Zijden wandtapijt Residenz München met voorstelling naar Nieuhof en Dapper

lingen. Datering: omstreeks 1700? Afmeting van de afzonderlijke stroken: H. ca. 328 cm. br. ca. 96 cm. Bayerische Verwaltung der staatlichen Schlösser, Garten und Seen, Residenz München.185

Vormanalyse

De bovenrand van de acht stroken hebben eenzelfde decoratie. In het centrum van de voor- stelling zit op een verhoging een Chinees figuur onder een baldakijn. Hij draagt een mantel en een hoofddeksel met daarop een veer. Op zijn borst hangt een kralenketting. Vier figuren met hoofddeksel en gekleed in een lang gewaad omringen hem. Twee van hen dragen para- sols. De voorstelling wordt onderaan afgesloten door een motief van guirlandes en zonnen (afb. 103). Iedere strook heeft vier verschillende voorstellingen en iedere voorstelling komt maar een keer voor op het tapijt. Op de onderste voorstelling zijn motieven van gestileerde Chinese figuren, vogels, vazen en bloemmotieven te zien. De onder en de bovenrand wordt afgesloten met een patroon van geometrische motieven. De achtergrond is van zwarte zijde waarop decoraties in verschillende kleuren zijde zijn aangebracht. Een aantal motieven op het tapijt zijn gebaseerd op illustraties naar Johan Nieuhof en Olfert Dapper (afb. 88-97, 99- 104.). Dit zijn: de keizer als Chinese machthebber, Boeddha-figuur, tempel op een uitgehou- wen rots, de Paolinx pagode, aankomst van de bruid, lijfstraffen, personen aan een tafeltje op een boot en de aankomst van de bruid. De afzonderlijke motieven zijn op het tapijt niet van thema/onderwerp gewijzigd, maar de samenhang tussen de afbeeldingen is geheel anders.

De voorstellingen op het tapijt zijn ten opzichte van Het Gezantschap als volgt veran- derd: De Chinese keizer wordt op het tapijt door minder mannen omringd, het baldakijn wordt niet zoals in het frontispice door een parasol gevormd en ook de drie gevangenen ont- breken. De Paolinx pagode komt vrijwel overeen met de illustratie naar Nieuhof.186 _{De gou-} den halve manen in de illustratie van ‘aankomst van de bruid’ ontbreken op het wandkleed. Boeddha ‘Matzou’ uit Gedenkwaerdig Bedryf zit in tegenstelling tot de illustratie in een tem- pel die een Europese architectonische vormgeving heeft.187 _{De overige motieven hebben geen} verandering ondergaan.

185 _{Beschrijving zoals vermeld bij de afbeelding. Kat. Nr. 102 In: Die Wittelsbacher und des Reich der Mitte.}

186 _{Ulrichs, F. 2003: p. 64. Ulrichs merkt op dat de Paolinx pagode in werkelijkheid maar acht verdiepingen heeft, terwijl}

Nieuhofs illustratie er negen hebben.

De techniek en de stijl van de motieven is wezenlijk anders dan die van de illustraties. Veel motieven op het wandkleed hebben min of meer natuurgetrouwe kleuren, zoals blauw voor water en lucht en rood en goud voor gewaden, parasols en baldakijnen. De illustraties zijn daarentegen in zwart, wit en grijstonen met arcering voor schaduw. De illustraties en decoraties verhouden zich ten opzichte van de beelddrager ook verschillend: papier versus zijde. Het gebruik van zijde geeft het tapijt een kostbare uitstraling.

Betekenisanalyse, toepassing concepten

Via de illustraties in de boeken van Nieuhof en Dapper konden de zeventiende-eeuwse lezers kennisnemen van het leven in China. Wanneer de voorstelling werd vergezeld van een be- schrijving werd de betekenis in een bredere context geplaatst en daarmee begrijpelijker ge- maakt voor de lezer. De (geïntendeerde) betekenis van de illustraties moet gezocht in de fi- nanciële motieven van Jacob van Meurs, die met aantrekkelijke illustraties een groot publiek probeerde te bereiken.

De provenance van het tapijt is niet te achterhalen. Mogelijk is het rond 1700 gemaakt in München bij de Hof-weverij. Misschien was het een Nederlands geschenk aan de toenma- lige Duitse vorst.188 _{Wanneer het in het bezit is gekomen van het museum in München is on-} bekend. In alle gevallen wilde de opdrachtgever de interesses in andere culturen tot uitdruk- king te brengen. Daarnaast verwees het tapijt wellicht ook naar de handelsbelangen die de eigenaar ondersteunde en ontplooide. Opvallend zijn de scenes waarin geweld tot uitdrukking wordt gebracht (lijfstraffen). In Gedenkwaerdig Bedryf worden dergelijke scenes in een con- text geplaatst, zodat de lezer de voorstelling kan interpreteren. De betekenis is bij overgang naar het tapijt verloren gegaan. Benjamin Schmidt zegt daarover: “It migrates across global space and consumer media, and it transforms in the process into a scarcely fixed emblem of the exotic world, where ‘tyranny’ and torture are made to seem veritably commonplace. It is, moreover, particularly in the decorative arts that images of global violence show up. Yet scenes of exotic cruelty appear on decorative objects, and merely by replicating these motifs in the context of consumable luxuries, their signification necessarily shifts”.189 _{Geweldscènes} werden binnen de Europese hofcultuur scenes van vermaak. Het tapijt is nu tentoongesteld in het Chinese Cabinet van de ‘Reiche Zimmer’. Het is niet langer een particulier object, maar een visuele representatie van de chinoiseriemode uit een bepaalde periode.

188 _{Ulrichs. F. 2007: p 53-54.} 189 _{Schmidt, B. 2011: p. 54.}

Het wandtapijt is een goed voorbeeld van een hybride product. Het tapijt is hoogst- waarschijnlijk in Duitsland gemaakt, waarbij Chinese motieven, gemaakt door een Nederlan- der in de zeventiende eeuw, de bases vormden. Alle motieven werden toegeëigend (appropri- ated) en aangepast (accomodated) aan een koninklijke omgeving. Met de aanpassing ging de authenticiteit van het motief verloren. Door de uitwisseling van de motieven kwam niet alleen visueel beeldmateriaal naar Europa, de achterliggende aspecten van de Chinese cultuur kwa- men automatisch mee.

Samenvatting

Het wandtapijt is samengesteld met motieven van onder meer Johan Nieuhof en Olfert Dap- per. Door transformatie van de voorstelling naar een andere beelddrager verloren de voorstel- lingen hun oorspronkelijke betekenis. Voor Van Meurs hadden de voorstellingen commerci- ele betekenis. Het zeventiende-eeuwse publiek kon door de illustraties kennis nemen van een andere cultuur. Bij de overgang van de voorstelling naar het tapijt werden aspecten van de Chinese cultuur overgenomen en vertaald voor eigen gebruik. Burkes concept van hybridity is goed toepasbaar op het tapijt.