+
1574. Handelinge in
VVaterlandt, in Februario.
74. OMtrent in dese selve tijden,+
Dat die Prince victory kreech, In Zeelandt ende ander weech, So quam het VVaterlandt in lijden, Aen veele zijden.
+
De Baroen van Chevreaux wert na VVaterlant gesonden met veertien vaendelen Soldaten.
Die Commandeur die sont daer heenen,+ Mons Chevreaux een Wals Baroen, Met veertien vaendelen VValen koen, Die d'Inwoonders soude vercleenen, Brengen in weenen,
+
Hy neemt aen den tijtel van Gouverneur van
Noorthollant ende VVaterlandt.
Gouverneur hy sich selven noemde,+
Van Noorthollandt en VVaterlandt, Om haer te brengen al in schandt, Hy hem hoochmoedelick beroemde, En haer verdoemde.
+
Henry Masson syn Commandant ende
Proviant-meester schrijft aen de Dorpen datse op
verbeurte van haer leven sullen comen-accorderen.
Deur Henry Masson deed' hy scrijven,+ D'overste der Dorpen aldaer,
Datse souden comen tegaer, Op verbeurten van hare lijven, En by hem blijven.
+
Hy belooftse pardoen ende haer te beschermen.
Sy souden comen accorderen,+ Hy soude haer gratie doen, Verseeckerende haer pardoen,
Niemant soude haer connen deeren, Hy soudse weeren.
+
Mits overgevende haer schantsen ende sterckten.
+
Haer Schanschen soudens' overgeven. In sijn handen sonder vertreck,
En dat op redelijck bespreck, Behoudens goet, bloet en leven, Sonder te beven.
+
Hy maeckt des Princen macht seer cleyn, syn aenhangers zijn beroyde kaelissen die niet en hebben.
+
Des Princen macht maeckt hy seer cleene, D'aenhangers voor ballings gespuys,
Kael, hebbende gelt, munt noch cruys, Die haer sullen brengen in peene, Hebbend' macht geene.
+
Des Conincx macht verheft hy seer hooch.
+
Des Conincx macht verheft hy seere, Haer te beschermen breet ende wijt, Ist datse noch comen by tijt, Tot haeren oprechten Lants-heere, En doen hem eere.
+
'VVillen sy het pardoen niet aennemen, dreychtse als Rebellen te straffen.
+
Maer willen sy tot haerder schaden, Dese genade niet nemen aen,
So wil hyse vernielen saen, Ende straffen sonder genaden, Na haer misdaden.
+
Hy hadde eenige Huysluyden gevangen, die dreycht hy te hangen.
+
Hy hadde som Boeren gevangen, Die belooft hy los te laten gaen, Indien sy hem comen ter baen, Anders wil hyse met verstrangen, Haest op doen hangen.
+
Sy achten syn schrijven niet, sy willen den Prince getrou blijven.
+
Dit schrijven mocht niet veele baten, VVant sy en achten't niet dan wint,
Sy en waren geensins gesint Den prins van Oraengien te laten, Noch hare Staten.
+
Hy machse comen besoecken, sy hebben niet dan cruyt en loot voor hem.
Hy mocht haer wel comen besoecken,+
Cruyt ende loot dat was voor hem, Sy achten niet sijn soete stem,
Noch oock sijn dreygen nochte vloecken, Aen geene hoecken.
Als hy met schrijven niet mocht winnen,
+
Hy seyndt vier of vijfhondert man nae Crommenijer-dyck toe.
Seynt hy vier of vijf hondert man,+ De Crommenijer-dijcx Schants an, Die hy geweldelijck gaet innen, En comt daer binnen.
+
Hopman Aecker naer eenige schermutsinge verloopt, siende noch meer volcx comen om haer te besetten.
Hopman Aecker met sijn Soldaten,+
Die schermutseerden daer een wijl, Maer verliepen't haestich met ijl, Deur dien daer meer deur ander gaten, 'Tquamen aenvaten.
+
Sy nemen VVestsanen in.
Sy togen van daer naer Westsanen,+ Het Garnisoen verliep daer oock,
+
'Tn [...] sy verbranden als
oock Crommeny.
Als sy sagen opgaen den roock,+ Het was te vergeefs het vermanen, Tegen het wanen.
+
Sy roven ende moorden de Ingesetenen.
Die Vijanden moorden en branden,+
Plonderden die Dorpen terstont, Ende toonden haren straffen gront, Beten van boosheyt op haer tanden, Gelijck Vijanden.
+
De overste Luytenant Broechuysen was tot Hoorn.
D'overste Luytenant Broeckhuysen;+
Die en was daer doe niet omtrent, Daerom wert hy tot Hoorn geschent,
+
De Borgers roepen hem na dat hy de voorloper was.
+
De Borgers weten hem d'abuysen, Om te verguysen.
Doch hy wilde noch qualijck spreecken,
+
Hy treckt in gramschap van leer, hy wert van een Borger in't hooft gewont.
+
Ende trock in gramschap sijn geweer, Des hy geslagen wert ter neer,
Dat hem de leden heel besweecken; In't hooft gesteecken.
+
Het was sterck gevroren, de Vijandt mocht over al over, hoe wel daer werde gebijt.
+
Het was alsdoe seer sterck gevroren, Men schickt versch volck byder handt, Om d'andere te doen bystandt, VVant men rekende veel verlooren, Door dit verstooren.
+
Sy winnen noch VVormer en Gisp.
+
Daer na hebbense noch gewonnen, De Dorpen VVormer ende Gispt,
+
Sonoy comt selfs, geeftse moet.
+
Sy werden van Sonoy berispt, Die de saecke heeft aengebonnen, En hulp gesonnen.
+
Sterckt Purmerend, vargedert het verstroyde volck, en belet vorder inval.
+
Hy sterckt de Stede Purmerende, Vergadert weer het volck verstroyt, En blijft daer tot het weder doyt, Belettende verder elende, Die Godt voorts wende.
+
De schantse van't Calff wert versien, want daer veel aen was gelegen.
+
Het Calf, daer veel aen was gelegen, Dat wert voorsien met cruyt en loot, En alle dat daer was van noot, So dat sy't niet hebben gekregen, Deur Godes segen.
III. Liedt.
Op't sevende Boeck, opte voys vanden XLII. Psalm: Als een hert gejaecht
o Heere.
+
Door de troublen waren veel goede ordren qualick onderhouden.
DOor de troublen en onrusten,+
Stonden veel goey saecken stil, Elck deed' schier dat hem lusten, Naer sijn eygen sin en wil:
Dit beurde in saecken veel,
+
Daerin wert voorsien.
Daer in wert voorsien ten deel,+ Tot 'tgemeen bestes welvaren, En te schuwen de gevaren.
+
Dat de vergaderinge der Staten van Hollant alle ses weecken ordinaerlick soude wesen in sulcken Stadt ende Plaetse als't den oorbaer vereyschen soude.
Voor eerst so werde beslooten,+
Dat de Staten van Hollandt, Souden t'samen onverdrooten, Vergaderen tot welstandt; Tot sulcke plaetsen ende dach, Daer't best oorbaer wesen mach, Ende dat alle ses weecken, Te voorsien op al' gebreecken.
+
VVat ordre daer sal werden gehouden.
Wat ordre men daer sal houwen,+ Om te resolveren wel,
Ende alle twist te schouwen, Secreet en trou sonder quel; Sullen eerst sweeren vooral,
+
Eedt by den Staten te doen, om alle de privilegien, hantfesten ende loflijcke costuymen te doen onderhouden.
De privilegien sonder tal,+ Ende alle die handtfesten, T'onderhouden tot 'sLants besten.
+
Ende meer ander saecken by my in myne beschrijvinge int lange verhaelt.
+
Veele ander goede saecken, Werden doe geordineert,
Die des Landts welvaren raecken, Diese al te sien begeert,
Machse lesen als 't hem lust, In mijn beschrijving met rust, 'Tsou hier vallen veel te langen, Dus wy't hier cort'lijck bevangen.
+
Graef Lodewijck van Nassou comt met veel volcx in't Nederlandt.
+
Van Graef Lood'wijck van Nassouwen, Den cloecken ervaren Helt,
Sullen wy nu gaen ontfouwen, Hoe dat hy met volck versnelt, Veel ruyters end' knechten cloeck, Hem niet lange maeckte t'soeck, Omme in't Neerlandt te comen, Tot behulpe van den vromen.
+
Hoe veel volcx Graef Lodewijck byden anderen hadde, daer hy mede omtrent Maestricht comt, om de revier te passeren.
+
Ses duysent cloecke voet-knechten, En drie duysent ruyters vroom,
Stout gesint om welte vechten, Quamen by Maestricht aen stroom, Om passeren de revier,
Het welck eerst belet wert fier, Deur de Spaensche sijn partijen, Die sulcx niet en wilden lijen.
+
De groote Commandeur is in vreese, ende vergaert alle syn volck by den anderen.
+
Die Commandeur was in vreesen, Hy vergaerde al by een,
Op wat plaetsch sy mochten weesen, Daer sondt hy sijn posten heen;
+
Ontbietse van Leyden ende wt VVaterlant.
+
Leyden had hy sterck beset, VVaterlandt oock veel verplet,
Sy mosten 't nu meest verlaten, 'Twelck Hollandt veel quam te baten.
+
De Nassousche en de Spaensche schermutseren tegen den anderen.
Altemet sy schermutseerden,+
Tegen malcanderen stout,
Graef Lodewijcx hoop vermeerden, Oock des Commandeurs volck bout;
+
'Graef Lodewijcx Leger lijt
gebreck van proviande.
'Tquam Lood'wijck qualijck te pas,+ Dat de winter so lang was,
VVant 't Leger quam in benouwen, Doch den moet ging hem niet flouwen.
+
Dies breeckt hy op ende weekt naer Nieumegen.
Hy is haest'lick opgebroocken,+
Naer Nieumegen sijn wech nam, D'Avila heeft sulcx geroocken, Die te Graef oock overquam; Elck sondt wat peerden uyt,
+
De Ruyterije van d'een en d'ander zijde ontmoeten den anderen.
D'een d'ander ontmoete ruyt,+ Daer werter veele gevangen, En wel geblust haer verlangen.
+
Elck maeckt hem ghereet tegen den slagh.
'Smorgens als't begonst te lichten,+ VVaren beyd' Legers in roer,
Niemant en woude daer swichten, Men hoorde groot chrijs-rumoer, Arm alarm was 'tgerucht, Elck een die was beducht, Hoe het spel soude af-loopen, Veel 'tmetter doot becoopen.
+
De Legers comen teghen den anderen.
Bey de Legers comen t'samen,+
Leveren slach op Moockerhey, Elck socht d'ander te pramen,
+
Slach opte Moockerhey.
Daer was groot geroep, geschrey,+
Houwen, steecken, schieten, slaen, D'een die viel d'ander bleef staen, Daer quammer veele om't leven, En wert groote moort bedreven.
+
Graven Lodewijck ende Henrick van Nassouwen met Hertoge Christoffel des Palsgraven Soone die bleven in den slach.
+
Graef Lodewijck wert verslagen, Met Graef Henrick synen broer, Dese eynden hier haer dagen, Palsgraefs Soon niet beter voer; En meenich vroom Edelman, Most hier blijven in de pan, Veel in de morassen smooren, Dus wert dese slach verlooren.
+
Ionckheer VVillem van Suylen van Nijevelt had hier drie Soonen, alle drie ionge mannen ende Capiteynen.
+
Noch moet ick u hier verhalen, Van drie soonen van Nijevelt, Die haer moet noyt lieten dalen, Elck droech hem als een helt, Adam, Willem, Frederick, Quamen haest al drie in strick, Willem heeft daer 't leven gelaten, Met meer ander vroom Soldaten.
+
VVillem verstickte deur den grooten arbeyt in syn harnasch.
+
In sijn harnasch hy verstickte, Hy had wonde noch quetsuyr;
+
Frederick wert ghevangen, ende twee uyren daer nae van een Spaensch Capiteyn met koelen bloede
doorsteken.
+
Frederick noyt en verscrickte, Maer hy raeckte int getruyr: VVant hy daer gevangen wert, Ende na vermoort met smert, Doe hy't niet eens en vermoede, Ende dit met koelen bloede.
+
Adam lach naeckt onder de verslaghen ende
geplon-+
Adam lach onder die dooden, Naeckt en bloot tot inder nacht,
+
-derde dooden tot inder nacht, en ontcomt in oude viesen kleren.
Maer doe is hy't noch ontvlooden,+
VVantmen op geen dooden wacht, Hy quam naeckt by een trou Boer, Die hem handelt als een broer, Geeft hem oude boeren cleeren, Daer hy mee raeckt wt verseeren,
+
Het casteel Carpen, wert inghenemen van eenighe Franoysen die wt den slach ontcomen waren.
Eenige Fransche Soldaten,+ Die hen hadden gesalveert, Het casteel Carpen aenvaten, Ende hebben dat verheert; Doen daer wt nabuyren scha, Mer sy werden corts daer na, Van de Spaengaerden besprongen, Die daer van wel hondert vongen.
+
Naer de victory teghen Graef Lodewijck mutineren de Spaengaerts om betalinh.
Doe Spaengaerts victory kregen,+
Riepen sy terstont om gelt, Mutineerden so sy plegen, Deden over al gewelt:
Scheurden haer vendels van stang, Maeckten Boer en Borgers bang,
+
Stormen in Antwerpen met ligt.
Quamen t'Antwerpen in strijcken,+ De Borgers van anxt beswijcken.
+
De groot Commandeur was binnen der Stadt, met de Heer van Champagny daersy niet op achten, riepen en creeten so afgrijselijck dat veel bevruchte vrouwen van kint scheyden ende doot bleven.
Den Commandeur was daer binnen,+ En den Gouverneur van Stadt,
Dese consten niet versinnen, Om haer te betalen plat; Sy tierden afgrijselijck, Dat veel ('tis bewijselijck) Van anxt en vrees doot bleven, En vrouwen quamen in sneven.
+
De Heer van Champagny moet met syn Regiment VValen vertrecken.
+
Die Heer Champagny most schampen, Sy riepen gelt, en VValen wech,
Of sy wouden vechten, campen; Requesens had geen gesech: Die Borgers waren in noot,
+
De Spaengaerts rasen ende tieren als duyvels.
+
Door dit vuyl Spaens gespuys snoot, Die als helsche duyvels raesden, Mannen en vrouwen verbaesden.
Om wt desen noot te raecken,
+
De Borgeren van Antwerpen moeten vier hondert duysent guldens opbrengen.
+
Mosten de Borgeren pleyn, Vier tonnen gouts gaen wtmaecken, En noch bleven sy vileyn;
Sy wilden vol betaelt zijn, Spraecken vier vlam en fenijn,
+
De groot Commandeur geeft de ghemutineerde Spaengaerts pardoen.
+
Men mostse noch pardonneeren, Ende doen al haer begeeren.
+
De Zeusche oorlochschepen nemen drie groote
Antwerpsche
oorlochschepen, en vangen den Admirael, ende eenige raecken aen de gront.
+
Als de Geusen dit vernomen, Quamen sy op Pijnster-dach, Mette schepen opte stromen, Daer des Vijants vloote lach, Sy namen den Admirael, D'ander vluchten altemael, Drie groote schepen sy namen, Eenige aen den gront quamen.
+
In VVaterlandt werden des Commandeurs volck geslagen.
+
In Waterlant wilt nu hooren, Opten selven dach of tijt, VVilden die Geusen verstooren, Die Papouwen seer subijt; Sy vielen daer dapper an, Sloegen wel acht hondert man,
+
300. gevangenen, Namen drie hondert gevangen,+
Die werden te Hoorn ontfangen.
+
Zy krijghen de verlooren Dorpen ende plaetsen wederom.
Daer moster in't water smooren,+ En op't landt smeetmense doot, 'Tgewonnen sy weer verlooren, Voor haer was niet dan cruyt, loot; Daer was een riep overluyt, Helpt my 'tVVaterlant uyt, Ick sal u al mijn gelt geven, Maer hy lieter oock sijn leven.
Siet so lopen d'oorlochs saecken, Dan voor stroom, dan tegen wint, Sy mosten nu 'tbitter smaecken,
+
De Spaengaerts hadden geen groote sin in
VVaterlandt meer te comen.
Alwaren sy't niet gesint;+
Te comen in dat quartier, VVaren sy niet meer so fier, Sy hadden gantsch geene sinnen, Om in't water prijs te winnen.