Den oorspronck, begin ende aenvanck der Nederlandtscher oorlogen

(1)

Nederlandtscher oorlogen

Geduyrende de regeringe vande Hertoginne van Parma, de Hertoge van Alba ende eensdeels vanden groot

Commandeur

Pieter Christiaenszoon Bor

bron

Pieter Christiaenszoon Bor, Den oorspronck, begin ende aenvanck der Nederlandtscher oorlogen.

Geduyrende de regeringe vande Hertoginne van Parma, de Hertoge van Alba ende eensdeels vanden groot Commandeur. Govert Basson, Leiden 1617

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/bor_001oors02_01/colofon.php

© 2012 dbnl

(2)

(3)

[Den oorspronck, begin ende aenvanck der Nederlandtscher oorlogen]

Pieter Christiaenszoon Bor, Den oorspronck, begin ende aenvanck der Nederlandtscher oorlogen

(4)

HI

STORYTIJTS GETUYCH

, vermeldet het voorleden, En toont de waerheyt claer, van 'tleven hier beneden, Brengt in gedachten weer, al't gene is geschiet, Door sticht'lijck onderwijs, en onderscheyt van reden, Leert volgen ons het goet, en 'tquade hier vertreden, VVel can hy spieg'len hem, die hem in and'ren siet.

(5)

Aen mijn E. Heeren, Mijn E. Heeren de Regeerders ende Magistraten van 'Graven-haege.

ICk hebbe E. Heeren, over eenighe jaeren in druck wtgegeven den Oorsprong, Begin ende Aenvang der Nederlandtscher Oorlogen, Beroerten ende Borgerlijcke

oneenicheyden, daer mede het deel Nederlants, het welcke de Keyser Carolus de vijfde Roomsch Keyser van dien name, inden jare 1555. overgegeven heeft synen Soone Philippo van dien name de tweede Coning van Hispaengien, mede gequelt is geweest, sedert den selven tijdt, ende gheduyrende de regeringhe vande Hertoginne van Parma Gouvernante sijn natuyrlijcke Suster, ende vanden Hertoge van Alba Gouverneur van wegen ende in den naem van den selven Coninck, ende dat in twee deelen, elcx van drie Boecken, de welcke ick ten selven tijde toegeeygent hebbe myne E. Mog. Heeren, mijn Heeren de Staten 's Lants van Vtrecht: ende hoe vvel de selve niet en zijn gheschreven geweest met so cierlijcken stijle ende geleerde penne, als die materie vvel is

(6)

vereyschende, ende eenighe gheleerde mannen vvel souden hebben connen doen, soo zijn nochtans de selve haer E. Mog. aenghenaem gheweest, ende ben dickwils vermaent gheweest om daerinne voort te gaen, maer verstaende dat verscheyden andere dit vverck by der handt ghenomen hadden om dit wt te voeren: daer beneffens met veele andere onleden ende fwaricheyden becommert zijnde, heb ick daer in vvillen rusten, om te sien of andere my de vordere moeyten afnemen soude moghen, alsoo zijnder verscheyden gheweest, die daer in ghearbeyt hebben, soo vvel

VVtlanders als Ingesetene, die haer vvercken int licht ghegheven hebben in

verscheyden taelen ofte spraecken. Doch alsoo ick noch gheene en heb ghesien die 'tvoornemen hebben ghehadt 'tselve te doen opte maniere ende ordre by my gheraemt, dat oock eenighe van dien, van veele saecken qualijck onderricht zijn gheweest, eenighe oock gheheel partijdich, ende de vvaerheyt ende de faecken anders verdraeyende dan die inder vvaerheyt zijn toeghedraeghen: ben ick ten laetsten bedacht sommigher goeder vrunden aenporringhe plaetse te geven, ende de penne vvederom by der handt te nemen ende daer van gheheel mijn vverck te maecken,

(7)

ende soo my Godt almachtich toelaet ende gheen verhinderinghe voorcomt, mijn leven daer in voortaen te besteden, tot een euwighe memorie, nut ende dienst van mijn Vaderlandt, ende vande naecomelingen, ende grootmaeckinghe van den naeme Godes, die seer vvonderlick in dese Landen ende saecken heeft ghewrocht, teghen de machtichste Potentaet van de Christenheyt. Alsoo heb ick mijn voorgaende vvtghegeven stucken van nieus overghesien, de selve hier ende daer grootelijck vermeerdert met verscheyden saecken, daer ick naderhandt kennisse ende seeckerheyt af hebbe becoomen, van persoonen van qualiteyt, die de vvaerheyt beminnen, ende gheerne sien souden dat de naecomelinghen niet met beuselen ende loghenen, maer mette vvaerheyt onpartijdelijck souden vverden ghedient; vvaerinne ick voorts eenighen tijdt ghecontinueert hebbe, ende met Godes hulpe vorder meene te gaen:

middelretijdt heb ick oock tusschen tijden om my selven (als ick ledighe tijdt ghehadt hebbe) te oeffenen, de voorschreven mijne vvtghegevene schriften in Laedekens vervaet, ende daer noch eenighe by ghevoecht, inhoudende een ghedeelte van 'tgheene onder de Regeeringhe van den groot Commandeur is gheschiet, daer

(8)

van ick noch niet in druck en hebbe ghegeven, maer ter gelegender tijt, soo't den Heere gelieft sal geschieden, ende dit tot vermaeckinghe der Nederlantscher vrouwen ende jeucht, de vvelcke meestendeel het hooft ende sinnen ongeerne met veel leesens quellen, ende nochtans vvel geerne van alles vvetenschap souden begeeren te hebben, daer vvt sy int corte sullen mogen verstaen ende in memorie behouden, 'tgene int lange ende breet sedert den voorsz. tijdt in dese Landen geschiet ende by my geschreven is. Daer in ick hebbe naer gevolcht de oude maniere onser voorvaderen, die veel tijts de geschiedenisse haers tijdts in Liedekens vervaet hebben, ende bysonder in dese ende noort-waerts geleghen Landen, vvelcke Liedekens ick gestelt hebbe op voysen vande Nederlantsche Psalmen, diemen hier gewoon is te singen, ende dat slecht en recht in onconstich gemeen dicht, dat het by een yder licht can verstaen ende begrepen vverden, sonder eenighe potische const-vvoorden (die voor de slechte duysterheyt geven) te gebruycken, also ick in mijn oude dagen, om niet veel tijts te verliesen, my daerin niet en hebbe vvillen oeffenen, latende andere fraye geesten, die hier te lande nu vele zijn, die jonger zijn ende daer toe lust tijdt ende begeerte mogen hebben 'tselve over. 'Tis my genoch dat de selve materie genoech sullen

(9)

vinden om haren tijdt in te besteden, ende my in myne slechticheyt te laten begaen, in meeninge zijnde daerin oock voort te gaen met geleghentheyt so ick bevinde dat het die aenghenaem is, tot vviens gerief, vermaeckinghe ende versterckinge der memorie ick dit gedaen hebbe. Ick hebbe goet ghevonden dit V. E. myne Heeren toe te eygenen, tot een teecken van mijn dienstvvillicheyt, goede genegentheyt ende danckbaerheyt van uwe goedt-jonsticheyt my betoont in den tijt dat ick alhier gewoont ende verkeert hebbe, also V. E. de smerten der selver inlandtscher Oorloghen, by sonder in de jaeren 1573. tot 1577. ende langer, meer dan te vvel beproeft hebben, ende aen de verwoestinge der huysen schoone ghebouvven ende vvoonbare plaetsen te sien vvas, ende my gedenckt met bedroeftheyt ghesien te hebben, als ick de eerste mael, terstont nae de pacificatie van Gent, alhier quam. Verhopende dat V.E. int goede sullen nemen, dat ick V. E. dit slecht ende onvolcomen vvercxken toe schrijve, vvant het vvt goeder herten geschiet, hoe dat het oock by andere soude mogen vvtgeleyt vverden. Ist dat uvve meenichfuldighe occupatien niet toe en laeten 'tselve te lesen, 'tsal altijdts moghen dienen om uvve E. Huysvrouvven ende Kinderen te doen gedencken ende de memorie te ververschen en-

(10)

de te verstercken van 'tghene hier in de voornoemde tijt is geschiet. Godt almachtich vvil V.E. verleenen een lange voorspoedighe ende gelucksalighe Regeringhe tot sijns naems eere, vvelvaert ende voorspoet der ingesetenen, ende V.E. ende ons allen beschermen ende bewaren van vvederom te vervallen in sodanige swaricheden, daer wt de selve almachtige Godt, V.E. door syne goedertierenheyt ende

onwtspreeckelijcke bermherticheyt verlost heeft, daer van hem eere, prijs, danck ende lof zy inder euwicheyt. In 's Graven-haege den lesten Februarij, anno 1617.

V.E. dienst-bereyde,

P

IETER

B

OR

C

HRISTIAENSOON

.

(11)

Vanden oorspronck begin ende aenvanck vande Nederlantsche Oorlogen ende Beroerten,

Sedert het overgeven der selver Landen aenden Coninck Philips de tweede van Hispanien, gheduyrende de Regeringhe vande Hertoginne van Parma Gouvernante, ende den Hertoghe van Alva Gouverneur inden name van den selven Coninck over de voorsz. Landen.

I. Liedt.

Verhalende int corte het inhout van het eerste boeck vanden Oorsprong der Nederlantsche Oorloge: Op de wijse, vanden eersten Psalm, Die niet en gaet in de godtlosen Raet.

+25. Octob. 1555.

HEt Nederlandt ,,verciert aen allen cant,⁺

+De Keyser geeft den Coninck Philippo sijn zoon de Nederlanden over.

Liefflijck beplant,, Caroli waertste pandt,⁺ Heeft hy sijn soon Philippo overgeven:

Ten eynde hy daer mede soude leven,

(12)

En regeren nae haer wetten eenpaer, Gelijck hy gedaen hadde meenich jaer.

+De Coninck belooft de Nederlanden te regeren na haer wetten ende privilegien.

+Dit beloft hy,,sijn vader te dien ty, Bedanckt hem vry van die gift met verbly, Maer heeft daer van niet vele onderhouwen:

Want sijn liefde seer haestlic ginck verkouwen, Deur oprockenaers seer fel boos en quaet, Die om haer profijt saeyden twist en haet.

Het oorloch swaer tegen Vranckrijck voorwaer,

+Vrede tusschen Vranckrijck en Neerlant.

+Verandert claer,, in vrede openbaer,

+1559.

+Waer na de Coninck wt het lant wil trecken, Om in Spaengien te verhangen de hecken;

+De Coninc wil vier duysent Spangaerts in garnisoen opte frontieren in Neerlandt laeten.

+Doch meenden hier te laeten garnisoen Van vier duysent Spaensche soldaten koen.

+De Staten ende grote Heren versoecken aenden Coninck dat hy het Spaensch Krijsvolc wil doen vertrecken, twelck hy toelaet.

+Die Staten goet ,versochten met ootmoet, Den Coninck vroet dat hy tspaensche gebroet Alhier te landt niet en sou willen laten,, Om de ruste van sijn trou ondersaten:

Hierdeur werden die Staten gemaeckt swert, Hoe wel 'tvertreck noch toegelaten wert.

+Den Spaenschen raet beduyt dit zeer ten quaetsten.

+Den Spaenschen raet ,,benijden dit tot smaet, Want dese daet, benam haer toeverlaet,

Om na haer sin te mogen gouverneren:

Doch meendent hem naemaels wel te verleren,

+De Coninck vertrect uyt Nederlandt.

+Daerna vertrock de Coninck wel gesint Naer Spaengien toe, met een goede voorwint.

(13)

Begin der Regeringe vande Hertoginne van Parma.

+1560.

De Cardinael ,,Granvel vol prachts en prael⁺

+De Cardinael van Granvelle soeckt de Spaensche Inquisitie in Neerlant te voeren.

Wou maecken cael,, het Neerlandt altemael:⁺ Socht t'voeren in d'Inquisitie van Spaengien;

Daer tegen stelt hem de Prins van Oraengien,

+De Prince van Orangien, Graven van Egmondt en Hoorn zijn hier tegen.

Oock de Graven van Egmont en Hoorn tsaem,⁺ Om t'Nederlandt te houden wt de praem.

Men practiseert ,,'twelck d'onrust zeer vermeert, Tegens begeert,, in te voeren verkeert

+Het insetten vande nieuwe Biscoppen.

Nieu Biscoppen, die t'volck hier souden leren,⁺ En 'tRoomsch geloof zeer souden doen vermeren:

De ketters en kettery vernielen al, Op dat 'tPausdom niet sou comen ten val.

+De Paus bevesticht het insetten der nieu Bisschoppen.

De Paus bevest ,,dit versoeck en request,⁺ 'TNeerlandt ten best,, zomen voorstelt oost west:

(14)

+De Geestelijcke ende Abten zijn hier tegen.

+Hier tegen zijn de geest'lijcke Abdijen, Clagen men wil haer oude recht bestrijen, 'Twelck sy met recht soecken tegen te staen:

Hier mede was men over al belaen.

+1562.

+Men socht met vlijt ,,'tquaet te weren by tijt,

+Men seynt in Spaengien, om dit ende andere saecken af te schaffen, ende daerin te voorrsien, doch te vergeefs.

+Dies men subijt,, naer Spaengien vaert off rijt, Om den Coninck ootmoedich te bewegen, Dat hy doch wil in dees saeck goe raedt plegen:

Doch quaden raedt behiel de overhant:

Dies stont in vrees en onrust 'theele landt.

+1566.

+Des Conincx sin ,,en vast besluyt hiel in,

+Des Conincx resolutie aangaende de straffe Placcaten, Inquisitie ende 'tConcilie van Trenten.

+Om int begin,, al waert sonder gewin, De straffe placcaten t'executeren, En d'Inquisiteuren te assisteren:

Datmen oock 'tConcili van Trenten sou Onderhouden, al quamer om in rou.

+D'oorsaeck van t Nederlants oorloge.

+Dits d'oorspronck siet ,,datmen hier noch geniet, Het groot verdriet,, dat daer na is geschiet,

En geduyrt heeft meenige lange jaeren:

+Onruste des volcx.

+'Tvolck is onrust, de herten vol beswaren:

+Verkeerde wtleggingh van allergoede vermaninghen.

+VVatmen vertoonde met beleeft bescheyt 'Twas te vergeefs, en verkeert wtgeleyt.

+Veel pasquillen ende boeckens gestroyt of gesaeyt.

+Pasquillen veel ,,werden al omgesaeyt, Maer int geheel,, en wert niemant gepaeyt, Men wilde geen trou waerschouwinge achten, 'Tvolcx Heeren, noch der Staten ware clachten:

+De Gereformeerde geven haer belijdenisse des gheloofs int licht.

+Doe quam int licht daermen voor had gevreest 'Tgeloofs belijt, en wtleg na den geest.

(15)

Iaerdicht opte overgifte vande Nederlanden.

de MaChtIghe keIser CaroLVs dIe VIIfde, VVeL bedaCht Vroet, aen zIIn soon phILIps d'oVergIft Van de VVaerde neerLanden doet.

II. Liedt.

Inhoudende int corte tgene int tweede boeck is verhaelt: Op de voys vanden tweeden Psalm: VVaerom raest dat volck met sulcken Hoochmoet &c.

+1566.

ALs het Neerlandt in onrust was gestelt,⁺

Datter gheen hoop van betring scheen voorhanden;

+De t'samencomste der Edelen en henluyden verbont.

Zijn d'Adel veel met honderden getelt⁺ By een vergaert wt veel hoecken en landen, Maecten verbont, 'taenstaend' quaet te beletten;

Die voornaemst' waren oock daer toe bedacht, Hen tegen d'Inquisitie te setten,

Biddender wijs, maer nochtans niet met macht.

+De teeckens vande verbonden Edelen.

Sy droegen om haer halsen teeckens schoon,⁺ Die aen d'een zijd' des Conincx beelt verthoonen, Aen d'ander zijd' een bedelaers tas ten thoon, Met handen trou, wtnemende persoonen Maecten kleeren van asgrau beed'laers laken:

+Oorspronc vanden name Geux.

Barlaymont had hen eerst geusen genoemt,⁺ Daerom sy dees naem niet wilden versaken;

Maer hebbent al op het beste verbloemt.

(16)

+De Heer van Brederode hooft der Edelen, presenteert Requeste aende Hertoginne van Parma.

+Henrick van Brederode wel vermaert, Quam als het hooft, den vijfden April binnen Bruyssel, de Hertoginne hy verclaert De swaricheyt diemen haest sou bevinnen,

+5. April 1566.

+Badt met ootmoet datmen hen wilde hooren, 'Twas om den Coninc te doen trouwen dienst, En niet om Haer off Coninck te verstooren, Men condt bet'ren al scheent opt ongesienst.

Hy ende d'Edelen die daer waren al,

+T'versoeck der Edelen.

+Met meer andren, die sich hadden verbonden, Om te beletten Neerlantds onderval,

Baden datmen de clachten wou doorgronden, Ende by tijts daerin remedieren

Eer't te laet viel, en datmen 'tstraff placcaet VVat sachtlijck soude willen modereren, VVant het is goet datmen in als houdt maet.

Alsmen 'tvertooch nu wel hadde verstaen

(17)

+Goede hoope den Edelen gegeven.

Soo geeftmen hoop dat het ten best sal comen:⁺ Maer men was hier mede wel seer belaen Hoemen dees Adel wel soude betoomen:

Men belooft vast aen den Coninck te senden, Daertoe men kiest twee heeren wel geacht, Diet den Coninc ten best souden voorwenden, Op dat 'trigeur wat sou werden versacht.

+De Marquijs van Bergen ende de Baender-heere van Montigny werden naer Spangien gesonden.

De Marquijs van Bergen was d'eene Heer,⁺ Die naer Spaengien hieromme wert gesonden:

D'ander Montigny die noyt keerde weer, Maer wert daer ter doot gebracht en verslonden.

Middeler tijt so werdemen gewaere,

+Heymelicke predicatien.

Datter veel volcx heymlick ter preecken ging,⁺ Quamen so lancx so meer int openbare, Hoe wel men veel doode en daechlicx ving.

+Vangen, hangen, branden ende dooden om de Religie.

Mer dit vangen, hangen, branden met vier⁺ En holp niet, noch de straffe placcaten:

Brandemen een, daer quamer hondert schier In die plaetse, dies mocht dit al niet baten, VVant het gestorte bloet der martelaren Is 'tsaet der kercken (so Ciprianus seyt) Dus condemense daermet niet vervaren, VVant de religy wert te meer verbreyt.

+De Predicatien Werden int openbaer ghehouden met wapenen in grooter menichten;

Daer naer quamense sterck gestockt, gestaeft,⁺ En wilden niet meer int verborgen blijven:

Sochten geestlijck te zijn gevoet, gelaeft, Sterckten haer, offmense wilde verdrijven:

Versochten vry te mogen leven, leeren, Hielden groote bycomsten over al:

Diemen nu alle dage sach vermeeren, Eerst buyten den steden met groot getal.

(18)

+Vrese binnen Antwerpen.

+Binnen Antwerpen die vermaerde Stadt VVas men in vrees voor oproer, muterije:

Elck een verborch sijn gelt, goet ende schat, Sorchden voor moort, dootslach en roverije:

De Magistraet was hier met seer beladen, VVisten geen raet 'tperijckel wederstaen, Daerom sy die Regente naerstich baden, Om van haer goeden raede te ontfaen.

+De Coopluyden willen vertrecken.

+Die Coopluyden waren in grooten ancxt, D'een socht blijven, d'ander wilde vertrecken, VVisten niet wie de stercxte was off krancxt, VVant veele en wilden hen niet ontdecken:

Dus bleven sy noch vast in groot beswaren, Op hoop datter in sou werden voorsien, Met eenich hooft die de rust sou bewaren, En alle moetwil en oproer verbien.

Dese vrese was vast in al het landt, Mer wantmen daerin niet remedieerde:

+De vergaderinge der Heren Staten afgeslagen.

+Der Staten vergad'ring sloechmen van handt, So dattet haest in onrust heel verkeerde:

+De beeltstorminge.

+Die beelden werden aen stucken geslagen, Veel moetwils wert over al gepleecht, De Magistraten mostent al verdragen, Hoe wel sy hier me waren seer beweecht.

+Accoordt mette Edelen gemaect.

+Hier na wert accoort met d'Edlen gemaeckt, Dat d'Inquisitie soude cesseren,

Daer naer men seer lange hadde gehaeckt, Men sou mogen vry predicken en leren:

De wapenen by 'tvolck aengenomen, Soumen aff-leggen en hen dragen stil,

(19)

Op dattet al in rust sou weder comen, Naer elcx wensch begeerte hoop en wil.

Maer inden Steden soumen preecken niet, Dan daerment int openbaer had gedane, Maer daert te vooren niet en was geschiet, Mocht sulcx niet zijn, wel tegens veeler wane:

Doe begonst hem elck weer tot rust te stellen,

+Verscheyden accoorden met die vande religie ghemaeckt.

Oock werden veel accoorden gemaeckt schier,⁺ Op dat d'een d'ander niet en souden quellen, Maer leven t'saem, in vrede goedertier.

+De brieven gheschreven by den Ambassadeur des Coonincx van Spaengien, tot achterdeel van den Prince, Graven van Egmont en Hoorn.

Dan dese rust en duyrde niet seer lang,⁺ Deur listich beleyt en vals practiseren,

'Twelck men gewaer wert wt twee brieven strang, Geschreven ten nadeel van vroome Heeren, Als Egmont, Hoorn en Prince van Oraengien, Diemen sou thonen valsch, maer schoon gelaet, Om hen te straffen naer den raedt wt Spaengien, Als 'tsou zijn tijt, het ware vroech off spaet.

Iaer-dicht op't overgeven vande Requeste der Edelen.

heer heInrIC Van brederode de CLoeCke heLt, heeft heM tegen de spaensChe InqVIsItle gesteLt.

Iaer-dicht opte Beelt storminge.

In brabant, VLaenderen, hoLLant en VrIesLant onbedaCht, zIIn aL oM dIe aLtaren en beeLden te nIet gebraCht.

Iaer-dicht op't overlijden vande Heer van Brederode.

henrIC Van brederode Van hoLLantsChen adeL VerMaert, VrII-heere Van VIIanen Van stoVter aert,

heeft (VVt zIIn Vader Lant geIaeCht) de doot aenVaert.

(20)

III. Liedt.

VVesende 't Inhout des derden boecx: Opte voys vanden achsten Psalm, O onse Godt en Heer seer hooch gepresen.

+VVat de Inquisitie is.

+D'Inquisiti, daermen wel voor mocht vreesen, Is een ondersoeckinge so wy lesen,

Van het geloof, 'twelck te werck wert gestelt, Deur personen, diem' onder wrede telt.

+Inquisiteurs.

+Inquisiteurs, so werdense geheten, Haer daden sijn-vol listige secreten,

Die niemant hoe wijs, cloeck off eel van aert, En can ontgaen als hy daer wert beswaert.

+De Nederlanders hadden de voorsmaeck vande Inquisitie geproeft.

+De voorsmaeck hadmen hier alree beproevet, Want daer deur warender al veel bedroevet, Om lijf, goet, bloet ende 'tleven gebracht, Die gecomen waren onder haer macht.

+D'Inquisiteurs quellen 'tvolck seer in de plaetsen daerse ingedrongen waren.

+De Landen daer sy waren ingedrongen, VVerden deur de selve seer swaer gedwongen, Vlaenderlant, Hollant ende Vrieslant mee, Beclaechden sulcx, en hadden nimmer vree.

+Der Inquisiteuren groote standticheyt.

+VVant sy pasten op Hoff noch Magistraten, Daechden voor haer, en waren seer verwaten, VVant niemant haer dorst wederspreecken iet, VVt vrees van self te comen in verdriet.

+De Priesters eerst ontwijt selfs gedoot werden.

+Ia Priesters selfs als die vrymoedich spraecken, Konden qualijck ontgaen haer wrede haecken,

(21)

Als Ketters boos werden sy eerst ontwijt, Ter doot gebracht, naer haer oordeel subijt.

+Der Heeren Staten sorchvuldicheyt.

Dus wast niet vreemt dat die Mogende Staten⁺ Sorge droegen, voor haere Ondersaten,

Om dien te verlossen van sulcken last, Daer men die socht onder te brengen vast.

Het predicken nu zijnde toegelaten,

+Geruchte vande

aenneminge der soldaten.

Liep 'tgeruchte datmen aennam Soldaten,⁺ Om 'tselfde haest weder te schaffen aff, En in te voeren de Placcaten straff.

+De gereformeerde soecken hulpe aen Vorsten en Heeren, om aen den Coninck te intercederen.

Dus sochtmen hulp aen Fursten ende Heeren,⁺ Om aen den Coninck te intercederen,

Dat die bloetstorting' mocht werden vermijt, Om in vryheyt te leven t'aller tijt.

+Presentatie van xxx tonnen gouts om in vryheyt des geloofs te leven.

Men presenteerde doe oock by Requesten,⁺ Dertich tonnen gouts tot des Conincx besten, En oock ten dienste al haer goet en lijf, Om in vryheyt te leven man en wijf.

+Groten haet op die vande Religie.

Maer het en heeft haer al niet mogen baten,⁺ 'Thaete haer al, Heeren en Prelaten,

En men verstont oock van 'sConincx besluyt, Om die Religi heel te roden uyt.

+Die van Valencijn werden rebel verclaert ende belegert.

Die van Valenchijn quamen in beswaren,⁺ VVantmense ging 's Conincx Rebel verclaren:

En die hen bereyden tot haer ontset, VVerden verstroyt geslagen en belet.

+24. Meert, 1567. Valencyn opgegeven.

Twee Predicanten ghehangen tot Valencijn.

De Stadt wert opgegeven, veel gevangen,⁺ Daer werden twee Predicanten gehangen,

(22)

En veel ander in lijden gebracht haest, So datmen overal werde verbaest.

+De steden met garnisoen beset.

+Want veel Steden ontfingen garnisoenen, Som vielen af, sochten haer te versoenen, D'ander sochten de wapens nemen aen, Maer de hoop was by velen al gedaen.

+Den Adel comt wederom t'samen, krijgen straffe antwoorde vande Hertoginne.

+Die Gouverneurs sochten de troublen t'stillen, Doe openbaerde hen vele geschillen:

Den Adel heeft hen wederom vergaert, Maer cregen nu straff antwoort onvervaert.

+De Gouvernante heeft veel volcx aengenomen.

+De Gouvernant hadde nu macht in handen, Kreech volck en hulp, wt veel verscheyden Landen, So datse gebruyckte cracht en gewelt,

Ende versloech de Geusen wt het velt.

+Nederlage der Gereformeerde tot Ontserweele.

+Dit wertmen haest gewaer tot Ontserweele, Waer die Geusen verslagen werden veele, Daer deur t'Antwerpen was seer groot oproer, Niemant vertroude haest sijn eygen broer.

+Oproerte Binnen Antwerpen opte Meerbrugge.

+De Prins had daer sijn leven haest gelaten, Desgelijcx oock de Grave van Hoochstraten, Maer het werde int eynt geaccordeert, Daer deur elck wederom tot rusten keert.

+De Heere van Brederode comt tot Amsterdam.

+Brederode comt tot Amsterdam binnen, Daer hem Iaques la Torre oock laet vinnen, Die hem deur last der Gouvernant beveelt T'vertrecken, maer weygert hoe schoon hy queelt.

+De Prince van Orangien treckt Wt het Landt.

+Eyntlijck vertreckt de Prince van Oraengien VVt Neerlandt, naer Duytslandt of Almaengien,

(23)

Doe werde die vreese en vlucht seer groot, Elck socht t'ontcomen 'tperijckel en noot.

+Vlucht der Gereformeerde.

Men ging oock haest de vluchtige na jagen,⁺ Som werden gehangen en som verslagen, De benautheyt was groot int gantsche Lant, De Kercken weer verciert aen allen cant.

+Vergeefsche hoope op des Conincx comste.

Dan om 'tvolck veel noch int Lant te doen blijven,⁺ Vertroostmense met 's Conincx listich schrijven, Dat hy haest comen sou seer goedertier, En stellent weer in rust en vrede schier.

+Diemen seyt dat met veel volcx comt.

Maer 'tmeestendeel daer op niet en betrouwen,⁺ Zijnde geen fundament om op te bouwen.

VVant die spraeck was dat hy met veel volcx quam, Om al te vernielen in toorne gram.

+De Hertoginne doet by Placcaet het vluchten verbieden, 18. Septemb.

1567.

De Hertogin het vluchten liet verbieden,⁺ Maer daer deur het noch veel te meer geschieden, VVant elck vreesde te blijven al te lang,

Sorgende gecastijt te werden strang.

Iaer-dicht op't innemen van Valencijn.

de heer Van noorCarMes heeft VaLenCIIn sterC belegen, d'ontsetters VersLegen en de stadt geCregen.

Iaer-dicht op't vluchten van die vande religie wt haer Vaderlandt.

dIe gereforMeerde dIe VLVChten 't Landt, aLs gebroCken LaCh der edeLen Verbant.

(24)

IIII. Liedt.

Inhoudende int corte, 'tverhael des vierden boecx vande Nederlantsche Oorloch, ofte het eerste onder de Regeringe des Hertogen van Alba, Opte voys van den LI. Psalm: Ontfermt u over my arme sondaer.

+De Heeren van de Nederlanden hebben van oude tijden gehadt ende ghestelt een Gouverneur van haeren bloede, die in henluyder afwesen 't Lant naer hare wetten ende privilegien soude regeren.

+DE Nederlantsche Heeren seer vermaert, Hebben van outs, vermits sy vele Rijcken Besaten, die sy niet conden beswijcken:

Hier gestelt op dat 't Landt sou zijn bewaert, Een Gouverneur gemeenlijck van haer bloet, Die als hy selfs in alles mocht gebieden, Nade wetten en Privilegien goet, Op dat geen tiranny soude geschieden.

(25)

Den Raedt die by den Gouverneur resideert,

+Des Raedt van Staten Die wert alhier genoemt den Raedt van Staten,⁺

Daermen al dat tot 's Lants voordeel en baten, Tzy van Vrede goet ofte Oorloch verkeert,

+Des secreten Raedt.

Besluyt, somen oock in den Raet secreet⁺ Handelt van privilegien statuyten,

Van 's Lants grensen, ende al datmen weet, Dat behoort tot hoocheyt binnen en buyten.

+Des Raet van Financie.

Noch heeft de Heer een Raedt die van het gelt,⁺ 'Thoochste gebiet heeft over sijn Domeynen;

Om die t'vergrooten en niet te verkleynen:

D'ordonnantien ende wetten stelt,

Oock van beden die op 's Lants-heers versoeck, By den Staten werden geconsenteret:

Daer houdtmen hieraf Registers en Boeck, So datmen weet waer toe 'tal wert bekeret.

+Provinciale Raden.

Noch stelt die Landts-heere Raden met macht⁺ Om te oordelen over de geschillen,

Die te nederleggen ende te stillen, Omme het volck te houden in eendracht, Voor dese Raden men in recht betrect, Niet alleen de gemeene Ondersaten,

Maer die Landts-heer, stelt hem die self subject, Op dat niemant yet quaets soude aenvaten.

+In tijde van Vrede gheen krijsvolck int Landt dan opte Frontieren:

In tijdt van Vree, is geen Krijsvolck int Landt,⁺ Dan in Frontier-plaetsen ende Casteelen:

Men krijchtse hier licht op 's Lants-heers beveelen;

+noch Wt nabuyrs, en eygen landt byder handt,⁺

+Oock geen oorlochschepen.

Geen oorlochschepen men dan oock en hout,⁺ Om die groote costen alsdan te schouwen:

(26)

VVantmense haest gereet maeckt en opbout, Dat 'tverwonderbaerlick is allen lantdouwen.

Nu keeren wy tot die histori weer,

+De Hertogin van Parma scrijft aenden Coninck dat het alles was gestilt.

+De Hertogin heeft den Coninck geschreven, Dat het nu alles was in stilte even

Gebracht, nae sijn wil ende haer begeer, Versoeckt dat hy geen volck neer en sendt, Dat hy costen en moeyten wel mocht sparen, 'T was al in rust, d'oproerte was geendt,

Der Spaengaerts comst, mocht nieuwe onrust baren.

Maer haer voorschrijven en wert niet geacht,

+Des Coninex Resolutie was al ghenomen, dat den Hertoch van Alva met veel Spaengaerden int Nederlant souden comen.

+Die Resoluti die was al genomen,

Dat veel Spaengaerden int Lant souden comen, Op datter veel souden werden gestraft:

Den Hertoch van Alva hadt dit bevel, Die het volck vast aen allen cant vergaerde, Op dat hy haest sou overcomn snel, Met oorlochs volck te voet ende te paerde.

Dit maeckte int Lant een seer grote scrick, VVant elck was in ancxte ende vol sorgen, Dat hyder veel sou doen hangen en worgen, Ende brengender meenicht' inden strick:

Met Spaengaerts en Italianen veel,

+28. Augusti 1567.

Duc Dalba comt te Brusel.

+Quam hy int Lant, en voorts te Brusel binnen, Besette met sijn volck Stadt en Casteel, En dede voorts al dat hy const versinnen.

+Gevanckenisse der Graven van Egmont en Hoorn,

+Onlancx daer na, hy snel gevangen nam, De Graven van Egmont ende van Hooren,

+ende

+Twee Nederlantsche Heeren hooch gebooren:

+Van Heer Antonis van Stralen en meer andre.

+Heer Anthonis van Stralen eel van stam,

(27)

Die wert t' Antwerpen mee gevangen haest, Ende meer and're in verscheyden Steden,

+Grote verbaestheyt ende vlucht.

Doe vluchtender vele, zijnde seer verbaest,⁺ Want dit gerucht hen haest al om verbreden.

+'Toprechten vanden nieuwen Raedt, diemen den Bloed'-raedt noemde.

Ducd'Alb'recht op eenen nieuwen Bloed'-raet,⁺ Verbiet kennis te nemen alle Hoven,

Van troubels saecken, die hy gaet vergroven,

+De Hertogin van Parma wert van het gouvernement ontslagen en treckt wech.

Den Coninck van 'tgouvernement ontslaet⁺ Sijn suster, die we'erom treckt by haer man, Voorts beschuldicht hy, vele Magistraten, Ende recht vele nieus en wreedtheyts an, Hoe wel weynich tot 's Lants of Conincx baten.

+De bouwinge vant Casteel van Antwerpen.

Hy bout tot Antwerpen een Casteel of Slot,⁺ Daer mee hy al d'in woonderen wil dwingen, Naermaels bestaet hy 't oock tot Groeningen, Oock te Vlissingen, maer 'twert daer verbrot,

+Indaeginghe der groote Heeren ende Edelen.

Nassau, Culenburch, Hoochstraet en Breroo,⁺ Met veel Edel Heeren doet hy indaegen, Om t'antwoorden op syne vragen snoo,

Maer sy wachten hen voor sijn schalcke laegen.

+De Grave van Buyren naer Spaengien gevoert.

Den Grave van Buyren des Princen soon,⁺

Doet hy tegens 's Lants Recht, naer Spaengien voeren, 'Sgelijcx doet hy, op veel gevluchte loeren,

Om hen te brengen in verdriet en hoon:

+'TConcilie van Trenten inghevoert ende de nieuwe Bisschoppen.

Hy voert oock in 'tConcilie van Trent,⁺ En nieu Bisschoppen sonder tegenspreecken, Want elck een die vreesde sijn dreygement, Haer herten waren al t'samen besweecken.

+1568.

De Prince van Oraengien soeckt hulpe tegen den Hertoge van Alba.

Als nu de Prince van Oraengien cloeck,⁺ Het ongelijck, dat hem de Hertoch dede, Niet langer en conde verdragen mede, Dede hy sijn clachten aen allen hoeck,

(28)

Soeckt hulpe, die hem veel wert toegeseyt, Van vreemde en van vrunden ende magen, Dees toonden hen daer toe te zijn bereydt, VVant vele mosten oock dit leet verdragen.

+De Graef vanden Berch neemt 's Herenberge in.

+De Graef vanden Berch, neemt 's Heren-berch in, Maer hy wert daer haest weder wt gedreven:

+Graef Lodewijck valt in Vrieslant neemt VVedde ende den Dam.

+Graef Lodewijck heeft veel volcx aengeschreven, En krijcht haest 't Huys te VVedde tot gewin, Neemt oock den Dam, en ander plaetsen meer, Arenberch treckt hem met veel Spaengaerts tegen,

+De Graef van Arenberch wert verslagen.

+VVert daer verslagen, Lodewijck behaelt eer, En heeft daer veel buyts en geschuts gekregen.

+1568. den 1. Junij, De Hertoch van Alba doet veel Edelen dooden.

+Doch sijn broeder Graef Adolph van Nassau, Bleef daer oock doot, met veel vrome Lants-knechten, Men deed' daech'licx niet dan schermutsen vechten, Men maeckte de boeren vast cael en rau:

Den Hertoch van Alba hier door gestoort, Dede wt spijt Graven en Edlen dooden,

+Oock, de Graven van Egmont en Hoorne.

+Aen Egmont en Hoorne wert dit gespoort, En an'dre meer, dien hy 'tleven wtrooden.

(29)

+Duc d'Alba treckt tegen Grave Lodewijck, ende wint de slach.

Daer na tooch hy te velde wel gemoet,⁺ Om te levren slach, aen 'tvolck van Nassouwen, Dees riepen gelt, en bleven int benouwen, Want de Spaengaert vol trots ende verwoet, Spaerde niemant, sloechse int vluchten doot,

+Graef Lodewijck ontcomt wt de slach.

Dan Graef Lood'wijck ist noch met veel ontcomen,⁺ Som verdroncken, en quamen in doots noot, Hier door wert de hoope van veel benomen,

+De Prince treckt teghen Duc d'Alba.

Maer de Prince, neemt oock die Oorloch aen,⁺ Heeft veel schoon volcx, Oversten, Capiteynen, Monstert sijn volck, die al te samen meynen, Den Vijant sou tegens hen niet bestaen:

+Duc d'Alba begraeft hem voor Maestricht, ende derf niet slaen

Maer duc Dalba, voorsichtich ende loos,⁺ En wil niet slaen, maer hout hem vast beslooten, Om te verduyren, hy die plaetse koos

By Maestricht, dit heeft de Prince verdrooten.

+De Prince krijcht gebreck van victualie en gelt.

Want alle ding, victuali en gelt,⁺

Voor paerden en 'tvolck, quam hem te ontbreecken, VVaer deur vele, den moet haest is ontweecken, Doch de Prince, als een cloeck en vroom helt,

+Soeckt tegen den Hertoch te slaen.

Soeckt gestadich met den Hertoch te slaen,⁺ Treckt heen en weer om hem ten slach te locken:

+Hy houdt hem al met schermutseringe op.

Maer den Hertoch soeckt die al te ontgaen,⁺ VVil hem met schermutseringe opdocken.

+Degelixe schermutseringe sender veltslag.

D'een tijt krijcht 'sPrincen volcke de neerlaech,⁺ D'ander tijt wert weer, 's Hertochs volck geslagen, Maer den velt-slach wil den Hertoch niet wagen, Hoe wel den Prins daerom niet en wert traech,

+Niemant binnen 's Lants derf hem roeren tot voordeel vanden Prince.

Doch als hem niemant binnen 's Lants en roert,⁺ Noch hem eenige hulp en derf toonen,

(30)

So hem te vooren int gemoet was gevoert, Soeckt hy 'tvolck te behouwen en verschoonen.

VVant winter en quaet weer quam opte hant, So dat hy't niet lange sou mogen herden,

+De Prince treckt weder Wt het Landt.

+Treckt wt het Landt, laet den Hertoch bewerden, Die wt hovaerdy, oprecht ende plant

+Duc d'Alba recht syn eygen Beelt op, tot Antwerpen op't Casteel.

+Sijn Beelt, t'Antwerpen, als victorieus, Op het Casteel, daer't elck mocht aenschouwen, Als triumpherende over die Geus,

Maer elck had' van sijn doen een afgrouwen.

+'Tfaetsoen des Beelts en byvoechsels.

+Dit Beelt was den Hertoch geheel gelijck, Van coper geschut of metael gegooten, Onder sijn voeten lach ter neer gestooten, Een tweehoofdich lichaem neder int slijck, Met vier armen, een wtsteeckende voet, Toorts, knods, en bijl, en een gebroocken hamer Inde handen, ende meer ander goet,

Welcx beduyt men mocht wtleggen bequamer.

+VVilegginge ende radinge van des Beelts beduydinghe.

+D'een leydet wt, dat hy was een Tyran, Triumpherende over de Heeren Staten, Oock over 't Volck, Heeren en Ondersaten, En al die hy gedaen had inden ban:

Andre seyden, 'twaren Hoorn en Egmont, Of de Prince en Lood'wijck van Nassouwen, Die hy in naem en fame had gewont, En wt Nederlandt verdreven in rouwen.

(31)

(32)

Iaer-dicht op het doden vande Graven van Egmont en Hoorne.

d'edeL graVen Van egMont en hoorn ontsChVLdICh bLoet, VVert Vergoten deVr 'shertoChs Van aLba VVreetheIIt VerVVoet.

Iaer dicht opte comste vanden Hertoge van Alba in Neerlandt.

ferdinandi hertoge Van aLba CoeMst' In NeerLandt, geVaLt tot Last en sChadelIILke bIIstant.

V. Liedt.

Inhoudende int corte 'tgeheel Inhout des vijfden boecx, of het tweede by tijde des Hertogen van Alba: Opte voys vanden negenden Psalm, Heer ick wil u wt 'shertschen gront.

+1569.

Des Hertogen van Alba handel als de Prins wederom was vertrocken.

+DIe Hertoge van Alba boos, Tirannich ende Goddeloos, Doet neerstelick in alle hoecken, Des Princen goetgunstige soecken.

+Plant de nieuwe Bisschoppen voors inne daers' noch niet en zijn ingestelt.

+De nieu Bisschops hy voorts in voert, Waer deur het volck seer wert ontroert, D'Inquisiti wil hy inprenten,

Met oock het Concili van Trenten.

+Hy eyscht die privilegien.

+Hy eyscht privilegien schoon, Dat sy hem daer af doen betoon,

+Doet vele menschen dooden.

+En laet seer vele menschen dooden, Om die Religi wt te rooden.

(33)

+De Roode-roede Spel wert gehangen.

Die Provoost, of Roo-roede Spel,⁺ Was lang geweest der Geusen quel, Die wert na sijn bevel gehangen, Ende heeft loon na werck ontfangen.

+De Prins treckt na Vranckrijck.

De Prince treckt naer Vranckrijck toe,⁺ Om weldoen was hy nimmer moe,

+Doot vanden Hertoge van Tsweebrugge

Die Hertoch van Tsweebrug comt t'sterven,⁺ Hier deur hy veel swaerheyts ging erven.

+De doot vanden Prince van Conde.

De Prince van Conde comt om,⁺ Daer werden gegaen gangen crom, So wel aen d'een als d'ander zijden, De som seer ongeluckich strijden.

+De Paus begifticht Duc d'Alba met een gulden swaert.

Die Paus die seynt een gulden swaert,⁺ Dat Duc d'Alf niet sou zijn vervaert, Om die Ketters te doen ontlijven, Die by 't Geloof stantvastich blijven.

+De Paus doet de Coninginne van Engelant inden ban.

De Coningin comt inden ban,⁺ Van Engelandt deur 's Paus gespan, Om haer wt haer rijcken te stooten, Maer Godt heeft haer willen vergrooten.

+Duc d'Alba doet veel Engelsche Coopluyden ende haer goederen arresteren.

Duc d'Alba maeckt hem oock party,⁺ Brengt d'Engelsche Coopman int ly, Hy doetse vangen ende spannen, D'Engelsche goeden wt 'tLandt bannen.

+De Coningin maeckt daer tegen de Neerlantsche Coopluyden goederen prijs.

Daer tegen die Coningin wijs,⁺ Maeckt de Neerlantsche goeden prijs, 'Tschijnt ter oorloch te willen loopen, D'ontschuldige het meest becoopen.

(34)

+Elck geeft syn Iustificatie wt.

+Elck maeckt om 'tseerst schoon syne baen,

+De saecke wert geaccordeert tot groote schadt van de Coopluyden.

+Doch d'Oorloch die wert wederstaen, Hoe wel daer vele lijden schade, Men accordcert met goeden rade.

+Duc d'Alba beschrijft de Staten in Meert:

1569.

+Die Staten die werden vergaert, Duc d'Alf wreed' gierich van aert, Eyscht schatting groot boven vermogen, Om 's Lants rijckdom te doen wtdrogen.

+Hy eyscht den hondersten penninck voor eens van alle vaste goeden.

+Den hondersten penninck voor eens, Van geest'lick en waerlick alleens, Van onroerend' en vaste goeden,

Om sijn Spaengaerts in weeld' te voeden.

+Den twintichsten penninck so dickwils als de selve vercocht werden.

+Daer boven den twintichsten noch, So dickwils die sonder bedroch, VVerden vercocht, naer elcx behagen, Oock wt noot droefheyt en clagen.

+Ende den tienden penninck van alle roerende goederen ende eet-waren.

+Daer toe den tienden penninck met, Van eetbaer waren, mager, vet,

Alle goeden die int Landt comen, Te wagen, zee, revieren stroomen.

+D'ontsteltenisse des volcx.

+Hier door was al het volck ontstelt, VVant elck bemint sijn lieve gelt,

+De Staten versoecken dit te ontraden.

+Die Staten waren seer beladen, Ootmoedich sochten sy sulcx t'ontraden.

+Doch te vergeefs.

+Maer hy wilde daer straff met voort, Maeckte sich selven heel gestoort, Tegens die hem hier tegenspraecken, Elck vreesde sijn toorne te smaecken.

(35)

+De geest'lijcheyt t'Vtrecht opposeren tegen dese Schattinge.

Maer die Geest'licheyt t'Vtrecht koen,⁺ Wilden 's Hertochs wille niet doen, Seyden, dat hy na haere wetten, Op haer geen schatting en mocht setten.

+Hy leyt veel Spaengaerden inde Stadt van Vtrecht, tot beswaringe van geestlijcke ende waerlijcke.

Hier deur sent hy Spaengaerden veel⁺ In Stadt, behalven op't Casteel,

Die Geest'lijck en Waerlicke quellen, Als oft waren Conincx rebellen.

+Hy treckt de drie Staten, van Vtrecht in proces voor den Bloet-raet,

Voorts roept hyse voor sijn Bloet-raet,⁺ Leyt Haer, en d'Ed'len, op mesdaet Gequetster majesteyt bedreven, Met al de Magistraten even.

+Sy verantwoorden haer met recht.

Maer sy verantwoorden haer claer,⁺ Met reden, recht, wetten, voorwaer, Dan het en mocht hen al niet baten, 'Twaren partijen die daer saten.

+Onrechtvaerdich vonnisse teghen de Staten van Vtrecht.

Die oordeelden naer haer manier,⁺ Niet rechtvaerdich noch goedertier, Maer soot den Hertoge mocht lusten:

VVaer deur niemant mocht zijn in rusten.

+Tegen de geest'lijcke Collegien.

De geest'lijcke Collegien saen,⁺ VVerden voor gepriveert verstaen, Van het voorsitten inde Staten, Haer stemmen mosten sy naerlaten.

+Tegen d'Edelen.

D'Edelen van 'tvoornoemde Landt,⁺ Verclaert hy oock tot haerder schandt, Niet meer te mogen daer verschijnen, Om daer te stemmen haer meer pijnen,

(36)

+Tegen 'tlichaem vander Stadt.

+Aengaende 'tlichaem vander Stadt, Seyt hy verbeurt te hebben plat, Haer privilegien, vryheyden,

Oock van Stadts incomen te scheyden.

+Haer privilegien verclaert by verbeurt te zijn.

+VVant het wert al geconfisqueert, Daer toe werden sy gepriveert, Van het stemmen ende besluyten, Inde Staten, na haer Statuyten.

+Derf hy dit de geest'lijcke ende Staten doen. so canmen verstaen hoe hy de ghemeent ende cleyne heeft gehandelt.

+Hier wt so canmen mercken vast, Hoe veel hy op de cleene past, Als hy Staten soo Catholijcke, Derf aentasten, met sulck practijcke.

+Sy appelleren aenden Coninck, die renvoijeertse wederom aenden Hertoge.

+Sy appelleren aen haer Heer, Die sentse totten Hertoch weer, Diese te meer gaet tormenteeren, So datse niet weten waer keeren.

+1570.

Vier Pastooren inden Haege gedoot.

+Vier Pastooren werden gedoot, Deur haet, nijt, en bitterheyt groot, Sy hadden Christum aengehangen, Sy waren lang geweest gevangen.

+1. Van Yselmont,

+De eene was van Yselmont,

+2. Van Monster,

+En d'ander van Monster goet ront,

+3. Van Schagen,

+De derde was Pastoor tot Schagen,

+4. Ende van Lier.

+De vierd'hadt te Lier derven wagen.

+Sy storven vroom, stantvastich ende op Godt gerust.

+Sy storven vroom, cloeck, wel bedacht, Hebbende al 'taertsche veracht,

Om met Gode euwich te leven, Diesy voor al wilden aencleven.

(37)

+Duc d'Alba haele groten haet op synen hals.

Hier deur, en deur meer boosheyt snoot,⁺ Wert tegen hem den haet so groot,

Datmen weerom begint te dencken, Om hem al om te mogen crencken.

+Men houdt heymelijck verstant metten Prince, en daerwerden bedeckte aenslagen gepractiseert.

Men hout met den Prince verstant,⁺ Aenslagen veel aen allen cant, Begintmen weer te practiseeren,

Om verlost t'zijn van 'tschatten, scheeren.

+Des Princen schepen comen in zee ende nemen veel schepen ende goeden.

Schepen ten Oorloch toegerust,⁺ Comen aen die Neerlantsche cust, Nemen dagelicx schepen en goeden, Op plaetsen daerment niet vermoeden.

+Herman de Ruyter neemt 'tSlot van Louvesteyn, dan het wert haestich belegert ende wederom ingenomen.

Herman Ruyter, stout onversaecht,⁺ Heeft lijf, eer, en leven gewaecht, En Louvesteyn 'tSlot ingenomen, Dan 'tis hem seer qualijck becomen.

+De doot vande Coningin van Spaengien.

De Coningin van Spaengien sterft,⁺ Sijn susters dochter hy verwerft,

+Hy trout daer na syn susters dochter.

Die hy tot sijn Con'gin gaet maecken,⁺ Daer veele seer vreemtlijck af spraecken.

+Rijcxdach tot Spiers daer de gebannen ende gevluchte Neerlanders haer clachten doen.

Tot Spiers was een Rijcxdach geraemt,⁺ Daer 'sRijcx Vorsten waren versaemt, De Neerlanders deden haer clachten, Sochten hulpe om te versachten.

+Vrede in Vranckrijck.

In Vranckrijck wert vrede gemaeckt,⁺ En 'tbitter Oorloge gestaeckt,

+De Hugenoten krijghen, vryheyt vande Religie.

De Hugenoten vryheyt kregen,⁺ Maer daer was bedroch in gelegen.

(38)

+'Tvolck van den Grave van Lodron mutineert, ende werden ghestraft alse daer niet op en dachten.

+Graef van Lodrons volck mutineert, Kregen gelt, 'tscheen gepardonneert, Maer sy werden listich bedrogen, Gestraft, gedoot, naeckt wtgetogen.

+1570. den 1. Novemb.

De groote watervloet in Neerlandt.

+God die seynt eenen watervloet, Daer deur veel beesten onverhoet, Menschen, huysen, landen, verdrincken, Dies lieten veel den moet heel sincken.

+Duc d'Alba trots past op God noch op niemant,

+Duc d'Alb' nochtans nergens op past, Doet in Neerlandt groot overlast, Wil vertooning noch clachten hooren, Maer stopt hertneckelick sijn ooren.

+De gevluchte Neerlanders soecken hulpe aen allen zuyden.

+Dies soecktmen hulpe ende troost, In 'tnoorden, zuyden, west ende oost, Om den Duc wt het Landt te drijven:

D'aenslagen meest verlooren blijven.

+Dan den tijt en wasser nog niet..

+VVant den tijt was noch niet vervult, Dies mostmen noch hebben gedult, Tot datse naer lange om draven;

VVeer comen in behouden haven.

+De Prince is wel gemoet tegen Duc d'Alba.

+Maer die Prince vroom, cloeck en vroet, Blijft stantvastich hout goeden moet, Dat hy tot sijn voorneming sal raecken, Al stonden seer sober sijn saecken.

+Duc d'Alba acht den Prins niet, meent hy heeft geen macht meer om teghen hem weer op te staen.

+Daer tegens den Hertoch vol pracht, Meent hy heeft den Prins t'onderbracht, Dat hy geen mid'len sal becomen, Om hem te doen beven of scromen.

(39)

+Maer hy let niet op Godes almogentheyt en cracht.

Doch Goods wond'ren hy niet aensiet,⁺ Die den grooten, licht brengt tot niet, En den cleynen haest can verhoogen, Want alles staet in Goods vermogen.

Iaer-dicht op't innemen van het Huys te Louvesteyn.

herMan rVIIter CLoeCk ten bosCh geboren, heeft LoeVesteIIn IngeCregen en VerLoren.

VI. Liedt.

Verclarende int corte, het Inhoudt des sesten boecx, of het derde boeck vande Regeringe des Hertogen van Alba: Opte voys vanden negen en seventichsten Psalm: De Heydenen zijn in u erfdeel gevallen.

+1571

Graef Lodewijck van Nassau soect hulpe in Vrancrijck tegen Duc d'Alba.

GRaef Lodewijck ,,'sPrins van Oraengien broeder,⁺ Socht in Vranckrijck,, Duc d'Alba 'sLandts verwoeder, Met nieu verbont ,,te spelen nieuwe parten,

+Coninck Caerle de negende van Vranckrijck doet hem toeseggingen

In synen gront,, neemt hy't geheel ter harten:⁺ Hy krijcht toesegging groot,

Van Caerl de negend' snoot, Maer 'twas om te bedriegen, De Hugenoten al,

Want hy sochte haer val, En hen in slaep te wiegen.

(40)

+Moetwille der Spaengaerden binnen Vtrecht.

+Die van Vtrecht ,,die waren seer beladen, Den Spaenschen specht,, conde hem niet versaden, Met goet en bloet ,,van Borgers, Magistraten, Die sy verwoet,, met huyt en haer op aten, Men deed' wel clachten swer,

+Blijft ongestraft niet tegenstaende de clachten,

+Daer volchde geen straf naer, VVant den Hertoch vol tooren, VVas op haer seer gestoort, Al wert daer veel vermoort, Hy stopte beyd' sijn ooren.

+De Hertoghe van Alba doet die van Vtrecht alle haer brieven, chartres ende privilegien op het Casteel Vredenburch brengen.

+Hy meenden nu ,,te comen t'sijn vermeeten, Dies hy seer ru,, haer dede heel op vreeten, Boven dien oock ,,mosten sy t'sijn believen, Met eenen smoock,, overlev'ren haer brieven, Daer holp geen excuys,

Tegen dit Spaensch gespuys, Men mostet al gehengen, Haer Chartres principael, Mosten sy altemael,

Op 'tSlot Vree'burch brengen.

+De Magistraten protesteren heymelick teghen den Hertoge van attentaten.

+De Magistraet ,,heymelick protesteren, Dat sulcke daet niet soud,, prejudiceren, So sy 'tgewelt ,,niet wederstaen en mochten, Zijnde versnelt,, van so veel Spaens gedrochten, Die in wreetheyt verstaelt,

Oock waren onbetaelt, Omtrent seventien maenden, En niet anders ten fijn;

Sochten dan eenen schijn, Om plondren so sy waenden.

(41)

+Den Hertoch van Alba wil ,,tot Brusel den tienden penninck doen executeren.

Den Hertoch wil tot Brusel eerst beginnen,⁺ Secreet en stil,, tienden penninck te innen, Hy had gepast ,,aldaer selver te weesen, En meende vast,, sy souden hem al vreesen.

Maer anders hy bevont,

+De gemeente en wil niks geven.

Doe op de selve stont,⁺ Alsmen 'tPlaccaet verconden, Ian, Pieter ende Griet, En wilden't geven niet, Riepens' met volle monden.

+De Backers, De Backers fier ,,en wilden niet meer backen,⁺

+Coorncopers, Coorncopers dier,, hielden 'tcoorn in haer sacken,⁺

+Brouwers, Brouwers met een ,,en wilden oock niet brouwen,⁺

+Tappers, Tappers gemeen,, bier noch wijn tappen wouwen,⁺

+Ende alle de Neringhen sitten stil, ende oproer is tegen den tienden pennick.

De Coopluyden al t'saem,⁺ Van cleyn en groote naem, Hielden winckels gesloten, Vercosten waer noch stof, VVol, linnen, fijn noch grof, Het heeft elck een verdroten.

+De Hertoghe is seer ghestoort, ende neemt voor eenige vande rijcxte in haar deuren te doen hangen.

De Hertoch gram ,,meende van toorn te rasen,⁺ Spooch vier en vlam,, 'twelck som wilden aenblasen, Men vreesde seer ,,voor oproer der Soldaten, Die het geweer,, daer deur mochten aenvaten, Doch sijn voornemen quaet,

VVas dat hy vroech of laet, Haer daer over sou prangen, De rijcke principael, Maecken beroyt en cael, In haer deuren doen hangen.

(42)

Dit liep haest voort ,,en dede seer vermind'ren Aen allen oort,, zijn authoriteyt hind'ren, Men begon vry ,,wat wt de borst te spreecken, Met moede bly,, de hoofden op te steecken;

+De Prince neemt hier wt wederom moet, om den Hertoch te bestrijden.

+Die Prince vernam haest, Dat het volck was verbaest, Dacht 'tis geen tijt om slapen:

Hy dede vast vermaen, 'Twas nu tijt op te staen, Pap biedend' mostmen gapen.

+De Prince ontbreeckt meest gelt, daer hy moeyten om doet met goede vermaninghe.

+'Tscorte hem meest ,,dat hy niet cond wtrichten, Aen die gelt feest,, want saecken van gewichten, En conden niet ,,ter handt werden getogen, Dus was het liet,, te geven naer vermogen:

Men geeft beter een deel, Dan quijt te zijn 'tgeheel, En noch te blijven slaven,

(43)

Dus sprackmen in het Landt, Buy[']en, biedt nu de handt, VVildy niet euwich draven.

'Twas buyten hoop ,,'tscheen moeyten al verloren,

+Maeckt aenslaeghen op Enchuysen, Hoorn' en ander Steden tot vordel vanden Prince.

Alsmen vast coop,, maeckt' met Enckhuysen, Horen,⁺ En ander meer ,,Steden seer wel gelegen,

Tot tegenweer,, wasmen al om genegen:

+Duc d'Alba gelooft niet dat de Prince enighe macht sal connen opbrengen.

Duc d'Alb' in weelden sliep,⁺ Al hoort hy datmen riep, Hy wilde niet geloven;

Hy acht dat Princen macht, Geheel was t'onderbracht, Dus liet hy hem verdoven.

Het was oock soo ,,die macht die was seer cleyne, Maer God hulp boo,, die comt die eer alleyne,

+De Hertoge van Alba schrijft aen de Coningin van Engelandt datse syns Conincx Rebellen wt haer lant soude doen vertrecken, het welck sy om d'Oorloge van haer Landt te weeren heeft gedaen,

Daer den Duc mee ,,die Geusen wilden krencken,⁺ Heeft hyse ree,, int Landt weerom gaen wencken:

Hy schreef de Coningin, Datse na synen sin,

VVt haer Landt soude drijven, 'SConincx Rebellen snoot:

Sy deed' dat hy geboot,

Daer mocht niet een schip blijven.

+De Grave vander Merck treckt wt Engelandt ende neemt den Briel inne.

'SPrins Admirael ,,de Grave vander Mercken,⁺ Als principael,, met veel schepen en bercken, Vertogen ras ,,Doch wisten niet waer loopen, VVant op dat pas,, was voor haer geen plaets oopen:

De wint contrari viel, Sy loopen na den Briel, En hebbent ingekregen;

(44)

+1. April. 1572.

+Den eersten van April, Verloor Duc d'Alb' sijn Bril, Doch hy was niet verslegen.

'Tgeluckte wel ,,want veel daer deur verblijden,

+Die van Vtrecht werden van de Spaengaerts bevrijt.

+Seer haest en snel,, so quam Vtrecht wt lijden, 'Twas groot geluck ,,Spaengaerts mosten vertrecken, En wt den druck,, quamen noch and're plecken:

+Duc d'Alba en derft syn voornemen tegen die van Brusel niet te werck stellen.

+Tot Brusel meende hy, Te bruycken tiranny,

Hy wouder veel doen worgen, De stroppen waren reet, Daer hy meenden in leet Brengen, nu most hy't borgen.

+De Spaengaerts trecken.

naer den Briel.

+De Spaengaerts fel ,,meenden haest te verjagen, Brengen in quel,, de Geusen so sy plagen,

Maer was verkeert ,,sy mosten't self becoopen, Geus was geleert,, veel Spaengaerden versoopen:

+Haer schepen werden gebrant, en sy vluchten met schant.

+Treslong die stack in brant, Al dat hy vont by hant, Van haer schepen en schuyten, Dies quam de vrees daer in, Sy liepen deur dick, din, Die vuyle Spaensche guyten.

Met schant gevlucht ,,slootmen haer al de poorten, Men was beducht,, voor haer aen allen oorten,

+Die van Dordrecht wijsense beleefdelick aff.

+Die van Dordrecht ,,haer beleeft'lick afwesen, Sonder gevecht,, dies werden sy gepresen:

+De Spaengaerts comen.

voor Rotterdam,

+Maer die van Rotterdam, Het so wel niet bequam, Dat sy haer buyten slooten:

(45)

VVant sy waren gestoort,

+Sy comen daerin ende doen grote moort.

En deden groote moort,⁺ Veel Borgers sy doorschooten.

+De Graef van Bossu comt hier door in groten haet van 'tgemeen volck.

Bossuus bedrijf ,,was dit te deser Steden,⁺ Man en wijf,, beclaechden dit met reden,

Een Neerlandts Graeff ,,die Hollandt gouverneerde, Dat hy als slaef,, 't Spaens boos opset vermeerde:

Hy was eerst wel bemint, Maer den haet nu begint, Tegen hem te ontsteecken;

+De Spaengaerden handelen tot Delfs-haven wredelick.

De Spaensche bloetdorst heet,⁺ Is corts daer na seer wreet, Tot Delfs-haven gebleecken,

Incarnatie op't Innemen van den Briel.

dIe geVsen VVt engeLant VertreCken, deVr aLbaas VVreedt bestIer,

sII neMen den brlel Vast, en ander Vlecken, en VerVVaChten den VIant fIer.

Eerste Pause, de selve voys.

+Die van Vlissingen iagen haer garnisoen wt.

VLissingers koen ,,die Duc d'Alb' wilde dwingen,⁺ Deur Garnisoen,, Casteel en ander dingen, Krijgen dispuyt ,,met de Spaensche fourieren,

+Schieten met grof geschut na de Spaengaerts in de schepen.

En jagen uyt,, Walen met rasen, tieren:⁺ Sy schieten met geschut,

De Spaengaerts inden dut,