiative (GRI) en de International Federation of Accountants (IFAC) de International Integrated Reporting Committee2 (IIRC) opgericht met als doel het ontwikkelen van een Internationaal Integrated Reporting Framework. Dit framework is bedoeld een overkoepelend framework te zijn dat
ondernemingen handvatten geeft bij het communiceren van informatie richting de investeerders en andere stakeholders betreffende relevante informatie betreffende (toekomstige) financiële en niet financiële informatie van ondernemingen in een duidelijk, beknopt, aangesloten en vergelijkbaar formaat.
Union Bank of Switzerland (UBS) (2012) stelt dat het concept “Integrated reporting”, ook soms “One report”genoemd een nieuw idee is, maar ook een oud idee. Op dit moment is er een groeiende vraag naar integrated reporting vanuit stakeholders, maar ook door marktomstandigheden. Investeerders gebruiken jaarverslagen om ondernemingen beter te begrijpen in de context van
investeringsmogelijkheden. Het doel van andere stakeholders is het verbeteren van de kwaliteit van de onderneming.
Volgens UBS (2012) houdt integrated reporting in:
- Communicatie van belangrijke informatie naar de stakeholders ter vereenvoudiging van het investeringsbesluitvormingsproces.
- Een duidelijk beeld geven van de relevante elementen van de strategie en de vooruitzichten van ondernemingen, de risico’s en bedreigingen en hoe ondernemingen hiermee omgaan.
- Het opnemen van niet-financiële informatie in het verslag. Een goed verslag maakt duidelijk hoe er met milieu, sociale of governance zaken wordt omgegaan en hoe dit in overeenstemming is met de strategie.
- Bedrijfskritische informatie voor de stakeholders wordt makkelijker verschaft. Wat integrated reporting niet is volgens UBS (2012):
- Het verdubbelen van de hoeveelheid informatie in het jaarverslag met het toevoegen van nieuwe prestatie indicatoren.
- Splitsen van het maatschappelijke report en het jaarverslag.
- Delen van het maatschappelijke verslag aan het jaarverslag toevoegen.
De GRI (2013) richtlijnen bieden verslaggevingstandaarden, standaard informatieverschaffing en een implementatiehandleiding bij het opstellen van integrated reporting door organisaties ongeacht hun omvang, sector of locatie. Deze richtlijnen bieden een internationaal framework voor ondernemingen die geïnteresseerd zijn in het bekendmaken van het bestuursbeleid betreffende milieu, sociale en economische prestaties. De GRI (2013) stelt dat de richtlijnen geschikt zijn bij de voorbereiding van elk type informatieverschaffing. De richtlijnen zijn ontwikkeld door wereldwijde stakeholdersraadpleging met vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven, niet-gouvernementele organisaties (NGO’s) en
financiële markten en tevens auditors en deskundigen op verschillende gebieden en in nauwe samenwerking met de regelgevers en overheid vertegenwoordigende instellingen in verschillende landen.
De GRI richtlijnen zijn opgedeeld in twee delen: - Reporting Principles and Standard Disclosures.
- Implementation Manual.
De Reporting Principles and Standard Disclosures bevatten verslaggevingprincipes, standaarden voor openbaarmaking en handvatten voor de toepassing van de duurzaamheidverslaggeving criteria volgens de richtlijn. De Implementation Manual bevat uitleg over de invoering van de
verslaggevingprincipes, de voorbereiding van informatie voor bekendmaking en de interpretatie van verschillende concepten in de richtlijn.
2.2
Het stakeholder engagement
2.2.1
Enkele relevante publicaties
Greenwood (2007) stelt dat het stakeholder engagement een indruk van maatschappelijk
verantwoord ondernemen geeft. Als ondernemingen het stakeholder engagement opnemen in hun strategie of beleid, dit een actie van verantwoording is ten aanzien van de stakeholders. Het stakeholder engagement is een actie die de onderneming onderneemt om stakeholders in een positieve zin te betrekken in bedrijfsactiviteiten.
Mathur et al. (2008) stelt dat het stakeholder engagement vanuit twee perspectieven kan worden gezien:
- Een management perspectief dat gericht is op het vastleggen van kennis, het aantrekken van investeerders, het verminderen van conflicten en het stimuleren van innovatie.
- Een ethisch perspectief waar belangrijke stakeholders worden betrokken in het
besluitvormingproces, het verbeteren van besluitvorming en bouwen van sociaal kapitaal. Volgens Mathur et al. (2008) zijn beide perspectieven belangrijk voor duurzame ontwikkeling, maar het stakeholder engagement kan worden gezien als een kans voor het sociale leerproces waarbij diverse stakeholders een gemeenschappelijk platform hebben om over elkaars waarden te leren en te delen en één waarde te creëren met een gemeenschappelijke visie en doelstellingen. De stakeholder dialoog is verstandig bij het verhogen van bewustzijn van de managers en bij veranderend gedrag van de maatschappij en als het de handelwijze beïnvloedt van de onderneming.
Steurer et al. (2005) stelt dat stakeholder relations management (SRM) een manier is waarbij ondernemingen worden geconfronteerd door stakeholders met economische, sociale, and milieu kwesties.
Volgens Power(1991) worden er soms vraagtekens gezet bij de aard van de verantwoording, vooral in het kader van de relatie tussen onderneming en maatschappij, bijvoorbeeld waar het gaat om
maatschappelijke verslaggeving. Gray et al. (1988) stelt dat er ook aandacht moet worden besteed aan de betrouwbaarheid van verslaggeving en de mate waarin het daadwerkelijk bijdraagt aan het
beantwoorden van wensen en eisen van stakeholders en aan de legitimiteit van ondernemingsgedrag. “The more an organisation engages with its stakeholders, the more
accountable and responsible that organisation is towards the stakeholders.”
Steurer et al. (2005) beschrijft: ‘‘Development that meets the needs of current generations without compromising the ability of future generations to meet their needs and aspirations’’.
2.2.2
ISO 26000
Volgens ISO 26000 (2010) wordt maatschappelijk verantwoord ondernemen gezien als de bereidheid van ondernemingen om verantwoordelijkheid te nemen voor de gevolgen van hun activiteiten en beslissingen op de mens, het milieu en de maatschappij en daar verantwoording over af te leggen. Het gaat om het vinden van een balans tussen sociale (people), ecologische (planet) en economische (profit) dimensies van ondernemen en het minimaliseren van negatieve duurzaamheidseffecten van de onderneming op haar stakeholders en de maatschappij.
2.2.3
AccountAbility
In 1999 publiceerde AccountAbility de AA1000 Framework standard. In deze standaard wordt ondermeer ingegaan op het stakeholder engagement. AccountAbility definieert het stakeholder engagement als volgt:
AccountAbility (2011) stelt dat AA1000SES werd ontwikkeld met behulp van een breed,
multi-stakeholdersproces. Het stakeholder engagement is niet nieuw, het stakeholder engagement is alleen tegenwoordig pas geaccepteerd als een fundamenteel onderdeel voor de duurzaamheid van een onderneming en het succes van een onderneming. Stakeholders zijn niet alleen investeerders of niet-gouvernementele organisaties. Het zijn individuen, groepen van personen of organisaties die door de activiteiten, producten en/of diensten van de onderneming beïnvloed worden of beïnvloed kunnen worden door de bijhorende effecten. Het stakeholder engagement is een proces dat gebruikt wordt door ondernemingen om een dialoog te voeren met relevante stakeholders met als doel om
gemeenschappelijke resultaten te bereiken.
AA1000SES (2011) is nu erkend als een fundamentele ondernemingsverantwoording, omdat het ondernemingen aanmoedigt om stakeholders te identificeren, te begrijpen en te reageren op duurzaamheid problemen –en zorgen en ondernemings –besluiten, acties en prestaties te verklaren en verantwoorden naar hun stakeholders.
Ondernemingen die vinden dat de dialoog effectief was voor het probleem, zoeken dan naar manieren om de dialoog op een preventieve manier te gebruiken in plaats van op een regressieve manier. Ondernemingen nemen het stakeholder engagement dan op als onderdeel van risico identificatie –en management. Zij ontdekken dat stakeholder dialoog resulteert in een beter en productiever omgeving en zelfs de prestaties verbetert. Tot op heden is het echter nog niet mogelijk te definiëren wat een kwalitatief goede of slechte stakeholder engagement is.
Een dialoog voeren met individuen, groepen van personen of organisaties die door de activiteiten, producten en/of diensten van de onderneming beïnvloed worden of beïnvloed kunnen worden door de bijhorende effecten en reageren op hun zorgen verbetert de ondernemingsprestatie. Het verhoogt de ondernemingskennis en draagt bij aan een toestemming van hun omgeving om te kunnen blijven opereren.
“Inclusivity is the participation of stakeholders in developing and achieving an accountable and strategic response to sustainability. Stakeholder engagement is a tool that organisations use to help them achieve inclusivity.”
Het stakeholder engagement kan leiden tot:
- Meer rechtvaardige en duurzame sociale ontwikkeling door stakeholders een kans geven in het besluitvormingproces.
- Tot een beter risicomanagement en reputatie.
- Bundeling van middelen zoals, kennis, mensen, geld en technologie om problemen en doelstelling te behalen die anders niet gerealiseerd kunnen worden door ondernemingen. - Inzicht krijgen van de complexe operationele omgevingen, inclusief markontwikkelingen en
culturele dynamiek.
- Kennis van stakeholders resulteert in product -en procesverbeteringen.
- Stakeholders op te voeden, te informeren en beïnvloeden om hun beslissingen en acties op de ondernemingen en omgeving te verbeteren.
2.2.4
GRI
De GRI (2013) geeft een handvat voor de informatieverschaffing door de onderneming over haar stakeholder engagement in het integrated report. Dit handvat is geen voorschrift, maar een richtsnoer voor de informatie die – indien de onderneming er voor kiest om over het stakeholder engagement te rapporteren – tenminste in het integrated report vermeld moet worden. Hierna zijn de belangrijkste GRI richtlijnen uit de G4 die zijn gericht op het stakeholder engagement opgenomen.
GRIG4 24: Stel een lijst op van de stakeholders groepen die betrokken zijn bij de onderneming. GRIG4 25: Beschrijf de stakeholders en maak een selectie waarmee je een dialoog aangaat.
GRIG4 26: Beschrijf de vorm van communicatie, frequentie en type van communicatie per stakeholder groep en leg daarbij vast of de dialoog specifiek was aangegaan als onderdeel van de voorbereiding van het integrated report.
GRIG4 27: Beschrijf de kernonderwerpen en de kwesties die ter sprake zijn gekomen door het
stakeholder engagement en hoe de onderneming hierop heeft geantwoord op deze kernonderwerpen en kwesties, en hoe het stakeholder dialoog proces verwerkt is in het integrated report. Meld tevens de stakeholders groepen die deze kernonderwerpen en de kwesties ten orde brachten.
2.2.5
Ter afsluiting
Het stakeholder engagement is een handeling van ondernemingen om stakeholders te betrekken in bedrijfsactiviteiten. Het stakeholder engagement wordt gezien als de bereidheid van ondernemingen om verantwoording te nemen -en af te leggen aan de stakeholders. Zoals aangegeven in de diverse subparagrafen zijn er meerdere standaarden om het stakeholder engagement vorm te geven. In dit onderzoek is de standaard GRI G4 van toepassing. Aan de hand van GRI G4 zal het datamodel voor dit onderzoek worden opgesteld en zullen de jaarverslagen geanalyseerd worden. De verwachting is dat ondernemingen een actieve stakeholder engagement publiceren om een actieve dialoog met stakeholders te houden.
2.3
Relevante theorieën
In deze paragraaf wordt ingegaan op de voor mijn onderzoek relevante theorieën. De theorieën die een relatie hebben met de centrale onderzoeksvraag zijn: agency theorie en stakeholders theorie.
2.3.1
Agency theorie
Scott (2012) definieert agency theorie als volgt:
De agency theorie heeft als basis dat er een overeenkomst is tussen de agent (management) om bepaalde diensten te verrichten ten behoeve van de principaal (eigenaar). De theorie heeft als veronderstelling dat er in de relatie tussen de principaal en agent een belangentegenstelling is, waarbij de agent andere belangen nastreeft dan de principaal voor ogen heeft.
Daarnaast is de principaal niet in staat om de activiteiten en doelen van deze activiteiten van de agent te achterhalen, omdat de principaal niet over voldoende informatie beschikt. De agent zit namelijk dichter op de zaak dan de principaal. Het management zal een informatievoorsprong hebben, ook wel informatie asymmetrie genoemd. Dit houdt in dat er sprake is van een ongelijke verdeling van
informatie tussen partijen als gevolg van tegengestelde belangen. Hierbij zijn een tweetal problemen te scharen:
- Adverse selection (relevantie) houdt in dat de maatschappij niet dezelfde informatie als het management tot zijn beschikking heeft ofwel een informatieachterstand heeft. Het
management kan zelf selecteren welke informatie zij vrijgeven (veelal gunstig) en welke niet. - Moral hazard (betrouwbaarheid) houdt in dat sommige partijen de acties van anderen niet
kunnen observeren, terwijl deze acties de belangen van alle partijen in de transactie beïnvloeden.
Het belang van stakeholders wordt het beste gediend bij een goede afweging tussen relevantie en betrouwbaarheid, waarbij relevante informatie, zoals milieu de stakeholder in staat stelt de
toekomstige economische vooruitzichten van ondernemingen in te schatten, en waarbij betrouwbare informatie juist en vrij is van bias en andere manipulatie door het management.
De agency theorie is primair gericht op de principaal, meestal de eigenaren van de onderneming. De maatschappij vraagt tegenwoordig een integrale verantwoording over de activiteiten van de
onderneming. Hierdoor neemt het belang van relevante informatie ten aanzien van de stakeholders toe. De stakeholders komen hierdoor in dezelfde positie als de eigenaren van de ondernemingen, namelijk dat zij niet in staat zijn om de activiteiten van het management te achterhalen, omdat net zoals de eigenaren van de onderneming, stakeholders ook niet over voldoende informatie beschikken. Uiteindelijk is het doel dat de belangen van het management en de maatschappij één
gemeenschappelijk belang wordt voor de onderneming.
2.3.1.1
Ter afsluiting
De agency theorie beschrijft dat er een overeenkomst is tussen de agent (onderneming) en de principaal (eigenaar) waarbij de agent bepaalde diensten verrichtten behoeve van de principaal
“Agency theory is a branch of game theory that studies the design of
contracts to motivate a rational agent to act on behalf of a principal when the agent’s interests would otherwise conflict with those of the principal.”
(eigenaar). Stakeholders hebben dezelfde (of mogelijk nog grotere) informatieachterstand als de eigenaar van de onderneming. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is niet meer mogelijk zonder het stakeholder engagement.
Volgens de GRI doe je dit door middel van het stakeholder engagement. Het uiteindelijke doel van de agency theorie is om alle belangen op een lijn te krijgen.
Volgens AFM (2013) is de verwachting dat integrated reporting de belangrijkste informatiebron hiervoor moet worden. Een duidelijke en volledige integrated reporting kan dus bijdragen om meer transparanter te zijn ten aanzien van de stakeholders.
De IIRC (2013b) stelt dat stakeholders niet alleen een verantwoording over financiële prestaties willen van ondernemingen, maar ook verantwoording willen over de ondernemingsrol in de maatschappij, zoals een milieubeleid. Het is de verwachting dat het engagement stakeholders in staat stelt om hun standpunten te laten horen en hun belangen kenbaar te maken aan de onderneming en dat de onderneming (toekomst) relevante informatie verstrekt aan de stakeholders. Er zal onderzocht worden of ondernemingen het kernonderwerp milieu in de sectoren oil & gas, mining, gas- water & multi-utilities, electricity en transportation services in het stakeholder engagement behandelen.
2.3.2
Stakeholders theorie
Freeman (1984) definieert stakeholders en stakeholders management als volgt:
De impuls achter stakeholders
De impuls naar stakeholders management was om een kader te ontwikkelen dat een antwoord gaf op de zorgen van het management dat werd belaagd met milieukwesties. Traditionele strategie
frameworks hielpen de managers niet om een nieuwe strategierichting te ontwikkelen noch hielp het de managers om nieuwe mogelijkheden te creëren in veranderende tijden.
Volgens Gray et al. (1995) zou het onjuist zijn om de legitimatie theorie en de stakeholders theorie als twee totaal verschillende theorieën te zien, omdat er een overlap is tussen beide.
Donaldson & Preston (1995) delen de stakeholders in op basis van hun relatie met de onderneming. Hierbij hanteren zijn drie benaderingen, namelijk:
De beschrijvende benadering beschrijft de organisatie als een stelsel van samenwerkende en tegenstellende belangen vanuit de verschillende stakeholders.
De instrumentele benadering is een relatie tussen stakeholders management en het bereiken van ondernemingsdoelstellingen. Ondernemingen die zich focussen op het stakeholders management zullen hierdoor relatief succesvol zijn in het behalen van hun doelstellingen. In deze benadering komt de legitimatie theorie ter sprake.
De normatieve benadering houdt in dat een onderneming rekening houdt met stakeholders belangen vanuit het intrinsieke belang van de stakeholders en niet omdat het in het belang komt aan de onderneming. De basis voor de beschrijvende benadering vormen de instrumentele en normatieve benadering samen.
“A stakeholder in an organization is any group or individual who can affect or is affected by the achievement of the organization's objectives.”
"Stakeholder management as a concept, refers to the necessity for an organization to manage the relationships with its specific stakeholder groups in an action-oriented way.”
Het stakeholdersperspectief op deze wijze in kaart gebracht, bestaat uit drie benaderingen waarbij de instrumentele benadering gekoppeld kan worden aan legitimatie en de normatieve benadering met ethiek. De bedoeling van de stakeholders theorie is dat de onderneming in haar handelen rekening moet houden met de relatie met verschillende stakeholders, omdat deze relatie een twee
richtingsverkeer inhoudt, namelijk de onderneming beïnvloedt de stakeholders, maar de stakeholders beïnvloeden ook de onderneming.
Volgens van der Steen (2004) gaat de stakeholders theorie ervan uit dat het management altijd moet proberen om het nut van de onderneming voor alle belanghebbenden te maximaliseren. De
onderneming is in deze visie geen mechanisme voor het verhogen van rendement, maar een
mechanisme van coördinatie van de verschillende belangen van stakeholders. Het veronderstelt een heldere verantwoordelijkheid van de onderneming naar de maatschappij. Het management richt zich vooral op die belanghebbenden, waarbij wordt verondersteld dat zij kunnen bijdragen aan de doelen van de organisatie.
2.3.3.1
Ter afsluiting
De stakeholders theorie beschrijft dat verschillende groepen verschillende opvattingen hebben over de manier waarop organisaties hun activiteiten moeten uitvoeren. Daarnaast hebben ze verschillende mogelijkheden om ondernemingen te beïnvloeden. Het stakeholder engagement kan helpen om het inzicht in het nut van de onderneming voor alle belanghebbenden te maximaliseren. Het is de verwachting dat het engagement in staat stelt om stakeholders die deelnemen in de dialogen te identificeren.
Mitchell, Angle & Wood (1997) stellen dat stakeholderidentificatie een essentieel onderdeel is van het stakeholder engagement, zodat zij kunnen inventariseren welke stakeholders een voor- of nadeel kunnen ondervinden van de ondernemingsactiviteiten. De stakeholders dienen geïdentificeerd te worden om vervolgens als onderneming te kunnen kiezen welke relatie met welke stakeholder ontwikkeld dient te worden. In de Implementation manual van GRI G4 is aangegeven dat er een verdeling is tussen interne en externe stakeholders. Interne stakeholders zijn werknemers, aandeelhouders, leveranciers en vakbonden. Externe stakeholders zijn bijvoorbeeld klanten, investeerders, overheid, media, maatschappij en NGO’s. De verwachting is dat een onderneming meerdere stakeholders heeft en meerdere malen per jaar communiceren met hun stakeholders.
3. Methodologie
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de methodologie van het onderzoek. Tevens wordt de selectie van ondernemingen en het gebruikte datamodel beschreven.
Paragraaf 3.1 beschrijft de methodologie, gevolgd door paragraaf 3.2 die de selectie van ondernemingen beschrijft. In paragraaf 3.3 wordt het datamodel beschreven, gevolgd door de beperkingen in het onderzoek (paragraaf 3.4).
3.1
Methodologie
Het IIRC Pilot Programme bestaat uit 100 ondernemingen die vrijwillig deelnemen. Het onderzoek wordt uitgevoerd met 58 ondernemingen uit het IIRC Pilot Programme. Het onderzoek betreft een kwalitatief onderzoek (beschrijvend en analyserend onderzoek). Er is voor deze onderzoeksmethode gekozen, omdat het duidelijk en overzichtelijk de processen van de GRI stakeholder engagement weergeeft. De onafhankelijke variabelen van dit onderzoek zijn land en sector. Op basis van GRI G4 24-27 is het datamodel opgesteld om de afhankelijke variabelen te meten.
De data is verzameld door middel van integrated reports van de geselecteerde ondernemingen. De jaarverslagen zijn willekeurig verdeeld tussen acht personen, waarna iedere onderzoeker het collectieve datamodel heeft ingevuld volgens zijn eigen interpretatie, waarna dit datamodel die een ieder individueel model is gehanteerd voor het eigen onderzoek. Elke persoon zal zeven integrated reports doornemen om zo de benodigde data voor het collectieve data te verzamelen. De analyse vindt plaats door uitkomsten onderling te vergelijken.
3.2
Selectie van ondernemingen
Om te onderzoeken of integrated reporting gebaseerd is op de verwachtingen van de stakeholders is gebruik gemaakt van het IIRC Pilot Programme Business Network (2013c). Het IIRC Pilot Programme Business Network bestaat uit twee delen namelijk, het Business Network en het Investor Network. Het IIRC Pilot Programme Business Network bestaat uit 100 internationale en innovatieve
ondernemingen en investeerders uit 25 verschillende landen en een groot aantal sectoren. De participanten variëren van internationale beursgenoteerde ondernemingen tot publieke sectoren. Het IIRC Pilot Programme biedt de mogelijkheid voor ondernemingen om de principes van IIRC toe te passen, als één van de eerste voor integrated reporting. De doelstellingen van het IIRC Pilot
Programme Business Network zijn:
1. Gestructureerde feedback geven aan de IIRC op de bouwstenen van het Framework voor de ontwikkeling en de praktische implementatie ervan.
2. Meebouwen aan de impuls voor ondernemingen met betrekking tot het implementeren van integrated reporting.
Grafiek 1. Landverdeling in het datamodel 2% 2% 5% 5% 5% 9% 2% 14% 10% 9% 2% 2% 12% 3% 3% 3% 2% 5% 2% 3% Turkey Canada Italy Russian Federation Spain South Africa India United Kingdom Brazil Germany Sri Lanka Chile Netherlands
United States of America Denmark Japan Sweden Australia Singapore South Korea
Wij hebben de ondernemingen van het IIRC Pilot Programme geselecteerd op basis van de volgende criteria:
1. Het integrated report moet in het Engels zijn opgesteld.
2. Het jaarverslag moet de kenmerken van een integrated report bevatten.
Grafiek 2. Sectorleiders in Integrated Reporting
0 1 2 3 4 5 6 7
8 Oil & Gas
Mining Chemicals
Pharmaceuticals & Biotechnology Electricity
Transportation services Banks
Financial services
Real estate investment & services Software & computer services Accounting
* Zie bijlage voor volledig overzicht van de sectoren.
Indien het jaarverslag van één van de deelnemende ondernemingen niet voldoet aan de voorwaarden (integrated report), is dit jaarverslag niet meegenomen in het onderzoek. Van de 100 ondernemingen die deelnemen aan het IIRC Pilot Programme, is vastgesteld dat de jaarverslagen van 42
ondernemingen niet geschikt zijn voor dit onderzoek. Derhalve is het onderzoek uitgevoerd met de jaarverslagen van 58 ondernemingen. In de dataset zijn de meest recente integrated reports
meegenomen. Er kan dus sprake zijn van verschillende boekjaren en verslagjaren. De variëteit van de ondernemingen is belangrijk voor het onderzoek, zodat de invloed van land of sector getest kan worden. Omdat er nog geen gedetailleerde richtlijnen zijn met betrekking tot integrated reporting, zijn geen van de integrated reports van het IIRC Pilot Programme aan elkaar gelijk. In de bijlage treft u de gehele selectie aan van ondernemingen voor het datamodel.
3.3
Het datamodel
Dit onderzoek richt zich op de vraag of ondernemingen in hun integrated report inzicht geven in de verwachtingen van de stakeholders betreffende de inhoud van het integrated report en of het
integrated report daadwerkelijk gebaseerd is op deze verwachtingen. Zoals in hoofdstuk 2 beschreven richt het onderzoek zich op het stakeholder engagement in het Integrated Report. Voor een antwoord op deelvragen drie en vier worden de richtlijnen van de GRIG4 gebruikt om het datamodel op te stellen. In hoofdstuk 2 is beschreven wat de richtlijnen zijn van wat er in elk geval vermeld moet zijn in het Integrated report.
3.3.1
Afhankelijke variabelen
In deze paragraaf worden de afhankelijke variabelen beschreven die in het datamodel zijn opgenomen.
Lengte van het stakeholder engagement
Om de lengte van het stakeholder engagement te bepalen, wordt het stakeholder engagement qua omvang vergeleken met de omvang van het integrated report. Aangezien integrated reporting bedoeld is om een belangrijke informatiebron te worden voor stakeholders, is het essentieel te
bepalen wat de verhouding is van het stakeholder engagement in het integrated report. Bij het nagaan van het stakeholder engagement in het integrated report wordt er formele controle gedaan aan de hand van GRI. Manetti (2011) legt een relatie tussen de lengte van het stakeholder engagement in duurzaamheidverslagen en verschillende landen. De verwachting is dat dit ook geldt voor een
integrated report. Met die reden wordt er een percentage lengte van het stakeholder engagement per land berekend.
Deelname stakeholder dialoog
De stakeholder engagement richtlijnen van de GRI schrijven voor dat er een lijst van de betrokken stakeholders en gebruikers die betrokken zijn bij de onderneming in het stakeholder engagement moet zijn verwerkt. In de Implementation manual van GRI G4 is aangegeven dat er een verdeling is tussen interne en externe stakeholders. Interne stakeholders zijn werknemers, aandeelhouders, leveranciers en vakbonden. Externe stakeholders zijn bijvoorbeeld klant, investeerders, overheid, media, maatschappij en NGO’s
Doel van de stakeholder dialoog
Volgens de GRI is integrated reporting die gebaseerd is op GRI G4 tot stand gekomen door middel van een dialoog tussen/met stakeholders waaruit overeenstemming moet voortkomen aangaande de relevantie van thema’s voor de onderneming. Heeft de stakeholder dialoog plaatsgevonden als
Manetti (2011) legt een relatie tussen de lengte van het stakeholder engagement in duurzaamheidverslagen en verschillende landen. Er is onderzocht dat bij het analyseren van stakeholder engagement aandacht moet worden besteed aan zowel de aanwezigheid van stakeholder engagement in duurzaamheidverslagen evenals de inhoud van het
stakeholder engagement, omdat de verwachting is dat ondernemingen een actieve stakeholder engagement publiceren in duurzaamheidverslagen om een actieve dialoog te houden met stakeholders. De verwachting is dat dit ook geldt voor een integrated report.
onderdeel van de voorbereiding van het jaarverslag, als informatieverstrekking, als consultatie of als informatieverzameling? Er zal onderzocht worden of in het stakeholder engagement inzichtelijk is gemaakt en met welk doel het stakeholder engagement is opgezet. Daarnaast wordt er berekend wat het doel van de stakeholder dialoog is geweest per sector om te bepalen welke sector de meest benodigde informatie verstrekt.
Vorm van communicatie met stakeholders
De GRI G4 stelt dat een beschrijving in het stakeholder engagement aanwezig moet zijn over de vorm van communicatie en het type van communicatie per stakeholdersgroep. Hierbij kan je denken aan bijeenkomsten of congressen, het jaarverslag, open dialogen, brieven, enquêtes of via de corporate website.
Frequentie communicatie met stakeholders
In het stakeholder engagement moet zijn toegelicht hoe frequent de onderneming communiceert met haar stakeholders. Dit kan eenmaal per jaar zijn, per maand/kwartaal of meerdere malen per jaar.
Onderwerpen
Hiervan stelt de GRI dat alle kernonderwerpen en kwesties die ter sprake zijn gekomen door het stakeholder engagement beschreven moeten zijn in het integrated report, bijvoorbeeld
milieuvervuiling, maatschappij, arbeidsomstandigheden, productkwaliteit of veiligheid. In het onderzoek zal worden vastgesteld of in het stakeholder engagement inzicht wordt gegeven in de benoemde relevante onderwerpen. Volgens de IIRC (2013c) vinden stakeholders het belangrijk dat kernonderwerpen van een onderneming behandeld worden. Met die reden zal er onderzocht worden of het onderwerp milieu behandeld wordt in de sectoren oil & gas, mining, gas- water & multi-utilities, electricity en transportation services.
Overleg en afhandeling
De GRI G4 richtlijn 27 stelt dat indien er overleg heeft plaatsgevonden met stakeholders betreffende de onderwerpen, dit proces beschreven moet zijn in het stakeholder engagement, en toegelicht moet zijn of de onderneming met de input van stakeholders iets heeft ondernomen. Hierbij zal een relatie worden gelegd tussen overleg en afhandeling en de sectoren.
Aard van communicatie
Door recente schandalen is de stakeholder dialoog niet alleen waar problemen worden geanalyseerd en geïnventariseerd, maar waar ook meer beoogd wordt naar een gezamenlijke probleemoplossing. In het onderzoek zal worden vastgesteld of in het stakeholder engagement beschreven wordt of de problemen zijn geïnventariseerd, geanalyseerd of dat er sprake was van een gezamenlijke probleemoplossing.
Strategie
Stakeholders hebben verschillende mogelijkheden om ondernemingen te beïnvloeden. Freeman (1984) stelt dat stakeholders betrokkenheid een onderdeel van de strategie is. Ondernemingen willen met het oog op integrated reporting werken aan hun legitimiteit. Door het stakeholder engagement op te nemen in hun strategie wil de onderneming laten zien dat zij de belangen van de stakeholders belangrijk vinden. In het onderzoek zal worden vastgesteld of in het stakeholder engagement wordt aangegeven of het stakeholder engagement een onderdeel is van de verslaggevingstrategie.
3.4
Beperkingen onderzoek
De ondernemingen zijn willekeurig verdeeld over de acht personen die gezamenlijk onderzoek doen naar de kwaliteit van integrated reporting, elk op hun eigen deelthema. De daarbij gehanteerde dataset waarin alle modellen per onderzoek zijn opgenomen is door elk van de participanten voor de aan hen toegewezen verslagen ingevuld. Daarbij wordt het risico gelopen dat deze datasets per participant naar eigen inzicht zijn ingevuld. Dit kan de betrouwbaarheid van het onderzoek in gevaar brengen, omdat de participanten het datamodel invullen volgens hun eigen opvattingen. Tevens is een beperking in dit onderzoek dat alleen integrated reports worden meegenomen die zijn opgenomen in het IIRC Pilot Programme, terwijl er ondernemingen zijn die niet in dit programma zijn opgenomen maar die mogelijk jaarverslagen publiceren die ook nuttige informatie kunnen bevatten voor dit onderzoek. Tenslotte is de algemeenheid van het onderzoek een beperking, omdat er naar de
stakeholders als geheel wordt gekeken en niet naar één specifieke stakeholder, waardoor er diepgang in het onderzoek ontbreekt.
4. Onderzoeksanalyse
In dit hoofdstuk worden de onderzoeksresultaten besproken. Zoals in hoofdstuk 3 is besproken is het onderzoek uitgevoerd aan de hand van afhankelijke variabelen volgens de GRI, die zijn opgenomen in het datamodel.
Per paragraaf worden de resultaten van de afhankelijke variabelen vanuit het datamodel besproken.
4.1
Lengte van het stakeholder engagement
Tabel 1. Lengte van het stakeholder engagement
Totaal aantal woorden stakeholder engagement Totaal aantal woorden integrated reports
33.127 2.708.735
1,22%
In bijlage 1 is te zien dat de lengte van het stakeholder engagement gemiddeld 1,22% per integrated report is. In de database is een kolom opgenomen met het aantal woorden van het stakeholder engagement en een kolom aantal woorden integrated reports, waarbij genoteerd is wat de lengte ervan is. Verslagen waarbij geen stakeholder engagement aanwezig was, zijn geëlimineerd. Uit het onderzoek blijkt dat de verhouding van het stakeholder engagement ten opzichte van het integrated report minimaal is, terwijl het stakeholder engagement een belangrijk proces is om een actieve dialoog met de stakeholders te houden.
Daarnaast is de gemiddelde lengte van het stakeholder engagement berekend per land. Dit is onderzocht om te observeren of het stakeholder engagement per land veel of weinig inhoudt heeft gekregen ten opzichte van het integrated report. Uit het onderzoek blijkt dat de omvang van het stakeholder engagement in de integrated reports van ondernemingen uit United States of America gemiddeld 11% bedraagt, terwijl de omvang daarvan in de verslagen van ondernemingen uit India, Turkey en Japan het minst is.
Grafiek 3. Lengte van het stakeholder engagement per land.
0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% Turk ey Can ada Italy Rus sian Fe dera tion Spa in Sou th A frica Indi a Uni ted Kingd om Bra zil Ger man y Sri Lank a Chi le Net herla nds Uni ted Sta tes of A mer ica Den mar k Japa n Swed en Aus tralia Sin gapo re Sou th K orea
4.2
Deelname stakeholder dialoog
Grafiek 4. Deelname stakeholder dialoog
Werknemers 18% Klant 17% Leveranciers 10% NGO 4% Maatschappij 16% Investeerders 7% Overheid 11% Media 5% Aandeelhouders 10% Vakbonden 2%
Uit het onderzoek blijkt dat ondernemingen in het stakeholder engagement verschillende stakeholders vermelden. Sommige ondernemingen vermelden maar enkele stakeholders, terwijl andere ondernemingen een lijst van betrokken stakeholders vermelden. In grafiek 4 is de verdeling van stakeholders in de stakeholder dialoog weergegeven. Er is hierbij een top tien gemaakt van stakeholders en er is berekend in hoeveel verslagen deze stakeholders werden vermeld hoe vaak zij deelnamen aan de stakeholder dialoog. Tevens is te zien dat de werknemers en klanten het meest deelnemen aan de stakeholder dialoog, namelijk 18% en de vakbonden het minst, namelijk 2%.
4.3
Doel van de stakeholder dialoog
Grafiek 5. Doel van de stakeholder dialoog
Als onderdeel vd voorbereiding rapport 6% Informatieverstrekking 31% Consultatie 8% Informatieverzameling 43% Verantwoording geven 12%
Grafiek 5 geeft een overzicht weer van het doel van de stakeholder dialoog. Hierbij is onderzocht met welke reden de stakeholder dialoog is gehouden. Er is onderzocht of de stakeholder dialoog is gehouden als onderdeel van de voorbereiding van het rapport, als informatieverstrekking, als consultatie, als informatieverzameling of wilde de onderneming verantwoording afleggen aan hun stakeholders. Het onderzoek geeft weer dat de stakeholder dialoog grotendeels werd gehouden om informatie te verzamelen. Het doel van de stakeholder dialoog is onderzocht in relatie met sectoren. Uit grafiek 6 blijkt dat in de sector chemicals de stakeholder dialoog grotendeels werd gehouden voor zowel informatie verstrekking als informatieverzameling.
Grafiek 6. Doel van de stakeholder dialoog per sector. 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 O il & G a s C h e m ic a ls E le c tr ic it y B a n k s R e a l e s ta te in v e s tm e n t & s e rv ic e s A c c o u n ti n g
Als onderdeel van de voorbereiding rapport
Informatieverstrekking Consultatie
Informatieverzameling Verantwoording geven
4.4
Vorm van communicatie met stakeholders
Tabel 2. Vorm van communicatie met stakeholders
Vorm van communicatie met stakeholders Aantal Percentage
Bijeenkomst 34 32% Website/social media 23 21% Jaarverslag 9 8% Brieven 5 5% Enquête 16 15% Congres 13 12% Open dialoog 7 7% Totaal 107 100%
De vorm van communicatie met stakeholders is onderzocht (tabel 2) en daaruit blijkt dat
ondernemingen voornamelijk communiceren met de stakeholders via bijeenkomsten, gevolgd door communicatie via de website en social media, zoals facebook en twitter. Het minst voorkomend is communicatie via brieven. Uit het onderzoek blijkt dat hoewel ondernemingen een actieve stakeholder dialoog willen houden, er nog weinig sprake is van een open dialoog.
4.5
Frequentie communicatie met stakeholders
Grafiek 7. Frequentie communicatie met stakeholders.
Maandelijks; 0%
Meerdere malen per jaar; 48%
Kwartaal; 14% Jaarlijks; 19%
Incidenteel; 19%
De frequentie van de communicatie met stakeholders is verdeeld over vijf frequenties, namelijk; maandelijks, meerdere malen per jaar, per kwartaal, jaarlijks en incidenteel. Er zijn in totaal 21 ondernemingen die de frequentie van de communicatie met stakeholders hebben genoteerd in hun integrated reports. Uit het onderzoek blijkt dat die ondernemingen meerdere malen per jaar communicatie met hun stakeholders hebben.
4.6
Onderwerpen
Grafiek 8. Onderwerpen. Economie 24% Milieu 19% Arbeidsomstandigheden 19% Mensenrechten 14% Samenleving 12% Productkwaliteit 12%Uit het onderzoek blijkt dat ondernemingen in het stakeholder engagement onderwerpen noemen. Sommige ondernemingen vermelden maar enkele onderwerpen, terwijl andere ondernemingen een lijst van onderwerpen noemen in het stakeholder engagement. Grafiek 8 geeft de top 6
kernonderwerpen en kwesties weer die zijn besproken door middel van het stakeholder engagement. Er is een verdeling gemaakt aan de hand van onderwerpen in de GRI. Hieruit blijkt dat ondernemingen het meest rapporteren over de economie gevolgd door milieu en arbeidsomstandigheden.
Grafiek 9. Onderwerp milieu per sector.
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5
Oil & Gas Mining Gas, water &
multiutilities
Electricity Transportation
services
Ja Nee
Zoals beschreven in paragraaf 2.3.1.1. is er onderzocht of het onderwerp milieu in de sectoren oil & gas, mining, gas- water & multi-utilities, electricity en transportation services behandeld wordt in het stakeholder engagement. Hieruit blijkt dat ondernemingen uit de bovengenoemde sectoren
4.7
Overleg en afhandeling
Grafiek 10. Overleg en afhandeling.
Ja 42% Nee
58%
In grafiek 10 wordt weergeven of er overleg met de stakeholders betreffende de onderwerpen heeft plaatsgevonden en of dit proces wordt beschreven en of er iets met de input van stakeholders is ondernomen. Uit de grafiek blijkt dat volgens het jaarverslag bij 42% van de ondernemingen overleg en afhandeling heeft plaatsgevonden. In het stakeholder engagement is niet duidelijk zichtbaar beschreven of er iets met de input van stakeholders is ondernomen.
Grafiek 11. Overleg en afhandeling per sector.
0 0,5 1 1,5 2 2,5
Oil & Gas Mining Gas, water &
multiutilities
Electricity Transportation
services
Ja Nee
Er is tevens een relatie gelegd tussen overleg en afhandeling en sectoren. Volgens grafiek 11 vindt het meeste overleg met de stakeholders plaats in de sector Oil & Gas en wordt dit proces beschreven in het stakeholder engagement.
4.8
Aard van communicatie
Grafiek 12. Aard van communicatie.
Gezamenlijke probleemoplossing 17% Analyserend 38% Inventariserend 45%
In grafiek 12 wordt aangegeven in welke aard de stakeholder dialoog gehouden is. Is het gericht naar gezamenlijk probleemoplossend, analyserend of inventariserend? Uit de grafiek blijkt dat in de meeste gevallen het een inventariserend karakter heeft. Hieruit blijkt dat hoewel er tegenwoordig meer beoogd wordt naar een gezamenlijke probleemoplossing tussen ondernemingen en stakeholders, in de praktijk het nog een inventariserend karakter heeft.
4.9
Strategie
Grafiek 13. Strategie. Ja 75% Nee 25%Hierbij is onderzocht of stakeholders betrokkenheid een onderdeel is van de strategie die een onderneming heeft. Uit het onderzoek blijkt dat de strategie van 42 van de 56 ondernemingen stakeholders betrokkenheid heeft opgenomen in hun strategie.
5. Conclusie
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de conclusie en discussie voortvloeiend uit het onderzoek en wordt antwoord gegeven op de deelvragen en centrale onderzoeksvraag. Tevens worden er mogelijkheden gegeven voor vervolgonderzoek.
Paragraaf 5.1 beschrijft de theoretische en wetenschappelijke relevantie. In paragraaf 5.2 wordt de onderzoeksconclusie gegeven, gevolgd door mogelijkheden voor vervolgonderzoek (paragraaf 5.3).
5.1
Theoretische en wetenschappelijke relevantie
Zoals in hoofdstuk 2 beschreven, is integrated reporting een nieuwe vorm van verslaggeving. Het is ontstaan vanuit de groeiende vraag vanuit stakeholders en door recente schandalen. Het onderzoek is uitgevoerd aan de hand van de richtlijnen van de GRI. In dit onderzoek is de focus gelegd op het stakeholder engagement in het integrated report. Het stakeholder engagement is geen nieuw concept, alleen is het tegenwoordig geaccepteerd als een essentieel onderdeel voor het succes van een onderneming. Zoals Greenwood (2007) stelt is dat het stakeholder engagement een actie die de onderneming onderneemt om stakeholders in een positieve zin te betrekken in bedrijfsactiviteiten. De theorieën die relevant zijn bij het beantwoorden van de centrale onderzoeksvraag zijn:
agency theorie en stakeholders theorie.
5.1.1 Het stakeholder engagement
De verwachting is dat ondernemingen een actieve stakeholder engagement publiceren om een actieve dialoog met stakeholders te houden. Uit het onderzoek blijkt dat het stakeholder engagement slechts 1,22% van het integrated report is. De aard van de communicatie met hun stakeholders heeft een inventariserend karakter (45%). Hieruit blijkt dat bij de stakeholders dialogen, problemen worden geïnventariseerd maar nog weinig sprake is van gezamenlijke probleemoplossing. Tevens blijkt uit onderzoek dat -indien er overleg heeft plaatsgevonden met de stakeholders- dit proces niet beschreven is. Uit het onderzoek blijkt dat er niet wordt beschreven of de onderneming iets heeft ondernomen met de input van de onderneming (58%). Hieruit valt af te leiden dat ondernemingen luisteren naar de input van de stakeholders, maar onduidelijk is in het stakeholder engagement of de input van de stakeholders wordt meegenomen in de uiteindelijke besluitvorming. Hieruit kan
geconcludeerd worden dat de mate waarin het stakeholder engagement daadwerkelijk bijdraagt aan het beantwoorden van de wensen en eisen van de stakeholders nog onvolledig is.
5.1.2 Agency theorie
Volgens AccountAbility is het stakeholder engagement om stakeholders op te voeden, te informeren en beïnvloeden om hun beslissingen en acties op de ondernemingen en omgeving te verbeteren. De resultaten van dit onderzoek geven weer dat 75% van de ondernemingen stakeholders betrokkenheid heeft opgenomen in hun strategie (grafiek 13). Uit het onderzoek blijkt tevens dat het doel van het stakeholder dialoog informatie verzamelen (43%) is en niet informatie verstrekken. De verwachting is dat het doel van het stakeholder engagement is het behandelen van kernonderwerpen en kwesties zoals het onderwerp milieu in de sectoren oil & gas, mining, gas- water & multi-utilities, electricity en transportation services ter verantwoording aan de stakeholders. Uit de resultaten van dit onderzoek blijkt dat in het stakeholder engagement het onderwerp milieu niet behandeld wordt. Dit is in overeenstemming met de agency theorie van Scott (2012) die stelt dat de eigenaar van de
onderneming niet in staat is om de activiteiten van het management te achterhalen. Stakeholders hebben dezelfde informatieachterstand als de eigenaren van een onderneming.
