eXtensible Business Reporting Language
in de Accountantspraktijk
Rijksuniversiteit Groningen Faculteit Economie en Bedrijfskunde
Accountancy & Controlling Afstudeerrichting: Accountancy
juli 2011
Wouter Moossdorff 1934465
Afstudeerbegeleider: E.P. Rutkens Tweede beoordelaar: C.B. Rolf
Voorwoord
In het kader van de opleiding Accountancy aan de Rijksuniversiteit van Groningen schreef ik dit onderzoeksrapport als mijn masterscriptie. Het onderwerp van deze scriptie is eXtensible Business Reporting Language (XBRL) en daarbij specifiek de invloed van XBRL op het accountantsberoep. Na het lezen van enkele artikelen in vakbladen raakte ik gefascineerd door de achterliggende gedachte en werking van XBRL. Het gaat om een hoog gestandaardiseerde wijze van uitwisseling van (financiële) informatie tussen vragers en aanbieders van informatie.
Dit onderzoek richt zich, zoals gezegd, op de invloed van XBRL op het accountantsberoep. Hierbij gaat het zowel om de invloed op de werkzaamheden van accountants, de dienstverlening van de accountantsorganisaties als de opleiding en competenties van accountants. Voor dataverzameling ten behoeve van dit onderzoek is gebruik gemaakt van interviews. Ik wil bij deze dan ook alle betrokken accountants bedanken voor hun medewerking. Tevens wil ik Erik Rutkens bedanken voor zijn begeleiding tijdens dit onderzoek.
Rest mij iedereen veel leesplezier te wensen,
Inhoudsopgave
Voorwoord ... 2 Inhoudsopgave ... 3 1 Onderzoeksplan ... 6 1.1 Probleemstelling ... 6 1.2 Onderzoeksdoel ... 7 1.3 Onderzoeksvraag ... 8 1.4 Afbakening en deelvragen ... 8 1.5 Onderzoeksopzet ... 9 1.5.1 Onderzoekstype ... 9 1.5.2 Onderzoeksmethode ... 9 1.5.3 Doelgroep... 9 1.5.4 Onderzoekssteekproef ... 10 1.6 Onderzoeksmodel ... 10 1.7 Leeswijzer ... 11 2 Wat is XBRL? ... 12 2.1 Definitie en werking XBRL ... 12 2.2 Waarom XBRL? ... 13 2.3 XBRL en de informatievoorziening ... 15 2.3.1 Doel informatievoorziening ... 15 2.3.2 Informatie ... 16 2.3.3 Informatiesystemen ... 16 2.3.4 Toepassing XBRL in de informatievoorziening ... 17 2.4 Opkomst XBRL ... 18 2.4.1 Historie XBRL ... 18 2.4.2 Voortgang ontwikkeling XBRL ... 20 2.5 Samenvatting ... 22
3 XBRL in het bedrijfsleven ... 23
3.1 Aanzet XBRL in het bedrijfsleven ... 23
3.2 Standard Business Reporting ... 23
3.3 De Digipoort ... 24
3.4 De uitvragende partijen ... 24
3.4.1 Kamers van Koophandel ... 24
3.4.2 Centraal Bureau voor de Statistiek ... 24
3.4.3 Belastingdienst ... 25
3.4.4 Banken ... 25
3.4.5 Overheid ... 26
3.5 Samenvatting ... 26
4 Kenmerken van het accountantsberoep ... 27
4.1 Het accountantsberoep ... 27 4.2 De werkzaamheden ... 27 4.3 Competenties ... 30 4.4 Opleidingsinstituten en opleidingen ... 30 4.5 Dienstverlening ... 31 4.6 Samenvatting ... 32 5 Resultaten ... 33 5.1 XBRL algemeen ... 33 5.1.1 Klein ... 33 5.1.2 Middelgroot ... 34 5.1.3 Groot ... 34
5.2 Invloed XBRL op de werkzaamheden van accountants ... 35
5.2.1 Klein ... 35
5.2.2 Middelgroot ... 35
5.2.3 Groot ... 36
5.3 Invloed XBRL op de dienstverlening van accountantsorganisaties ... 37
5.3.1 Klein ... 37
5.3.2 Middelgroot ... 38
5.3.3 Groot ... 38
5.4.1 Klein ... 38 5.4.2 Middelgroot ... 39 5.4.3 Groot ... 39 5.5 Samenvatting ... 39 6 Analyse ... 40 6.1 Resultaatvergelijking ... 40 6.1.1 XBRL in het algemeen ... 40
6.1.2 Invloed XBRL op de werkzaamheden van accountants ... 41
6.1.3 Invloed XBRL op de dienstverlening van accountantsorganisaties ... 41
6.1.4 Invloed XBRL op de opleiding en competenties van accountants ... 42
6.2 Theorie in de praktijk ... 42
6.2.1 XBRL in het algemeen ... 42
6.2.2 Invloed XBRL op de werkzaamheden van accountants ... 43
6.2.3 Invloed XBRL op de dienstverlening van accountantsorganisaties ... 44
6.2.4 Invloed XBRL op de opleiding en competenties van accountants ... 44
6.3 Samenvatting ... 45 Conclusie ... 46 Verklarende woordenlijst ... 48 Literatuurlijst ... 50 Bijlagen ... 53 Bijlage 1 Interviewschema ... 53
Bijlage 2 Accountantskantoren naar omvang... 55
Bijlage 3 Interviewverslagen accountants grote organisaties ... 56
Bijlage 4 Interviewverslagen accountants middelgrote organisaties ... 79
1
Onderzoeksplan
Het eerste hoofdstuk legt de basis voor het onderzoek. De probleemstelling wordt in de eerste paragraaf geschetst. Vanuit deze probleemstelling wordt het onderzoeksdoel geformuleerd (paragraaf 1.2). De bijbehorende onderzoeksvraag vormt het onderwerp van paragraaf 1.3. Vervolgens wordt deze vraag opgesplitst in diverse deelvragen waarbij tevens de afbakening van het onderzoek wordt behandeld (paragraaf 1.4). Na de afbakening wordt de methode van onderzoek in paragraaf 1.5 toegelicht. In paragraaf 1.6 daaropvolgend het onderzoeksmodel. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een leeswijzer voor de rest van het onderzoeksrapport.
1.1 Probleemstelling
"XBRL is vooral de aanleiding om eens kritisch te kijken naar waar de toegevoegde waarde van de accountant nog zit. Kantoren die zich zodanig organiseren dat het opstellen van jaarrekening en aangiften een fluitje van een cent is, krijgen ruimte voor andere diensten. Want het echte administratieve werk dat gepaard gaat met het opstellen van jaarrekeningen en aangiften levert straks namelijk nauwelijks meer wat op, al lijkt nog niet iedereen dat echt te beseffen" (Wielaard, 2008).
"Accountants moeten in de ontwikkeling van auditstandaarden accepteren dat een papieren jaarrekening en een XBRL-rapportage met jaarrekeningfeiten, sterk van elkaar verschillen en een deels verschillende aanpak behoeven" (Van Hilvoorde, 2007).
"De jaarrekening zoals we die nu kennen, is over een jaar of 4 à 5 achterhaald. Een accountant moet dan kijken naar de procedures die er voor zorgen dat de gegevens in de database juist zijn en dat niemand daar ongeoorloofd bij kan" (Verkruijse, 2010).
"Accountants kunnen hun werkzaamheden door XBRL vergaand automatiseren. Rapportages kosten minder tijd als ze zijn gebaseerd op een ordelijke administratie. Er wordt dan minder geld verdiend met de jaarrekening en aangiftes, daarentegen meer met het verstrekken van allerlei managementinformatie en het ondersteunen van klanten bij hun bedrijfsvoering" (Boxmeer, 2009).
"XBRL is aan een opmars bezig. Deze ontwikkeling leidt tot het meer automatiseren van de financiële rapportage aan banken, KvK en fiscus. Het automatiseren van de rapportages en het verdwijnen van de verplichting tot het opstellen van een jaarrekening leidt tot een compleet nieuwe dienstverlening: het verzorgen van fiscale aangiften en het beoordelen van het proces rond automatisering.
Theoretisch wordt de accountant bij het samenstellen van een jaarrekening ingehuurd als deskundige op het gebied van externe verslaggeving. Deze
deskundigheid zal steeds minder belangrijk worden. Veel accountants zullen zich moeten omscholen tot fiscalist en automatiseringsdeskundige. Anders zullen zij de boot missen" (Jordaan, 2010).
De voorgaande citaten beschrijven visies van verschillende vaktechnici op de invloed van XBRL. XBRL is steeds prominenter aanwezig in allerlei discussies en vakbladen. De oorsprong voor deze verhoogde aandacht ligt in een initiatief van de overheid. In 2004 nam de overheid namelijk het initiatief tot het ontwikkelen van een plan om de communicatie tussen overheid en ondernemer sneller, efficiënter en goedkoper te laten verlopen. Het doel van dit plan was, en is, de administratieve lasten, in de zin van het opstellen van de jaarrekening, de fiscale aangiftes en de statistiekopgaven en de publicatie daarvan, van het Nederlandse Bedrijfsleven te verlichten. Om dit doel te bereiken was een methode nodig om de communicatie met de overheid(sinstanties) te standaardiseren. XBRL werd hierbij gekozen als de standaard waarmee deze communicatie verbeterd moet worden.
De verlichting van de administratieve kosten voor ondernemers is de belangrijkste drijfveer achter het ontwikkelen van een nieuwe methode van communiceren tussen de overheid en het bedrijfsleven. Het gaat hier vooral om de administratieve verplichtingen van ondernemers in de vorm van het aanleveren van de jaarrekening, de fiscale aangiften en statistiekopgaven. De ondernemer heeft deze verplichtingen bij verschillende instanties, waaronder de Kamers van Koophandel, de Belastingdienst en het Centraal Bureau voor de Statistiek. Om te komen tot een eenduidige communicatiestandaard is samenwerking tussen deze instanties essentieel.
Naast de verschillende overheidsinstanties en het bedrijfsleven zijn ook accountantsorganisaties betrokken bij de ontwikkeling van XBRL. Accountants stellen vaak de verschillende publicaties, zoals de jaarrekening, de fiscale aangiften en de statistiekopgaven, voor de ondernemers samen en verlenen zekerheid over cijfers en bedrijfsprocessen door middel van controles. De citaten aan het begin van deze paragraaf schetsen een belangrijke invloed van XBRL op het accountantsberoep. In enkele citaten worden zelfs zeer ingrijpende veranderingen aangehaald: bijvoorbeeld dat de jaarrekening op korte termijn achterhaald is.
De opkomst van XBRL en de mogelijke gevolgen voor het accountantsberoep vormen de aanleiding tot dit onderzoek naar de impact van XBRL op het beroep. De recente introductie van XBRL maakt het een actueel onderzoek.
1.2 Onderzoeksdoel
Op basis van de probleemstelling, zoals deze in de vorige paragraaf is omschreven, wordt het onderzoeksdoel vastgesteld. Het doel van dit onderzoek is inzicht krijgen in de gevolgen van XBRL voor de accountantspraktijk. Hierbij wordt ingegaan op de gevolgen voor de aard van de werkzaamheden, maar ook of accountants over nieuwe vaardigheden
zullen moeten beschikken, hoe opleidingen hierdoor kunnen en/of moeten veranderen en of deze ontwikkelingen leiden tot nieuwe dienstverlening voor accountantsorganisaties.
1.3 Onderzoeksvraag
Om het doel van dit onderzoek te kunnen bereiken, dient een algemene vraagstelling geformuleerd te worden. De centrale onderzoeksvraag voor dit onderzoek luidt als volgt:
In hoeverre is de invoering van XBRL in het Nederlandse bedrijfsleven van invloed op het accountantsberoep?
Een aantal onderdelen van deze vraag behoeft enige toelichting. Allereerst het begrip accountantsberoep. De auteur bedoelt hiermee die groep accountants die werkzaam is als openbaar accountant en in die zin betrokken is bij de jaarrekening (samenstellen dan wel controleren) van organisaties. Ten tweede dient het begrip 'bedrijfsleven' nader toegelicht te worden. XBRL is een wijze van verslaglegging die ontwikkeld is ten behoeve van lastenverlichting voor organisaties in de ruimste zin des woords. Met het bedrijfsleven bedoelt de auteur dan ook die groep van organisaties op wie XBRL in de toekomst van invloed kan zijn.
In de volgende paragraaf zal de onderzoeksvraag uitgesplitst worden in diverse deelvragen en wordt een afbakening gemaakt.
1.4 Afbakening en deelvragen
Dit onderzoek is toegespitst op de invloed van XBRL op een aantal deelgebieden van het beroep om zo een afgebakend geheel te creëren. Het onderzoek zal zich richten op de volgende deelgebieden: samenstelling van de werkzaamheden, competenties, accountancydienstverlening en opleidingsinstituten en opleidingen. Deze deelgebieden vormen samen, naar de mening van de auteur, de kern van het accountantsberoep en door het onderzoek te richten op deze gebieden, wordt de invloed van XBRL onderzocht op alle belangrijke aspecten van het beroep.
Voordat de invloed van XBRL op het beroep in kaart gebracht kan worden, dient eerst het begrip XBRL nader toegelicht te worden. Vervolgens wordt gekeken naar de opmars van XBRL in het Nederlandse bedrijfsleven. De deelgebieden van het accountantsberoep, zoals hiervoor genoemd, dienen vervolgens omschreven te worden, alvorens de invloed van XBRL op het accountantsberoep in kaart te kunnen brengen. Een en ander is samen te vatten in de volgende deelvragen die tijdens dit onderzoek centraal zullen staan:
I. Wat is XBRL?
III. Wat zijn de kenmerken van het accountantsberoep? IV. Welke gevolgen heeft XBRL voor het accountantsberoep?
De hoofdstukken twee tot en met vier beantwoorden de eerste drie vragen. Deelvraag vier komt aan bod in de analyse in hoofdstuk zes.
1.5 Onderzoeksopzet
Deze paragraaf bespreekt de onderzoeksmethode op basis waarvan de deelvragen en uiteindelijk de centrale onderzoeksvraag worden beantwoord. De eerste subparagraaf gaat in op het onderzoekstype. Vervolgens behandelen de subparagrafen 1.5.2, 1.5.3 en 1.5.4 respectievelijk de onderzoeksmethode, de doelgroep en de onderzoeksomvang.
1.5.1 Onderzoekstype
Dit onderzoek is te typeren als exploratief onderzoek. Het doel van exploratief onderzoek is om vermoedens van verbanden die in de werkelijkheid kunnen worden aangetroffen, te ontwikkelen (op basis van Baarda en De Goede, 2006). Het doel van dit onderzoek heeft dezelfde strekking, namelijk inzicht verkrijgen in de gevolgen van XBRL op het accountantsberoep. Daarbij worden verbanden gelegd tussen de praktische inzichten, voortkomend uit het onderzoek, en de theoretische inzichten, voortkomend uit de theoretische studie, mits daar aanleidingen voor zijn. Het onderzoek leidt hierdoor niet zozeer tot adviezen, oplossingen of harde conclusies, maar geeft het wel inzicht in de opvattingen van accountants ten aanzien van de invloed van XBRL op hun beroep.
1.5.2 Onderzoeksmethode
De eerste drie deelvragen zijn theoretisch van aard en worden beantwoord aan de hand van een theoretische studie door het gebruik van de kennis van de auteur, boeken, artikelen en andere literatuur.
De vierde deelvraag, 'Welke gevolgen heeft XBRL voor het accountantsberoep', is praktisch van aard. Om achter de praktische inzichten van accountants te komen, heeft de auteur gekozen voor interviews als onderzoeksmethode. Hierbij is de respons het grootst en het geeft ruimte voor uitgebreide antwoorden of juist kortere antwoorden. De vragen voor de interviews zijn opgesteld op basis van de vier onderzoeksdeelgebieden, te weten de samenstelling van de werkzaamheden, competenties, accountancydienstverlening en opleidingsinstituties en opleidingen. De vragen zijn opgenomen in bijlage 1.
1.5.3 Doelgroep
Accountants van beide disciplines, controleren en samenstellen dan wel registeraccountants (RA's) en accountants-administratieconsulenten (AA's), krijgen te maken met XBRL. Om die reden worden ook beide typen accountants meegenomen in dit onderzoek. De keuze voor accountants met een titel is gemaakt, omdat deze accountants langer in het vak zitten dan
accountants zonder titel en omdat ze een keuze voor één van beide disciplines hebben gemaakt. Verder wordt in dit onderzoek onderscheid gemaakt tussen accountants die werkzaam zijn bij grote, middelgrote en kleine accountantsorganisaties. Deze organisaties bedienen klanten van verschillende omvang, van grote internationale klanten, tot kleine, lokale spelers, met elk hun eigen niveau van automatisering.
De classificatie van accountantsorganisaties naar omvang is gebaseerd op het aantal medewerkers per kantoor. Kennis over het aantal werknemers is ontleend aan een tabel1, zoals opgenomen in bijlage 2. Grote organisaties
hebben hierbij 1500 werknemers of meer, middelgrote 150 tot 1500 werknemers en kleine 150 of minder werknemers. Daarbij is uitgegaan van het aantal werknemers over het jaar 2009, omdat het aantal over 2010 nog niet van alle kantoren opgenomen is in de tabel.
1.5.4 Onderzoekssteekproef
De omvang van het aantal geïnterviewden van dit onderzoek is niet representatief voor de gehele groep van accountants, maar verschaft wel het inzicht dat het onderzoek ten doel had. Bovendien valt het onderzoeken van een representatief onderdeel van de totale bevolking accountants niet in de tijdspanne van het onderzoek.
Vanuit deze praktische overweging zijn daarom uiteindelijk 7 accountants per categorie geïnterviewd en daarmee 21 accountants in totaal. Het aantal 7 is tot stand gekomen doordat het interviewen van een groter aantal accountants met een titel bij kleine accountantsorganisaties niet binnen bereik lag. Zodoende is ditzelfde aantal gebruikt voor het aantal geïnterviewden bij middelgrote en grote accountantsorganisaties.
1.6 Onderzoeksmodel
De onderzoeksopzet kan schematisch worden weergegeven in onderstaand onderzoeksmodel.
Figuur 1.1: Onderzoeksopzet
De theoretische studie leidt tot beantwoording van de eerste drie deelvragen 'Wat is XBRL?', 'Hoe wordt XBRL in het Nederlandse bedrijfsleven geïntroduceerd?' en 'Wat zijn de kenmerken van het accountantsberoep?'. Vervolgens krijgt de praktijkstudie vorm door de afgenomen interviews en de daarbij vergaarde kennis en inzichten.
Vervolgens komt de theoretische kennis samen met de praktische kennis in de analyse. Daarbij wordt onderzocht of er verbanden bestaan tussen de theorie en de praktijk. De belangrijkste bevindingen komen tot slot nogmaals aan bod in de conclusie waarmee de vierde deelvraag, 'Welke gevolgen heeft XBRL voor het accountantsberoep?', en de centrale onderzoeksvraag, 'In hoeverre is de invoering van XBRL in het Nederlandse bedrijfsleven van invloed op het accountantsberoep?', worden beantwoord.
1.7 Leeswijzer
Het onderzoeksplan is omschreven in het voorgaande. Het vervolg van dit onderzoeksrapport beantwoordt ten eerste de eerste drie deelvragen. De vraag 'Wat is XBRL?' staat centraal in hoofdstuk 2. Hoofdstuk 3 gaat vervolgens in op de introductie van XBRL in het bedrijfsleven en hoofdstuk 4 zal de kenmerken van het accountantberoep als onderwerp hebben. Nadat deze theoretische basis is gelegd, behandelt hoofdstuk 5 de resultaten van het praktijkonderzoek en vormt de analyse het onderwerp van het zesde hoofdstuk. De analyse gaat in op de vergelijking tussen de resultaten en de theoretische bevindingen en beantwoordt deelvraag 4. Het onderzoeksrapport wordt vervolgens afgesloten met een conclusie waarin de hoofdvraag wordt beantwoord en mogelijkheden tot vervolgonderzoek worden gegeven.
Theoretische studie: - Literatuuronderzoek Praktijkstudie: - Interviews Analyse Conclusie
2
Wat is XBRL?
Dit hoofdstuk beantwoordt de eerste deelvraag. Hiertoe komt in de eerste paragraaf de definitie en werking van eXtensible Business Reporting Language (XBRL) aan de orde. Paragraaf 2.2 behandelt vervolgens de vraag waarom XBRL toegepast wordt en de voor- en nadelen van XBRL. XBRL en de informatievoorziening vorm het onderwerp van paragraaf 2.3 en de vierde paragraaf gaat in op de opkomst van XBRL. Het hoofdstuk sluit af met een samenvatting.
2.1 Definitie en werking XBRL
EXtensible Business Reporting Language (XBRL) betekent letterlijk vertaald uitbreidbare rapportagetaal voor zakelijk gebruik. Het is een taal voor financiële en zakelijke gegevensuitwisseling en gebaseerd op eXtensible Markup Language (XML)2. XBRL is hierbij de variant op XML die meer
toegespitst is op de uitwisseling van financiële en zakelijke informatie.
Het idee achter XBRL is eenvoudig. Financiële informatie wordt niet meer gebruikt alsof het een blok tekst is, zoals bij een internetpagina of een geprint document, maar het geeft een unieke tag (code) aan elk afzonderlijk gegevenselement. Deze tags kunnen vervolgens door de computer gelezen worden. Zo krijgt bijvoorbeeld het nettowinstcijfer een eigen unieke code3.
Alle tags voor alle afzonderlijke gegevenselementen worden vastgelegd in zogenaamde taxonomieën (Rezaee en Hoffman, 2001). Taxonomieën zijn als het ware de woordenboeken van de XBRL-taal (Jacobs, 2007).
De introductie van deze XBRL-tags maakt automatische verwerking van (financiële) gegevens door computersoftware mogelijk, waardoor arbeidsintensieve en kostbare handmatige handelingen van herinvoeren en vergelijken worden voorkomen. De computersoftware herkent bij het inlezen de informatie in een XBRL-document, ook wel een 'instance-document' genoemd, selecteert de gewenste informatie, analyseert het, slaat het op, wisselt het uit met andere computers en presenteert het automatisch op verschillende manieren naar de wens van de gebruiker4. Naast het inlezen
van XBRL-documenten kan het systeem ook verschillende rapportages, zoals de jaarrekening, presenteren. De gebruiker selecteert hiertoe de gewenste gegevens en het systeem legt deze vervolgens vast in een instance-document. Figuur 2.1 en 2.2 geven een voorbeeld van de schrijfwijze van de codes en hoe de gebruiker de betekenis van deze codes in leesbare vorm terugziet door middel van een 'style sheet' (Jacobs, 2007). Deze sheet maakt de elementen van een instance-document leesbaar.
2 http://www.xbrl.org/WhatIsXBRL/ 3 http://www.xbrl.org/WhatIsXBRL/ 4 http://www.xbrl.org/WhatIsXBRL/
<ifrs-gp:AssetsHeldSale contextRef="Current_AsOF" unitRef="U-Euros" decimals="0">100000</ifrs-gp: AssetsHeldSale>
<ifrs-gp:ConstructionProgressCurrent contextRef="Current_AsOF" unitRef="U-Euros" decimals="0">100000</ifrs-gp:
ConstructionProgressCurrent >
<ifrs-gp: AssetsCurrentTotal contextRef="Current_AsOf" unitRef="U-Euros" decimals="0">200000</ifrs-gp:AssetsCurrentTotal>
Figuur 2.1: De XBRL-codes5
Current Assets
Assets Held for Sale 100.000
Construction in Progress, Current 100.000
Current Assets Total 200.000
Figuur 2.2: De betekenis van de XBRL-codes uit figuur 2.16
Deze codes geven niet alleen de naam van het gegevenselement weer, maar geven bijvoorbeeld ook aan of het om een monetair element gaat, een percentage of een fractie. Daarnaast geeft XBRL de relaties tussen de codes aan en weet daardoor hoe ze berekend zijn7. De code blijft bij het verplaatsen
of wijzigen van de gegevenselementen altijd gelijk (Rezaee en Hoffman, 2001), de broncode blijft ongewijzigd. Hierdoor wordt altijd met dezelfde codes gewerkt, waardoor elk systeem te allen tijde de XBRL-documenten kan inlezen.
2.2 Waarom XBRL?
XBRL wordt gezien als een logische stap in de ontwikkeling van financiële informatievoorziening (zie paragraaf 2.3). Wet- en regelgeving verandert snel en daarvoor zijn meer toekomstvaste en stabiele informatiestromen nodig. Ook komt de focus steeds meer op de gebruikers van informatie te liggen, ondernemingen stemmen hun informatieverstrekking steeds vaker af op de wensen van de klant. Verder is de publieke opinie van grote invloed op het functioneren van organisaties en de betrouwbaarheid van informatievoorziening. Schandalen in de afgelopen jaren hebben een kritische blik bij het publiek en kritischer wordende toezichthoudende instanties tot gevolg gehad. Deze ontwikkelingen versterken elkaar en vereisen een betrouwbare informatievoorziening (Conijn et al., 2004). XBRL is een ontwikkeling die aansluit bij deze veranderende situatie.
Het uiteindelijke doel van XBRL is het leveren van een op XML gebaseerde standaard die wordt gebruikt in de informatievoorziening van ondernemingen om financiële informatie te creëren, uit te wisselen en te
5 http://www.xbrl.org 6 http://www.xbrl.org
analyseren8. In deze setting lost XBRL twee grote problemen in de
informatievoorziening van opstellers en gebruikers van financiële verslagen op:
1. Het levert een betrouwbaardere extractie van gegevens op. Financiële gegevens hoeven slechts één keer ingevoerd te worden, waardoor het risico van invoerfouten aanzienlijk wordt verlaagd (Watson et al., 2000) (zie ook paragraaf 2.3).
2. Het inlezen van informatie in andere informatiesystemen verloopt gemakkelijker. Als andere systemen XBRL ondersteunen dan is het slechts een kwestie van inlezen. Het vertalen en hercoderen van data is niet langer nodig. Dit zal het proces van het analyseren van informatie versnellen (gebaseerd op Rezaee en Hoffman, 2001 en Watson et al., 2000).
Naast het oplossen van deze problemen kent XBRL nog een aantal belangrijke voordelen. Ten eerste zorgt XBRL voor een verhoogde efficiency bij het uitwisselen van informatie en het verlaagd de kosten van publiceren, aanpassen en analyseren van data (Watson et al., 2000). Daarnaast maakt de interoperabiliteit tussen systemen, dat wil zeggen dat meerdere systemen compatibel zijn met XBRL, snellere analyses mogelijk, waardoor de timeframe van 'data to conclusion' (Cohen en Harmon, 2000) verkort. Ook auditors kunnen gebruik maken van de mogelijkheid tot snellere analyses bij het uitvoeren van hun controles, waarmee de accountantskosten lager kunnen uitvallen9. Tot slot is XBRL makkelijk uitbreidbaar, waardoor
bedrijven het systeem kunnen aanpassen naar hun eigen wensen10.
Echter, naast deze voordelen heeft XBRL ook een aantal nadelen. Ten eerste onervarenheid11. Niet alle accountants zijn bekend met XBRL, sommigen
hebben zelfs alleen nog maar gehoord van XBRL. Deze onervarenheid gecombineerd met de complexiteit van XBRL, verhoogd de kans op fouten. Transparantie is een tweede nadeel1213. Financiële transparantie door XBRL
op zich is een voordeel, maar het zorgt er ook voor dat de financiële trucjes van bedrijven transparant worden, doordat het ontwerp van XBRL investeerders, en anderen, in staat stelt de onderliggende data te raadplegen. Dit zijn bijvoorbeeld methoden om de winst hoger te laten voordoen dan ze werkelijk zijn om op die manier de concurrentie te laten denken dat er hogere winsten worden behaald. Als deze methoden transparant worden (ook voor de
8 Roohani, S., Section One: Introduction to XBRL, via http://www.xbrleducation.com/edu/intro.htm
9 Stafford, L., XBRL, via http://lornastafford.blogspot.com/2005/11/xbrl.html 10 http://www.xbrl.org/HowXBRLWorks/
11 Kenneth, H., Disadvantages of using XBRL, via
http://www.ehow.com/list_5843829_disadvantages-using-xbrl.html 12 Kenneth, H., Disadvantages of using XBRL, via
http://www.ehow.com/list_5843829_disadvantages-using-xbrl.html 13 Haley, K., Extensible Business Reporting Language (XBRL), via http://www.slideshare.net/keshahaley/research-paperkesha-haley
concurrentie) dan verliest de onderneming dit concurrentievoordeel en uiteindelijk hebben de investeerders dit ook door en passen de winst zelf aan, oftewel de waarde van het aandeel wordt aangepast (in het geval van naar bovengestelde winsten, daalt de waarde van het aandeel door deze aanpassing). Vervolgens is de veiligheid een nadeel14. XBRL data is op elk
moment beschikbaar en dat maakt het bieden van veiligheid moeilijker. Er moet gewaarborgd worden dat data niet zonder toestemming geraadpleegd en gewijzigd kunnen worden ten einde zijn betrouwbaarheid te behouden. Tot slot zijn de kosten een groot nadeel1516. Alle data moet getagged worden aan
de juiste codes en dat is veel handmatig werk. Daarnaast moet wellicht een nieuw rapporteringssysteem aangeschaft worden of het huidige systeem moet compatibel met XBRL worden gemaakt om gebruik te kunnen maken van XBRL17.
2.3 XBRL en de informatievoorziening
In de vorige paragraaf werd XBRL genoemd als een logische stap in de ontwikkeling van financiële informatievoorziening. Deze paragraaf zal dieper ingaan op informatievoorziening binnen bijvoorbeeld ondernemingen en de rol van XBRL in deze voorziening. Op deze manier wordt inzicht verkregen in de invloedsgebieden van XBRL met betrekking tot de voorziening van informatie. Hiertoe wordt in subparagraaf 2.3.1 ingegaan op het doel van informatievoorziening. Subparagraaf 2.3.2 bespreekt een aantal soorten informatie en de totstandkoming van informatie. Informatiesystemen is het onderwerp van subparagraaf 2.3.3 en deze paragraaf gaat daarbij in op wat een dergelijk systeem inhoudt en hoe de invulling ervan kan zijn. Tot slot is de toepassing van XBRL in het proces van de informatievoorziening het onderwerp van subparagraaf 2.3.4.
2.3.1 Doel informatievoorziening
Leijnse (2006) omschrijft (bestuurlijke) informatievoorziening als volgt:
'Bestuurlijke informatievoorziening omvat alle activiteiten met betrekking tot het verzamelen, vastleggen en verwerken van gegevens, gericht op het verstrekken van informatie ten behoeve van het besturen, het doen functioneren en het beheersen van een organisatie alsmede ten behoeve van het afleggen van verantwoording.'
Het doel van informatievoorziening is hiermee dan ook het verstrekken van informatie ten behoeve van het besturen, het doen functioneren en het beheersen van een organisatie alsmede ten behoeve van het afleggen van verantwoording. Informatie wordt gezien als een middel om de kwaliteit van
14 Stafford, L., XBRL, via http://lornastafford.blogspot.com/2005/11/xbrl.html 15 Beehner, C., "XBRL" - Public Companies Learn to Adopt New SEC Reporting Format, via http://www.malinbergquist.com/xbrlreporting.htm
16 Haley, K., Extensible Business Reporting Language (XBRL), via http://www.slideshare.net/keshahaley/ research-paperkesha-haley
de beslissingen die in een bedrijf worden genomen, te verbeteren (Leijnse, 2006).
2.3.2 Informatie
Er wordt onderscheid gemaakt tussen data en informatie. Informatie is data dat geordend en verwerkt is om betekenis te geven aan gebruikers. Data (Gegevens) is (zijn) alle feiten die verzameld, opgeslagen en verwerkt zijn door een informatiesysteem (zie paragraaf 2.3.3) (Romney en Steinbart, 2009). Data is pas informatie als de gebruiker gebruikmaakt van de gegevens, want op dat moment heeft de data betekenis. Het proces van het omzetten van data naar informatie wordt informatieverzorging genoemd (de Groot et al., 2001). Informatieverzorging bestaat uit het verzamelen, verwerken, opslaan en verstrekken van gegevens (de Groot et al, 2001).
Verschillende soorten informatie worden onderscheiden:
Interne en externe informatie: interne informatie is afkomstig uit bronnen binnen de organisatie, externe informatie van bronnen buiten de organisatie (Leijnse, 2006).
Formele en informele informatie: formele informatie komt tot stand uit de voorgeschreven procedures of regelingen in een organisatie, informele informatie komt bijvoorbeeld voort uit informele contacten tussen personen in en buiten de organisatie (Leijnse, 2006).
Proces- en projectinformatie: procesinformatie is informatie die medewerkers in een organisatie nodig hebben om hun dagelijkse taken uit te kunnen voeren, projectinformatie is informatie die nodig is voor het nemen van beslissingen over bijvoorbeeld belangrijke bedrijfsactiviteiten (Leijnse, 2006).
Stuurinformatie: deze informatie moet de uitvoering van de activiteiten van het operationele proces in de gewenste richting leiden. Twee soorten worden onderscheiden: met aansturingsinformatie wordt het uitvoerend orgaan van de organisatie tot activiteit aangezet, bijsturinginformatie bestaat uit informatie waarbij gereageerd wordt op berichten vanuit het uitvoerende orgaan van een organisatie en ingegrepen wordt op de lopende activiteiten (de Groot et al., 2001). Verantwoordingsinformatie: de informatie die het uitvoerende orgaan
van een organisatie verstrekt aan het besturende orgaan van de organisatie en deze informatie representeert de voortgang van de activiteiten (de Groot et al., 2001).
2.3.3 Informatiesystemen
Een informatiesysteem, en een accounting information system (AIS), is een systeem dat data verzameld, vastlegt, opslaat en verwerkt om zodoende informatie voor beslissingnemers te produceren. Gedurende dit proces verwerkt het informatiesysteem data tot informatie. Beslissingnemers kunnen deze informatie vervolgens, via het informatiesysteem, raadplegen en
daarop beslissingen baseren (de Groot et al, 2001; Romney en Steinbart, 2009).
Romney en Steinbart leggen de werking van het AIS uit aan de hand van een aantal bedrijfsprocessen, cycles. Ze onderscheiden de 'revenue' cycle, de 'expenditure' cycle, de 'production' cycle, de 'human resources/ payroll' cycle en de 'financing' cycle. In elk van deze cycles vinden transacties plaats. In de revenue cycle, bijvoorbeeld, worden goederen en diensten verkocht voor geld of voor vorderingsbewijzen (nog te vorderen gelden). In de expenditure cycle koopt de onderneming handelsgoederen of grondstoffen voor de productie van goederen. In het productieproces (production cycle) worden de grondstoffen omgezet in goederen die vervolgens weer verkocht worden in de revenue cycle. Enzovoort. Deze transacties genereren data, zoals bijvoorbeeld het aantal verkochte goederen, de verkoopprijs, de verkoopfacturen, de inkoopprijs van de ingekochte goederen, de productiecijfers, etc.
Al deze data wordt door het informatiesysteem verwerkt tot informatie. De informatie kan bijvoorbeeld opgeleverd worden in een document, rapport of weergegeven worden op het beeldscherm. Budgetten, prestatierapporten en verantwoordingsverslagen zijn voorbeelden van stukken die opgesteld kunnen worden op basis van de verkregen informatie uit het systeem. Op basis hiervan kunnen vervolgens beslissingen worden genomen (Romney en Steinbart, 2009).
2.3.4 Toepassing XBRL in de informatievoorziening
Het informatiesysteem bestaat uit drie kernonderdelen (de Groot et al, 2001). Ten eerste wordt data geïmporteerd. Vervolgens verwerkt het informatiesysteem deze data en slaat ze eventueel op. Tot slot ontstaat er een uitvoer, informatie. XBRL speelt een rol in alle drie de fasen (Conijn et al., 2004). Het informatiesysteem kan invoerdata in XBRL-formaat ontvangen, bijvoorbeeld van buiten de organisatie. Deze kan vervolgens ingelezen worden en als een XBRL-bestand worden opgeslagen. De uitvoer kan ook geschieden in XBRL-formaat (Conijn et al., 2004). Deze uitvoer kan bijvoorbeeld bestaan uit zowel financiële als niet-financiële data (Reyes et al., 2007).
Romney en Steinbart (2009) geven een vergelijking van de traditionele rapportage en de elektronische rapportage middels XBRL (het gaat hier om de uitvoer van informatie). De informatie uit het informatiesysteem kan naar eigen invulling worden aangepast en naar de gewenste gebruikers worden verzonden. Echter, de informatie moet in de traditionele situatie voldoen aan de eisen van de ontvanger, bijvoorbeeld door de informatie aan te leveren in een tekstbestand, een PDF-file of in HTML-vorm. De ontvangende partijen dienen de informatie vervolgens weer te converteren naar de door hun gewenste formaten en samenstellingen, voordat de informatie geanalyseerd kan worden. Bij gebruik van XBRL levert het informatiesysteem een XBRL-document aan die rechtstreeks naar de gebruikers toegezonden kan worden. De gebruikers kunnen dit bestand gemakkelijk converteren naar bijvoorbeeld
een Excel-spreadsheet door gebruik te maken van de XBRL-applicatie in dit programma.
XBRL maakt het proces van het uitwisselen van informatie een stuk efficiënter, makkelijker en sneller (Conijn et al., 2004). Ook binnen organisaties kan gewerkt worden met XBRL-bestanden, bijvoorbeeld voor management- en prestatierapportages, maar XBRL kan ook worden gebruikt voor de communicatie tussen organisaties18 XBRL maakt informatie ook
consistenter, meer vergelijkbaar en betrouwbaarder. Informatie is consistenter en beter vergelijkbaar doordat alle data-elementen getagged worden aan een unieke code. De betrouwbaarheid neemt toe doordat de informatie gemakkelijk afgezet kan worden tegen informatie van andere organisaties en informatie van voorgaande perioden19. De betrouwbaarheid
neemt, afgezien van het feit dat gegevens slechts eenmalig hoeven worden ingevoerd (zie paragraaf 2.2), niet toe. Bij financiële verslagen, die met XBRL worden opgeleverd, ligt het risico op fouten bij het taggen van de data aan de XBRL-codes en het gebruik van de juiste taxonomieën. De risico's op fouten met betrekking tot de inhoud van de data blijven onveranderd (Soltani, 2007).
2.4 Opkomst XBRL
In deze paragraaf komt de historie van XBRL aan bod. Hierbij zal onderscheid worden gemaakt tussen wereldwijde en/of continentale en Nederlandse (nationale) ontwikkelingen. Vervolgens bespreekt deze paragraaf de ontwikkeling van XBRL.
2.4.1 Historie XBRL
Charles Hoffman, een Amerikaanse accountant, stelde in 1998 vast dat eXtensible Markup Language (XML) uitgebreid moest worden om effectief voor 'business reporting' gebruikt te kunnen worden. XML is een standaard voor het elektronisch uitwisselen van gegevens tussen organisaties. Deze standaard benoemt alle gegevenselementen en wijst ze een unieke 'tag' (code) toe, waardoor computersystemen deze gegevens efficiënt kunnen verwerken. Om echter te kunnen fungeren als een standaard voor het communiceren van zakelijke en financiële informatie, moest XML uitgebreid worden. De nieuwe soorten zakelijke en financiële informatie-elementen, die niet door XML werden getagged, moesten hun eigen tags krijgen De nieuwe standaard die zo ontstond, werd XBRL genoemd. XBRL identificeert niet slechts het informatie-element, maar geeft ook aan of het om een bedrag, percentage of fractie gaat20.
18 Landers, J., Reporting Using XBRL via,
http://www.ehow.com/how_7818732_reporting-using-xbrl.html
19 Aldridge, C., How to Improve the Quality of Accounting Information With XBRL, via http://www.ehow.com/how_7884230_improve-quality-accounting-information-xbrl.html
De American Institute of Certified Public Accountants (AICPA) erkende dat XBRL een belangrijke ontwikkeling is voor het accountantsberoep. Het eerste XBRL-prototype werd in oktober 1999 gelanceerd. Kort daarna vormt AICPA samen met een aantal andere ondernemingen de XBRL Steering Committee en wordt de eerste 'taxonomie' vormgegeven. In juli 2000 brengt dit comité in de Verenigde Staten de eerste versie van XBRL voor financiële verslaggeving voor commerciële en industriële ondernemingen uit. Tevens gaf het comité aan dat een internationale organisatie wordt geformeerd om deze nieuwe ontwikkeling in hoog tempo wereldwijde bekendheid te geven en 'global adoption' mogelijk te maken21.
Vanaf dat moment vindt de organisatie van verschillende XBRL-conferenties over de hele wereld plaats en neemt het aantal leden dat bij XBRL-International is aangesloten, gestaag toe. Ook verschillende landen sluiten zich aan bij XBRL-International. Om het XBRL-framework verder te perfectioneren bleef deze onderhevig aan veranderingen22.
In september 2000 neemt Koninklijk NIVRA als het eerste lid deel aan XBRL Nederland. De Nederlandse organisaties passen XBRL voor het eerst toe in september 2003, waaronder het CBS en Waterschappen. In juni 2004 wordt het Standard Business Reporting (SBR23) Project, voorheen het Nederlandse
Taxonomy Project (NTP), door de Ministeries van Financiën en Justitie opgestart.
Het doel van dit project was administratieve lastenverlichting voor ondernemers (Conijn et al., 2004). Deze lastenverlichting zou gecreëerd moeten worden door de op te leveren stukken, zoals aangiftes, publicatiestukken en statistiekopgaven, aan de Belastingdienst, de KvK en het CBS te combineren in één formulier of, althans, door ervoor te zorgen dat dubbele velden worden geëlimineerd. Hiervoor moesten alle afzonderlijke velden worden geïnventariseerd. Wat bleek was een duizelingwekkend aantal velden. Een grote schoonmaak was het gevolg. Als uitgangspunt voor de Nederlandse taxonomie werd de IFRS-GP (International Financial Reporting Standards - General Purpose) gebruikt, dit is een soort 'all-round taxonomie'; het omvat een XBRL-taxonomie voor alle IFRS-begrippen. Deze keuze werd gemaakt met oog op de toenemende harmonisatie van jaarrekeningen in de Europese Unie. Een aparte Nederlandse taxonomie was nodig om de specifieke Nederlandse begrippen, zoals sofi-nummer, te kunnen opnemen (Jacobs, 2007). Eind juni 2005 kwam de eerste versie van de Nederlandse Taxonomie beschikbaar24.
21 http://www.xbrl.org/history.aspx 22 http://www.xbrl.org/history.aspx
23 Standard Business Reporting: dit is de gezamenlijk (de overheid, de
Belastingdienst en partijen als het CBS en de KvK) ontwikkelde aanpak voor het digitaal uitwisselen van financiële rapportages. SBR is gebaseerd op de Nederlandse Taxonomie (Caseware Nederland bv, 2010).
2.4.2 Voortgang ontwikkeling XBRL
XBRL International publiceert periodiek voortgangsrapportages ten aanzien van de wereldwijde adoptie/ uitvoering van XBRL. Deze rapportages besteden aandacht aan de belangrijkste ontwikkelingen en publiceren de belangrijkste evenementen en mijlpalen. De ontwikkelingen worden zowel op wereldwijd en/of continentaal als op jurisdictieniveau en/of landniveau (waaronder bijvoorbeeld Nederland) gerapporteerd. De meest recente voortgangsrapportage dateert van 15 oktober 2008 (XBRL International, 2008). Het restant van deze subparagraaf is ontleend aan deze rapportage. Op internationaal niveau heeft zich een aantal ontwikkelingen voorgedaan. Zo is in mei 2008 XBRL Europe opgericht met als doel de XBRL strategie en adoptie te verkondigen en/of stimuleren. Daarbij ondersteunt XBRL Europe verschillende XBRL-projecten om ervoor te zorgen dat er consistentie in de toepassing van XBRL tussen de verschillende Europese EU-lidstaten ontstaat en blijft. Deze consistentie moet ervoor zorgen dat het doel van de Europese Commissie, namelijk het verlagen van de administratieve lasten van organisaties met 25%, wordt behaald.
Naast deze ontwikkelingen wordt XBRL ook steeds meer geadopteerd door regelgevers in verschillende landen. Zo stelde the United States Securities and Exchange Commission (SEC) dat ondernemingen vanaf 2009 de financiële cijfers in XBRL aan moeten leveren. Dit proces is in drie fasen opgedeeld, ten einde te komen tot volledige op XBRL gebaseerde publicatie door alle publieke ondernemingen die hun jaarcijfers volgens US GAAP publiceren. Ook de voorzitter van de European Securities and Markets Authority (ESMA) (voorheen Committee of European Securities Regulators (CESR)), Eddy Wymeersch, roept op tot adoptie van XBRL als de standaard voor de Europese kapitaalmarkten. Daarnaast wordt XBRL gezien als dé technologie voor het vergroten van de transatlantische marktefficiency en liquiditeit, aldus de voorzitter van de SEC en de European Commissioner for the Internal Market and Services, omdat XBRL voor een eenvoudigere preparatie, opslag en publicatie van informatie zorgt.
Ook wordt steeds vaker gesproken over een combinatie tussen IFRS en XBRL. De IASC Foundation verwacht dat 150 landen in 2011 IFRS hanteren en XBRL wordt hierbij gezien als de elektronische standaardisatie taal. De IFRS Taxonomy 2008 (uitgebracht op 24 juni 2008) is door de IASC Foundation positief bevonden ten aanzien van de wijze waarop het omgaat met accounting en technische XBRL kwesties. Oftewel, deze taxonomie is gereed om in een XBRL-omgeving gehanteerd te worden.
Tot slot is de formatie van een XBRL International Best Practices Board (BPB) door XBRL International aangekondigd. Deze raad wordt in het leven geroepen om de productie, verspreiding en continue verbetering van producten die methoden en processen voor succesvol implementeren,
integreren, onderhouden en gebruiken van XBRL specificaties omschrijven, te besturen.
Een groot aantal landen (jurisdicties), waaronder Australië, België, Canada, Denemarken, Duitsland, Ierland, Nederland, Spanje, Zweden, Engeland, Verenigde Staten, Frankrijk, Italië en Polen, zijn bezig met taxonomieontwikkeling en de perfectionering van bestaande taxonomieën. Voor andere jurisdicties, zoals Denemarken, Korea, Luxemburg, Polen en de Verenigde Arabische Emiraten, is het zaak XBRL onder de aandacht te brengen en de bekendheid ervan te laten toenemen. Dit wordt met name bereikt aan de hand van trainingen en kennisdelende workshops en presentaties.
In een aantal landen heeft de invoering van XBRL een bijzondere ontwikkeling doorgemaakt:
De nationale bank van België (Central Balance Sheet Office - CBSO) ontvangt meer dan 90% van alle jaarrekeningen in XBRL-formaat. Canada gaat IFRS toepassen in 2011 en is bezig een koppeling, op
basis van XBRL, te maken tussen de Canadese GAAP en IFRS om de verschillen aan ondernemingen te kunnen laten zien.
In Duitsland zijn sinds begin 2007 al 425.000 statements in XBRL ingediend bij de Duitse Bundesanzeiger (de KvK van Duitsland). XBRL stevent hiermee andere bestandsformaten, zoals Word en PDF, voorbij.
In Japan is XBRL geadopteerd in de belangrijkste overheidsorganen en publieke organisaties voor het indienen van jaarcijfers. Men is nu bezig met een aantal projecten om verdergaand gebruik van XBRL te onderzoeken.
In Singapore zijn beursgenoteerde ondernemingen sinds 2008 verplicht hun financiële gegevens in XBRL in te dienen, een verplichting die nu al geldt voor beursgenoteerde ondernemingen in China.
In Spanje is een XBRL taxonomy voor de GAAP 2007 vastgesteld die nog in accounting software en ERP systemen geïmplementeerd moet worden. De Bank van Spanje heeft niet-financiële ondernemingen de mogelijkheid gegeven op vrijwillige basis financiële informatie met behulp van XBRL GAAP 2007 Taxonomy aan te leveren.
In Engeland zijn al meer dan 200.000 jaarrekeningen door kleine ondernemingen in XBRL ingediend. Vanaf maart 2011 verplicht de overheid alle ondernemingen tot het aanleveren van informatie bij de belastingdienst in XBRL-formaat.
De Verenigde staten heeft belangrijke vooruitgang in taxonomieontwikkeling, regelgeving wijzigingen en adoptie geboekt. Zo zijn er meerdere voorstellen voor het verplicht stellen van het gebruik van XBRL ingediend. Bijvoorbeeld door de SEC voor het
indienen van jaarcijfers door beursgenoteerde ondernemingen en voor de publicatie van rating veranderingen door credit rating agencies. Qua voortgang sluit Nederland zich aan bij andere Europese EU-lidstaten, zoals genoemd in het vorige. Engeland, Duitsland en België zijn met name de landen die al verder zijn met de implementatie van XBRL. Deze drie landen hebben al een datum voor verplichtstelling van het aanleveren van stukken in XBRL gesteld, dan wel kunnen een groter aantal (relatief gezien) ingediende XBRL-statements overleggen. Banken in Nederland zijn overigens wel bezig met het verzamelen van financiële informatie op een online real-time basis middels XBRL voor de credit rating van organisaties.
Zoals genoemd, is de eerste versie van de Nederlandse Taxonomie in juni 2005 in opdracht van de overheid opgeleverd. Een herziende, definitieve versie hiervan is eind 2008 beschikbaar gesteld. Deze nieuwe versie maakt het mogelijk om conform de geldende wet- en regelgeving per 1 januari 2009 bepaalde verantwoordingsrapportages, zoals statistische opgaven en aangiftes, in XBRL-formaat op te stellen ten behoeve van de Belastingdienst, het CBS en de KvK.
Hoofdstuk 3 zal nader ingaan op de ontwikkeling van XBRL in het Nederlandse bedrijfsleven en onder andere op de mijlpalen die hierin zijn behaald.
2.5 Samenvatting
XBRL wordt wereldwijd gezien als een belangrijke ontwikkeling in de financiële informatie-uitwisseling en/of -voorziening. XBRL speelt in die voorziening een rol in het gehele proces, zowel bij de invoer van data, de verwerking en opslag als de uitvoer. Diverse landen over de hele wereld werken op dit moment aan de implementatie en het onder de aandacht brengen van XBRL. Sommige landen zijn hierin verder dan andere. Voor veel landen is de administratieve lastenverlichting voor ondernemers de belangrijkste reden voor het implementeren van XBRL, maar XBRL brengt ook een betere transparantie met zich mee, omdat het om een digitale methode van verslaggeving, waardoor geïnteresseerden gemakkelijk toegang hebben tot de data, gaat. Een belangrijk nadeel is nog de onbekendheid ten aanzien van XBRL. Echter, de huidige ontwikkelingen laten steeds meer zien dat er wereldwijd gekozen wordt voor XBRL als communicatiemiddel en dit aanzien zal in de komende jaren, mede door de verplichtstelling van XBRL voor het indienen van financiële gegevens in sommige toonaangevende landen, alleen maar groeien.
3
XBRL in het bedrijfsleven
XBRL in het bedrijfsleven vormt het onderwerp van dit hoofdstuk. De inhoud van dit hoofdstuk is ontleend aan diverse bronnen (Bottemanne, 2009; Conijn et al., 2004; de Diverse Nieuwsberichten (incl. de XBRL-monitor) en Diverse Pagina's (zie literatuurlijst); Jacobs, 2007). De eerste paragraaf gaat kort in op de aanzet van XBRL in het Nederlandse bedrijfsleven, waarna vervolgens de invulling van het implementatieproces van XBRL in het Nederlandse bedrijfsleven en de betrokkene partijen in de paragrafen 3.2, 3.3 en 3.4 aan bod komt. Daarbij zal paragraaf 3.2 ingaan op de beginfase van dit proces, Standard Business Reporting. Vervolgens zal in de derde paragraaf de wijze van communicatie tussen de betrokken partijen worden besproken en in paragraaf 3.4 zullen de verschillende instanties en de communicatiestromen met ondernemers aan bod komen. Dit hoofdstuk zal worden afgesloten met een samenvatting (paragraaf 3.5).
3.1 Aanzet XBRL in het bedrijfsleven
Zoals in het eerste hoofdstuk is omschreven, is de Nederlandse overheid in 2004 gestart met een project om de communicatie tussen een aantal overheidsinstanties te verbeteren. Het gaat hier om de communicatie tussen de Kamers van Koophandel, de Belastingdienst en het Centraal Bureau voor de Statistiek. XBRL is gekozen als de standaard die ervoor moet zorgen dat deze communicatie wordt verbeterd, zodat hiermee de administratieve lastenverlichting voor ondernemers kunnen worden gerealiseerd.
3.2 Standard Business Reporting
Het project, met als doel administratieve lastenverlichtingen voor ondernemers, werd beter bekend als Standard Business Reporting. De betrokken overheidsinstanties beoogden een communicatiestandaard te ontwikkelen waarbij een zondanige samenwerking teweeg kon worden gebracht, dat de ondernemer slechts eenmalig haar gegevens hoeft aan te leveren. Het gaat hier bijvoorbeeld om de bedrijfsnaam en bedrijfsgegevens (adres, etc.) die bij elk van de publicaties (de fiscale aangifte, de jaarrekening en de statistieken) moeten worden ingevoerd.
Een plan met een duidelijk doel. Maar om een dergelijke standaard te kunnen 'bouwen', moesten alle velden van de drie publicaties worden geïnventariseerd. Daarna moest alle dubbele informatie worden opgespoord en vervolgens worden verwijderd. De informatie die na deze 'schoonmaak' over was, vormde alle unieke velden die in één of meerdere van deze publicaties voorkwam.
Nadat alle unieke velden waren onderscheiden, moest een manier gevonden worden om deze unieke velden ook een unieke omschrijving te geven. Het antwoord werd uiteindelijk gevonden in XBRL. Alle velden werden
uiteindelijk vastgelegd in de Nederlandse Taxonomie waarvan eind juni 2005 de eerste versie beschikbaar kwam.
De verschillende publicaties kregen hun elektronische equivalent in de vorm van een formulier. Door de selectie van juiste gegevens, met hun unieke XBRL-code, worden de formulieren gevuld en kunnen vervolgens elektronisch naar de instanties worden verzonden.
3.3 De Digipoort
De elektronische formulieren die door ondernemers naar de KvK, de Belastingdienst en het CBS worden verstuurd, moeten op de een of andere manier ontvangen, geïdentificeerd en doorgezonden worden. Om dit berichtenverkeer optimaal te laten verlopen, wordt gebruik gemaakt van de Digipoort, voorheen het Overheidstransactiepoort (OTP). Dit is als het ware een gezamenlijk loket voor overheidsinstanties.
Dit loket ontvangt de verschillende elektronische formulieren (XBRL-instance documenten) en identificeert de verzender, stelt vast naar welke instanties het betreffende formulier moet en voert de verzending uit. De verschillende instanties of anders gezegd de uitvragende partijen, de partijen die om bepaalde gegevens vragen, en de bijbehorende formulieren (documenten) worden nader besproken in de volgende paragraaf.
3.4 De uitvragende partijen
De uitvragende partijen bestaan uit de KvK, het CBS en de Belastingdienst, maar ook banken en de Nederlandse overheid zelf zijn nauw betrokken bij de ontwikkeling van XBRL in het bedrijfsleven.
3.4.1 Kamers van Koophandel
De communicatie tussen ondernemingen en de KvK bestaat uit de publicatiestukken, waaronder de jaarrekening. XBRL kan bij deze communicatie faciliteren. Zo is in mei 2006 de eerste digitale jaarrekening door middel van XBRL bij de KvK gedeponeerd. Hierbij ging het om een proefversie, maar in januari 2007 vond de eerste formele deponering van een elektronische jaarrekening plaats. Vanaf november 2008 kunnen kleine ondernemers de publicatie jaarstukken bij de KvK met XBRL indienen. De communicatie met middelgrote en grote ondernemingen is nog niet opgestart, omdat nog wordt gewerkt aan een oplossing voor de accountantsverklaring. Hiermee wordt gedoeld op een XBRL-variant van de accountantsverklaring. 3.4.2 Centraal Bureau voor de Statistiek
Het CBS vraagt ondernemingen allerlei gegevens toe te sturen om op die manier statistieken voor onder andere het Nederlandse bedrijfsleven te kunnen samenstellen. Het gaat hier bijvoorbeeld om omzet- en productiegegevens. Vanaf februari 2008 is het voor ondernemingen met minder dan 50 werknemers mogelijk deze gegevens met behulp van XBRL bij
het CBS aan te leveren. Anno 2011 is het voor alle ondernemingen mogelijk de benodigde gegevens middels XBRL in te dienen.
3.4.3 Belastingdienst
Met behulp van het boekhoudpakket en belastingpakketten worden aangiftes voor de onderneming en/of ondernemer samengesteld. Deze aangiftes kunnen middels XBRL bij de Belastingdienst worden aangeleverd. Vanaf augustus 2008 is dit mogelijk voor de aangiftes omzetbelasting en loonheffing. De verkorte winstaangifte VPB kan sinds november 2009 in XBRL worden aangeleverd. Vanaf begin 2011 is het indienen van de verkorte winstaangifte VPB, aangiftes IB, gewone aangiftes VPB, aangiftes OB en aangiftes Intracommunautaire Prestaties (ICP) in XBRL mogelijk.
3.4.4 Banken
Banken maken met name gebruik van XBRL voor het beoordelen van hun cliënten bij bijvoorbeeld de aanvraag van kredieten. Voor deze beoordeling gebruiken banken de jaarcijfers van ondernemingen en deze kunnen met behulp van XBRL eenvoudig ingelezen worden zonder dat de cijfers in het systeem van de bank ingevoerd en aan het systeem aangepast moeten worden.
In november 2009 hebben banken voor het gebruik van XBRL voor kredietrapportages gekozen en vanaf december in datzelfde jaar is een bankentaxonomie voor kleine rechtspersonen beschikbaar gekomen. Eind februari 2011 is een nieuwe versie van de bankentaxonomie opgeleverd die het tevens voor middelgrote ondernemingen mogelijk maakt kredietrapportages middels XBRL in te dienen.
In 2011 ruim 17.000 OB-berichten via SBR ingestuurd
In januari en februari 2011 zijn er ruim 17.000 OB-berichten via SBR ingestuurd. Enkele honderden jaarrekeningen werden bij de Kamer van Koophandel ingestuurd via Digipoort en tevens krijgt het CBS statistiekinformatie binnen via SBR. De aantallen SBR-berichten groeien daarmee gestaag.
Grote OB-aanleveraars in deze maanden waren CreAim en GIBO Groep. Op 28 januari heeft Van Oers Accountants de eerste opgave ICP (Intracommunautaire prestaties) naar de Belastingdienst ingezonden via het SBR-concept, gevolgd door nog een aantal in februari. Voorheen was deze berichtsoort beter bekend onder de ICL-opgave. Na in totaal 39 ICL-opgaven te hebben ontvangen in 2008 en 2009 heeft de Belastingdienst besloten om de opgave ICP te introduceren waaronder zowel leveringen als diensten vallen. Andere bijzondere SBR-aanleveringen waren de eerste kredietrapportages door Adbeco en de eerste IB-aangifte door Jacques Urlus. Deze aanleveringen zijn met behulp van de SBR-verzendapplicaties van CreAim aangeleverd aan de betreffende infrastructuren (de BIV van de banken respectievelijk Digipoort).
3.4.5 Overheid
XBRL is in september 2010 door het College Standaardisatie van de rijksoverheid gekozen als dé standaard voor het toepassingsgebied financiële en bedrijfsrapportages.
De overheid wisselt tot nog toe alleen XBRL-berichten uit met de Belastingdienst, het CBS en de Kamers van Koophandel via het portaal Digipoort (Caseware Nederland, 2010).
3.5 Samenvatting
In dit derde hoofdstuk is de introductie van XBRL in het bedrijfsleven aan bod gekomen en de ontwikkelingen die daarin zijn behaald. Zodoende is de tweede deelvraag van dit onderzoek beantwoord: wat omschrijft de introductie van XBRL in het bedrijfsleven?
De overheid startte in 2004 een project (het SBR project, voorheen het NTP) op om de communicatie tussen overheidsinstanties te verbeteren ten einde de administratieve lasten voor ondernemers te kunnen verlagen. Om deze verbetering te kunnen realiseren, werd gekozen voor XBRL als communicatiemiddel. XBRL staat dus in principe los van het project dat de overheid opstartte.
Om de communicatie via XBRL tussen de overheidsinstanties en het bedrijfsleven te regelen, wordt gebruik gemaakt van Digipoort.
4
Kenmerken van het accountantsberoep
Dit hoofdstuk besteedt aandacht aan een aantal kenmerken van het accountantsberoep. Deze kenmerken vormen ook de kern van het praktijkonderzoek, zoals in het volgende hoofdstuk naar voren zal komen. In die zin is dit hoofdstuk een inleiding op de verschillende onderwerpen van het praktijkonderzoek. Voor zover niet verwezen wordt naar bronnen, komt de informatie uit dit hoofdstuk voort uit de kennis van de auteur over het accountantsberoep, bijvoorbeeld door werkervaring, stages en de opleiding. Het hoofdstuk begint in paragraaf 4.1 met een korte, algemene omschrijving van het beroep. In de paragrafen daarna zullen achtereenvolgens de kenmerken werkzaamheden, competenties, opleidingsinstituten en opleidingen en dienstverlening (paragrafen 4.2 t/m 4.5) aan bod komen. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een samenvatting.
4.1 Het accountantsberoep
Het accountantsberoep is vormgegeven door een groot aantal richtlijnen en gedragsregels. Deze richtlijnen richten zich zowel op de volledige groep accountants als afzonderlijk op registeraccountants (RA) en accountants-administratieconsulenten (AA). De twee belangrijkste organisaties die faciliteren in het opstellen van deze richtlijnen zijn het Koninklijk NIVRA25
en de NOvAA26. De eerst genoemde is de organisatie waarbij
registeraccountants zich moeten inschrijven, de tweede is de beroepsorganisatie voor AA-accountants. Beide organisaties zijn overigens per 29 november 2010 informeel gefuseerd en gaan verder onder de naam NBA27. Naast het onderscheid tussen RA-accountants en AA-accountants
bestaat ook het onderscheid tussen openbare accountants, overheidsaccountants, interne accountants en accountants in business. Voor al deze typen accountants bestaan zowel algemene richtlijnen en gedragsregels, die op alle accountants van toepassing zijn, als afzonderlijke richtlijnen en gedragsregels die toegespitst zijn op het specifieke werk dat een ieder uitvoert.
Het accountantsberoep heeft een aantal specifieke kernmerken. Een aantal voorbeelden van dergelijke kenmerken zijn de werkzaamheden die accountants uitvoeren, de competenties die nodig zijn om de werkzaamheden te kunnen uitvoeren, de opleidingsinstituten en opleidingen en de dienstverlening die door accountantsorganisaties worden aangeboden.
4.2 De werkzaamheden
Het bestaan van de twee verschillende accountantstitels (RA en AA) is het gevolg van de verschillende werkzaamheden die beide in het
25 Koninklijk Nederlands Instituut van Registeraccountants 26 Nederlandse Orde van Accountants-Administratieconsulenten 27 Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants
jaarrekeningproces uitvoeren. De rol in dit proces vangt in verschillende stadia aan. Het verschil ontstaat door de grootte van de onderneming. Er zijn drie klassen van grootte: kleine, middelgrote en grote ondernemingen. De kleine ondernemingen zijn niet controleplichtig, maar de middelgrote en grote wel. Dit verschil heeft invloed op de rol van de accountant bij die ondernemingen. Naast dit verschil bestaat ook nog het verschil dat de kleine ondernemingen en de kleinste middelgrote ondernemingen vaak niet hun eigen jaarrekening samenstellen waar de grotere middelgrote en grote dat wel doen. Ook dit verschil heeft invloed op de rol van de accountant. Op deze manier heeft de accountant twee vertrekpunten in het jaarrekeningproces. Aan de ene kant stelt een accountant de jaarrekening samen en verstrekt hierbij een verklaring. Aan de andere kant controleert een accountant de door de onderneming samengestelde jaarrekening, en het proces dat tot deze jaarrekening heeft geleid, en verstrekt hierbij een accountantsverklaring.
Bij de eerste mogelijkheid ontvangt de accountant de ongeprepareerde cijfers van de onderneming. De (AA-)accountant verwerkt de cijfers in een rapportgenerator, waarbij de beginbalans, dit is de eindbalans van het voorgaande jaar, de uitgangspositie is. De accountant beoordeelt posten indien nodig en maakt een aantal eindejaarsboekingen, bijvoorbeeld afschrijvingen, en eventueel correctieboekingen. De posten worden gekoppeld aan een code in de rapportgenerator, waarmee de generator een rapport genereert. Deze koppeling vindt bij het gebruik van XBRL ook plaats, maar dan met de onderliggende XBRL-codes van de verschillende posten. Het rapport kan vervolgens gedrukt worden en worden besproken met de klant. Hierna ondertekent de verantwoordelijke accountant de samenstelverklaring en kan de ondernemer de jaarrekening gebruiken voor de communicatie, al dan niet met behulp van XBRL, met banken, leveranciers, KvK, etc.
Op basis van het voorgaande heeft XBRL een beperkte rol in het samenstellingsproces. Toch ziet Verkruijsse (2010) de jaarrekening, zoals we die nu kennen, en de samenstelverklaring in vier of vijf jaar verdwijnen. Verkruijsse geeft daarbij aan dat het maatschappelijk verkeer op een gemengde manier tegen accountants aankijkt. Aan de ene kant zijn de cijfers goed, omdat de accountant ernaar gekeken heeft. Aan de andere kant is in de samenstelverklaring de tekst 'We geven geen zekerheid' opgenomen. Deze discrepantie maakt het dat de samenstelverklaring aan waarde verliest. In een ander artikel, 'Geen woorden, maar daden' (Boxmeer, 2009), wordt eveneens gesproken over de afnemende rol van accountants bij het samenstellen van jaarrekeningen en aangiftes. De focus zal meer op het verstrekken van managementinformatie en advisering komen te liggen, omdat er minder tijd wordt besteed aan het samenstellen van rapportages doordat deze door middel van XBRL ordelijker zijn. Ook Majoor en van den Ende (2010) geven in hun artikel 'Assurancemogelijkheden bij
XBRL-rapportageprocessen' aan dat de papieren jaarrekening successievelijk vervangen zal worden door het instance document.
Naast de mogelijkheid dat de accountant de ongeprepareerde cijfers van de onderneming ontvangt, kan de accountant ook een volledig samengestelde jaarrekening van de onderneming ontvangen. In dit geval voert de accountant het controleproces uit. Dit proces bestaat uit vier fasen (Westra en Mooijekind, 2002). De eerste fase betreft de opdrachtvaststelling. Deze vaststelling bestaat ten eerste uit een opdrachtaanvaarding, waarin de opdracht wordt geformuleerd alsmede de opdrachtvoorwaarden, zoals het doel, de aard, de uitvoerbaarheid en het tijdstip van de opdracht, en de rollen en bevoegdheden van de accountant en de opdrachtgever. Ten tweede bestaat de opdrachtvaststelling uit een opdrachtbevestiging, waarin de controle-opdracht wordt afgebakend en de aard van de werkzaamheden, verantwoordelijkheden van zowel de opdrachtgever als de accountant en verdere afspraken worden vastgelegd. De tweede fase bestaat uit de voorbereiding van de controle. Deze fase bestaat uit de vijf stappen bedrijfsverkenning, de beoordeling van de omvang van het materieel belang en de controletolerantie, de initiële cijferanalyse, de initiële risico-analyse en het samenstellen van het controleplan en de werkprogramma's, deze bevatten de controlewerkzaamheden en de hoeveelheid en het tijdstip van deze werkzaamheden. De derde fase van het controleproces is de interimcontrole. Gedurende deze controle staan systeemgerichte werkzaamheden centraal, waarbij bijvoorbeeld de verschillende processen binnen de organisatie, zoals het verkoop- en inkoopproces, worden beoordeeld. De laatste fase van de controle betreft de afrondingsfase, waarin de jaarrekeningcontrole centraal staat. De jaarrekening wordt gecontroleerd op basis van het materialiteitsbeginsel en de maximale fout die wordt toegestaan, zoals vastgesteld in de voorbereidingsfase, ook wel het betrouwbaarheidsniveau genoemd, doorgaans ongeveer 95%.
Nadat er voldoende inzicht is verkregen in de jaarrekening en het proces dat tot deze jaarrekening heeft geleid, geeft de hoofdverantwoordelijke accountant (een RA) zijn eindoordeel en formuleert de accountantsverklaring bij de jaarrekening.
In de theorie komt naar voren hoe XBRL het controleproces beïnvloedt. Majoor en van den Ende (2010) geven in hun artikel 'Assurancemogelijkheden bij XBRL-rapportageprocessen' aan dat de taxonomie, het XBRL-rapportagesysteem en het XBRL instance-document bij XBRL-rapportages mogelijke objecten van assurance zijn. Met betrekking tot de taxonomie en het rapportagesysteem zal de juiste koppeling met de jaarrekeningposten moeten worden gecontroleerd. Is de post voorraad handelsgoederen bijvoorbeeld gekoppeld met de XBRL-code voor voorraad handelsgoederen? Enzovoort. Het XBRL instance-document is volgens Majoor en van den Ende (2010) de opvolger van de papieren jaarrekening en zal in die zin het nieuwe object van controleren moeten worden. Ook Soltani (2007)
geeft een aantal aandachtspunten voor het controleren van door XBRL gegenereerde financiële verslagen. De juistheid van de koppeling van de data aan de XBRL-codes moet gecontroleerd worden alsmede de volledigheid hiervan. Controles met betrekking tot het gebruik van de juiste taxonomie, het taggen van data en de integriteit van de gekoppelde data moeten door de accountant gereviewd en getest worden, bijvoorbeeld door autorisatieprocedures met betrekking tot het koppelen van data en dus de wijziging hiervan. Tot slot dient de controlerende accountant een conclusie te trekken over de geschiktheid van de toegepaste taxonomieën.
De genoemde invloeden zijn in de verschillende fasen van het samenstel- en controleproces te plaatsen. Indien de klant zelf zijn administratie verwerkt in een boekhoudpakket, maakt de klant zelf de koppeling met de data. Indien de accountant de administratie verwerkt, maakt de accountant de koppeling in het samenstelproces. Het toetsten van de juistheid van de koppeling vindt aan het begin van het samenstelproces plaats. Bij het controleproces toetst de accountant deze koppeling tijdens de jaarrekeningcontrole en interim-controle. Bij de interim-controle reviewt en test de accountant tevens de door Soltani (2007) genoemde controles met betrekking tot het gebruik van de juiste taxonomie, het taggen van data en de integriteit van de gekoppelde data.
4.3 Competenties
Zoals in ieder beroep behoort ook een accountant over een aantal competenties te beschikken om goed te kunnen functioneren in het accountantsberoep. De belangrijkste competenties waarover accountants moeten beschikken zijn klantgerichtheid, resultaatgerichtheid, cijfermatig inzicht en communicatieve vaardigheden28. Naast deze competenties dienen
accountants ook over een goede dosis vakkennis te beschikken.
Een aantal vaktechnici geeft aan dat, als gevolg van XBRL, nieuwe (sommige bestaande) competenties belangrijk(er) worden. Majoor geeft in een artikel van Heitling (2010) aan dat accountants in het XBRL-tijdperk veel vaardiger moeten worden in het beoordelen van processen. Dit is nodig om vast te kunnen stellen of op de controls in de processen kan worden gesteund. Ook Verkruijsse geeft in dit artikel aan dat de accountant assurance over het proces moet kunnen bieden, omdat de output door toepassing van XBRL afhangt van wat de gebruiker eruit wilt halen. Hierbij speelt, volgens beide, kennis van automatisering een grotere rol.
4.4 Opleidingsinstituten en opleidingen
De gemiddelde opleiding tot accountant duurt zeven jaar. De opleiding accountancy wordt zowel op hogescholen als op universiteiten aangeboden.
28 Dijk van, V., Competenties opleiding Accountancy, via
http://www.carrieretijger.nl/opleiding/economie-en-management/financieel/hbo-accountancy.
