Kroone der vier hooft-deughden

(1)

Ernest van Veen

bron

Ernest van Veen, Kroone der vier hooft-deughden. Guilliam Scheybels, Brussel 1644

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/veen033kroo01_01/colofon.php

© 2017 dbnl

(2)

KROONE DER VIERHOOFT-DEUGHDEN.

Toe-ge-eygent aan de alder heylighste Maghet MARIA. Door ERNEST VAN VEEN.

Advocaet, ende Waerdyn van Syne Con.^LY^CRZMA.^TSMunte.

Ernest van Veen, Kroone der vier hooft-deughden

(3)

Aen de Deught-rijcke ende seer Godt-vruchtighe Iongh-vrovwe I

^E.

Marie van Veen,

Doende hare Professie in 't Klooster van S. Elisabeth, op den Bergh Sion, binnen Brussel.

Ter-wijl' ick hebbe gesien (seer lieve ende beminde Dochter) ende oock als my dunckt in 't gebruyck is, dat de gene die hun op-offeren aen Godt, ende hun begheven tot den Gheestelijcken staet, in hunne kleedinge ende professie verciert worden op 't hooft met eene kroone: Soo hebbe ick niet konnen naer-laten (ter-wijlen my de selve d'occasie gegeven heeft) dese Kroone in 't licht te brenghen, ter eeren van

d'alder-heylighste Moeder Godts ende Maget M

ARIA

. Ende al-hoe-wel ick weynigh crvaren ben in de Neder-lantsche dichten, als daerinne my niet gheoeffent hebbende, bidde even-wel mijnen goeden iever t'aensien, ende my te vergeven soo daer iet is 't gene soude moghen mishagen: want 't selve tot begeerte van V. EE. ende oock om my van mijne ghelofte t'ontslaen alleenelijcken hebbe gedaen. Niet-te-min ick hope dat in dese ghelegentheyt van tijde, te

(4)

weten, in u. l. professie, 't selve eenighsins aengenaem sal mogen wesen, om redenen dat het maer en sal dienen tot exempel ende stichtinge van de deughden waermede de alder-heylighste Maget M

ARIA

begaeft ende verciert is geweest. Hoewel 't selve van my niet en behoorde te verwachten, maer veel eerder van den H. Vader

+Epist. ad Macedon.

Augustinus uwen gemeynen Patroon, die schrijft: In dit leven en is gheene

⁺

deugt, 't en zy lief te hebben 't ghene dat-men moet beminnen: want 't selve te beminnen, is wijsheydt; daer-van met gheene moeyelijckheydt af-ghetrocken te konnen worden, is sterckheydt; door gheene wellusten beweeght te konnen worden, is matigheydt;

ende door gheene hooverdije daer-van ghekeert te worden, is rechtveerdigheydt.

Daer-om seggen de Philosophen, dat de deught den mensche een saligh leven geeft; sulcks dat, kan sy den mensche een saligh leven gheven, nootsakelijcken moet

+Epist.88.

daer

⁺

volghen een saligh sterven, ende naer onse doodt de saligheydt onser ziele.

Ghelijck dien wijsen Philosooph Seneca seer wel beschreven heeft; seggende, dat de deught de menschen verheft, ende stelt die boven de hemelsche planeten. Ende op eene andere plaetse, ghelijck den Christelijcken Cicero, te weten, Lactantius Firmianus, is schrijvende in dese maniere: Seneca die seyt, datter geenen anderen loon en is van de deught, dan d'onsterffelijckheydt: want als hy prijst de deught in dien boeck die hy geschreven heeft van de vroeghe doodt, soo seydt hy: Eene sake isser te weten, de deught, die ons d'onsterffelijckheyt kan geven, ende der Goden gelijck maken. Sulcks dat son

(5)

der de deught niemant geluckigh ofte saligh en kan wesen, mits sy (naer 't segghen van de Stoicse Philosophen) alleen een saligh leven kan gheven. Doch wy lesen dit beter by onse Leeraers van de heylige Kercke, die de deught in haer-selven niet als de Heydensche bemercken, maer in sulcker voeghen, waer-door den mensche kan komen tot sijnder zielen saligheydt, ende het eeuwigh leven: want dese schrijven dat den loon van de deught is d'eeuwighe glorie: waer-toe wy behoorden te trachten, ende niet naer eene ydele ende verganghelijcke glorie, als de Heydensche ghedaen hebben, die vast meynden dat daer-inne hunne saligheyt gheleghen was; maer naer het schrijven ende leeren van de Moeder de H. Kercke, Apostelen, &c. gelijck den

+Ionn.6

heylighen Ioannes is leerende: want: werckt, seydt hy, een spijse die niet

⁺

verganghelijck en is, maer die blijft in 't eeuwigh leven, die u den Sone Godts sal gheven. Waer-mede, den heylighen Apostel te kennen is ghevende, dat wy sulcke deughdelijcke ende Godt-vruchtighe wercken hier moeten doen, die niet en vergaen noch smilten gedurende ons leven; maer die blijven, ende ons konnen gheven hier naer-maels de eeuwighe blijdtschap ende glorie, waer-toe dat ghy als-nu zijt

trachtende, te weten, door de H. Religie; verlatende alsoo niet alleenelijck de werelt, maer uwe eyghen ouders ende vrienden, waer-over wy patientie moeten nemen, ende dancken onsen Heere, dat d'eerste vrucht die hy ons verleent heeft haerselven is op-offerende aen hem, met sulcken wijsheydt ende devotie, met sulcken

(6)

patientie ende sterckheyt, met sulcken stant-vastigheyt ende kloeckheyt als alle de

+Ephes. I. 3.

werelt gesien heeft, soo dat wy met recht mogen spreken met den Apostel: Benedictus

⁺

Deus, & Pater Domini nostri Iesu Christi, qui benedixit nos in omni benedictione spirituali, in calestibis, in Christo: Ghebenedijt is Godt, ende den Vader ons Heeren Iesu Christi, die ons gebenedijt heeft in alle geestelijcke benedictien, in de hemelsche, in Christo. Doch gy hebt niet alleen het beste deel verkoren, als onsen Heere spreeckt:

M

ARIA

autem optiman pattem elegit, M

ARIA

heeft het beste deel verkoren, maer oock het soetste: want hy seyt ende bekent selver: Iugum meum suave est, & onus meum* leve, Mijn jock is soet, ende

Suavius nihil.

(7)

mijn pack is seer licht: sulcks dat die onsen Heere wilt volgen moet nootsakelijcken 't jock van het Kruys dragen; ende al is 't dat 't selve heel swaer ende moeyelijck schijnt te wesen, nochtans is 't soet ende vrindelijck, ja krijght hier-naer eenen goeden loon, die Godt selver naer alle tribulatien verleent aen die hem trouwelijcken dienen tot den laetsten toe; want hy spreeckt aldus: Esto fidelis usque ad mortem, & dabo tibi coronam vita, Zijt ghetrouw totter doot, ende ick sal u de kroone geven van 't eeuwigh leven, die wy ons al-t'samen zijn wenschende. Neemt dit weynigh dan in danck, alleenelijcken voor sulcks als de Griecken ende Romeynen in hunnen tijdt deden, gelijck ick 't selve oock aen V.L. van goeder herten ende door vaderlijcke liefde ben op-offerende: die in de voor-salen van hunne huysen de naer-beelden van hunne voor-ouders stelden, om dies-wille dat hunne naer-komelinghen niet alleenelijck met verwonderinghe hunne deughden souden lesen, maer veel eerder naer-volghen.

Vaert wel.

Beminde Dochter, V.L. Vader,

E

RNEST VAN

V

EEN

.

(8)

Aen Mijn-heere Ernest van Veen, op sijn Boecksken van de vier Hooft-deugden.

Die wilt eer' in 't schrijven halen, Moet sijn-selven eerst bepalen,

End' iet nemen by-der handt, Naer 't begrijp van sijn verstandt.

Dan magh hy de penne wenden, Om te raken tot het ende,

Tot het endt' en komen uyt Om te maken sijn besluyt.

Maer, ô Vaeni, wat een dinghen!

Ghy beghint een liedt te singen Van Vier Deughden in 't ghetal, Maer die treffen boven-al.

O! waer hebdy dit ghesoghen, Dat ghy ons hier stelt voor oôghen?

Hebdy niet een ander' stof Om te voorderen uw' lof?

Neen, hoe-wel ghy ander' vonden Hebben mooght, en vaste gronden,

Even heeft u dit behaeght, Ten versoecke van een Maeght:

Van een Maeght, uw' lieve Dochter, Die daer-door beweeght, nu lochter

Magh bewandelen den pat, Die-se kloeck heeft aen-ghevat.

Heeft sy haer tot Godt begheven?

+VVijsheydt.

Ia sy: wijs'lijck, om te leven⁺ In een slot, om hare jeught Te beprickelen ter deught.

Met de menschen soo te hand'len,

+Rechtveerdigheydt.

Is rechtveerd'lijck soo te wand'len,⁺ Dat-men ieder sonne-schijn, Godt op-draghen magh het zijn.

Hier en magh niet zijn vergheten,

+Matigheydt.

't Sober drincken, 't matigh eten:⁺ VVant ghewis, daer dit gheschiet, Daer en heeft den Duyvel niet.

(9)

+Sterckheydt.

Oock soo sal de Sterckheydt groeyen,⁺ Om de wereldt te verfoeyen,

Om haer' pracht, en haren spoet Te vertreden onder voet.

Sier, ô Maeght! van Godt te krijghen, Om de wereldt te vertijghen:

End' aen-siet met teghen-span Al wat d'aerd' u bieden kan.

Zijt ghy aen den Hemel plichtigh, Lieve Bruydt? soo zijt voorsichtigh,

Recht, en matigh, ende kloeck, Dit 's de lesse van dit boeck.

Maer ghy hebt uw' jonghe daghen (Soete Maeaght) Godt op-ghedraghen,

Om te leven in een' stilt', VVaer-in ghy volherden wilt.

Doch om u een spoor te gheven, Siet maer 't eynde van u leven,

Siet hoe ghy wel scheyden wout, Siet wat ghy dan niet en sout.

O! hoe komen alle menschen, In hun uyterste te wenschen,

Hier te hebben soo gheleeft, Dat het hert' dan niet en beeft.

O! te vallen in het oordeel,

(Niemandt sal daer hebben voordeel) Van den scherpen Rechter-stoel!

O! wat hert-zweir, wat ghewoel, VVat benoutheydt, schrick end' huylen!

O waer sal den sondaer schuylen!

Als den Hemel, aerd', end' al VVraeck en recht vereysschen sal?

Maer om u hier-af te hoeden, Hebdy wijs'lijck gaen bevroeden,

Om te kiesen d'enghe baen, Die u leert recht-henen gaen.

Leert recht-henen gaen, ja loopen, Om het oordeel af te koopen,

Soo met Onderdanigheydt, Armoed, ende Reynigheydt

(10)

Als met bidden en versterven, Met boetveerdigheydt en derven

VVat de drift en vuyl bejagh Van het vleesch voor-stellen magh.

VVat ghy bidt, dient tot versoeningh', VVat ghy vast, dient tot voldoeningh'

Van de seylen, die misschien Moghten hier oft daer geschiên.

Gaet, en wilt kloeckmoedigh strijden, Maer waerdeert in al u lijden

D'onwaerderelijcke Kroon, Die ghy hoopt tot uwen loon.

L.B.

ORnatam monisibus Filiam Ierusalem Donimus concipivit: & videntes eam Filie Sion Beati imam praedicaverant, dicentes: Vnguentum effusum nomen tuum. Eccl.

Offic. De Dochter van Ierusalem met juweelen fraey verciert heeft den Heere begeert, ende de Dochters van Sion haer siende, hebben haer d'alder-heylighste ghenaemt, segghende: Vvy en name is wel-rieckende uyt-ghestorte olie.

Vis scire, quales Dominus quaerat ornatus? habeto Prudentiam, Iastitiam, Temperantiam, Fortitudinem, his Caeli plagis includere. Nihil hoc monili praetiosius, nihil hâc gemmarum varietate distinctius, ex omni parte decoraris, cingeris atque protegeris: & ornamente tibi sunt & tutamini: gemmae vertuntur in scuta. S. Hieron ad Nepotian. Epist. 2. Wilt ghy weten wat vercierselen dat den Heere soeckt? hebt de Wijsheydt, Rechtveerdigheydt, Matigheydt, ende Sterckheydt; met dese tapijten wordt den Hemel besloten. Daer en is niet kostelijcker als dit juweel, niet meer verscheyden als de diversiteyt van dese juweelen, van alle kanten wordt ghy verciert, om-ringhelt, ghedeckt, ende sy zijn u tot vercieringhe ende bewarenisse, de bagghen worden in schilden verandert.

(11)

Eerste capittel.

Van de VVysheyt, die bewesen wordt door het Oogh wesende den eersten Steen der Kroone; Verciert met de vier Hoofd-deugden, waer-mede de H. Moeder Godts Maria is ghekroont gheweest.

Het Oogh het ghen' soo blinckend'is, Beteeckent ons hier voor ghewis

De deught der VVijsheydt groot van macht, Soo seer by Godt den Heer' gheacht;

End' als de Sonn' 't hemelsch' ghebouwt Dees deught de wereldt onderhoudt.

WAt wilt ghy dwase penn', wat wilt ghy gaen beschrijven?

En ghy mijn swack vernuft, wat wilt ghy gaen bedrijven?

(12)

Soud' ghy wat konnen doen ter eeren van een Maeght,

Een Maeght, seggh' ick, een Maeght die Godt dus heeft behaegt?

Ey! neen, en denckt het niet, ghy zijt te slecht van sinnen, Dat ghy tot haerder eer' het minste soudt beghinnen;

VVant haer soo groote deught is niemandt meer bekent Dan Godt alleen, die leeft daer boven sonder end'.

Nochtans om dat ick door de liefde word' ghedreven, Van die, wiêns naem soo in 's hemels throon verheven,

En hier in 's wereldts pleyn soo dunckt my oock voorwaer Als dat s' oock weerdigh is dees Kroon van deugden klaer;

(13)

Niet dees alleen, maer oock wel duysend' daer beneven, Die ieder om haer' deught behoorden haer te gheven:

VVant sy de Koninghinn' van Hemel is end' aerd', De ghen' die CHRISTUMheeft den Sone Godts ghebaert.

+Cant. 4.

Daer-om spreeckt hy tot haer: VVilt uyt den Liban komen,⁺ O schoonste die ick hebb' voor mijne Bruydt ghenomen!

Om dat ghy wesen soudt ghekroont met lof end' eer', End' als mijn' Koninghinn' aen-beden langhs hoe meer.

VVat is 't dan voor een Kroon, die ick soud' derven schencken Aen u, ô Moeder Godts? die mijns toch wilt ghedencken!

(14)

Een Kroon van goudt, het welk' ons Asia beleeft, Oft wel van silver, 't ghen' America ons gheeft?

Oft sullen wy voor-waer u weerdigh hooft vercieren Met diamanten klaer, die s' uyt Cambaia stieren?

Oft met rubijnen roodt, die Ava rijck ons sent, Oft met den Saphyr groen in Bismagar bekent?

Maer mogh'lijck is 't dat ghy wilt oock veel liever wesen Ghekroont met den Tourquois uyt Persia ghepresen,

Oft met den Emeraud in Peruw seer gheacht, Oft wel met Peir'len fijn van Ormus ons ghebraght?

Neen, neen! een ander' Kroon, een Kroon om naer te haken, De ghen' danckbarigh wy tot lof van u hier maken:

(15)

VVant ghy die hebt verdient tot leeringh' van ons all', Als ghy noch woelden in dit droevigh aerdtsche dal.

Een Kroon, seggh' ick, een Kroon met vier de schoonste steenen Van deughden cier'lijck, die Godt selver moet verleenen.

Eerst van de VVijsheydt, en van de Rechtveerdigheydt, De Sterckheydt, end' oock van de soete Matigheydt, Aen dees vier Deughden siet-men dat all' d'and're kleven,

+D.Thom.

VVant med'-ghedeelten zijn (als Thomas heeft beschreven,)⁺ Die wercken soo te-gaer, en d'een in d'ander is,

't VVelck een volmaecktheyt groot geeft aen den mensch' ghewis.

+[...] Pytagor. l. de doct.

moral.

Ghelijcken een' Veldt-heer wijs kan moedigh 't legher leyden,⁺ Sijn schip-matroes seer wel oock naer den windt bereyden,

(16)

Orbem prudentia regit. 1

1Ghelijck den grooten Godt in wijsheydt heeft ghebouwt De wereldt, en daer-med' die in haer wesen houdt.

Soo all' 't gheluck hier in ons woelen ende dralen, Het welck' van de Fortuyn soo mild'lijck schijnt te dalen

(17)

Prudentiae fructus. 2

2Komt van de VVijsheyt al, want die 't gheluck ons gheeft, VVaer-door den mensch' altijdt in rust en vrede leeft.

Dees VVijsheydt (suyv're Maeght) was u van Godt ghegeven, VVaer-med' dat gh'over-broght gheluckighlijck u leven.

(18)

Dees VVijsheydt niet alleen, seggh' ick, de ghen' den mensch' Hier op-der aerden soeckt te hebben naer den wensch, Dat is te segghen, van de wereldtlijcke saken,

Om 't goedt te krijghen, daer hun hert' men siet naer haken, Maer Goddelijcke, die veel meerder is gheacht,

VVaer u e'el herssens-breyn altijdt heeft naer ghetracht.

Ghy seght het selver, doch, wy hebben 't oock ghelesen,

+Cant. 1.

Als dat den Koningh u, in eeuwigheydt ghepresen,⁺ Heeft in sijn' kelders rijck end' over-al gheleydt, VVaer dat ghy hebt ghesien 't ghen' was voor u bereydt.

Maer seght wat kelders hadd' ghy doen aldaer vernomen, Midts niemandt weerdigh was, als ghy, daer-in te komen?

(19)

De heyligh' Schriften en mysterien voor-waer,

VVaer-in ghy grondigh saeght met u verstandt soo klaer.

+Eccles. 2.

Daer vond' ghy de Fonteyn' al van de wijsheydt krachtigh,⁺ Dat was dat hooghe VVoordt van Godt den Heer' almachtigh;

Het eeuwigh Godts Ghebodt dat was den in-gangh soet Van dese kelders, waer uw' ziele wirdt ghevoet.

Veel schoonder als die zijn vervult met soetigheden Van balsem, ende met meer and're kost'lijckheden,

Van goudt en silver med', end' achtbaerigh ghesteent', Oock all' de schatten die oyt waren hier verleent, Aen Salomon den Vorst; ja Princen oock hoe machtigh Die steunden vast'lijck op hunn' heerschappijen prachtigh:

(20)

Midts dees vervult zijn met de wijsheydt e'el en soet, VVaer door den mensch oock komt tot 't alder-hooghste goet.

Suos prudentia beat 3

+Prov. 3.

3VVant saligh is den mensch' die wijsheydt heeft bekomen⁺ Dit is den rijckdom die hem nimmer wordt benomen,

(21)

Veel beter haer verkrijgh dan silver ende goudt,

Ghemerckt all' 's wereldts goedt voor haer gheheel verflouwt.

+Laert. l. 6. cap. 1.

Ia maeckt den mensch' dat hem het minst' niet kan bewegen,⁺ Soo dat hy heeft hier-door een stercke wall' ghekreghen.

Gheen vesten van een stadt en staen oock niet soo vast, Oft sy en worden met gheweldt wel aen-ghetast, En door 't begraven oft beschieten ne'er-ghesmeten, VVaer-van heel anders haer de wijsheydt kan vermeten;

VVant die met sterckheyt blijft heel onbewegh'lijck staen,

4Ghelijck een trotsche rots vast in Neptunus baen;

Die van de wat'ren en de winden word' bespronghen.

Den snellen blixem die komt door de locht ghedronghen,

(22)

Immota confiat. 4

Maer niet beroert en wordt door all' dees groote kracht:

VVant sy hun' gramschap stuer versmaeyt, en gansch veracht.

Als Godt tot Salomon om sijne gunst te thoonen

Eens sprack: Om dat ghy niet ghewilt hebt langh' te woonen

(23)

Hier by den mensch' op d'aerd', noch oock en hebt begheert Heel overvloedigh goedt, noch wraeck al door het sweert, Maer om de wijsheydt hebt ootmoedighlijck ghebeden, Om dat ghy vonnissen met wijsheydt soudt en reden,

Soo is 't dat ick u hebb' als Godt waerachtigh heen Al 't ghen' ghy hebt versocht ghegheven naer uw' re'en.

+Proverb. 27.

Daer-om soo leert hy ons, en seydt: Ick bidd' wilt leeren⁺ O Soon! de wijsheydt, en mijn' blijdtschap soo vermeeren,

Op dat gh' uw' vyandt (die veel boosheydt melt en quaet) Verwinnen moght met recht, en straffen sijn misdaedt.

Ghy seght daer-om seer wel (ô Maghet uyt-ghelesen!) Dat hy u binnen heeft gheleydt met soeter wesen,

(24)

Al-waer hy niet bedeckt voor u ghehouden heeft, Maer met een soet ghelaet vol liefd', en heel beleeft, V droncken heeft ghemaeckt, en sijn verholentheden V heeft gheopenbaert, met all' de wetentheden:

+Cant. 1.

Soo dat uw' ooghen klaer recht vergheleken zijn⁺ Aen Tortel-duyfkens soet, veel soeter oock als wijn.

Om dat ghy de Schriftuer verstondt niet naer de woorden, Maer gheestelijcken sin, daer vlijtigh ghy naer hoorden,

En met u diep verstandt oock naer den heyl'ghen Gheest, Ghelijck een Duyfken in de Schrift beteeckent meest.

+Luc. 1.

VVat wijsheydt hadd' ghy niet in u ghemoedt ghevonden,⁺ VVanneer dat Godt tot u van boven hadd' ghesonden

(25)

Diên hemelschen ghesant, als met verwonderingh' Sijn bootschap ghy ontfinght, en peysde soo gheringh' VVat dit voor eene groet soo wonderlijck moght wesen, Soo haest den Enghel sprack: MARIAwilt niet vreêsen,

VVant om dat ghy sult zijn van d'heyl'ghen Gheest vervult, Den Sone Godts alleen ter wereldt brenghen sult.

En door uw' antwoord' wijs, die ghy hem hebt ghegheven, Zijt tot den hooghsten staet van Moeder Godts verheven,

Soo datter niemandt hier op d'aerd' ghevonden is, Als ghy, om die te zijn, soo weerdigh voor ghewis.

Maer ô! dees wijsheydt groot en konde gheensins wesen Ghenoech voor uwen sin, soo hooghelijck ghepresen,

(26)

Die med' te boven gingh elck-ieders mensch' verstandt, Als ghy voorseyde dit in 't Palestijnsche landt,

+Luc. 1.

Als Lucas selver schrijft; want siet (hebt ghy ghesproken)⁺ Daer door soo sullen eens (en 't heeft u niet ontbroken)

All' die gheboren zijn my heyligh segghen naer, VVant groote saken heeft hy my ghedaen voor-waer, Die machtigh is, en heeft sijn' heyl'ghen naem gheschreven Al-daer, waer Cherubin en Seraphin hoogh sweven,

Ghemerckt in IESUSnaem' hoe groote knie haer buyght, Van Hemel, aerd', en hell', als de Schriftuer ghetuyght.

Maer ghy, ô Maeght! die waert in wijsheydt uyt-ghesteken, VVat lof en moeten wy van u daer-om niet spreken,

(27)

Die als een Sonne sendt haer' stralen over-al,

Vw' wijsheydt hebt verspreydt door heel het aertsche dal.

D'Apostelen seer kloeck die hebben dit vernomen, Die wijsheydt hebben met verstandt door u bekomen,

En duysenden daer-by, ghemerckt ghy zijt gheweest Den stoel der wijsheydt hoogh, als over-al men leest.

+Cant. 1.

Daer-om soo segghen sy, wy sullen u gaen maken⁺ Schoon goude ket'kens, waer de maeghdekens naer haken,

Seer konstigh, fraey ghewerckt, met silver in-gheleydt, En kostelijck ghesteent' seer aerdigh toe-bereydt.

VVat zijn dit anders dan die lieve soete woorden, Verciert met diepe weet, die ghy soo gheerne hoorden;

En bidden sy dan niet, den wegh toch nu ontdoet

(28)

Van onse rouwe stemm', dat die magh worden soet?

En uwen hals (ghelijck met peir'len fijn behanghen) Met wijse stilt' ons nu toch opent met verlanghen.

Seght ons hoe dat ghy hebt aen Godt soo lief-ghetal Gheweest in uwen tijdt, en vrind'lijck sonder gal?

Hoe dat, als hy hier quam uyt 's Hemels throon gheresen, Heeft in u lichaem teer ghestelt sijn Godd'lijck wesen?

Hoe dat hy was in u, seght ons, ô suyv're Maeght!

End' oock daer naer wanneer ghy hem gheboren saeght?

Hoe dat hy is gheweest wanneer hy heeft ghesoghen Vw' witte borstjens rondt, daer hy quam naer ghevloghen?

Hoe dat hy is gheweest op uwen soeten schoot In 't lachen, spelen, en sijn' vrind'lijckheydt soo groot?

(29)

Hoe dat hy is gheweest wanneer hy was gheseten Eens by de Schriben, die hun wilden soo vermeten

In wijsheydt, als wanneer van 't ghene dat hy sprack Verwondert bleven staen, dat 't scheen hun herte brack?

Voordts hoe hy is gheweest in al sijn mensch'lijck leven, Als hy een-ieder socht sijn' saligheydt te gheven,

En in sijn lijden swaer, en sijnen laetsten noodt, En hoe dat hy verrees al van de bleecke doodt?

VVy konstenaers toch zijn, ja trouwe silv're smeden, Om eens met goeden sin, en met seer goede reden,

Tot lof end' eer' van hem, den ghen' u heeft ghedaen Dees groote saken, die een-ieder heeft verstaen, Schoon ketenen al van-der waerheydts eyghen zeden,

(30)

Verciercelen al van 't wel-segghen vol van reden, Van danckbaerheydt, end' oock van lof end' alle eer' Te maken hier altijdt, en swijghen nimmermeer?

+AElianus lib. 12. de var.

bist.

VVanneer dat Cyrus was met groote liefd' bevanghen⁺ Van sijn' Aspasia, waer-naer hy met verlanghen

VVas hakend', om met haer te binden d'echte trouw', VVant niemandt anders en versocht voor sijne vrouw', Soo was 't dat hy daer-naer ('t ghen' hem oock quam te stade) In saken van ghewicht haer gingh altijdt te rade,

En door haer' wijsen raedt soo luckten 't hem voor-waer, Soo dat sy wirdt gheacht de wijste vrouw' daer-naer.

En sullen wy dan oock u Maghet raedt niet vraghen, Op dat gheluckigh wy eens zijn in onse daghen?

(31)

Soo langh' wy volghen naer uw' goed' en wijsen raedt, Soo langh' soo sult ghy zijn de troosterss' in ons quaedt.

+Cant. 5.

Laet ons, laet ons nu dan dees soete woorden segghen⁺ Al met die schoonste Bruydt, en die wel over-legghen;

Den dorpel van mijn' deur' die hebb' ick op-ghedaen, Om dat mijn soetste lief, ach! soud' daer binnen gaen.

Ghesmolten is mijn' ziel', hy heeft my doen beweghen, Dat ick we'er-om hier-door het leven hebb' verkreghen,

Als ghy ghesproken heeft met sijnen mondt soo soet, Mijn hert' dat wirt verheught, mijn' ziel', en mijn gemoet.

(32)

II. Capittel.

Van de Rechtveerdigheydt, die bewesen wordt door de VVeegh-schale, wesende den tweeden Steen deser Kroone.

De deught hier van Rechtveerdigheydt VVordt door de Schael ons uyt-gheleydt:

VVant sy goedt recht aen ieder doet, Dat niemandt klaeght in sijn ghemoet.

Sy gheeft dat u, end' is oock mijn, VVaer-door verjaeght s'elck-ieders pijn.

GAet voorts nu dese Kroon op 't hooft der Maget krommen, Door-vlochten naer de konst al met haer' eygen blommen,

(33)

Ghemerckt den tweeden Steen is de Rechtveerdigheydt, Soos eer en groot gheacht al by de Godd'lijckheydt.

Dees is de Koninghinn' van alle d'and're deughden,

+Gen. 15.

Haer fondament 't geloof, 't welck Abr'ham soo verheugden:⁺ VVant als hy hadd' ghelooft soo vierighlijck in Godt, Rechtveerdigh wirdt hy doen ghenaemt door sijn gebodt.

+Aristot. Ethic. 5.

Noch Hesperus en kan alsulck' verwond'ringh' brenghen,⁺ Noch Lucifer, die komt door 't licht den nacht verstrenghen,

Als dees soo lof-baer deught, die boven d'and're staet:

VVant sonder hulp' van haer elck-ieders deught vergaet.

+Plutarch. in Lacon.

VVanneer den Philosooph Agesilaus vraeghden,⁺

De welck' hem in sijn hert' meest van dees twee behaeghden, Rechtveerdigheydt, oft wel de Sterckheydt seer gheacht,

(34)

Heel wijss'lijck heeft hy stracks gheantwoordt, en bedacht:

't Gebruyck der sterckt' en kan in 't minst' ons niet genoegen, 't En zy 't oprecht ghemoet hem komt daer-mede voeghen:

VVant waer 't dat ieder mensch' rechtveerdigh waer en goet, Men hadd' geen' sterckt' van nood', gelijck als nu men doet.

Met dese less' wilt ons Agesilaus leêren,

+Prov. 8.

Hoe dat met recht den mensch' hem moet altijdt generen:⁺

5VVant Godes naem die is den thoren vast en sterck, VVaer den rechtveerdighen naer tracht in all' sijn werck.

Diên is ter hooghster kruyn van 't firmament ghesteyghert:

VVant die ongodd'lijck is die wordt 't gheluck gheweyghert.

+Isaias 1.

Daerom spreeckt den Propheet, Hoe heeft een trouwe stadt⁺ Verloren 't ghen' sy hadd', den alder-besten schat?

(35)

Sic Pharos adest. 5

Die was vol oordeels en verstandt, en vol van eeren, Nu in een lichte vrouw', hoe heeft m' haer sien verkeeren?

Al met het recht bewin soo was sy eens verciert, Maer nu den moorder wreedt daer om end' inne swiert.

(36)

V gelt dat is tot schuym en vuyligheydt ghekomen, Vw' suyv'ren goeden wijn is u gheheel benomen,

Vw' Princen zijn met all' d'ongodd'lijckheydt vervult,

Daer-om seyt Godt, Mijn' straff', mijn' straff' ghy proeven sult.

+Iudic. 1.

Als Adonibesec soo groot in wreedigheden⁺ Hadd' handen, voeten af van Koninghen ghesneden,

Tot seventigh voor-waer, die onder sijnen dis Als honden sochten spijs en t'eten voor ghewis.

VVanneer hy was daer-naer van Iosuë ghevanghen, De selve straff' van Godt heeft hem op 't hooft ghehanghen:

VVant sprack, Ghelijck ick wreedt een ander hebb' gedaen, Komt my de selve plaegh' van Godt rechtveerdigh aen.

(37)

Perit auxiliis injuria justis. 6

6VVat isser schoonder oock gheweest in vorigh' eeuwen,

+Daniël. 6.

Als Daniel, doen hy was ghestelt eens by de Leeuwen,⁺ Door 't valsch' beklappen van Darius hofsche volck, Dat draeyt en woelt in 't hof, als in de locht een wolck?

(38)

Maer Godt die ghen' de sijn wilt in bewareniss' houden, Hiel Daniel ongheschent, al was 't dat sy oock stouden

Het fell' ghediert' op hem, want hy gheen hinder led', Soo dat Darius hem verlossen dad'lijck ded'.

En soo d'aenbrenghers valsch zijn in den kuyl ghesmeten, Zijn van de Leeuwen stracks tot morselingh' verbeten,

VVaer-door, waer-door men kan oogh-schijnelijcken sien Hier Godts rechtveerdigheydt die niemandt kan ontvlien.

+Bern. in. serm.

Daer-om d'oprechten mensch' die wordt hier vergheleken⁺ By eenen wijngaert, die sijn' tacken uyt komt steken,

VViêns groote deught die is den schoonen wijngaerts-ranck, Die vreught die is de druyf, en den ghepersten dranck, De tuygh'niss' onser ziel', end' onse tongh' moet wesen

(39)

De perss' al voor den druck, de traentjens uyt-ghelesen Die zijn den soeten wijn van een oprecht ghemoet, Het welck den mensch' in rust en vreughde leven doet, VVaer-door hy naermaels hoopt al met een groot verlanghen

+Chrysost. hom. 34. de divers.

Den waren loon Godt hier boven eens t'ontfanghen.⁺ Ghelijck des winters als de boomen zijn ontkleedt, Die vruchtbaer sullen zijn men niet en siet oft weet, 't En zy den lenten komt het liefflijck groen verstrecken, En soo veel blad'ren uyt den dorren boom verwecken,

VVanneer men siet 't gheschil van 't een en 't ander hout, 't VVelck blommen hebben sal, en vruchten menigh-fout.

Dus oock den mensch die heel ongodd'lijck is van leven, En sal gheen blad'ren noch gheen' vruchten zijn ghegeven,

(40)

Maer als ondienst'lijck hout in 't vier ghesmeten zijn, VVaer hy voor sijnen loon moet lijden sware pijn:

Maer die rechtveerdigh zijn die sal-men sien vercieren Met blad'ren schoon en groen, die om hun sullen swieren

Van 't eeuwigh leven: en de vrucht hier naer-maels soet Sal zijn de glori' Godts, die hy hun proeven doet.

+Mich. 7.

Daer-om gingh den Propheet hem eyndelijck beklaghen,⁺ Als dat soo weynigh volck men vondt in sijne daghen

Dat goedt was en oprecht, want wee! (heeft hy gheseydt) Dat ick gheworden ben, end' oock daer-toe bereydt, Als een' die naer den oost de tacken soeckt te naken Al van den wijngaert, om de druyven soet te smaken,

Maer vind' gheen' vruchten, want die zijn ghegaen te niet,

(41)

Ach! ach! hoe droevigh is 't te sien alsulck' verdriet.

Mijn' ziel' die heeft ghesocht de vroegh' en soete vijghen, VVaer-door sy 't vrind'lijck sap verhopte te verkrijghen,

Mijn hert' heeft iev'righ seer en ernstelijck ghewensch Te vinden onder 't volck een' goed' oprechten mensch.

Maer die en isser niet hoe wijdt, hoe breet ghevonden, VVant all' 't oprecht ghemoet versmacht is door de sonden:

Den een' den and'ren soeckt te brenghen tot ellend', Ia heel bloedt-gierigh med' al tot sijn uyterst' end'.

Laet ons, laet ons nu dan met den Apostel spreken,

+Rom. 6.

VVanneer dat wy dus zijn verlost van ons' ghebreken,⁺ Dat wy zijn dienaers Godts gheworden door sijn' jonst, Die ons soo mild'lijck heeft gheschoncken sijne gonst:

(42)

VVant hy dees vruchten schoon ons heeft op d'aerd' gegeven, Om naermaels eens daer-door te krijghen 't eeuwigh leven,

Ghemerckt der sonden loon de doodt voor-sekert is, Maer Godes grati' dat 's de glori' Godts ghewis.

+Lactant. Firmian. lib. 5.c.8.

VVat wilt ghy schild'ren dan, en voor patroon hier stellen⁺ De y'l rechtveerdigheydt, die u om-leegh komt vellen

Van boven daer ghy waert in 's Hemels throon gheraeckt, En acht veel meerder oock een naer-beelt slecht gemaeckt?

Siet, siet sy is voor u, en in 't ghesicht ghekomen,

Neemt haer soo verr' ghy kont, eer dat s' u wordt benomen:

End' in het diepst' al van u hert' en ziele stelt,

VVant ghy daer-toe en hebt van-doen toch gheen ghewelt.

VVilt goedt en recht van sin en sonder boosheydt wesen,

(43)

Soo krijght ghy dese deught in u ghemoet ghepresen, Leght-af all' 't quadt ghepeys, en maeckt een suyver hert', VVanneer de gulde eeuw' u we'er ghegheven wert;

VVaer-toe dat gh'anders niet en kondt voor-waer gheraken, Dan door den dienst van Godt, wanneer ghy we'er sult smaken

't Gheluck van dier tijdt met blijdtschap ende vreught, Soo dat u hert' sal zijn in vrolijckheydt verheught.

+Prov. 10.

Dit gh'luck sal Godt op 't hooft van den oprechten strecken,⁺ Den mondt der boosen sal d'ongodd'lijckheydt bedecken:

VVant van den goeden mensch' soo is den naem vereert, Maer van den quaden is in vuyligheydt verkeert.

Maer ghy, ô Moeder Godts! ghetrocken tot daer-boven, Om u recht-sinnigh hert', 't welck 's werelts rond' moet loven,

(44)

All' 't ghen' by u ghepeyst, ghesien wirdt, ofte ghedaen, En streckte nerghens toe, dan toe de rechte baen Van de rechtveerdigheydt, de ghen' is Godt al machtigh, Die u soo mild'lijck heeft daer-van ghemaeckt deelachtigh:

VVant hy de Sonne wordt van dese deught ghenoemt, Om dat hy met dit licht ons soo beschijnen komt.

+Ovid. 1. Metam.

7De schoon' Astraea goedt van Iupiter gheboren,⁺ En Themis, als sy sagh dat 't recht hier gingh verloren.

Vloogh naer den Hemel toe, vergramt op 's wereldts quadt, 't VVelck wenschte sy dat moght ghestraft zijn metter daet.

VVas tusschen de Balans en kloecken Leeuw gheseten, Om soo de boosheydt van de menschen t'over-meten,

(45)

Meruit Astrea locari. 7

Daer-om wirdt sy ghenaemt van all' de Goden d'eer', Om dat sy hadd' bemindt d'oprechte deught soo seer.

En om die re'en heeft sy den naem als-doen verkreghen Van dese ware deught waer-toe sy was gheneghen.

(46)

Sy sit al by den Leeuw, om dat een' Rechter moet

Kloeck-moedigh zijn, dat hem gheen saeck' bewegen doet.

Nec hac movetur nec illac. 8

8En neffens de Balans heeft s'oock haer' plaets' verkreghen, Om 't goedt end' oock het quaedt soo teghen-een te weghen,

(47)

En nimmer vallen soud' aen d'een oft d'and're zy, Maer ieder recht sou doen met open herten vry.

Ghy waert Astraea die niet anders ded' dan wenschen, Als dat oordeelen Godt met haesten sou de menschen,

En all' 't oprecht ghemoet eens stellen daer om-hoogh', Al-waer dat voor altijdt soo blinckt dat Godd'lijck oogh.

+Psal. 96.

9Dat oogh, seggh' ick, dat oogh, (als David heeft beschreven,)⁺ Het welck het eeuwigh licht den mensch' voor-waer kan geven:

VVant voor den rechten aert gheboren isser licht, En den recht-sinnighen van herten is verlicht.

Verblijdt u dan in Godt, ghy goed' oprechte menschen, Die voorder niet en kondt hier op-der aerd' ghewenschen,

En dan belijden moet ghy de ghedenckeniss'

(48)

Illuminat. 9

Van sijn' verheyligheydt, die groot is voor ghewis:

+Prov. 4.

VVant Salomon die seydt, Den wegh van sulcken herte⁺ Die voordert als een licht al sonder pijn' oft smerte,

En wast tot vollen dagh', ghelijck de Sonne klaer,

(49)

VVanneer sy 's middaeghs hoogh uyt-spreyt haer gouden hair:

Ghelooft voor-waer dan dat de lamp van Godt verheven Is d'asem-deur' van ons soo droef mistroostigh leven;

Maer ghy, ô waerde Maeght! soo suyver ende klaer, Blinckt ghy niet als de Sonn', die schijnt in 't openbaer?

VVanneer dat Godt door u de wereldt quam verlichten, De fackels oock hoe schoon voor u die moesten swichten,

End' als hy in de Schrift de Sonne wordt gheseydt, Die uyt den Hemel schijnt al van rechtveerdigheydt;

Soo moeten wy met recht, ô Maeght! u toe dan schrijven, De lamp die onsen nacht seer dompigh komt verdrijven,

En met een helder licht ons brenght een klaerheydt groot, Dat ons verlossingh' gheeft al van de bitt're doodt.

(50)

Maer waer-om sullen wy den Spieghel u niet noemen Van dese schoone deught, verciert met duysend' bloemen

Van and're deughden meer, waer-med' ghy zijt begaeft, End' als met asem soet ons' arme ziele laeft?

Den sondaer droef en kan voor-waer u niet ghederven, VVant hy de blijde hop' door u toch moet verwerven,

Als dat sijn' sonden swaer vergheven sullen zijn, En soo verlossen sult van hert'-sweir' ende pijn.

Door uwe miltheydt soo verhopt hy te bekomen

Vve'er-om een suyver hert', het welck hem was benomen Door 't lastigh sondigh pack, en worden dus ghestelt In sijnen eersten staet, daer hy was uyt-ghevelt, Door u sal hy niet meer soo schudden ende beven

(51)

Om sijn' ghequetste ziel', want gheeft hem we'er het leven, Soo dat hy wordt door u ghenomen in ghenad':

VVant nimmermeer en komt uw' hulp' voor hem te spad'.

+Cant. 1.

VVy sullen ons daer-om met Salomon beroemen,⁺ Ons beddeken dat is verciert met schoone bloemen,

De balcken van ons huys van Ceder schoon en net, En met Cypre(i-hout de berd'ringh' in-gheset:

VVant in rechtveerdigheydt all' die den Heer' beminnen Daer is voor-waer sijn rust', daer leydt hy in van-binnen;

Maer die den Soon bemindt, bemindt de Moeder med', Soo dat sy alle-beyd' daer rusten dan met vred'.

Het hert' van desen mensch' soo waerdigh om te kroonen Is 't huys voor Heer en Maeght, waer-in sy vrind'lijck woonen;

(52)

En dan soo sal dit bedd' heel lieffelijck gaen bloeyen, Dat door de deught daer-uyt een' soeten reuck sal vloeyen, VVi'ns vruchten naer-maels soet en hoogh'lijck om te loven, Oock aengh'naem sullen zijn by 't hemelsch' volck hier-boven,

VVaer ieder om sijn' deught soo rijck'lijck wort gheloont, Dat in 't Elysi-dal hy wordt van Godt ghekroont.

+Sap. 5.

10All' die rechtveerdigh zijn die sullen eeuwigh leven,⁺ VVant van den Heer' soo wort dees' schoonen loon ghegheven;

En hunn' ghepeysen soet die zijn soo verr' ghegaen, Dat by den Hooghsten die gheschreven blijven staen.

Daer-om soo sullen sy het rijck der schoont' ontfanghen,

(53)

In memoria aeterna justus. 10

End' oock van Godes handt de kroon al met verlanghen:

11VVant sy bedeckt toch zijn in spijt van haet en nijdt, Al met die rechter-handt van Godt tot aller tijdt.

(54)

Ob justitiam. 11

(55)

III. Capittel.

Van de Sterckheydt, die bewesen wort door 't voorste van den Leeuw, wesende den derden Steen deser Kroone.

Den Leeuw soo kloeck vroom van aert, Die van gheen' macht en is vervaert, Bediedt ons hier de Sterckheydt groot;

Dat gheen kloeck hert' en vreest de doodt;

VVant hy veracht oock all' 't ghediert' Dat sijne kracht tot hem-waerts stiert.

DEn derden Steen al van dees Kroon die wy bewijsen, VVas uwe sterckheydt, en uw' kloeckheydt weerdt om prijsen.

(56)

Wie isser oyt gheweest die niet beweeght en wert, Als hy ghestadighlijck veel lijdens droegh in 't hert'?

Por obstantia micat. 12

12Maer nimmermeer en sag-m' uw' kloecken moet verwinnen, Al scheen het oock dat ghy veel pijnen leedt van-binnen.

(57)

VVat hebt ghy niet gethoont wanneer ghy namt den vlucht Met uwen Sone naer Egypten heel beducht?

Ghy hadd' gheen' vrees' al van de koud' en wintersch' dagen, Noch langhe nachten swaer, noch van-der winden vlaghen:

De moey-lijcheydt des weeghs en saeght ghy oock niet aen, Maer zijt met Ioseph trouw kloeck-moedigh door-ghegaen.

VVat hebt ghy niet ghethoont, als hy soo-veel moest lijden, VVanneer ghy saeght dat hy oock met de doodt vast strijden?

VVanneer ghy saeght dat hy de doodt oock sterven moest, Door 't schuymigh' Ioodtsche volck in boosheydt soo verwoest.

+Orig. 1. in expos. Iob.

Origenes, als hy eens wilde seker weten⁺

VVaer-om dat 't scheen dat Godt hadd' sijnen Iob vergheten,

(58)

En door den boosen liet hem lijden soo veel smert', Den welck' oock hadd' geraeckt het binnenst' van sijn hert'.

Vergh'lijckt hem hier al by den diamant soo krachtigh, Soo sterck en hardt, ghelijck Godt selver wist al-machtigh,

Die niet ghebraght kond' zijn in 's vyandts swaer ghewelt, Al was 't dat hy hem hadd' oock totter doodt ghequelt:

13VVant Iob die bleef heel kloeck, Iob bleef den Heer noch loven, Al gingh sijn lijden swaer de lijdens al te-boven.

Sulck' harden diamant waert ghy, ô suyv're Maeght!

Als ghy in 't Ioodtsche-landt veel druck en lijdens saeght:

Vvant schrijven dat gh'u hebt met sulcken' moet ghedragen, Dat ghy niet eenen sucht uyt 't hert' en kond' ghejaghen,

In all' de bitt're pijn' van uwen liefsten Soon,

(59)

Indomita vis haeret. 13

Ghelijck in sulck-een' druck de menschen zijn ghewoon.

+Ioan. 19.

Daer-om soo schrijft seer-wel Ioannes, als wy lesen,⁺ Daer stondt al by het Kruys de Moeder weerd' ghepresen

Van IESUSharen Soon, hy seydt niet, 't ghen' is 't meest,

(60)

Als dat sy weenden, oft bedroeft was in den gheest;

Maer dat sy kloeck'lijck stondt, tot een waerachtigh teêcken Van sterckt' en vroomheyt, dat haer hert' niet kond' ghebreken

Door pijn' oft lijden, want sy heel ghewapent stondt Met d'onbewegh'lijckheydt, als oyt men vrouwe vondt.

Ia met een sulck' verduldt en hoogh-moet daer beneven, Dat wy niet sonder re'en bevinden dit gheschreven,

+Cant. 4.

Ghelijck den thoren die van David is ghebouwt,⁺ Soo is oock uwen hals ghepresen menigh-fout.

Met boll'-wercken om-rondt was hy, en duysend' schielden, Die hem bewaerden, en in sterckten altijdt hielden.

Hy was de wapens van den alder-kloecksten helt, Die gheen gheweldt en hadd' te-neder oyt ghevelt.

(61)

+Horatius.

Ghelijck een' stercken muer die niet en wordt gheslaghen⁺ Om-verr', maer kan den stoot hoe hardt oock wel verdraghen,

Soo is dees kloeckheydt oock van Godt in ons ghemoet, VVant gheene kracht oft macht die oyt beweghen doet.

+Niceph. l. 12. c. 19.

Dit heeft voor-waer wel aen Ambrosius ghebleken,⁺ Als Valentiniaen sijn' kloeckheydt niet kond' breken;

VVant als hy langh' hadd' in de Kerck' 't geloof verspreyt, En d'Ariaensche sect' met wijsheydt heel verleyt,

En van Iustina kond' seer lichtelijck verlegghen

Het onrecht 't ghen' sy van de heyl'ghe Kerck' gingh seggen, Soo als hem wirdt belast ter Kercken uyt te gaen

Door 's Keysers strang' bevel, soo bleef hy vrom'lijck staen, En sprack met goeden moet, Niet gheerne (Keyser machtigh)

(62)

Verlaet' ick dese plaets', noch mijn gheloof waerachtigh:

VVant aen de VVolven ick der Schapen-koey niet laet, Noch desen Tempel Godts voor hun-li'en open-staet.

Is 't sake dat ghy my wilt in de Kerck' doen sterven,

Nemo fortis nisi et iustus. 14

(63)

Soo treckt op my 't gheweir, dat ick Godts rijck' magh erven;

Seer gheerne sterv' ick dus, en 't is my aenghenaem, VVant hoop' hier-door altijdt sal leven mijnen naem.

+Pov. 28.

14Dit is het ghen' dat by den VVijsen-man wy lesen,⁺ D'oprechten mensch sal kloeck en sonder vreese wesen:

Ghelijck den stercken Leeuw, die niet beroert en wort, Maer die ongodd'lijck is wordt in den vlucht gheport.

15Maer seght! ô Maeght, wat dit doch was voor eenen thoren

+5. 1. Reg. 24.

Van David, waer-door hy een' Koningh uyt-verkoren⁺ Soo sterck was voor den Heer', en teghen all' den mensch' Dus onverwin'lijck, met sijn' sterckte naer den wensch'?

VVas 't niet sijn' ootmoet groot die hadd' sijn hert' bevangen?

VVas dit den thoren niet die was soo schoon behanghen

(64)

Dicit leo do tribu juda. 15

Met duysend' schilden fraey, en bolle-wercken sterck, Dat ieder was verheught die sagh dit machtigh werck?

En dees ootmoedigheydt van David boven maten,

Heeft hem terstont in 't hert' twee deughden noch ghelaten;

(65)

Sijn' wijsheydt, ende med' sijn' sterckheyt hoogh gheacht, VVaer-door ten onder' hy sijn' vyandt heeft ghebraght.

Acht-hondert menschen in een' reys' heeft hy verslaghen,

+2. Reg. 23.

Als in den vlucht seer kloeck sijn' vyandt heeft doen jaghen,⁺ Soo dat den Philistijn hem niet kond' weder-staen:

Midts all' sijn macht door hem was heel te-niet ghedaen Sijn' wijsheydt die heeft oock daer-naer ghenoech ghebleken, Als hy aen een' Propheet soo wijs wirdt vergheleken,

Ia selver eenen was als hy sijn' Psalmen hoogh'

In wijsheydt heeft ghestelt de menschen voor het oogh'.

Soo is oock uwen hals, ô Moeder Godts ghepresen!

D'ootmoedigheydt, seggh' ick, die quam in u gheresen, Veel meerder als oock was diên thoren soo vermaert:

(66)

VVant met meer schilden sterck zijt ghy geweest bewaert.

Ghy waert het stalen kleedt van all' de fraeye vromen:

VVant door dees lieve deught soo hebt ghy 't al bekomen, 't Ghen' de Schriftuer behelst, en hebt het oock verstaen, Soo dat den Duyvel moest met schande vluchten gaen.

16Den boosen Heretijck heeft u niet konnen hind'ren, Noch uwen naem en faem, noch eer'; noch lof vermind'ren:

+Isaias 11.

VVant Isaias seydt, Daer komt, daer komt ghevloet,⁺ VVt Iesses wortel schoon een roed' als honigh soet, VVaer-door soo wordt verstaen end' oock al-hier ghenomen V hoogh-begaefdich hert', dat ghy dus hadd' bekomen,

't VVelck in sijn-selven meer ootmoedigh is gheweest, Als dat in d'and're volck oock was, ghelijck-men leeft.

(67)

Exaltat humilia Deus. 16

En soo een roed' wordt kleyn en gratieus ghenomen, In 't aensien van den eyck', oft and're groote boômen,

Soo is 't als den Propheet in 't eerste heeft gheseyt, Een roede sal door heel de wereldt zijn verspreyt;

(68)

Soo voeght hy korts daer-by; maer all' de hoogh verheven Die sullen worden met gheweldt daer ne'er ghedreven,

End' all' hun sterckt' en sal in 't minst' hun baten niet, Maer sullen door den windt vergaen ghelijck een riet.

+Cant. 1.

Hier-om soo vinden wy by Salomon beschreven,⁺ Mijn alder-liefste lief, deghen' mijn hert' doet leven,

'k Hebb' u ghelijck ghemaeckt aen Pharos peerden fel, Die met sijn trots' ghespan verliepen alsoo snel.

Maer dese ruytery van Godt den Heer' hier boven VVas Moyses roed', waer-door de waghens al verschoven

Van Pharo, tot in 't diepst' al van de roode zee, Als om daer-door te gaen hem vlijtigh maeckten ree.

Maer ghy, ô suyv're Maeght! uw' sterckt' is meer om achten;

(69)

Die all' de waghens van den Duyvel ded' versmachten Van sondaers, ketters valsch, en die daer ne'er-ghevelt, Die quamen teghen u met groote macht in 't velt.

Ghy hebt die over-deckt met baren ende golven, End' in het diepst' al van de zee gheperst, ghedolven,

Soo dat hier niet en is ghebleven voor ghewis, Ia heel de wereldt door van hun ghedenckeniss'.

+Eccl. 24.

VVy vinden over-sulcks by Salomon den VVijsen,⁺ Die spreeckt in uwen naem, en gaet aldus u prijsen:

Ghelijck den Ceder-boom die staet in Liban schoon, Ben op-ghetoghen, en soo draegh' ick mijne Kroon, End' als oock den Cypres' op Sion hoogh-verheven, End' als den Palm-boom hardt in Cades daer beneven,

(70)

End' als in Iericho den soeten rooselaer, En den Olijf in 't veldt gheplant in groente klaer.

End' als den Platan wijdt by 't water van de straten, Ben ick verciert van die my noyt en heeft verlaten:

VVaer-door soo konnen wy begrijpen ende sien, Dat all' de sterckheydt moest voor uwe sterckte vli'en.

Al-hier soo moeten wy een schoone saeck' bemercken, Hoe wonderlijck dat zijn voor-waer all' Godes wercken.

Den Platan hoogh en groot die staet en wast in 't wild', Sijn' bladeren die zijn ghelijck als eenen schildt:

VVant soo-veel blad'ren uyt sijn' wijde tacken springhen, Sijn soo veel schilden die den stercken boom om-ringhen;

En soo-veel deughden dat zijn in u hert' vergaert,

(71)

Met soo-veel schilden zijt ghy suyv're Maeght bewaert.

Soo datter iemandt wild' hem teghen u oock stellen, Sou dese schilden eerst te neder moeten vellen,

Waer-mede dat ghy zijt ghewapent t'aller stondt:

VVant in de wereldt noyt men sulcken sterckheydt vondt.

En door dees blad'ren groen, die wy de schilden noemen, Soo worden oock verstaen de ghene met beroemen

Vast onder desen boom al in de lomm'ringh' staen, Die nimmer om hun deught en sullen hier vergaen.

VVant met dees schilden die de Moeder Godts bekleêden Bedeckt, soo komt dees sterckt' in hunder zielen leden,

't VVelck is de re'en dat sy dus moedigh blijven staen, Soo dat den vyandt moet daer-door ten-onder' gaen.

(72)

Ia hy sich selfs soo wondt, dat hy moet seker sterven, En door sijn' moet-will' groot Plutonius rijck' be-erven;

Soo dat de pijlen die hy schieten wilt hoe fel,

Zijn metter daet ghekeert op hem voor-waer seer snel.

+Niceph. 4 c. 36.

17Dit heeft ghebleken aen Nestorius den dwasen,⁺ Die met sijn' boose tongh' soo-veel hadd' ligghen rasen,

Dat als met pijlen scherp hy schoot naer dese Maeght, Sijn-selven heeft ghedoodt, die niet en wirdt beklaeght:

VVant die vileyne tongh', waer-med' hy hadd' gheschoten Soo veel fenijnigh quadt, wirdt dad'lijck over-goten

Met een' soo bitt're quael, met een soo sware pijn, Dat 't scheen sijn hert' dat wirdt op-gheten van 't fenijn:

VVant duysend' wormen straf die hebben die verslonden,

(73)

Noli adversantibus austris. 17

VVaer-door sijn' swarte ziel' met haesten wirdt ghesonden Naer Acheron den vloedt, waer niemandt anders komt, Dan die door boosheydt zijn in eeuwigheydt verdomt.

Daer-om soo seght nu vry (ô Maghet soo ghepresen)

(74)

+Eccles. 4.

't Ghen' by den VVijsen-man tot uwer eer' wy lesen:⁺ In Sion ben ick soo versterckt naer 's herten lust, End' in die heyl'ghe stadt hebb' ick seer-wel gherust, End' in Ierusalem daer is mijn' sterckt' seer machtigh, End' in het eer'lijck volck hebb' ick ghewortelt krachtigh,

End' in 't ghedeelte Godts daer is mijn' erffeniss', En by het hemelsch' heyr mijn' wooningh' voor ghewis.

(75)

IV. Capittel.

Van de Matigheydt, welck laetste juweel in de Kroone bewesen wordt door den Toom.

De soete deught de Matigheydt

VVordt door den Toom seer wel bereydt, Sy stelt ons' sinnen sulcken maet, Dat wy verachten heel het quaet:

Daer-om ons David seer wel leert, V soetjens met den toom gheneert.

HEt vierde schoon juweel seer aerdigh om verhalen, Komt op u heyligh hooft met dese Kroon oock dalen,

Dat is de Matigheydt, waer-med' ghy waert verciert,

(76)

De welck' met iever groot van ons moet zijn gheviert.

+lăblichus Epist. de temper.

Dees is de ghen' die komt het quadt van ons verjaghen,⁺ Die maeckt den mensch' vol deught, al met een soet behagen.

Dit leert de fabel schoon ons van Bellerophon,

Die door dees stercke deught Chimeram wreedt verwon.

Hier-door soo worden oock ghestilt de huys-ghesinnen, De quade herten kan-men toomen en verwinnen,

Die in steden zijn, als Crates ons beschrijft,

Soo datter in 't ghemeynt' een goede vrindtschap blijft.

Ia keert den mensch' soo dat hy kan by-naer gheraken

Tot 't Godd'lijck wesen, 't welck hem heel volmaeckt sal maken:

Daer-om soo is 't dat sy den eerst' end' hooghsten naem Van all' de deughden voert, voor ieder soo bequam.

(77)

+Strobeus ferm. de temper.

De VVijsen hebben haer voor de pliaer ghenomen⁺ Van dese sterckt', waer-toe men kan door haer ghekomen.

Sy is den ys'ren helm vast teghen 't slap ghemoet, Der ooghen voer-man, die 't ghesicht scherp-siende doet, En van de liefde die wy tot een ander draghen

Is sy bewaerderss' soet, naer ieders wel-behaghen:

D'af-snyderess' is kloeck van 't dwaes en y'l ghepeys, VVaer-door wy droevigh zijn in 't hert' soo menigh' reys'.

De boose wercken kan sy lichtelijck beletten, En teghen alle quaedt op goeden voet ons setten.

Sy is de voorderss' med' al van de soberheydt,

En raedts-vrouw' van all' 't gen' dat in ons hert' oock leyt.

Sy maeckt ons iev'righ seer tot vierighe ghebeden,

(78)

En soeckt ons hert' om-hoogh te trecken van beneden.

Voordts dese deught die heeft in haer alsulcken kracht, Als dat den mensch' in all' 's het wereldts goedt veracht.

Maer ghy, al waert gh'ô Maeght! soo gratieus van leven, Dat all' de wereldt hier den prijs aen u moest gheven,

Al was uw' wijsheydt oock ghepresen boven al,

Vw' goedtheydt oock verspreyt door heel het aertsche dal, En uw' rechtveerdigheydt den al hier gingh te boven, End' u bermhertigh oogh een-ieder moeste loven;

End' uwe sterckte kloeck was over-al bekent,

End' uwen naem nu was ghebraght tot 's wereldts end'.

Al was 't dat ghy oock ginght in schoonte verr' te boven De schoonheden hier al ghestelt in 's wereldts hoven,

(79)

Al was 't dat als een Sonn' u oogh oock blonck en scheen, VVaer-door de Maen', de Sterr', end' al het licht verdween, Soo sagh-men dat ghy hadd' de matigheydt voor ooghen In 't doen, end' oock ghepeys, al waert ghy op-ghetoôghen:

VVant niemandt leeft al-hier met reghel ende maet, Die ghy niet door dees deught in all's te boven gaet.

Daer-om soo lesen wy, een tafel met manieren

+Cant. 3.

Heeft Salomon ghemaeckt, en seer-wel doen vercieren,⁺ Het hout van Liban was seer kostelijck bereydt, En de pilaren hoogh met silver in-gheleydt:

De fitselen van goudt heel fijn heeft hy doen maken, De trappen roodt ghelijck het schoonste purp're laken,

Dees heeft hy over-deckt met eene middel-min,

(80)

Om die schoon' dochters die hy hadd' in sijnen sin, Van dat Ierusalem, al-waer MARIAwoonden, De ghen' die anders niet aen all' de wereldt thoonden

In hare oeffeningh' dan dese lof-baer deught, Met sulcken grati', dat een-ieder hadd' gheneught.

Haer kleedt en ded' sy niet met goudt-draet over-decken, Noch kostelijck' ghesteent', noch silver over-strecken,

Haer' witten hals en was met peir'len seer gheacht Oock niet verciert, want sy dit hadd' altijdt veracht.

18Oock in de spijs', en 't ghen' sy dagh'lijcks wilde eten, En heeft sy nimmermeer de middel-maet vergheten:

Haer' tafel en was niet met dranck en spijse soet Vervult, want sy die hadd' ghestelt uyt haer ghemoet.

(81)

Cibus tuus in pondere. Ese. 18

Voordts soo in all' de rest, end' in all' hare wercken Soo kond'-men t'aller tijdt haer' matigheydt bemercken,

't VVelck Godt dus heeft behaeght, als dat hy heeft begeert Dat s' in Ierusalem soos oude zijn ghe-eert.

(82)

End' al was sy verciert met alle deught in-wendigh, VVaer-door sy blonck ghelijck den diamant uyt-wendigh;

Nochtans soo leefde sy in dese stilheydt soet Heel matigh, ende met een milt oprecht ghemoet.

+Cant. 1.

Daer om soo seydt de schrift, Ghy hebt de soete ooghen⁺ Al van d'onnoosel' Duyf, die gh'ieder komt vertooghen,

VVaer dat-men siet by-een veel deughden schoon vergaert, VVaer-door soo vrind'lijck waert, en lief-ghetal van aert.

En sullen wy met recht, ô Maeght! dan niet segghen, (End' isser iemandt die soud' konnen weder-legghen) Dat om d'ontallijckheydt van uwe deughden wijt

+Cant. 4.

Den put van 't water soet en levend' mede zijt?⁺ VVie kan begrijpen die soo rijck'lijck in u woonen,

(83)

VVaer-door soo weerdigh zijt, als dat m'u moeten kroonen?

En is 't wel mogh'lijck oock te vinden hier een' kroon, Die loff'lijck soude zijn ghenoech voor uwen loon?

Als Ariadna schoon in Creten seer ghepresen Van Thesêus heel bemindt, om haer soo soete wesen,

Hadd' voor een' schenck gehadt van Bacchus machtigh rijck Een Kroon al van Vulcan' ghesmeet, noyt haer 's ghelijck, Die sagh-men heel van goudt en diamanten schijnen, Ghelijck de gulde Sonn', die komt den nacht verdwijnen:

VVant als nu Thesêus was in 't laberinth ghestelt, Om den Centaurus fel te dooden als een' helt, En door de weghen slim, en door de donck're holen Gingh loopen, draven, en seer langhen tijdt soo dolen.

(84)

Sijn lief sijn Ariad', die 't niet-meer sien en kond',

Sondt hem dees Kroon, waer-door verlost wirdt 't dier stondt.

Maer ghy, ô suyv're Maeght! die wy dus moeten eeren, Die oock de glori' Godts daer boven kondt vermeeren,

VVy bidden niet als dat gh'ons sulcken Kroone gheeft, Maer deylt ons med' van die u Godt ghegheven heeft.

Dat zijn uw' deughden, die u ginghen meer vercieren Als roose-blommen, en wel-rieckende filieren,

VViens soeten reuck oock is gheklommen op den top Des wereldts groote pleyn, en 's Hemels hooghen kop.

Ia heeft de gulde sael van sterren-licht doen scheuren, Ghelijck der Engh'len schaer seer-wel heeft konnen speuren;

(85)

Illustrat beatque diem. 19

+Cant. 6.

19VVant Salomon die seydt; VVaer gaet ghy dus terstondt,⁺ Ghy VVijse Maeght, die als den rooden morghen-stondt Soo schijnt? ô dochter schoon van Sion weerdt ghepresen, Die zijt in soetheydt end' in schoonheydt uyt-ghelesen:

(86)

Veel schoonder als de Maen', verkoren als de Sonn', Die met uw' klaerheydt blinckt op onsen Horison.

De schoonst' hebb' ick ghesien, die op-waerts is ghevloghen, Ghelijck een Duyfken met haer' vloghels uyt-ghetoghen,

Over den water-stroom al met een soet gherucht, En drongh met soeten geur vast door de sware lucht:

VVant haer soo kost'lijck kleedt dat heeft van hem ghegheven Een' sulcken soeten reuck, en lieff'lijck daer beneven,

Dat 't niet om spreken was: want di'n te-boven gingh De soetste reucken die het aerd'-rijck oyt ontfingh.

VVie is, wie is de ghen' men op-waerts dus siet vlieghen, Al door de wilderniss', soo aengh'naem sonder lieghen,

+Eccles.

Als van een roed'ken kleyn den vrindelijcken roock,⁺

(87)

Van wieroock ende myrrh', en soeten balsem oock?

Ghelijck den nieuwen tijdt het aerd'-rijck komt bespreyen, Met bloemen schoon en groen bekleeden de valleyen,

Soo waert ghy suyv're Maeght met dese bloemen schoon Bedeckt, en droeght daer-van die wel-rieckende kroon.

+Cant. 6.

Dus naer de Dochter met juweelen fraey behanghen⁺ Ach! heeft den Heer' met lust en herten gaen verlanghen;

End' als van Sion haer de dochters saghen aen, Soo hebben s'onder hun terstondts ghehadt vermaen:

VVant swoeren dat sy was de weerdighst' om te loven, En dat haer' soeten naem den balsem gingh te boven:

VVant by de volcken was hy over-al verspreydt, Soo dat hy nerghens oock hoe diep verborghen leydt.

(88)

Daer-om soo willen w'in den soeten reuck gaen loopen:

+Cant.

VVant van Ierusalem de dochters schoon met hoopen⁺ Die hebben u bemindt', ghy zijt ghebenedijdt,

20MARIAsuyv're Maeght, van nu tot aller tijdt;

Mits ghy woont by den Heer' der Koninghen verheven, Die eenen throon u heeft van sterren klaer ghegheven,

VVaer helder als de Sonn' ghy blinckt, end' als de Maen', Soo dat all' 's hemels licht in duysterniss' blijft staen.

VVy willen ons daer-om met Thesêus niet beroemen, Die Ariadna ded' voor een Goddinne noemen,

Om dat hy door den glans haers kroons nu met gheluck Van sijne dolingh' was verlost, en sijnen druck.

Maer sullen u altijdt hier loven ende prijsen,

Kroone der vier hooft-deughden

Ernest van Veen

bron

Ernest van Veen, Kroone der vier hooft-deughden. Guilliam Scheybels, Brussel 1644

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/veen033kroo01_01/colofon.php

© 2017 dbnl

Aen de Deught-rijcke ende seer Godt-vruchtighe Iongh-vrovwe I

Marie van Veen,

Doende hare Professie in 't Klooster van S. Elisabeth, op den Bergh Sion, binnen Brussel.

d'alder-heylighste Moeder Godts ende Maget M

weten, in u. l. professie, 't selve eenighsins aengenaem sal mogen wesen, om redenen dat het maer en sal dienen tot exempel ende stichtinge van de deughden waermede de alder-heylighste Maget M

begaeft ende verciert is geweest. Hoewel 't selve van my niet en behoorde te verwachten, maer veel eerder van den H. Vader

Augustinus uwen gemeynen Patroon, die schrijft: In dit leven en is gheene

deugt, 't en zy lief te hebben 't ghene dat-men moet beminnen: want 't selve te beminnen, is wijsheydt; daer-van met gheene moeyelijckheydt af-ghetrocken te konnen worden, is sterckheydt; door gheene wellusten beweeght te konnen worden, is matigheydt;

ende door gheene hooverdije daer-van ghekeert te worden, is rechtveerdigheydt.

Daer-om seggen de Philosophen, dat de deught den mensche een saligh leven geeft; sulcks dat, kan sy den mensche een saligh leven gheven, nootsakelijcken moet

daer

volghen een saligh sterven, ende naer onse doodt de saligheydt onser ziele.

heylighen Ioannes is leerende: want: werckt, seydt hy, een spijse die niet

patientie ende sterckheyt, met sulcken stant-vastigheyt ende kloeckheyt als alle de

werelt gesien heeft, soo dat wy met recht mogen spreken met den Apostel: Benedictus

M

autem optiman pattem elegit, M

heeft het beste deel verkoren, maer oock het soetste: want hy seyt ende bekent selver: * Iugum meum suave est, & onus meum leve, Mijn jock is soet, ende

Vaert wel.

Beminde Dochter, V.L. Vader,

E

V

.

Aen Mijn-heere Ernest van Veen, op sijn Boecksken van de vier Hooft-deugden.

L.B.

ORnatam monisibus Filiam Ierusalem Donimus concipivit: & videntes eam Filie Sion Beati imam praedicaverant, dicentes: Vnguentum effusum nomen tuum. Eccl.

Offic. De Dochter van Ierusalem met juweelen fraey verciert heeft den Heere begeert, ende de Dochters van Sion haer siende, hebben haer d'alder-heylighste ghenaemt, segghende: Vvy en name is wel-rieckende uyt-ghestorte olie.

Eerste capittel.

Van de VVysheyt, die bewesen wordt door het Oogh wesende den eersten Steen der Kroone; Verciert met de vier Hoofd-deugden, waer-mede de H. Moeder Godts Maria is ghekroont gheweest.

II. Capittel.

Van de Rechtveerdigheydt, die bewesen wordt door de VVeegh-schale, wesende den tweeden Steen deser Kroone.

III. Capittel.

Van de Sterckheydt, die bewesen wort door 't voorste van den Leeuw, wesende den derden Steen deser Kroone.

IV. Capittel.

Van de Matigheydt, welck laetste juweel in de Kroone bewesen wordt door den Toom.

heeft het beste deel verkoren, maer oock het soetste: want hy seyt ende bekent selver: Iugum meum suave est, & onus meum* leve, Mijn jock is soet, ende