In dit hoofdstuk worden de resultaten van de interviews, opgenomen in bijlagen 3, 4 en 5 in de vorm van interviewverslagen, besproken. De opzet van dit hoofdstuk sluit aan bij de vragencategorieën van de interviews. Paragraaf 5.1 gaat daarbij in op de resultaten op de algemene vragen rondom het onderwerp XBRL. Vervolgens zullen de volgende paragrafen ingaan op de resultaten ten aanzien van de invloed van XBRL op de werkzaamheden van accountants, de dienstverlening van accountantsorganisaties en de opleiding en competenties van accountants (in respectievelijk paragraaf 5.2. tot en met 5.4). Deze eerste vier paragrafen behandelen de resultaten steeds per grootte categorie (klein, middelgroot en groot) afzonderlijk. Het hoofdstuk wordt vervolgens afgesloten met een samenvatting.
5.1 XBRL algemeen
De resultaten van de vragen over XBRL in het algemeen staan hier centraal. Het gaat hier bijvoorbeeld om de vraag; Hoe zou u XBRL omschrijven? Achtereenvolgens worden de categorieën klein, middelgroot en groot besproken.
5.1.1 Klein
De zeven accountants, waarvan drie RA's en vier AA's, die bij de kleine organisaties zijn geïnterviewd, zijn allen werkzaam in het midden- en kleinbedrijf (MKB). Ze beschreven XBRL allen op een soortgelijke wijze. XBRL werd omschreven als een standaard, medium om financiële informatie op een unieke wijze met bijvoorbeeld banken en belastingdiensten uit te wisselen.
De verwachting is dat XBRL niet tegen te houden is, maar het opkomen ervan gaat nog langzaam, mede doordat softwareleveranciers nog niet precies weten hoe het aangepakt moet worden. De organisaties van de geïnterviewden nemen over het algemeen een afwachtende houding aan en zijn afhankelijk van de softwareleveranciers. Als de softwareleveranciers in staat zijn een XBRL-applicatie in het programma, een optie die het programma in staat stelt rapporten in XBRL-formaat samen te stellen, aan te bieden, kunnen de kleinere accountantsorganisaties ook overgaan op het gebruik van XBRL. Echter, antwoordt één van de geïnterviewden, is er nog geen vraag naar XBRL-documenten aan de vraagkant (banken, etc.).
De accountants gaven verder aan dat de beroepsorganisaties cursussen geven over wat XBRL is en waarschuwt dat accountants ontwikkelingen hier omtrent moeten bijhouden, maar concrete cursussen over de uitvoering van XBRL zijn nog niet van start gegaan. Eén van de accountants vond dat de aandacht voor XBRL wel uitgebreid mag worden, omdat hij vond dat er nog te weinig over wordt gesproken en geschreven.
5.1.2 Middelgroot
De zeven bij een middelgrote organisatie werkzame ondervraagden, zijn met name werkzaam in het MKB, maar een aantal werkt ook intern bij de eigen organisatie. XBRL werd omschreven als een gestandaardiseerde, gedigitaliseerde wijze van communiceren van financiële, maar ook niet-financiële, gegevens tussen het bedrijfsleven en diverse instanties, als de Belastingdienst, de Kamer van Koophandel en het Centraal Bureau voor de Statistiek.
De verwachting is dat XBRL zonder meer dé standaard wordt waarmee gecommuniceerd gaat worden. Het zorgt voor een dusdanige efficiëntieslag in het fabriceren, verwerken en verzenden van gegevens. Deze ontwikkeling is niet tegen te houden. Het is zelfs mogelijk dat bepaalde partijen in de toekomst het gebruik van XBRL gaan afdwingen. De organisaties van de ondervraagden zelf zijn ook sterk betrokken bij de ontwikkelingen rondom XBRL. De ene organisatie gaat hierin verder dan de andere, maar XBRL is bij de organisaties een belangrijk agendapunt.
De mening van de betrokkenheid van beroepsorganisaties verschilt. Een aantal geeft aan dat er regelmatig wordt gecommuniceerd met leden al dan niet via vakbladen. Maar een andere geeft ook aan dat beroepsorganisaties sceptisch naar XBRL kijken en meer de bedreigingen, zoals de implementatiekosten, benadrukken. Overigens organiseert de NBA in samenwerking met andere partijen binnenkort een praktijkdag XBRL.
5.1.3 Groot
Bij grote accountantsorganisaties zijn ook zeven accountants, waarvan drie RA's en vier AA's, geïnterviewd. Deze zeven accountants bekleden allen een leidinggevende en/of managementfunctie.
Op de vraag hoe XBRL omschreven kan worden, werd over het algemeen genomen geantwoord dat XBRL een tool is om het communiceren met en informeren van andere partijen eenvoudiger te maken door deze communicatie te standaardiseren middels uniformiteit in de verslaggeving. XBRL zal over een paar jaar de standaardmethode worden voor gegevensuitwisseling. Het heeft echter wel lang geduurd, begin 21ste eeuw werd er eigenlijk al mee begonnen, maar nu zal het snel gaan omdat de noodzakelijke partijen samenwerken.
De organisaties van de geïnterviewde accountants lopen voorop in de toepassing van XBRL. Het voorwerk, inrichten standaardrekeningschema's, etc., wordt al gedaan. De communicatiestandaarden zijn al gereed, maar de ontvangende partijen, zoals de Belastingdienst, de KvK en het CBS, zijn er nog niet volledig klaar voor.
Het NIVRA en NOVAA zijn voornamelijk bezig met het onder de aandacht brengen van XBRL middels publicaties in vakbladen en nieuwsberichten.
5.2 Invloed XBRL op de werkzaamheden van accountants
In het volgende komt naar voren hoe AA's de invloed op hun (samenstel)werkzaamheden en de invloed op de controlewerkzaamheden van een RA inschatten. Ook komt de inschatting van de RA op de invloed van XBRL op de controlewerkzaamheden en samenstelwerkzaamheden aan bod. 5.2.1 Klein
De AA's van de kleine organisaties geven aan dat hun werkzaamheden niet wezenlijk zullen wijzigen. Uiteraard zullen in het beginstadium van de introductie van XBRL een aantal incidentele werkzaamheden, bijvoorbeeld het koppelen van de grootboekrekeningen aan de XBRL-codes, uitgevoerd moeten worden, maar het kloppend maken en het controleren van de administratie en het uiteindelijk opleveren van een jaarrekening of een instance-document van de jaarrekening blijft bestaan. Dit proces zal niet veranderen.
De RA's van de kleine organisaties geven aan dat hun werkzaamheden ook niet wezenlijk zullen wijzigen. De processen van organisaties moeten ook bij het toepassen van XBRL worden beoordeeld en dat geldt ook voor de cijfers. Het maakt daarbij niet uit of de cijfers in de vorm van een jaarrekening of een instance-document worden gepresenteerd. XBRL wordt meer gezien als iets dat er bij komt en wordt op- en/of meegenomen in het automatiseringscontroleproces, het onderdeel van de controle waarbij de automatisering van een organisatie wordt getoetst, waarbij de koppeling van de grootboekrekeningen met de XBRL-codes als een extra handeling wordt opgenomen. Het is daarbij overigens wel belangrijk dat er bewaakt wordt dat deze codes niet ongeautoriseerd aangepast kunnen worden.
De AA's schatten de invloed van XBRL op de werkzaamheden van RA's in als klein. De controleprogramma's blijven ook na de introductie van XBRL hetzelfde, er moet nog steeds zekerheid worden verstrekt over de processen en cijfers.
De RA's schatten de invloed van XBRL op de werkzaamheden van de AA's in als klein. De samenstellende accountants kunnen echter wel een belangrijke efficiëntieslag maken als gevolg van het ontvangen van informatie in XBRL-formaat. Het invoeren van deze informatie in het rapportagesysteem gaat namelijk een stuk sneller. Maar de specifieke werkzaamheden van samenstellende accountants bij het samenstellen van jaarrekeningen blijven bestaan. Bijvoorbeeld vraagstukken rondom afschrijvingen en goodwill. Deze professionele judgement van accountants blijft nodig en kun je niet automatiseren.
5.2.2 Middelgroot
De AA's, geïnterviewd bij de middelgrote organisaties, schatten de invloed van XBRL op hun werkzaamheden in als klein. XBRL zorgt alleen voor een andere wijze van rapporteren, het is meer een automatiseringstechnische
verandering. Toch denkt één accountant dat bepaalde rapportages, zoals bijvoorbeeld de samenstellingverklaring en tussentijdse rapportages, vervangen kunnen worden door XBRL communicatie. Zonder samenstellingverklaring hebben bijvoorbeeld banken geen zekerheid. Echter, als accountant moet je bij dergelijke gevallen zekerheid geven over de juistheid van de uit te wisselen gegevens. De accountant krijgt een belangrijke rol in het verlenen van zekerheid bij de uitwisseling van informatie middels XBRL-berichten. Een andere ondervraagde gaf aan dat NV COS 441031 niet meer nodig is indien bepaalde (kleine) klanten, door de combinatie Wet Samenval32 en de verkorte vpb-aangifte, geen jaarrekening meer krijgen. In dit geval wordt de vpb-aangifte met de jaarrekening geïntegreerd. Ook gaf een accountant aan dat er steeds meer wordt overgegaan op digitale dossiers in plaats van papieren dossiers.
De RA's, werkzaam bij middelgrote organisaties, geven aan dat hun werkzaamheden niet zullen veranderen, omdat de klant, ook bij het werken met XBRL, de jaarrekening blijft aanleveren die gewoon gecontroleerd moet worden. De controleverklaring hierbij zal in de toekomst waarschijnlijk wel digitaal worden middels een digitale handtekening, om op die manier aan te sluiten op een digitale XBRL-jaarrekening.
De invloed van XBRL op de werkzaamheden van de RA's wordt door de AA's ingeschat als klein. Ook zoals hiervoor beschreven, blijft de accountant de controle uitvoeren. Echter moeten er als gevolg van XBRL wel bepaalde nuances in het werkprogramma worden aangebracht, zoals bijvoorbeeld het controleren van een juiste koppeling van XBRL-codes aan grootboekrekeningen. Ook moet een data-module beschikbaar komen voor de samenstelverklaring en accountantsverklaring, aldus één van de ondervraagden. Hierbij gaat het om een XBRL-variant voor de toepassing van XBRL bij het samenstellen van de samenstel- en accountantsverklaring. De RA's schatten de invloed op de werkzaamheden van de AA's in als groot. Daarbij wordt aangegeven dat samenstelwerkzaamheden op termijn grotendeels uit het takenpakket van de samenstellende accountant verdwijnen daar waar de klant in staat is meer samenstelwerkzaamheden zelf te doen, bijvoorbeeld door automatiserings- en softwarepakketten. Ter vervanging zal de AA-accountant meer reviewwerkzaamheden verrichten op de door de klant opgestelde rapportages.
5.2.3 Groot
De AA's bij de grote kantoren denken dat XBRL geen invloed zal hebben op hun werk. De klant blijft behoefte houden aan de accountant voor het samenstellen van de jaarrekening en beoordelen van de administratie, ook banken en de Belastingdienst hebben daar behoefte aan. Overigens gaat er
31 De standaard voor Opdrachten tot het samenstellen van financiële overzichten. 32 De wet die kleine rechtspersonen de mogelijkheid biedt om de jaarrekening op te stellen op basis van de aangifte voor de vennootschapsbelasting.
een verschuiving plaatsvinden naar meer zelfstandigheid bij klanten ten aanzien van het samenstellen van jaarstukken door de opmars van automatiserings- en softwarepakketten. Echter, de accountant blijft altijd nodig voor de 'bijzondere correcties'. Ook zegt een aantal accountants dat de papieren jaarrekening blijft bestaan, omdat de klant deze in overleg wilt bespreken. De digitale functie, middels XBRL, is met name bedoeld voor de ontvanger.
De RA's bij de grote kantoren geven aan dat er slechts enkele accenten zullen wijzigen. De koppeling tussen grootboeken en de XBRL-codes moeten gecontroleerd worden, de omgang met de taxonomieën zal gecontroleerd moeten worden en daarbij moet het niet mogelijk zijn dat de taxonomieën na goedkeuring gewijzigd kunnen worden, ze moeten als het ware 'op slot'.
De AA's geven aan dat de invloed op de werkzaamheden van de RA's klein is. De accountant moet de processen blijven controleren en XBRL is slechts een andere wijze van communiceren, het is een vervanging van al bestaande gestandaardiseerde communicatiemethoden tussen accountantsorganisaties en bijvoorbeeld de Belastingdienst. Het enige dat zal veranderen is dat een juiste koppeling gewaarborgd moet worden en dat deze koppeling niet doorbroken kan worden.
De RA's schatten de invloed van XBRL op de werkzaamheden op de AA's in als klein. De communicatie tussen de verschillende ontvangende partijen verloopt met XBRL eenvoudiger en de accountant krijgt hierin wel steeds meer een rol als toezichthouder. De administratie dient op orde te zijn, voordat de communicatie plaatsvindt. XBRL verandert de organisatie echter niet, het blijft een tool waarmee gewerkt wordt. De gebruikelijke werkzaamheden voor samenstellende accountants blijven nodig.
5.3 Invloed XBRL op de dienstverlening van
accountantsorganisaties
5.3.1 Klein
Volgens de accountants van de kleine organisaties zal de dienstverlening van accountantsorganisaties niet zozeer vernieuwen, maar wel verbreden. De trend naar meer advisering is al jaren geleden ingezet en XBRL versnelt dit proces enigszins. In de opstartfase van XBRL zal geadviseerd moeten worden bij het inrichten van de rekeningschema's.
Door de efficiëntieslag die met XBRL te behalen valt, is het zelfs mogelijk dat de accountant juist meer werk krijgt doordat meer klanten kunnen worden bediend.
Eén van de geïnterviewden geeft echter wel aan dat de accountants steeds meer een regierol krijgt, waarbij hij of zij de taak heeft alle informatievragende en -aanbiedende spelers te sturen/ reguleren om de klant
daarin te kunnen ontzorgen. Tevens gaf hij aan dat ook accountantskantoren allerlei applicaties, zoals credit-ratings voor klanten, kunnen ontwikkelen. 5.3.2 Middelgroot
Branchevergelijking zal volgens de ondervraagden een nieuwe dienstverlening voor accountantsorganisaties kunnen zijn. Ook stuurinformatie, de informatie die de klant ontvangt om zijn bedrijfsprocessen te kunnen monitoren, kan met behulp van XBRL makkelijker opgeleverd worden. Eén van de accountants geeft aan dat de basisdienstverlening (administratieve dienstverlening) gaat verdwijnen en dat advisering belangrijker gaat worden. Een andere zegt dat de kwaliteit van rapportages hoger in het vaandel gaat staan. Tot slot merkt een andere op dat XBRL alleen niet voor verandering zorgt, maar de regelgeving er om heen wel. De verschillende instanties krijgen hun eigen taxonomie en de vraag is of de klant nog wel een jaarrekening wil of moet of dat het, bij toepassing van XBRL, voldoende is om periodiek een digitaal bestand naar de instanties te sturen. De vraag is dan wat de klant zelf nog wilt ontvangen? De accountant aan het begin van deze subparagraaf stelde al dat de accountant hierin een belangrijke rol krijgt door middel van het aanleveren van stuurinformatie.
De accountant die aangaf dat de basisdienstverlening, het samenstellen van financiële verslagen, zal verdwijnen, gaf daarbij aan dat de kantoorinrichting als gevolg daarvan wellicht ook moet veranderen. Wellicht moet er meer geïnvesteerd worden in medewerkers met een ICT- of een data-analyse opleiding en minder in medewerkers met een accountancyopleiding.
5.3.3 Groot
De nadruk zal steeds meer op advisering komen te liggen, aldus de accountants van de grote organisaties. De accountant wordt als het ware een informatiecoach. Hij of zij moet ervoor zorgen dat de juiste informatie op het juiste moment bij de juiste ontvangers terechtkomt. Deze verschuiving wordt overigens al langere tijd ingezet, ook met name door elektronisch factureren, al dan niet onder toepassing van XBRL. Hierdoor wordt er minder tijd besteed aan het samenstellen en komt er meer tijd vrij voor adviesverlening.
5.4 Invloed XBRL op de opleiding en competenties van
accountants
5.4.1 KleinKennis van automatisering wordt een belangrijkere competentie voor accountants. De toenemende automatisering van organisaties en processen zorgt ervoor dat accountants de nodige kennis hiervan moeten hebben en uitbreiden. Specifiek voor XBRL geldt dat accountants kennis moeten krijgen van de inhoud van XBRL en de implicaties voor de automatisering die XBRL met zich meebrengt. De geïnterviewden geven hierbij aan dat de opleidingen
meer aandacht moeten besteden aan automatisering en aangepast moeten worden aan de ontwikkelingen in het beroepsveld.
5.4.2 Middelgroot
Als accountant moet je in het XBRL-tijdperk voldoende kennis hebben van automatisering en dit zal voor een groot deel ook een nieuwe competentie zijn. Ook geven de accountants aan dat het cijfermatige inzicht belangrijker wordt, want dit is een vereiste eigenschap voor het maken van benchmarks en het produceren van stuurinformatie. Op de pure boekhoudkundige competenties zal minder nadruk komen te liggen.
Doordat het pure verslagwerk minder wordt, zal de nadruk in de opleidingen minder op externe verslaggeving hoeven te liggen, met name in de AA-opleiding. Daarentegen moet automatisering een belangrijkere rol krijgen, zowel algemeen als specifiek voor XBRL. In de opleiding moet namelijk de rol van XBRL in de toekomst aan bod komen. De hogescholen en universiteiten zullen hierop moeten inspelen, ze moeten de 'nieuwe' accountant in de 'nieuwe' wereld opleiden. Beroepsorganisaties staan voor de taak de oudere beroepsgenoten te ondersteunen middels lezingen en/of voorlichtingen. Accountantsorganisaties zelf moeten bij het inrichten van hun processen rekening houden met de kennis van hun medewerkers over XBRL en mocht die niet toereikend zijn, dan moet aandacht worden geschonken aan de ontwikkeling van de medewerkers.
5.4.3 Groot
Omdat een verschuiving naar meer advisering plaatsvindt, worden communicatieve vaardigheden belangrijk. Daarnaast wordt ICT-kennis belangrijker. Opleidingen moeten hierin meegaan, want ze zijn nu nog te ouderwets. In de opleiding wordt namelijk nog steeds geleerd dat er met pakbonnen wordt gewerkt, terwijl dat in de praktijk allang niet meer zo is.
5.5 Samenvatting
De resultaten van dit onderzoek zijn in dit hoofdstuk naar voren gekomen. Over het algemeen kan gezegd worden dat de ondervraagden een goede indruk hadden van XBRL en ze zijn van mening dat XBRL, na een al dan niet moeizame start, haar doorbraak zal vinden. De invloed van XBRL op de werkzaamheden wordt over de hele breedte van het onderzoek als klein ingeschat met af en toe een afwijkend standpunt. Toch kan XBRL voor nieuwe dienstverlening zorgen, waaronder bijvoorbeeld benchmarking en het verlenen van stuurinformatie. Hiervoor, en als gevolg van de technische kant van XBRL, zijn volgens de betrokkenen van dit onderzoek nieuwe competenties, waaronder XBRL-specifieke automatiseringskennis, nodig. Ze dichten daaraan verschillende rollen toe aan opleidingsinstituten, beroepsorganisaties en accountantsorganisaties.