De kern van Vice Versa zijn de drie oprichtsters. Naast hun rol als informele werkers bij Vice Vesa, zijn deze Ghanese vrouwen ook actief (of waren dat tot kort geleden) als professionals in reguliere organi-saties in de sector opvoedondersteuning en/of jeugdzorg. De bruggenbouwerrol die zij als informele werkers op zich nemen, heeft drie verschillende niveaus: preventie, signalering en individuele begelei-ding.
Niveau van preventie
Vice Versa verspreidt informatie over het aanbod aan opvoedondersteuning, over het schoolsysteem en het speciaal onderwijs. Dit doen de informele werkers die in de stichting actief zijn via via, door periodieke informatiebijeenkomsten voor de achterban en via de radio. Deze activiteiten zijn deels gericht op het wegwijs maken van ouders in bestaande voorzieningen. Vaak worden met deze doelstel-ling professionals uitgenodigd om het aanbod van hun organisatie te presenteren. Anderzijds probeert Vice Versa met deze informatieverstrekking de basale opvoedcompetenties van ouders te vergroten.
Ook het vergroten van kennis over opvoeding en ontwikkeling wordt door de informele werkers beschreven als een vorm van ‘voorwerk’, waar eventueel advies en hulpverlening vanuit het reguliere
41 Aan het stuurgroep namen de volgende projecten deel: Samen Leven Samen Wonen (Vice Versa), Mama Cares (Jellinek en Punt P) en Netwerk Vertrouwenspersonen Zuidoost (Samen Wonen Samen Leven). De projectleiders kwamen in de periodieke
stuurgroepbijeenkomsten samen met beleidsadviseurs van het stadsdeel om het stadsdeel te informeren over de vorderingen en tegelijkertijd om elkaar te adviseren.
circuit op kan voortbouwen. Door het vergroten van inzicht in basale opvoedingsmechanismen, wordt het voor ouders ook makkelijker om eventuele problemen te herkennen en dus om advies te zoeken en accepteren. De themabijeenkomsten die Vice Versa de afgelopen jaren regelmatig heeft gehouden voor de eigen achterban werden volgens de informele werkers goed bezocht.
Gebruik van radiozenders
De stichting en andere informanten ervaren het verspreiden van informatie via de radio als zeer belangrijk. Lokale radiozenders bereiken een groot aantal Ghanese bewoners in Zuidoost. Vice Versa heeft de afgelopen jaren wekelijks programma’s verzorgd over opvoeding op drie verschillende zenders, in vier verschillende talen: Twi, Hausa, Ga en Engels.
‘Afgelopen maand hebben we in voorbereiding op de eindexamens een hele reeks zendingen alleen over de Cito-toets gesproken. Daar was een enorme behoefte aan, merkten we. Luisteraars kunnen tijdens ons program-ma’s bellen met vragen. Voortdurend kregen we mensen aan de lijn met de ‘klacht’ dat we dit veel eerder hadden moeten doen. Mensen zeiden: ‘Had ik deze informatie toch zelf gehad toen mijn kind op school zat! Waarom komen jullie nu pas hiermee?’ Ook belden veel ouders met verdere vragen.’
(Voorzitster Vice Versa)
In het vertellen over het succes van de radiozendingen legt de voorzitster van Vice Versa de nadruk op het verspreiden van informatie over het onderwijssysteem en speciaal onderwijs. Bijzonder trots is zij over het toenemend gebruik van de voorschool door Ghanese gezinnen. ‘De voorschool loopt vol dankzij ons. Mensen wisten vroeger niet eens dat het bestond, of waren sceptisch. Wij hebben via allerlei wegen en vooral via de radio de boodschap gegeven: Mensen, this is it. Als je het beste wil voor je kind, moet je hier beginnen’, aldus de voorzitster. Ook maakte Vice Versa een Engelstalige korte film op dvd over de voorschool, voor de Afrikaanse doelgroep. Regelmatig gaan radiozendingen ook over speciaal onderwijs. Dit is een heel gevoelig onderwerp binnen de Ghanese gemeenschap.
Ouder schrikken meestal erg van een verwijzing naar speciaal onderwijs, ze hebben het gevoel dat hun kind onterecht geplaatst wordt te midden van kinderen met zeer zware handicaps. Vaak ervaren zij dit ook als een teken van discriminatie.
‘Wij brengen dit aan bod, geven informatie over wat speciaal onderwijs in feite is. En we laten zien dat het vaak zin heeft. Mensen moeten het zien als een kans waar zij juist gebruik van kunnen maken. Ik heb mooie voorbeel-den: Ik ken bijvoorbeeld een jongen die als kind die naar het Kabouterhuis ging: hij is nu een consultant. Deze voorbeelden stellen mensen gerust.’
(Voorzitster Vice Versa)
Het is volgens de informele werkers van Vice Versa ook belangrijk dat de beeldvorming van speciaal onderwijs verandert in de gemeenschap, dit maakt het voor ouders die hier zelf mee te maken krijgen ook makkelijker. Dit kan je via een medium als de radio bereiken.
Niveau van signalering
Vice Versa heeft ook een functie in het opvangen van signalen binnen de Ghanese gemeenschap, waarover zij de lokale overheid informeren. Deze functie is echter niet geformaliseerd in een struc-tuur, maar het doorgeven van signalen gebeurt in ad hoc situaties. Op basis van een aantal van deze
signalen is in 2006 in opdracht van DMO een onderzoek uitgevoerd door Vice Versa42, dat er onder andere op wees dat kindermishandeling of -verwaarlozing vaak voorkomt in de Ghanese gemeenschap in Zuidoost. Dit blijkt onder andere een gevolg te zijn van het feit dat veel ouders lijden aan (onbehan-delde) psychische klachten. Ook bleek hieruit dat veel gezinnen (waarvan een groot percentage eenoudergezinnen zijn) moeilijkheden ervaren in het combineren van arbeid- en zorgtaken. Op basis van deze resultaten heeft Vice Versa onder andere het radioprogramma ‘Obaatan Pa’ (positief ouder-schap) verzorgd, gefinancierd door Stichting Kinderpostzegels, met als doelstelling het voorkomen van kindermishandeling. Ook het project Sterk in Samen Leven, door het stadsdeel en ZonMw gefinancierd, werd op basis van uitkomsten van het onderzoek opgezet (zie onder).
Niveau van individuele begeleiding
De informele werkers van Vice Versa bieden regelmatig individuele begeleiding of hulp aan gezinnen op vrijwillige basis. Zij worden hiervoor direct benaderd door ouders uit de Ghanese gemeenschap zelf, maar ze worden ook gevraagd door jeugdzorginstellingen die moeilijkheden ervaren in de commu-nicatie met ouders. De inzet op verzoek van professionals zullen we later behandelen, in het onder-deel waarin de relatie met reguliere instellingen wordt besproken. We focussen hier op individuele begeleiding van ouders en kinderen die rechtstreeks in contact komen met Vice Versa.
De informele werkers zijn bekend in de Ghanese gemeenschap in Zuidoost. Regelmatig komen ze via via in contact met gezinnen in problematische situaties wat betreft opvoeding of ontwikkeling van de kinderen. Hun rol komt dan vooral neer op het gesprek aangaan met de ouders. Zij helpen hierbij ouders om de vraag of behoefte die zij hebben te formuleren. Wanneer het aan de orde lijkt, worden de ouders geïnformeerd over relevante hulpvoorzieningen en in contact gebracht me hulpverleners waar de informele werkers meestal direct contact mee hebben. Vaak gaan zij ook mee naar de instelling. In relatie tot de rollen die we in hoofdstuk 2 hebben onderscheiden, vervullen de informele werkers van Vice Versa de rol van de betrokken adviseur, sociale makelaar, bemiddelaar tussen ouders en kinderen, informele hulpverlener en bemiddelaar/aanvullende begeleider bij professionele hulpver-lening.43
Een probleem die de informele werkers signaleren bij het toeleiden van ouders naar formele hulp, is de afhankelijkheidsrelatie die soms ontstaat tussen ouders en informele werkers, die daarna moeilijk meer losgelaten wordt. De vertrouwelijke positie die de informele werker geniet blijkt soms moeilijk overgenomen te worden door de hulpverlener.
‘Ghanese mensen zijn niet gewend om problemen met andere te delen. Het lukt je om contact te maken met een persoon en over zijn probleem te praten. Je merkt dat het een probleem is dat heel lang speelt, terwijl die persoon hier nooit over heeft verteld. Het is al veel dat die persoon er eindelijk met iemand over heeft durven praten, maar dan wilt hij absoluut niet dat derden hier over horen of betrokken worden. In het geval van gezin A. had een schoolbegeleidster mij ingeschakeld. Het is gelukt om met het gezin over het probleem te praten en hen te overtuigen dat dit probleem aangepakt moest worden. Dit is een soort basiswerk, voorwerk dat nodig is voor dat hulp door de mensen geaccepteerd wordt. Via de schoolbegeleidster kwam er toen een ronde tafel gesprek, waar onder ander Kansweb en het stadsdeel aanwezig waren, om het geval van het gezin te bespreken. Hierdoor is de Opvoedpoli ingeschakeld, en gezien de achtergrond, is het gezin aan P. toevertrouwd (jonge hulpverlener met Ghanese achtergrond). Toch belt meneer A. mij elke dag. Hij wil per se dat ik betrokken blijf. Ik probeer los te
42 Dit onderzoek werd uitgevoerd met ondersteuning van het onderzoeksbureau Lysias Consulting.
43 Zie hoofdstuk 2, paragraaf ‘Veelzijdige ondersteuning rondom opvoeden en opgroeien’, subparagraaf ‘individuele ondersteuning’.
laten en hem te overtuigen dat P. hem zal helpen. Dat vindt hij moeilijk. Het is ook zo dat in onze cultuur ouderen geen advies accepteren van jongeren. Zij denken: ‘Jij kan mijn dochter zijn en je zou mij moeten vertellen hoe ik mijn kinderen op moet voeden’?’
(Voorzitster Vice Versa)
Zoals blijkt uit het bovenstaande citaat, conceptualiseren de informele werkers van Vice Versa het werk dat zij doen bij het toeleiden van gezinnen naar formele hulp als voorwerk, een term die we al boven tegenkwamen op het niveau van preventie. Dit is dus een vorm van begeleiding die voorberei-dend is op het werk van een hulpverlener uit een reguliere instelling. Op individueel niveau bestaat het ‘voorwerk’ uit het praten over de situatie in het gezin, en de ouder helpen met het formuleren van een hulpvraag. Het gaat er vooral om de ouder bewuster te maken van de eigen situatie in de opvoe-ding en van het feit dat hij hier verandering in kan brengen. Ook helpt de informele werker de ouder zelf na te denken wat hij zou willen veranderen aan de situatie. Wanneer het gaat om lichte proble-men, geven de informele werkers zelf ook advies.